ЖОСПАР
Кіріспе 3
2. Мәшһүр Жүсiп Көпейұлы – ұлттық педагогика тарланы 10
2.1 Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің тұлғалық дамуының қайнар көзідері 10
2.2 М.Ж. Көпеевтің философиялық көзқарастарындағы шығыстық сарын 17
2.3 Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің әлеуметтік көзқарастары 25
Қорытынды 33
3. Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің педагогикалық ойларының өзегі – адамның
3.1. Ғылым - білім беру мәселелері 34
3.2 Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің шығармашылығындағы діни-адамгершілік және еңбек тәрбиесі.
3.3 Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің педагогикалық мұрасындағы 51
отбасы тәрбиесі мәселелері 51
3.4 М.Ж. Көпеев - әйел тәрбиесі мәселесінде ұлттық
Қорытынды 59
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі. Педагогиканың дамуы өткен ұрпақтардың тәжірибиесіне бас бұруымен,
Қазіргі кезеңдегі жағдайда адыңғы ұрпақтардың жинаған құнды педагогикалық тәжірибиесін
Педагогика идеялар мен тұжырымдамалар жиынынан бiртiндеп ғылымға айналғаны белгiлi.
Қазақстан ғалымдары халыққа білім берудің дамуы мәселелерін зерттеу бойынша
Білім берудегі ұлттық құндылықтардың аксиологиялық приоритет ретіндегі маңызы А.Н.
Ғасырлар өтсе де бiздiң заманымызда адамгершiлiк тәрбиесi, еркiн және
ХХ ғ. соңында ғылым адамзаттың мәдениеті мен тарихында діннің
Қазір оның діни ізденістерін объективті ой елегінен өткізуге, оған
ХIХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында өмiр сүрген
Мәшһүр Жүсіп Көпеев әр жақты дарынды адам еді, ұлттық
Екі ғасыр аралығындағы қазақ сөз өнерінің көрнекті тұлғаларының бірі
Нақтылай айтқанда, Мәшһүр Жүсіп ұлттық идеяға құрылған таза ағартушылық
Жетпіс жыл бойы қорқытса да, үркітсе де, иландырса да,
Ғалым Р.Бердібайдың «...Дүниені түбірімен жаңартамыз деген қызыл сөзбен елеуреп,
Ғалым Мекемтас Мырзахметұлы «Бір ұрпақтың көз алдында ұлттық жазуымыздың
Шығыстың классикалық әдебиеті мен тарихын жетік білетін жазбагер әрі
Мәшһүр Жүсіп еңбектерінің оқулық пен хрестоматияларда берілуі қалдырылған мұраның
Рухани тәрбие - әлеуметтік, педагогикалық категория. Ендеше тағлымды шығармаларын
Жеткізер құдай, пенде, қылса талап,
Дүниені кім өткізер қолдан санап.
Үлгі жол жақсылардың әрбір ісі,
Кітаптан қалмайды екен жанасалап,-
деп рухани дүние мен ұрпақтар сабақтастығының үзілмесіне сенеді.
Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің бай публицистикалық мұрасын – мақалаларын оқып,
Көптеген ғалымдар Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің шығармашылығын терең және жан
М.Ж.Көпеевтің шығармалары әдебиетшiлер С.Дәуiтов, С.Сүтжанов, Н.Жүсiпов, Г.Жүсiпова т.б. тарапынан
Ойшыл - педагогтың шығармашылығындағы тәлiм-тәрбиелiк пiкiрлерi бүгiнгi бiздiң ойларымызбен
Зерттеу объектісі. Мәшһүр-Жүсіп Көпеевтің бүтін шығармашылық мұрасы және ағартушылық
Зерттеу пәні. Мәшһүр-Жүсіп Көпеевтің педагогикалық қызметі, шығармашылығындағы педагогикалық ойлары,
Зерттеу мәселесі. Жаңа ұрпақ тәрбиесі бойынша қоғамның әлеуметтік сұранысы
Зерттеу мақсаты. Бұл еңбектің мақсаты қоғамды, ең бірінші мұғалімдер
Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы қалдырған мұрасының алатын орнын көрсете отырып біз
Зерттеу міндеттері
Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлының философиялық, әлеуметтік, педагогикалық көзқарастарының өзектерін анықтау.
Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының шығармаларындағы педагогикалық пікір тұжырымдарын сараптай отырып
Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлының ақын, фоьклорист-педагог ретінде педагогика тарихы мен этнопедагогикаға
Ғылыми жаңалығы. Мәшһүр-Жүсіп Көпеевтің педагогиканы байытудағы еңбектеріне ғылыми баға
Зерттеудің құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды бөлім және
Бірінші тарауында М.Ж.Көпеевтің философиялық, әлеуметтік, педагогикалық көзқарастарының өзектері анықталды.
Зерттеу әдістері – Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің әдеби-педагогикалық мұрасын оқып
Зерттеудің методологиялық базасы болып әдеби – педагогикалық мұраға өркениетті
Зерттеу жарияланған, жарияланбаған еңбектері, мақалалары, архив материалдары, естеліктер негізінде
2. Мәшһүр Жүсiп Көпейұлы – ұлттық педагогика тарланы
2.1 Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің тұлғалық дамуының қайнар көзідері
Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы 1858 ж. Қызылтауда Найзатас деген жерде дүниеге
Қаламның жарып ішін, үшін кесіп,
Кигізген қара сөзге киім пішіп.
Заты – арғын, нәсілі – қазақ, ұраны – алаш,
Көпеев – фамилиясы, Мәшһүр-Жүсіп.
деп баяндайды ақын Ауыл молдасынан хат танып сауатын ашқаны
Атамыз берген екен әуел баста
Мектепке доңыз жылы дәл 5 жаста
«Ысмайыл Қызылағаш» деген жерде
5 шақырым жерде ауыл «Бұзаутаста».
Мәшһүр-Жүсіп зеректік көрсетіп жақсы оқыған
«Мәнді» оқыған жоқ менен басқа бала
Араб, парсы өлеңді жатқа жана, немесе
Сабақ білмей, болмаса ойын ойнап
Мен таяқты молдадан жеген емен.
Осылайша үш жыл үйден ұзақтағы мектепте
Бір үш жыл ұдайым осылайша өтті
Өлмей тірі жүрумен сегіз жетті
Құдіретті құдайымның еріксіз айдап
Келтіруі Баянтауға хазіретті.
Мұса мырзаның балалар сабақ алсын деген қамқорлағымен алдырылған қазірет
Кісі еді, сөзге ұста шешен еді
Айтқанын доптай қағып түсірмейтін
Алдына дәл өзіндей бала келді.
оған оқуға келді. Қазірет өте білімді еді деп сипаттайды
Хазіреттен оқыған Мәшһүрдің білімі жергілікті бала оқытқан Жүніс молдамен
Білім қуған Мәшһүр әрі қарайғы жағдайы жөнінде былай дейді:
Кеудеге он бес жаста ғылым толды.
Толумен тасып кетіп өлең қонды.
Мәшһүр-Жүсіп Көпеевті он алты жасында Әкімбек бай жалғыз баласы
Әкімбек он алтымда алып кетті
Жалғызы Қалибекке ұстаз етті.
Екі жыл баласын оқытқан Мәшрһүр-Жүсіпті Әкімбек байдың отбасы сыйлап,
Ендігі жердегі ақынның арман мүддесі көрсем, білсем, білгенімді кейінгі
Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы бірнеше рет Түркістан, Ташкент, Бұхара сапарына шығып,
Бұл Мәшһүр Бұхар барған, Қоқан барған
Өз ойы барсам дейді одан арман
Жасымнан ғылым іздеп кеткен басым
Жерімде жүрген – тұрған сөзім қалған.
Ақынның жалпы педагогикалық ойлары, оның тәрбие мен бiлiм берудiң
Бұл жер көптеген алдыңғы қатарлы адамдарды – халық билерін,
Оның шығармашы тұлға болып қалыптасуы ХІХғ.екінші жартысындағы позитивті көзқарастардың
Бас қосылған жиында
Бұлбұлдай болып сайраған.
Бұлақтай ағып қайнаған,
Сөйлеген шақта көздері,
Шамшырақтай жайнаған.
Яғни сегіз қырлы, бір сырлы асыл ардагер, қанатты шешен
Есіл бар сондай бекзаттың жұрт аузына қараған.
Көркі менен сымбаты, ақыл мен ілім, дәулеті,
Баршасы бірдей табылып, әр пендеге жараған.
