Мазмұны:
Кіріспе………………………………………………………………………..3
I. Қор биржасының мәні мен міндеттері
1.1 Биржа және оның пайда болуы……………………..……………........5
1.2 Биржаның қызметтер………………………………………………....…8
ІІ. Биржа ісін талдау
2.1 Биржаны құрушылар мен мүшелері……………………………......….9
2.2 Биржалық мәмілелер мен операциялар………………........………….11
2.3 Қазақстан Республикасы биржасының негізгі мәселелері
және оларды шешу жолдары………….……………………………......14
Қорытынды…………………………………………………………….......20
Қолданылған әдебиеттер тізімі…………………………………............21
Қосымша...........................................................................................22
Кіріспе
Қазақстанның орталықтанған жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өтуі қоғамдық өндірістің
Еліміздің қор биржасының жоғары деңгейде дамуы,
Экономикасы дамыған мемлекеттерде бағалы қағаздар нарығы үлкен орын алады,
Қазақстанның қор нарығы өзін инвестициялық механизм ретінде әлі де
І Қор биржасының мәні мен міндеттері
1.1 Биржа және оның пайда болуы
Қазақстан Заңында «Биржа қызметтер көрсетуден алған табыстары оның шығындарын
Әлемде алғашқы тауар биржалары XVI ғасырда Еуропаның сауда орталықтарында:
«Биржа» деген термин ежелгі грек сөзі - "бурзэ", яғни
Алғашқыда тауар биржасы саудаға нақты тауар түсетін орын ретінде,
Әрбір биржаның жұмыс істеу ерекшеліктерін, құрылымын, басқару органдарының құрамын
Әлемде әрбір биржалар бірсыпыра белгілерге байланысты жіктеледі:
Біріншіден, биржалық тауар түріне байланысты әлемдік практикада:
Тауар биржасы;
Қор биржасы;
Валюта биржасы болып үшке бөлінеді.
Қазақстанда 1995 жылы қабылданған «Тауар биржасы туралы» заңда тауар
Екіншіден, биржаны ұйымдастыру негізіне, яғни биржаны құрудағы мемлекеттің роліне
Ашық құқықтық, яғни мемлекеттік биржа. Ондай биржалар биржа туралы
Жеке құқықтық, яғни жеке биржалар Англия, АҚШ елдеріне тән.
Аралас биржалар олар контитентальды Еуропаға тән. Олар қор биржасында
Үшіншіден, биржаның құқықтық жағдайы, яғни биржаның статусы бойынша биржалар
Төртіншіден, биржалық саудаға қатысушалар тұрғысынан ашық және жабық биржалар
Ал ашық биржа саудасына биржа мүшелерінен және делдалдардан басқа
Бесіншіден, тауардың құрамы, яғни номенклатурасы бойынша биржалар әмбебап және
Әмбебап биржаларды әртүрлі тауардың мол тобы саудаға түседі, ал
Алтыншыдан, әлемдік саудадағы биржаның орны және роліне байланысты халықаралық
Халықаралық биржа- сатып алу, сату мәмілелерімен тұрақты сауда жүргізумен
Қор биржасы- бұл құнды қағаздар қалыпты айналысына қажетті жағдай
Қор биржасының мақсаты- бағалы қағаздар мен сауда жасау үшін
Қор биржасы құнды қағаздардың екінші нарығын ұйымдастырады. Биржадан тыс
Қор биржасы жабық акционерлік қоғам формасында құрылады және кемінде
Қор биржасы мен басқа биржалардың қор бөлімдері заң тәртібімен
1.2 Биржаның қызметтері
Биржаның қызметіне тек биржаның өзі ғана айналысатын, басқа бірде
Қор биржасы мен басқа биржалардың қор бөлімінде заң тәртібімен
Қор биржасының қаржы қызметі мыналардың есебінен жүзеге асырылуы мүмкін:
қор биржасының оған мүшелікке енуге құқығын беретін акцияларын сату;
қор биржасы мүшелерінен мүшелік жарналары;
биржада жасалынған әрбір мәміледен алынатын биржа алымы;
биржа қызметіне түсетін басқа табыстар;
Биржаның табыстары оның қызмет ауқымын ұлғайту мен жетілдіруіне байланысты
ІІ Биржа ісін талдау
2.1. Биржаны құрушылар мен оның мүшелері. Басқару органы.
