Мазмұны
КІРІСПЕ 3
1.Жер мониторингі туралы жалпы түсінік 4
2.Жер мониторингі мәліметтерін қолдану 11
ҚОРЫТЫНДЫ 20
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 22
КІРІСПЕ
Табиғат ресурстары – халықтың ұлттық байлығы болып табылады,
Біздің елімізде маңызды табиғи байлықтардың бірі – жер
Біздің еліміздегі жер туралы Заңдар жерді адамзат тіршілігінің
Жер мониторингі болып жатқан өзгерістерді болдырмау мен оның
Жұмыстың мақсаты – жер мониторингі мәліметтерінің қолдану аясы
Міндеттері:
-жер мониторингінің теориялық және әдістемелік негіздерін зерттеу;
-жердің жай-күйіне қарай бақылау жұмыстарымен танысу;
-жер мониторингі мәліметтерін қолдану салаларын анықтау.
Казіргі заманда мемлекеттік қай іс-шараны алсақ та, жер
1. Жер мониторингі туралы жалпы түсінік
Мониторинг – латын тілінде «алдын алатын, бақылайтын, алға
Мониторинг келесі негізгі бағыттарды қамтиды:
-қоршаған табиғи ортаға әсер ететін факторлар
-табиғи ортаның нақты күйін бағалау;
-қоршаған ортаның күйін болжау және бағалау.
Мемлекеттік жер мониторингі – жер күйінің өзгеруінің уақытымен
Жер мониторингінің мазмұны мынадай кешенді бақылаулардағы өзгерістерді сипаттайды:
табиғи ландшафттарды, жер пайдаланулармен жер иеленулердің шекараларын және
кеңейтілген таңдау параметрлері бойынша топырақтардың жағдайын (су эрозиясы,
гумус қорын, қышқылдығын, макро және микроэлементтердің болуын, пестицидтердің,
геологиялық орта, бедер, гидрографиялық желі жағдайын зерттеу (жер
өндірістік объектілерінің кері әсерлеріне ұшыраған жерлердің жағдайын қарастыру
Жер мониторингінің талаптары:
-Жер қорының құрылымы мен түрлі жерлердің күйінің
-Тиісті органдардың ақпаратпен қамтамасыз ету (жерге орналастыру,
-Топырақтың ластануын, құнарлығының өзгеруін, басқа
-Табиғи азық алқаптарының өсімдік жамылғысы күйінің өзгеруінің,
-Елді мекендердің, өндірістік объектілердің астындағы
-Нысаналы мақсаты мен рұқсат етілген пайдалану
-Топырақтағы кері үрдістердің салдарын бақылау (эрозия, тұздану,
-Теңіз, су қоймалары, өзен жағалауының өзгеруін бақылау.
Жер санаттары бойынша жер мониторингі 7 түрге
1.Ауыл шаруашылық бағытындағы жерлер;
2.Елді мекен жері;
3.Өнеркәсіп, транспорт, байланыс, радиохабар, теледидар, ақпараттану және ғарыштық
4.Табиғат қорғау, табиғи қорық, сауықтыру, рекреация және тарихи
5.Орман қоры жерлері;
6.Су қоры жерлері;
7.Босалқы жерлер.
Жер мониторингінің құрылымы ҚР-ң аумақ бірлігімен анықталады. Жеке
Қазақстан Республикасының жер мониторингі;
Облыстық жер мониторингі;
Қала және аудан жерлерінің мониторингі.
Сурет 1. – Жер мониторингінің құрылымы.
Мерзімі және жүргізу уақыты бойынша мониторинг мынадай болады:
Негізгі жер мониторингі бастапқы, яғни мониторингті жүргізуді бастаған
Жылдам өткізілетін мониторинг үнемі, үздіксіз жүргізіліп, ағымдағы өзгерістерді
Мерзімді мониторинг белгілі мерзім (5, 10,20 жыл сайын)
Ретроспективті жер мониторингі алдындағы бақылаулардың тарихи талдауын береді.