Кішкентай Жүсіптің болашағынан мол үміт күтіп, дарындылығын тани білген
Бес жаста “бісмілла” айтып жаздым хатты,
Бұл дүние жастай маған тиді қатты,
Сегізден тоғызға аяқ басқан күнде,
Мұса еді қосақтаған “Мәшһүр” атты, -
деп ақынның өзі де атап көрсетеді. Өз жерлестерінің білімді,
Кез келген адамның дүниеге көзқарасы оның бiлiм деңгейiне тура
Мәшһүр-Жүсіп Көпеев Қазақстан мен Орта Азияның көп жерлерін шарлаған
Жігітке кедейлік жоқ дені сауда.
Топ бұзар батыр жігіт қалың жауда.
Бірі ақын, бірі балуан, екі атақты ер
Кез болған душарласып Баянтауда.
Ол онымен 1925 жылы таныс-біліс болып, екеуі Баянауылда бірнеше
Тапталған талай ақын табанында,
Қаршыға алған, көп жүрген қамалында.
Қажымұқан балуан Мұңайтпасов
Қыпшақтан шықты жарып заманында.
Мәшһүр Жүсіп Көпеев Л.Толстой, А.Пушкин, М.Лермонтов шығармаларымен таныс болған.
Қазақ ССР Ғылым академиясы Орталық ғылыми кітапханасының сирек кездесетін
Жүсіпбек Аймауытовтың хатын көзінің қарашығындай сақтаған Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің
“Сіз шамаңыз келсе, осынау Түрікпен, Майлы, Шәңгерейлерше жүрегіңіздің шерін
Екінші, сіздің бұрыңғы шығарған өлеңдеріңіз бар. «Тырна мен қарға»
Жақсы әйелге, жаман әйелге шығарған өлеңдеріңіз де болушы еді…
Менің адресім: Шымкент, Педтехникум.
Саулығыңызға тілеулес ініңіз Жүсіпбек
Шымкент. 15 қараша 1927 жыл”.
1927-інші жылда Шымкентте тұрған Жүсіпбек Аймауытовтан бір сәлем хат
Бәйге алған шаршы топта озып аты,
Танымал болған жұртқа хияпаты.
Мәшһүрді өліп қалған бір тірілткен,
Шымкенттен Жүсіпбектің жазған хаты.
Куандым тірілікте хатыңды алып,
Сөзіңнен сағынғандық әбден танып.
Шаба бер, алла оңғарып жолыңды ашсын,
Тұрайын мен «Мақпалдап» ұран салып.
Баянаула баурайында туып-өскен ғұлама ғалым Әлкей Хақанұлы Марғұлан (1904-1985)
Бұдан 70 жылдар бұрын Ленинград университетінің студенті жас Әлкей
Біздер үшін бұл хаттың тәрбиелік үлкен мәні болмақ. Ойлап
“28 март, 1922 жыл.
Ленинград.
Қадірлі Моллеке!
Сіздің ақырғы жазған хатыңызды алдым. Мен туралы шын ниетпен
Ол сияқты мейірімді сөз, ескіні көріп, өмір танитын Сіздей
Мүмкін болса сіз өзіңіз білетін нәрселерді жиып, майдың 10-ына
Қолыңызда қандай әдебиет жұрнағы бар, тегіс жіберіңіз. Оның ішінде
Өзім кеше Петрбордан шығып, Тәшкенге демалысқа бара жатырмын. Бұл
М.Ж.Көпеевтің философиялық, әлеуметтік, педагогикалық көзқарастарының қалыптасуына оның ауыз әдебиетін
Мәшһүр Жүсіп Көпеев өмірінің көп бөлігін Орталық Азияның рухани
2.2 М.Ж. Көпеевтің философиялық көзқарастарындағы шығыстық сарын
Дүниеге шығыстық қатынасты алсақ, шығыстың ұраны: «өзіңді өзің танып
Енді Әл-Фарабидің де, Ибн-Синаның да, Жүсіп Баласағұнның да,
Мәшһүр Жүсiп Көпейұлы Ибн-Араби, Қ.А. Яссауи, Абай, Шәкәрiм сияқты
«Ғылым-білім немен болады? Ең алды құдайды, құдайтағаланы танымақ. Ол
Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің педагогикалық ойларындағы адамның өзін-өзі дамыту идеясы
Бұлақ пен судың көзін ешкім ашпас,
Екпіндеп өзі тасып шашылмаса.
Ерлерге жай жатумен қайрат кірмес,
Ғалидай орда жатып ашынбаса.