Биржа оның құрушыларының (құрылтайшы) еркімен және қызмет ету мерзімінің
Құрылтайшы көп болса, соғұрлым биржаның қаржылық материалдық жағдайы мықты
Биржаның ішкі нормативтік құжаттарын дайындау;
Биржалық сауданы ұйымдастыру үшін қажетті мүліктерді қалыптастыру;
Биржаның ұйымдық құқықтық формасына сәйкес көлемде жарғылық капитал жинақтау;
Биржа мүшелерін даңдап алу;
Белгіленген тәртіп бойынша биржаны тіркеуден өткізу;
Биржалық сауданың ұйымдастырушы құқығын беретін лицензиясын алу;
Биржа мүшелерінің жалпы жиналысын өткізу.
Биржаның жарғысына сай оның мүшесі болып жарғылық капиталын қалыптастыруға
Қор биржасын құрушы тек бағалы қағаздар нарығына кңсіби қатысушылар
Қор биржасы бағалы қағаздар нарығында сауданы ұйымдастырады, ол коммерциялық
Қазақстан қор биржасының мүшесі, әдетте, заңды тұлға болады. Шетел
Аса маңыздысы деп есептелінеді, оған я дилер, я брокер,
Дилераралық брокерлер, яғни бірімен – бірі жасырын (аноним) түрде
Ақшалы брокерлер.Олардың атқаратын негізгі қызметі – нарықты ұйымдастырушылар үшін
Биржа мүшелері мемлекеттік заңнамалардың және биржалардың өздерінің талаптарын орындайды.
Биржа мүшелерінің құқығы мыналар:
Биржаның жалпы жиналысына қатысу және оның ісін басқару;
Басқару және бақылау органдарын сайлау және оларға сайлану;
Биржаның мүлкін, ақпаратын және көрсететін барлық қызметін пайдалану;
Биржа залында өз атынан және өз есебінен (дилер қызметін
Биржа жабылғаннан кейін оның қалған мүлкін алуға қатысу.
Биржа мүшелерінің міндеттері:
Биржаның жарғысын және басқа да ішкі нормативтік құжаттарын орындау;
Жарғыда және нормативтік құжаттарда көрсетілген мөлшерде және тәртіпке жарна
Биржаның мақсатын, міндеттерін орындауға және дамуын қамтамасыз етуге атсалысу.
Биржа мүшелерінің саны шектеулі, ол жарғылық қордың көлеміне және
2.2. Биржалық мәмілелер мен операциялар
Биржалық мәмілелер деген биржалық саудада оған қатысушылардың тауарды сатып
Мәміліге келгенде оның төрт жағын ескеру керек:
Ұйымдастыру жағы-ол мәміліге қажет құжаттар мен оны пайдаланудың тәртібін
Экономикалық жағы-ол мәміле жасасқанда ескеретін оның мәнін, нәтижесін және
Құқықтық жағы-ол мәміле бойынша екі жақтың құқығы мен міндетін
Этикалық жағы-ол мәмілелерге қоғамды көзқарасты көрсетеді. Осы тұрғыдан алғанда
Мәміленің мазмұнын бағалы қағаздармен жасалған мәміле мысалында қарап өтелік.