Аумақтық қамтуы бойынша жер мониторингі 4-ке бөлінеді
1.Глобальды мониторинг – планетамыздағы барлық жердің күйін бағалауға
2.Ұлттық мониторинг – республика деңгейінде арнайы
3.Аймақтық мониторинг – физико-географиялық, экологиялық шекаралармен шектелетін территория
4.Локальды мониторинг – аймақтық деңгейден төменгі территориялдық объектіде
Жер күйіндегі өзгерістердің сипаты бойынша:
1.Фондық жер мониторингі адам әсерінен тыс қалатын жерлердің,
2.Импакты (әсер ету) жер мониторингі антропогенді факторлар әсер
Бақылауға түсетін процестерге байланысты мониторинг түрлері
1.Эволюциялық-мониторинг тарихи даму процестерімен байланысты болады;
2.Циклдық-мониторинг табиғи сипаты бар тәуліктік, маусымдық, жылдық өзгерістермен
3.Антропогенді-мониторинг адамның іс әрекетімен байланысты;
4.Төтенше-мониторинг төтенше жаңдайлар, өндірістік авария, экологиялық және табиғи
Мониторинг объектілерінің көп аспектілігін және әр түрлілігін
Мониторингті басқару тізбегінің мақсаты: бақылау – бағалау
Табиғи құбылыстарды мониторингпен қамту жағдайында белгілі аймақтық
Cурет 2. – Аумақтық қамту бойынша жер мониторингі.
Социалды-экономикалық құбылыстар, үрдістер, олардың объектілері шекарасы заңды түрде
Қазақстан Республикасында мониторингтің аймақтық қамту деңгейі төмендегідей:
Республикалық;
Облыс аралық;
Облыстық;
Аудан аралық;
Шаруашылық аралық;
Шаруашылық ішінаралық;
Учаскелік.
Адам өз іс-әрекетін жоспарлауда қоршаған орта қалпының
Сурет 3. – Бақылауға түсетін процестерге байланысты жер
Ең бірінші, 1972 жылы Стокгольм конференциясында қоршаған ортаның
Сонымен, қоршаған орта мониторингісі деп үздіксіз белгілі бағдарлама
Мониторинг жүйелеріне мына төменгі негізгі жұмыстар кіреді:
-бақылау объектілерін анықтау;
-бөлінген бақылау объектілерін тексеру;
-өлшеу жағдайларын жоспарлау;
-бақылау объектілерінің жағдайын бағалау және оның ақпаратты
-бақылау объектілерінің өзгеру мүмкіншілігін болжау;
-ақпаратты мәліметтерді қолдануды ыңғайлы түрге келтіріп, қолданушыларға жеткізу.
Кез келген мониторинг жүйесін ұйымдастыру мәселесі өте күрделі,
Бірінші, локальді деңгей – бұған жеке аудан, облыстар
Екіншісі, регионалды (аймақтық) – жеке аймақтар, округтер кіреді.
Үшіншісі, глобальды (ауқымды) деңгей – бұған барлық жершары
Мониторинг деңгейіне сәйкес станция торлары, пунктер, бақылау бекеттері
Қазақстан Республикасында табиғи орта мониторингін ұйымдастыру жұмыстары 1972
Қазіргі қоршаған ортаның және табиғи қорлардың мемлекеттік мониторингі
Табиғи қорлар және қоршаған орта жағдайын, оларға антропогенді
Табиғи қорларды, қоршаған орта жағдайын, оларға антропогенді әсер
Табиғи қорларды, қоршаған орта жағдайын, оларға антропогенді
Мониторинг жүргізу принциптері:
1.Мәліметтердің бір-бірімен сыйымдылығы және салыстыруға болатындығы. Маңызы: бірыңғай
2.Әдістер мен технологиялардың бірлігі. Маңызы: мониторингті келісіп жүргізуі;
3.Мәліметтердің дәлдігі және сенімділігі. Маңызы: мәліметтердің нақты жағдайларға
4.Мәліметтердің толық болуы;
5.Жер мониторингін үздіксіз жүргізуі. Маңызы: ақпаратты жүйелі түрле
6.Көрнектілік принципі. Маңызы: мониторингті жүргізу уақытында түрлі карталарды,
7.Мәліметтерге қол жетерлігі. Маңызы: мемлекеттік немесе коммерциялық құпия
8.Орталықтан басқару. Маңызы: Жер мониторингі мәліметтерін Қазақстан Республикасы
Жер мониторингін жүргізу кезінде ақпаратты алу жолдары:
1.дистанциондық зондтау;
2.Жер бетінде түсірістер мен бақылаулар;
3.Мәліметтер қорын пайдалану.
