Мазмұны
Кіріспе........................................................................................................................5
І Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1.1 Меншіктің түрлері............................................................................................6
1.2 Меншіктің субъектілері мен объектілері.....................................................9
2 Мекшікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру
2.1.Жекелендіру мен мемлекет иелігіне алу....................................................15
2.2.Қазақстан республикасындағы меншіктің әртүрлі
формаларының қалыптасуы..........................................................................20
2.3. Жекешелендірілген кәсіпорындардың бөлу тетіктеріндегі меншік
қатынастарын іс жүзіне асыру....................................................................................................23
Қорытынды............................................................................................................30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..................................................................31
Кіріспе
Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы
формалары.
1.Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін осы
2..Оқшауландыру деген әрбір тауар өндіруші белгілі
бір тауарды өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым
3.Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір
І Қазіргі заманғы меншіктің мәні
1.1 Меншіктің түрлері.
Меншік қай қоғамның да сан қырлы
Материалдық игіліктерді иелену, пайдалану және билік етуге
байланысты коғамдык катынастарды реттейтін азаматтық құқық нормалары
Азаматтық кодекстің 188-бабында меншік құқығына мынадай анықтама берілген:
Өйткені, субъектіге "тиесілі" деген сөзбен шектеліп калмай, мүліктеріне
1.2 Меншіктің субъектілері мен объектілері
МЕншіктің құрлымы экономикалық жүйенің негізі болып табылады.
Бірінші тәсілдеме меншікті нақты экономикалық каті гория ретінде
Екінші тәсілдеме меншікті қоғамның бүкіл экономикалық жүйесін сараптау
а/екі жұп категорияларының өзара байланысы:/меншіктеу/ иемдеу-жатсыну; ә/жекелену-қоғамдану сияқты
Ең алдымен, меншіктің экономикалық мазмұнын екі түсініктің сараптамасы
формалары.
1.Иемдену деген қандай да бір қатынастар субъектісін осы
2..Оқшауландыру деген әрбір тауар өндіруші белгілі
бір тауарды өндіруге мамандануын білдіреді. Еңбек бөлінісі неғұрлым
3.Қоғамдастыру деген еңбектің қоғамдық сипатының дамуын білдіреді. Бір
Меншік субъектілері: жеке тұлғалар, отбасы, әлеуметтік топ,
Меншік объектілері: өндіріс құралдары, мүлік ақша, құнды
Меншік құқықтарының айрықшалануы - бұл меншіктің объектісін, субъектісін
Толық "құқықтар шоғыры" он бір
1)Иелік ету құқығы, яғни игіліктерге айрықша нақты бақылау
2)Пайдалану құқығы, яғни игіліктердің пайдалы қас-иеттерін өзі үшін
3)Басқару құқығы, яғни игіліктерді пайдалану кім және қалай
4) Табысты алу құқығы, яғни игіліктерді пайдалану нә-тижелеріне
5)Егемен құқығы, яғни игіліктерді шеттету, пайдалану, өзгерту немесе
6)Қауіпсіздікке ие болу құқығы, яғни игіліктердің экспроприяциясынан немесе
7)Игіліктерді мұраға қалдыру құқығы;
8)Игіліктерді шексіз пайдалану құқығы;
9)Сыртқы ортаға зиян тигізетін тәсілмен пайдалануға тыйым салу;
10)Өндіріп алу түріндегі жауапкершілік құқығы, яғни
11) Қалдықтық сипат құқығы, яғни бұзылған құқықтылықтардың қалпына
Меншік қатынастары - материалдық және метериалдық емес ресурстарға
Меншік объектілері әрқашанда шектеулі болат экономикалық ресурстар болып
Айрықшалаудың мәні мен мақсаты – ресурста меншік
Меншік - тарихи категория. Нақты бір өндіріс тәсілі
1)жеке иемдену нысандары; 2)ұжымдық иемдену формалары; 3)
а) жеке;
ә) жеке еңбектік;
б) жеке капиталистік болып бөлінеді.