Қасіретін тартып жүрген бақытсыздықтың едәуір бөлігі біздің жағдайымызға байланысты,
Мәшһүр Жүсіп Көпеев бойынша өзін-өзі жақсы білу кез келген
Ақынның ойынша адам табиғатының тұрақты ерекшелігінің бірі – ілгері
Жастықта ұмтылып бақ ілгері етіп,
Жұмысың жабдықтансын ерте бітіп.
Қолыңа қармағанмен түк түспейді,
Қалған соң жастық қуат бойдан кетіп.
«Талаптыға мол нәсіп беріледі», дейді ақын, яғни прогреске ынтасы
Мұндай әрекеттің ең тамаша алаңы – біздің өзіміз. Әркім
Күн сайын өзің-өзіңе жас баласың,
Жаспын ғой деп әр істен жасқанасың.
Піскен астан ішпейсің мезгілінде,
Мезгілі өтіп кеткен соң аш қаласың.
Құнан, дөнен – құлын мен тайдан өсті,
Ат болады толған соң болып бесті.
Отыз-қырықтан асқан соң ойланамыз,
Он бес пен жиырма бесте қылар істі.
Мәшһүр Жүсіп Көпеев А.Құнанбаевтың ізінше ескі үйреншікті өлшемдердің жаңа
Мейлің қазақ маған бол, мейлің татар.
Пайданың ортасында өзі жатар,
Залалға мейлінше арзан бізді сатар.
Ынтымақ қылыңыздар, бас қосумен,
Әлеуметтік қауымдастық Отанға деген белгілі бір сүйіспеншілік сезімсіз мықты,
Қол күшпен ел билеген хакімдерге,
Мұңдының өтер емес айтып назы.
Алаш боп басты қоссақ қор болмаспыз,
Біз болып тұрсақтағы көптің азы.
Адамзаттың таңында пайда болып ғасырлар бойы қалыптасқан дін халықтың
“…Көктi, жердi, айды, күндi, жұлдызды, шөптi, тауды, тасты, отты,
“Ақымақтың тiзгiнi – құлағы. Ғақылдың тiзгiнi – көңiлi. Ақмақ
Мәшһүр: “… көз алдымызда толық бiр қазан су қайнаттық
М.Ж. Көпеев дiни әдебиетте адамгершiлiк, ибалық, имандылық арқылы тазалық,
Мәшһүр Жүсіптің пәлсапалық ұғымдарында, ол ескілікті, наным-сенім жайында да
“Ой иесі шайтан жүрегіңе неше түрлі ой салады. Олай
Бұл екеуі бойыңда толық болып тұрғанда басқан – тұрған
Мәшһүрдің “періштесі” – қанағат, ой тазалығының бейнесі. Қазаққа таныс
“... Соңғы әулиелер адамды адам санына кіргізбей жүрген қарындағы
Олай болса, көп ішіп, көп жеумен екі нәрсе көбейеді.
Жалпы мұсылмандық шығыс әдебиетінде нәпсі ұғымына кең назар аударылады.
XIXғасырдың соңғы ширегі мен ХХ ғасырдың басындағы мұсылмандық діни
Жаяу қыл, нәпсіңді атқа мінгізбей бақ,
Міне қалса, жортқызып, желгізбей бақ.
Өзін-өзі бағуға көп әл керек,
Көз соңынан көңілді жүргізбей бақ.
Ақиқат жолындағы адамның басты жауы – нәпсі. Сондықтан да
Көп күнә қарып қылып талай ердi,
Шайтанның нәпсi дұшпан тiлiне ердi.
Дүниеде күнә iстеп жүргендердi,
Шайтанның алдауына ергендердi.
Нәпсiнiң алдауына кiрiп,
Өзiңен дүние өтпес!- деп, бiлгендердi.
Мойынына баршасының салып шынжыр,
Сүйреңiз:Ғасырлардың жазасы- сол!
Күнәкар ғасырларды тозаққа сал.
Халыққа Мақшардағы ендi барғыл!
Дүние – ай, жалмай қуып, жете алмадым,
Мойынға үзiлмейтiн арқан тостым,
Қайрат қып,үзiп,тастап,кете алмадым.
Бiр iске өкiнбейiн деп ойласаң,
Нәпсiнiң достық айтқан алма тiлiн.
Көңiлдiң, ел қалмаған,жайлауында,
Бұлбұлдың мүлтiгi жоқ сайрауында.