Жер мониторингін жүргізу үшін ақпаратты жинау түрлі түсірістер,
Жер мониторингін жүргізу кезінде жер бетін түсіру барысында
Қазіргі уақытта Қазақстанда мемлекеттік территориалдық жер торабы қалыптасқан.
2. Жер мониторингі мәліметтерін қолдану
Жер мониторингін жүргізу мақсаты – табиғатты қорғау іс-әрекеті
Қазақстан Республикасының барлық жер қоры жер мониторингісінің объектісі
Жер ресурстарын экологиялық қауіпсіз және тұрақты пайдаланудың құқықтық
Қоршаған ортаның барлық компоненттерінің ластануы, сонымен қатар, биосфера
Қазіргі уақытта Қазақстанда мемлекеттік территориалдық жер торабы қалыптасқан.
Қазақстан Республикасында жер мониторингі мынадай заңдық құжаттары негізінде
ҚР Жер кодексі,
ҚР Үкіметінің №956, 19.09.2003ж «ҚР жер мониторингін жүргізудің
Қоршаған орта жағдайын жақсарту, экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету
Мониторингті жүргізу уақытында келесі мәселелер шешіледі:
-жер күйінің өзгеруін уақытында анықтау, оларды бағалау, болжау
-мемлекеттік жер кадастрын, жерді пайдалануды және қорғауды
-азаматтарды жер күйі жайлы ақпаратпен қамтамасыз ету.
Жер күйін бақылау (мерзімді, маусызды, тәулікті), өзгерістердің бағыты
Қазақстан Республикасының жер мониторингін Ауыл шаруашылығы министрлігінің қаулысымен
Қазіргі уақытта жер ресурстарын басқаруды жүзеге асыратын басты
2001 жылғы «Жер туралы» заңда (11 бап) 1995жылғы
Жаңа жер заңнамасындағы Жер ресурстарын басқару агенттігінің құзіреттері,
ҚР Агенттігінің негізгі міндеттері:
Жер ресурстарын басқару, жер қатынастарын реттеу, геодезия және
Жер реформасын жүргізу, оны ғылыми, кадрлық және әдістемелік
Белгіленген тәртіпте жер мониторингін, мемлекеттік жер кадастрын ұйымдастыру
ҚР жер ресурстарының жағдайы туралы мәліметтер банкін құру
Белгіленген тәртіпте жерді пайдалануға және қорғауға мемлекеттік бақылауды
Жердің сапалық мінездемесін құруда топырақ ізденіс мәліметтері негіз
Жерді пайдалануды бақылау суретке түсіру, түрлі тексерулер, кейбір
Кезеңдік және базалық жер мониторингі облыстық және қалалық
Жер ресурстарын мемлекеттік басқару органдарының басты міндеті, алынған
Қазақстан Республикасының жер мониторингі мәліметтері ҚР Жер кадастры
Мемлекеттік жер кадастры ҚР-ның жерінің табиғи және шаруашылық
Жер кодексінің 113-бабында Мемлекеттік жер кадастры ҚР жерінің
Қазақстан Республикасында мемлекеттік жер кадастрын жүргізу үшін қажетті
1.Жер учаскелерін тіркеу – заңдық және нормативтік құжаттар,
2.Жерлерді есепке алу – тіркеу мәліметтерін, есепке алу
Жерді есепке алуда жер мониторингі мәліметтері: жер мөлшерлері,
Есепке алуда табиғи ресурс және өндіріс құралы ретінде
3.Жерлерді бағалау – жерлерді аймақтау, топырақтарды бонитеттеу, жерлерді
Сандық және сапалық есеп негізі ретінде жер мониторингінде
Жер кадастрының негізгі құжаттары:
1.Жер кадастрлық кітаптар 4 бөлімнен:
-Есепке алу;
-Ауыл шаруашылық түрлері бойынша;
-Бонитеттеу және есепке алу;
-Бағалау;
2.Жер кадастрлық іс.