2)Ұжымдық меншік:
а) серіктестіктер;
ә) кооперативтік;
б) акционерлік;
в) ортақ өндіріс болып бөлінеді.
3. Қоғамдықменшік:
а) жалпы мемлекеттік;
ә) муниципалдық болып бөлінеді.
Шаруашылық практика меншік типтерінің, нысандарының және түрлерінің мәнін
2 Мекшікті мемлекетсіздендіру және жекешелендіру
2.1.Жекелендіру мен мемлекет иелігіне алу.
Өтпелі экономика жағдайында меншік қатынастары түрлі өзгерістерге ұшырайды.
Мемлекет қарамағынан алу монополизмді жеңуге, бәсекелестік пен кәсіпкерлікті
Ол мына бағыттар бойынша жүреді:
1)иемдену процестін мемлекет қарамағынан алу;
2)шаруашылық жүргізудің сан
3)жаңа ұйымдық құрылымдарды қалыптастыру.
Мемлекет қарамағынан алу мен жекешелендіру тығыз байланысты.
Жекешелендіру- меншікті мемлекет қарамағынан алудың бағыттарының бірі, оның
азаматтар мен акционерлік қоғамдардың мемлек тен және жергілікті
кәсіпорындарды және олардың кәсіпорындар реті де бөліп шығарылатын
кәсіпорындардың материалдық және материалд емес активтерін;
акционерлік қоғамдардың (серіктестіктердің) капиталындағы мемлекет
жекешелендірілетін кәсіпорындардың басқа кәсіпорындар капиталындағы үлестерін (пай, акциялар
Әлемдік тәжірибеде мемлекеттік меншік
Қазақстан Республикасындағы 10 жылдағы мемлекет қарамағынан алу және
2 кезең 1993-1995 жылдарды қамтиды.
Жекешелендірудің екінші кезеңінің
-"шағын жекешелендіру", ол шағын сауда кәсіпорындарының, коммуналдық шаруашылықтардың
Жекешелендірудің 3 кезеңі 1996-1998 жылдар аралығын қамтыды және
Үшінші кезең Бағдарламасының басты мақсаты жекешелендіру процесін аяқтау
Үшінші кезең мемлекеттік меншіктің тек ақшалай қар жатқа
мүліктік кешен ретінде мемлекеттік кәсіпорын;
жекешелендірілуі тұйық технологиялық циклді бұзбайтын мүліктік кешен ретіндегі
кәсіпорын мүмкін, мемлекеттік кәсіпорынды жойған жағдайда, тек аукционда
- шаруашылық серіктестіктердің жарғылық қорларындағы мемлекеттің акциялары мен
Сондай-ақ мемлекеттің акциялар пакеті мен үлестерін сенімдік басқаруға
электроэнергетикалық кешендегі;
мұнай-газ және мұнай-химия кешеніндегі; металлургиялық және тау-кен кешеніндегі;
көлік-коммуникация кешеніндегі;
агроөнеркәсіп кешеніндегі;
әлеуметтік саладағы секторлық бағдарламаларды.
ІV кезең 1999-2000 жылдар аралығын қамтыды және Қазақстан
IV кезең Бағдарламасының басты
-мемлекеттік акцияларды иемдену және пайдалану құқықтары салалық минимтрліктер
-"көгілдер фишка" ретінде анықталып, мемлекет оларда үлес қосушы
-мемлекеттік мүлікті республикалық және коммуналдық деп бөлу жүргізілді;
1999-2000 жылдары Мемлекеттік мүлік комитеті мен оның облыстық
2.2. Қазақстан Республикасында меншіктің әртүрлі формаларының қалыптасуы.