Жалғанда бары – жоғы – бәрi бiр бас,
Нәпсiнiң, жүрген жанның, айдауында.
Көрiп отырғанымыздай, Мәшһүр- Жүсiп шығыс ақындары дәстүрiн жалғастырып,нәпсi зобалаңын
Сопылық әдебиетiнiң бiр ерекшелiгi- дүниеден, дүниеқорылықтан безу арқылы ғана
Мәшһүр Жүсiп Көпеев дүниеқор туралы шығыс әдебиетiне тән ортақ
Бiрi – бұл дүниеге көңiл қойма
Не болдым: құмар болған менi – ойла!
Жанатта тұрғанымды ойлаймын деп,
Ақырда түсiп кеттiм терең ойға!
Мәшһүр Жүсiп Көпеев көп жерде дүниеқорлықтың кесапат екенiне қайталап
Алданба баяны жоқ дүние, малға,
Ақшаға алтын күмiс назар салма
Пенденiң шықса егер тәнiнен жаны
Естiсер көк тарапынан үш наданы:
Дүниенi не себептен қалдырдыңыз,
Яки сол қалдырды ма дүние сенi?
Болдыңдар қай iсiңнен қай iсiң көп,
Қандай iсiңдi қай iсiң кеттiң бүктеме ғып!
Дүние мен екеуiнiң қайсың өлдiң!
Дүние кеткен жоқ па сенi өлтiрiп!?
Қашады кейбiр адам сиыр болып,
Тұрады махшар халқы жиын болып,
Бұрқырап ауызынан күйiк шашып,
Қашады шыр айнала…иын болып.
Бұл өзi дүние қуған адам едi,
Махшарда мұның iсi жаман едi.
Тозаққа кiргiзсiн!- деп, әмiр қылар,
Бiлмеген өз шамасын надан едi.
Қудая, алдандырдың бiздi жоққа,
Мұнша құмар қып қойдың дүние боққа,
Есi енбеген баладай ұмтыламыз
Жан үзiп жанып тұрған қызыл шоққа.
Дүние- қоян, арслан адам- тазы,
Барды- жоқты тұра алмай өтiп жазы.
Қарақшыға жете алмай жолда қалып,
Мұнымен таусылып бiтiп жазы.
Жоғарыда мысалдардан көретiнiмiз: нәпсiнi, оның iшiнде дүниеқорлықты сөгу өз
Қайырсыз болсаң бәхил, болдың терек,
Басқаға бiр отыннан қылмас керек.
Зарарлы болсаң жұртқа, болдың тiкен,
Қыларсың жазды – жапан шөлдi мекен.
“Жерiнде әр не өзiнiң” деген рас,
Еккенмен сусыз жерге, шықпас жекен
Жақсылық, қайыр, ихсан қылған iсi,
Адамның қымбат баһа сол жұмысы.
Табылмас көзге тотия, ем дәрiдей,
Қолынан әр жақсылық келген кiсi
Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің ойынша ең жаман жау – қалауымызды
Жарандар, қонақты күт, ренжіме,
Мұсылман қонақ күтпес, шығар деме.
Жетеді жомарт адам тілегіне,
Құдайым не бермейді шын ниетке?!
Жұмаққа бұрын кірер жомарт адам,
Тағат қыл, кінәлы іске баспа адам.
Ақынның зұлымдық туралы ой-толғамдары өте жоғары тұр. Адамның ақыл-парасатында
Адамдардың, тіпті дінге сенетін адамдардың мінез құлқында зұлымдық әрекеттерінің
Зұлымдық надандықпен бара-бар. Бұл ұғым мұсылманға да, мұсылман емеске
Мұндай тоғышар жандар бейнесі арқылы өздерін мұсылманбыз деп есептейтін,
2.3 Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің әлеуметтік көзқарастары
XIX ғ. Екінші жартысы өлке өмірінінде маңызды саяси оқиғалар
Тарихта белгілі болғанындай, XIX ғасырдың соңы XX ғасырдың басында
Отарлау саясатының тауқыметі негізінен қазақ шаруаларының мойнына түсті. Жергілікті
Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің қай шығармасында болмасын халық қамын, кедей
Ғұлама ғалым Әуелбек Қоңыратбаев ақын туындыларын бағалай, саралай келіп,
Қазақстан жері түгел отарланып, халық бодандыққа ұшыраған соң, кең-байтақ
Көп болып гуілдесе байлауы жоқ,
Партия күнде кеңес сайлауы жоқ.