3.Жер кадастрлық карта.
4.Жер реестры.
Жер мониторингі мәліметтері топографиялық - геодезиялық, аэроғарыштық, картографиялық,
Жер кадастрлық құжат текстік және пландық – картографиялық
Жүйелік бақылаудың дәстүрлі жер бет әдістері қымбат және
Дистанциондық зоналаудың бөлек бағыттары ол аграрлық секторға арналған.
ГАЖ-ң ең маңызды бөлшегі –ол мәлімет. Мәлімет қорын
-әртүрлі масштабтағы тақырыптық карталар жасау;
-бедердің сандық моделін құру;
-сандық мәлімет қорын қамтамасыз ету.
Жерлердің дистанциондық зоналаудың әдістерін пайдалану кадастрлық есептеулермен жер
жерге орналастыру жобалары үшін әртүрлі масштабтағы тақырыптық карталармен
топырақ картасы және елді мекен пункттері туралы карталарды
жерлерді түгендеу;
әртүрлі табиғат апаттарынан кейінгі жердің шығындары мен зардаптары
егіншілікті болжау.
Ауыл шаруашылығындағы жерлерінде жүргізілетін мәдени өсімдіктердің өнімділігін және
-жалпы ақпараттандыру жүйесімен орындалған бақылаулардың жүйесі-бұған GPS және
-ГАЖ мәліметтерін пайдалану;
-қоршаған орта жағдайын агро-тәжірибелік бағалау жүйесі;
-агрономиялық және экологиялық тиімділікті белгілі бір технологиямен бағалау
1999 жылдың басында егістік жерлерде 193 тұрақты экологиялық
Ғарыштық суреттер үлкен аумақтарда жоғарғы дәлдікпен нақты ақпараттар
Қазақстан Республикасында Ауыл шаруашылығы министрлігіндегі аэроғарыштық жер мониторингтің
Зоналарды дистанционды зондтаудың негізгі мәселелеріне мыналар жатады: ауыл
Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар туралы Министрлігінде жер мониторингінің
Су тасқыны табиғи және техногенді құбылыстардың ішіндегі ең
Қашықтықтан зондтау кезіндегі спутниктік бақылаулардан алынған деректер орман
Сонымен қатар қазіргі таңда жазықтар мен олардың биоалуандылығын
Қазіргі уақытта ҚР-ның ТЖМ спутникті ақпараттарды қабылдау мен
Қазақстан Республикасында ғарыштық түсірістердің деректері табиғатты қорғау
қорғауды қажет ететін құнды табиғи территорияларды анықтау;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жобасын жасау;
сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктер түрлерінің потенциалды мекен
сирек кездесетін жануарлар санына баға беру;
шаруашылық саланың мониторингі;
табиғи ландшафтқа әсер ететін шаруашылық саланың әр түріне
шаруашылық салалардың нәтижесінде болған (мұнай қалдықтарымен ластану, өнеркәсіп
«Ғарыштық зерттеулер мен технологиялардың ұлттық орталығы» АҚ-ы көп
Жоғарыда аталып өткен барлық мониторинг жүргізу іс-шараларында жердің
1.Облыстық, Республикалық маңызы бар қалалардың Жер ресурстарын басқару
2.Жердің күйіне бақылау жасайтын заңды тұлғалар және тақырыптық
3.Топырақтың өндірістік қалдықтары мен химиялық, радиоактивтік, биологиялық зиянды
4.Геологиялық ортаның жай күйі туралы мәліметтерді – Энергетика
5.Төтенше жағдай туындағанда жердің жай күйі туралы
Жер мониторингін техникалық қамтамасыз ету тиісті мемлекеттік органдар