Республикамыздағы меншік формаларының жүйесі барынша сан алуан және
Республикалық меншіктің бұл көріністерінің бәрі өзінің әлеуметтік табиғаты
Өндірістің қоғамдық сипатының қазіргі қол жеткен деңгейі тіпті
Оның үстіне, меншік формаларын тікелей және бір мәндес
Ко о пе р ат и в т
Тарихи тәжірибе социализм тұсында кооперативтік меншіктің кемістігі бар,
2.3. Жекешелендірілген кәсіпорындардың бөлу тетіктеріндегі меншік қатынастарын іс
Жалпыхалықтық меншіктік заманында қызметкерлер тек тұтыну қорларын арттыруға
Нарықтық қатынастар жағдайында өндірістік және әлеуметтік дамуға бөлінетін
Міне, осыған байланысты колхоздар мен совхоздардың көптеген кызметкерлері,
Алғашында, негізгі ынталандыратын фактор дивидендтер болады деп жорамалданған
Дегенмен, жаппай қайта түрлендіру кезінде, колхоздар мен совхоздардың
Біздер, қызметкерлерге меншікті бөліп беруді (оларды меншік иесі
Оның үстіне, шаруашылық жүргізудің жаңа формаларына қайта тіркелген
Кәзіргі кезде ауылшаруашылығы кәсіпорындарының көптеген кызметкерлері реформаның, әлі
Меншіктің адам санасына әсерін жоғарылату үшін коллективтік меншіктікті
Ғалымдар мен аграрлы-тәжірибешілер меншіктен алынатын табыстардың — дивидендтің
Коллективтік кәсіпорындарда меншік бойынша табыстың тағы бір түрі
Бұл табыстардың — еңбекпен алынатын табыс пен меншік
Бұл табыстар арасындағы бір-біріне қатынастары тұрақты бола бермейді,
Кәзіргі жаңа жағдайда та.быстардың қалыптасуы пайданы бөлу тәртібін
Пайданың қалған бөлігі өндірістік және әлеуметтік даму және
Акционерлік-жарналық жағдайда меншіктіктіц өзгеру (траисформация) проблемаларын дұрыс шешу
Жекешелендіруге жататын совхоз негізінде коллективтік (ұжымдык) кәсіпорын ұйымдастыру
Бөлінбейтін қардың жартылай және өсірілген жарналарға бөлінуі меншіктің
Енді, осы табыстар қалай бөліп беріледі, соны қарастырайық.
Мысал ретінде Сайрам ауданындағы Свердлов атындағы акционерлік-ұжымдық шаруашылықта
Әрбір колхозшының базылы жарналық қордағы ез үлесін анықтауда
Колхоз бойынша 1991 жылдың басында ецбек казнасының (трудовой
Қорытынды
Қорыта айтқанда қазіргі заманғы меншіктің формалары, яғни, өндіріс
Меншік объектілері әрқашанда шектеулі болат экономикалық ресурстар болып
Айрықшалаудың мәні мен мақсаты – ресурста меншік
Меншік - тарихи категория. Нақты бір өндіріс тәсілі
Шаруашылық практика меншік типтерінің, нысандарының және түрлерінің мәнін
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Артыкова Б., Назыкеева Б. «Саяси экономия» жоғарғы
орындарына арналған оқулық. А- 1990
2. Әубәкіров, Я.Ә., Абдуллаев А.А. «Саяси
3.Әубәкіров «Экономика теория негіздері» А -
4.Әубәкіров Я.Ә., Байжұмаев Б.б., Жақыпова Ф.Н., Т.П.
«Экономикалық теория» Алматы, 1999жыл.
5.Дүйсенбаев К. Ш., Э.Т. Төлегенов., Ж.Г. Жұмағалиева «Кәсіпорынның
қаржылық жағдайын талдау» Алматы, 2001ж.
6. «Заң» Республикалық құқықтық, журнал
7. Мельников В.Д., Ілиясов К. «Қаржы» Алматы, 1994ж.
8. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. К.орын экономикасы.
9. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы
10. Қазақстан Республиксының еңбек туралы заңы. Алматы 2000ж.
11.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек «Кәсіпорын экономикасы және
кәсіпкерлік» Алматы, 2002ж.
12. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаева С. Қаржы. Алматы, Алматы
13. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы,
14. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын кәсіпкерлікті басқару.А,2002ж.
15. Экономика зарубежных стран.
16. История экономических учений Москва, 1994г.
17. Реуэль А.Л. «Экономических учений» Москва 1972г.
18. Ядгаров Я.С. «История экономических учений»
13