Күн бұрын алас ұрып әуреленер,
Асулы күнде қазан қайнауы жоқ.
Мұның өзі қазақ даласын бірыңғай билік жүргізу үшін үкімет
Өткендегі сыр бүгіп жатқан тарих қатпарларына үңіле қарар болсақ,
Аман сау жатырмысың, Мәди батыр,
Тұтқын боп бұл түрмеде әркім жатыр...
Жуымас аққа пәле деген сөз бар,
Қалас боп құтыларсың бір күн ақыр...
Ойшылдың бұл шешімі сол кезеңдегі ұлтты қорғап қалатын аз
Патша отаршылары қазақ елiнiң тек жерiн ғана алып қоймай,
Арзан боп құран құны болып тиын,
Бас қосар ғамалға да болмай жиын.
Орысша тiл бiлгендi жұлдыз қылып,
Жоқ қылды шариғаттың құрмет – сыйын.
1905-1907 жылдардағы демократиялық оқиғалар Ресей империясының шет аймақтарында да
Осы жылдары оның 3 кітабы жарық көрді.«Тірлікте көп жасағандықтан
Бұл өлең жолдарында Ресей империясының шет аймақтарында тұратын қазақ
Көпеев патша өкіметінің қоныстандыру саясатын да айналып өте алмады.
Столыпин реформасы жергілікті халықтың шұрайлы жерлерін тартып алып, оны
Қарапайым халықтың жағдайы ұлт тірлілігіне қауып төндіретіндей соншалықты ауыр
Құрметті ел билеген хакімдер де,
Жыландай зәрін төгін сорып жатқан.
Бас салып мұңлы-зарлы кем-кетікті,
Бүркіттей тырнағымен бүріп жатқан.
Мәшһүр Жүсіп Көпеев шығармаларында дәуірдің басты әлеуметтік қайшылықтары бейнеленді.
Жатырмыз бiр қараңғы ұзын түнде,
Көрiнбей жарық сәуле, бiр таң атқан,
Сырғытып қоныс – жайдан поселкелер,
Қасынан өткен жанды табандатқан
Ақынның 1907 жылы Қазанда басылған “Тiрлiкте көп жасағандықтан, көрген
Әркiмнiң өз пайдасы – ойлағаны,
Тереңге түсiп жатыр бойлағаны.
Бостандық деген сөздi жоқ қылам деп,
Аш бөрi бiздi жеуден тоймағаны.
Өз шығармашылығында ақын жастарды олардың болашақ үшін жауапершілігін сезіп
Ол бұл әлемде әр адам өз тағдыры мен
Қазан қаласындағы Құсайыновтар баспаханасында 1907 жылы жарық көрген «Хал-ахуал»,
Салтанатты Сарыарқа,
Сәулеленген Сарыарқа,
Кең қойның кен Сарыарқа,
Сан жеткісіз Сарыарқа.
Суың шекер бал Арқа,
Майда шөбің бал Арқа,
Күрделі биік бел Арқа,
Малы-басың сай Арқа.
Төрт түлікке бай Арқа,
Маңырап тұрған мал Арқа,
Төңірегі төл Арқа.
Бұл шабытты ойдан, шыншыл қиялдан, уыздай уылжыған мөлдір көңілден
Мәшһүр Жүсiп сол кездегi отаршылдар қолшоқпарына айналған әдiлетсiз би,
XIXғ.екiншi жартысынан басталған патша отаршыларының қазақ даласына шаруаларды қоныстандыруда,
Мәшһүр Жүсiп те дәл осындай жан шырқыратар зармен қоса
Айырлған бiздiң қазақ Есiлiнен,
Өзiнiң болған емес кесiрiнен.
Жер – мүлкi шаруаның қызықты едi,
Қойнында құшақтаған жесiрiнен.
Адасып осы күнде қазақ қалды,
Бұрынғы ата- баба рәсiмiнен.
Жылқыға керек жерге егiн салып,
Жер жыртып, мұжық қалмас кәсiбiнен.
Ел қамын жеген ақынның жер туралы iшкi азасы осылай
Қолың бос, өзiң еркiң не қылсаң да,
Қарайды әркiм ойлап шамасына.