Біріншіден, мәміленің объектісі, яғни сатып алынатын және сатылатын бағалы
Екіншіден, мәміленің көлемі, яғни сату үшін ұсынылған немесе сатып
Үшіншіден, мәмілеге келген баға, яғни келісілген баға болуы керек;
Төртіншіден, мәмілені орындау мерзімі, яғни сатушы әкелетін, ал сатып
Бесіншіден, мәміле бойынша есеп айырысу, яғни сатып алушы сатып
Мәміле жасау тәсіліне қарай бағалы қағаздармен мәміле бекітілген және
Қор биржасына жеке корпорациялардың, мемлекеттік органдардың немесе шетелдердің бағалы
Қор биржасында операциялар (2.5 сурет): кассалық және мерзімдік болып
Бағалы қағаздардың курсы әр түрлі болуы мүмкін. Онда кассалық
Мерзімдік мәміленің көптеген түрі болады. Мәміле бойынша есептесу бағасына
Қор биржаларының тәжірибесінде ең көп тараған мысал бойынша
Сонымен биржадағы ойыншылар –«аю» бағалы қағаз бағамының төмендеуіне, ал
Қазақстан аумағында Қазақстан Қор Биржасы (KASE) бар, ол Қазақстандағы
Ал енді еліміздің капиталдандыру көрсеткішін басқа елдердің, яғни биржа
Әрине еліміз бұндай деңгейге жету шағында, яғни Алматы биржасының
Алайда, Дүниежүзілік дағдарыс ықпалының дәрежесін барлық негізгі экономикалық көрсеткіштердің
Яғни, KASE акциялар нарығының индексі дегеніміз – индекс жасалған
2.3 Қазақстан Республикасы биржасының негізгі мәселелері және оларды
Өркениеттi елдермен салыстырғанда Қазақстанда қор нарығы түбегейлi қалыптасып үлгерген
Лондон қор биржасы жетекші дүниежүзілік қаржы орталықтарының бірі болып
Әлемдік экономиканың локомотиві АҚШ-тағы былтырғы қаржылық «сілкініс» өзге көптеген
Қазірде елімізде үкімет тарапынан көптеген ұсынымтар, шаралар,басқосулар жүргізіліп жатыр:
Cонымен қатар, Қаржы нарығын қадағалау агенттігі Қазақстан қор биржасымен
Нәтежиелері мыналар, Қазақстан қор биржасында мемлекеттік құнды қағаздарға деген
Қазақстанда қор биржасы мен Алматы Өңірлік Қаржы орталығы арнайы
Қарапайым жұртшылықтың қор нарығына деген қызығушылығын арттыру үшiн құнды
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен, биржа - нарықтың ұйымдасқан түрі, онда сұраным мен
Биржаның бысшы органы болып биржалық комитет саналады, ал оның
Жалпы, алдыңғы қатарлы экономикалық сараптама орталықтарының болжамынша, біз қаржы
Мен Қазақстан Республикасының болашағы жарқын, перспективалы мемлекеттердің бірі болатына
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер. /Алматы: Әкономикс, 2006ж-178б./
2. Көшенова Б.А. Бағалы қағаздар нарығы және биржа ісі.
3. Сутемгенов Н.Д., Таттимбаев К.М. Фондовый рынок /часть II,
4. Саханова, Исингарина. Проблемы
5. Лялин В.А., П.В. Воробьев. Ценные бумағи и фондовая
6. Миркин. Ценные бумаги и фондовый рынок-1997ж-43б;
7. «Тауар биржалары туралы» заң №2172/1995 ж/7 сәуір 1бап;
8. В.А.Галанова, Биржевое дело/ Москва/ 2001-304 б;
9. Адамбекова А.А. РЦБК/ Алматы/ 2003-220 б;
10. Жуков Е.Ф. РЦБ:Учебник/ 2005-339 б;
11. АҚ «Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы» (әрі
12.