Жер мониторингінің республикалық және облыстық бағдарламаларын республикалық бюджеттерге
Жыл сайын 20-ақпаннан кешіктірілмей жер мониторингісі туралы алынған
Жер ресурстарын басқару Агенттігі Қоршаған ортаны қорғау Министрлігімен
Жер ресурстарын басқару Агенттігі мен Қоршаған ортаны қорғау
Жылдам өткізілетін (кезекті) мониторинг негізгі және мерзімдік мониторингілердің
Кәсіпорындар, мекемелер, азаматтар, халықаралық ұйымдар, шетелдіктер мен жеке
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі таңда мониторинг, соның ішінде жер мониторингі мәліметтерін
Қазақстан Республикасының жер мониторингін Ауыл шаруашылығы министрлігінің қаулысымен
Қазақстан Республикасының жер мониторингі мәліметтері ҚР Жер кадастры
Жерлерді дистанциондық зоналауда беретін мағлұматтар жерге орналастыру мен
Қазақстан Республикасындағы Ауыл шаруашылығы министрлігінде аэроғарыштық жер мониторингтің
Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар Министрлігінде табиғатта болып
Қазақстан Республикасында жер мониторингі 226 стационарлық және 600-ге
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.Ж.Т.Сейфуллин, Г.Ж.Сейтхамзина «Жерді кадастрлық аймақтау, бағалау және жер
2.ҚР Жер Кодексі, Алматы,2008ж.
3.ҚР Жер Кодексі, -Алматы:ЮРИСТ, 2010ж.
4.«Жер ресурстары» журналы №4 (43), 2007ж.
5.Б.Х.Тусупова, «Жер мониторингі» пәні бойынша СӘК, Алматы, 2008ж.
6.Интернет көзі: www.google.kz- http//eco.gov.kz/strategiya/prog oos2.php
3
МОНИТОРИНГ ОБЬЕКТІЛЕРІ
АУДАНДЫҚ ДЕҢГЕЙ
ОБЛЫСТЫҚ ДЕҢГЕЙ
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ДЕҢГЕЙ
ҚР статистика бойынша Агенствосы
ҚР жер ресурстарын басқару бойынша Агенствосы
Алып жатқан аумағына байланысты мониторинг
Регионды
Локальды
Физико-географиялық, әкімшіліктік, экономикалық шекаралармен шектелген аумақты қамтиды
Регионды объектілерден төменгі объектілерден бастап жеке учаскелерге дейінгі
Фондық
Импактілі
Антропологиялық әсерлерге ұшырамайтын жер жағдайын бақылау жүйесін көрсетеді
Антропогендік факторлардың жер жағдайының бақылау кезеңдігіне тигізетін әсерін
Болып жатқан өзгерістердің сипаты бойынша мониторинг жүргізу
Республикалық
ҚР-ң барлық
аумағын
қамтиды
Глобалды
Планетаның әр аймағындағы базалық станциялар арқылы экстремальды жағдайдың
Бақыланып жатқан процесстерге байланысты мониторинг
Эволюционды
Циклді
Антропогенді
Төтенше (чрезвычайный)
Тіршіліктің дамуының тарихи процесстерне байланысты анықтайды.
Табиғи сипатының тәуліктік, мерзімді әр жылдық және басқа
Адамның тіршілігіне, қоршаған ортаға тікелей байланысты әсерлерін көрсетеді
Өндірістік авариялармен экологиялық және стихиялық әртүрлі
Бақылау жүргізу мерзімі мен кезектілігіне байланысты мониторинг жүргізу.
;
Базалық
Периодты
Оперативті
Ретроспективті
Мониторинг жүргізу барысындағы объектілер жағдайын зерттейді және бақылайды.
Белгілі бір интервалдар аралығында жүргізіледі.
Болып жатқан өзгерістерді дәл сол уақытында және тұрақты
Жүргізіліп жатқан бақылауларды тарихи жағынан талдау