Пейiлi патшамыздың кеңiп жатыр,
Алғай-ды бiздi құдай панасына.
Құдайдың бiр жарылқар уақыты келдi,
Алаштың ұраны үш жүз баласына-
деп Мәшһүр Жүсiп үмiттене жырлады,
Осылай ақын азаттық үшiн күреске ұмтылуға шақырды. Бұл М.Ж.Көпеевтiң
Төл туындыларында өз кезеңі үшін өзекті мәселерді көтеруі, атап
Көшпелі сахара қазақтары көрген теңсіздік, әділетсіздік, зорлық-зомбылық Мәшһүр-Жүсіп туындыларынан
40 - жылдар жарық көрген мектеп оқулықтары мен хрестоматияларға
“Жалпы алғанда, Мәшһүр Жүсiп өлеңдерiнде қазақ халқының жай- күйiн,
М.Ж. Көпейұлы өз заманындағы саяси-әлеуметтік құбылыстардың мән-мағынасына терең ой
Мәшһүр-Жүсіп енді бірде (сонда, №45, 46) қазақ байларын мал
Мәшһүр-Жүсіптің көптеген өлең, әңгіме, мақалалары, «Баянауылдан хабар», «Тұрмыс жайында
Жастайынан құранды жаттап, діни тәлім-тәрбие алған Мәшһүр шариғат ережелерін
Өсекті қожа менен молда айтады,
Басқадан олар тіпті оңды айтады.
Арасын ағайынның балдай тәтті,
Дау-жанжал ұрыспенен молайтады,-дейді.
Онсыз да жоқшылықтың тауқыметін тартқан ел-жұрттың ішіне іріткі салып,
Қорытынды
М.Ж.Көпеев ескіше көп оқыған, дінге сенген адам. Бұхара, Ташкент,
Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы қалдырған өлең дастандарымен қоса араб, парсы ақындарының
Бұқар жырау Қалқаманұлының мұрасын жинай отырып, оның шығармаларын сақтап
Мәшһүр Жүсіп бойынша таным яғни адамның өзін-өзі танып-білуі өте
Мәшһүр-Жүсіп өзі өмір сүрген күрделі дәуірдің шындығын өз туындыларында
3. Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің педагогикалық ойларының өзегі – адамның
3.1. Ғылым - білім беру мәселелері
Мәшһүр Жүсіп Көпеев үшін рухани өмір адамда «не үшін
Ойшыл өзінің кітаптары, қолжазбалары, мақалаларында жеке тұлғалылықтың нағыз шын
Балалар, жалқау болмай оқы сабақ,
Ашылмас оқымасаң көз бен қабақ.
Айырылса оқу оқып, білгенінен,
Біз оны деп айтамыз: «арамтамақ!»
Ақын оқу мен ғылым үйрену қажеттігі туралы тұжырымдарын өлеңде
Ғұлама ғалым тек жазу-сызумен айналысып қана қоймай, балаларға дін
Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің педагогикалық көзқарастары ұлттық философия - сопылық
Ғылым біл, жұмыс істе оған серік,
Жарлыға мал-бұл, ғылым-болар көрік
Ғылым, білім өнерсіз, қадірсізді,
Өлік біл, оны жан деп білме тірік.
Мәшһүр Жүсіп Көпеев өзі қоршаған әлемді танып білуге, ғылымды
Піскен егін сықылды аспан жасыл,
Қыс пен шілде, жаз бен күз,- төрт фәсіл.
Ай- орағы егінді оратұғын,
Әбден білсе, сөз барма мұнан асыл?!
Жазғытұрым емес біз, болдық қой күз,
Қыс боп қалдық дегенше күдерді үз.
Жалаңдатып орағын алып тұрған,
Оратұғын сондағы егіні-біз!
Жер жыртып, жазғытұрым тұқым шашпай,
Күз болса, қаптың аузын қалдық ашпай.
Кім орғанын білмейміз, аңқиямыз,
Көрмеген ойын шығып бір көз баспай.
Мәшһүр –Жүсіпте балалық шақты, жастықты- жазғытұрымға, жазға; ал егделікті
Ойшыл өлең жазумен қатар қазақ халқының мұңын жоқтап, саяси,
Дінімізді кемітіп қорламасын,
Көзімізді бақырайтып ұрламасын.
Баламызды билетсін өзімізге,
Оқытсын деп орысша зорламасын.