1.1 сурет.Биржа ұғымының құрамдас элементтері
1.2 сурет. Биржаның эволюциясы
1.3сурет. Қазіргі биржа қызметтері
2.1 сурет Бирждағы мәмілеге келуді ұйымдастыру циклі
2.2 сурет.Биржада сатушы мен
2.3 сурет.Сатушы мен сатып Сатып алушының
арқылы байланысы
2010 ж 4 тоқ 2011 ж 1 тоқ
бастапқы орналастырулар:
«Акциялар» секторы бойынша
«Борыштық бағалы қағаздар» секторы бойынша
«Инвестициялық қорлардың бағалы қағаздары» секторы бойынша
«Депозиттік қолхаттар» секторы бойынша
«Халықаралық қаржы ұйымдарының бағалы қағаздары» секторы бойынша
«Туынды бағалы қағаздар» секторы бойынша 2 861
0
2 861
0
0
0
0 9 689
4 840
4 849
0
0
0
0
қайталама айналым:
«Акциялар» секторы бойынша
«Борыштық бағалы қағаздар» секторы бойынша
«Инвестициялық қорлардың бағалы қағаздары» секторы бойынша
«Депозиттік қолхаттар» секторы бойынша
«Халықаралық қаржы ұйымдарының бағалы қағаздары» секторы бойынша
«Туынды бағалы қағаздар» секторы бойынша 210 096
101 985
107 825
313
0
0
0 212 164
97 909
114 113
142
0
0
0
«Листингілік емес бағалы қағаздар» секторы
«репо» мәмілелері
«Акциялар» секторы бойынша
«Борыштық бағалы қағаздар» секторы бойынша
«Инвестициялық қорлардың бағалы қағаздары» секторы бойынша
«Депозиттік қолхаттар» секторы бойынша
«Халықаралық қаржы ұйымдарының бағалы қағаздары» секторы бойынша
«Туынды бағалы қағаздар» секторы бойынша
«Листингілік емес бағалы қағаздар» секторы бойынша 113
1 797 279
757 659
1 036 085
1 105
0
0
0
2 430 175
1 267 325
515 470
705 404
0
0
0
0
1 451
Барлығы 2 010 349 1 489 353
2.4 сурет. KASE биржасындағы мемлекеттік емес бағалы қағаздар бойынша
2.5 сурет Қор биржасындағы операциялар
2.6 сүрет. KASE-нің ІЖӨ-ге қатысты капиталдандырылуы
№ Биржаның атауы Капиталдандыру
1 NYSE Euronext $20,692
2 Токио қор биржасы $4,679
3 NASDAQ $4,163
4 Лондон қор биржасы $4,023
5 Гонконг қор биржасы $2,124
6 Торонто қор биржасы $1,985
7 Франкфурт қор биржасы $1,973
8 Шанхай қор биржасы $1,738
9 Мадрид қор биржасы $1,515
10 Австралия қор биржасы $1,324
11 SWX Швейцариялық биржасы $1,318
12 Nordic Stock Exchange Group OMX (биржалар: Копенгаген, Хельсинки,
13 Милан қор биржасы $1,123
14 Бомбей қор биржасы $1,005
15 Корея биржасы $1,001
16 Bovespa $0,981
17 Үндістанның Ұлттық қор биржасы $0,962
18 Мәскеу банкаралық қор биржасы $0,86 (01.2007)
19 Йоханнесбургтің қор биржасы $0,802
20 Тайвань қор биржасы $0,610
2.7cурет. 2011 жылғы 12 шілдедегі жағдай бойынша нарықтық капиталдандыру
Дерек көзі: World Federation of Stock Exchanges (2011 жылғы
2.8 сурет. Қазақстан қор биржасындағы акциялар индексінің серпіні.
Биржалық мәмілелердің орындалуына кепілдік беру
Биржалық арбитраж
Бағаның айырмашылығына саудагерлік ойын ұйымдастыру
хеджирлеу
Қазіргі биржа қызметтері
Биржалық шартты дайындау
Ақпараттық қызметі:
Баға;
Компаниялар;
Нарықтар;
Биржа жиналысын ұйымдастыру:
Сауда;
Сауда ережесін дайындау;
Материалдармен,кадрлармен жабдықтау
Волюта биржасы
Қор биржасы
Тауар биржасы
Тауар биржасы
Мәмілені орындау
Өзара есептесу
Мәлімденің мәліметтерін салыстыру
Мәміле жасау
Биржалық сауду жүйесіне мәлімдені енгізу
Мерзімдік
Кассалық
Қор биржасындағы операциялар
Саудаға қатысушылардың ұйымы
Көтерме сауда нарығы
Сауда жүргізетін орын
Биржа ұғымы
Электрондық биржа
«Биржа» болашақ бірегей электрондық нарықты ұйымдастырушы ретінде
Әмбебап (опциондық) биржа
Әмбебап (тауарлы фьючерстік) биржа
Баға белгілеу қызметі:
Бағаны енықтау;
Бағаны реттеу;
Бағаны болжау;
Бағаны белгілеу