М.Ж.Көпеев педагогикасында ұстаз, тәриеші, баланы қоршаған орта роліне мән
Баланы жастан үйрету керектігін айта отырып білім беру мен
«Балаларға үйрету керек. Аз-аздан дін туралы, құдай тағаланы білдіріп
«Адамның өлсе сүйегімен кететұғын, өз басына біткен өнерден басқаның
Сөйтіп ойшыл өнер тек қана эстетикалық нәр беріп қана
Педагогика адамға оның рухын жоғары көтеруге қалай көмектесу керектігі
Педагоктың педагогикалық қызметі білім, іскерлік, дағды беруге ғана емес,
Мәшһүр Жүсiп Көпейұлы шығармаларында дiни сарын анық байқалса да,
Мәшһүр-Жүсіп поэзиясында ақыл-ой елегінен өткізілген өмір тәжірибесінің даналық тұжырым
Түзу бас, тура жолдан теріс те аспа,
Өнерсіз надандармен араласпа.
Бір істен пайда көрмей, залал тартсаң,
Бой бағып екіншілей аяқ баспа.
Дос, жолдас қылам десең қауым, көпті,
Бойыңа үйір қылма өкпе, кекті.
Жамандыққа жақсылық мінез қылып,
Бола бер бәріне де ыңғайлы епті.
Бір сөзді шығарады бір сөз түртіп,
Ағыздым алтын қылып мен мысты ертіп.
Өз пердем жыртылмасын деп ойласаң,
Әрқайда сөз сөйлеме перде жыртып.
Бұлай болса Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің педагогикалық мұрасымен танысу студенттерге,
Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің шығармашылығындағы педагогикалық ойлар мен біздің уақытымызбен
Ойшылдың педагогикасы тұйық, қатал тәртiппен реттелген жүйе емес.
Мәшһүр Жүсiп Көпейұлының терең мазмұнды, жарқын формадағы шығармалары бүгiн
Мұның бәрi қайталанбайтын құндылық ретiнде, жоғалып кетпей, керiсiнше педагогикалық
3.2 Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің шығармашылығындағы діни-адамгершілік және еңбек тәрбиесі.
Бүгінгі күні жастарға шынайы орын алып отырған жағдайларға лайықты
Ақынның педагогикалық ойлары оның адам мен әлемдi философиялық тұрғыдан
Шығармаларындағы Аллаға жақындасудың мөні барлық жағдайда сүйіспеншілік рухында
Ақын тариқат жолының басты мәні «махаббат» дейді. Махаббат о
Махаббаттың басты қасиеті – оның адамды жетілдіруі. Оның бойындағы
"Гүлшат пен Шеризат" дастанындағы сүйіспеншілік тек сентимальды сезімді білдірмейді,
Тағы бір гуманистік идея– шыдамдылық "Гүлшат пен Шаризат" дастанының
Өмір мектебінен өткен ақынның осындай ұлағатты ойлары - өсер
Ақынның «Жарты нан хикаясы» деп аталатын туындысы көтеретін өзіндік
Хикая «Айтайын бұрынғының нақыл сөзін, Қайырдан аз да болса
Адам баласын құртатын құрғыр нәпсі ғой, жолаушы жапанда бір
Жарты адам ыңғайланып тұра қалған,
Сөзіне мұның айтқан құлақ салған.
Айдаһар, айтқаныңның бәрі өтірік,
Нанбаймын мен орынсыз сөзге жалған.
Нандырдың талай жанды таңырқатып,
Өтірігің болды әшкере таңдай атып.
Сөзіңді әуел маған рас қылшы,
Сандықты қылдың мекен қалай жатып?
Осы бір оңынан дәл тауып қойылған сұраққа төбедей айдаһардың
Аланың құдіретімен отыз кісі және бес адам құтқара алмаған
Оразаң отыз күнгі – отыз кісің,
Бес кісі – без намазың, білемісің.
Жоқ қылып жамандықты жойылтуға,
Бұлармен дәнемеге келмес күшің.
Қысылды мен болмасам шыбын жаның,
Дәрменің қалмап еді, құрып әлің.
Танып қой, танымасаң, мен болармын,
Дүниеде қылған қайыр – жарты наның.
Бұл мысал өлеңде адам баласының біреуге істеген жақсылығы, қайрымды
Кейіпкер – айдаһар, бұл бейнемен қандай жай тұспалданады? Жауапты
Жамандық қайдан туар, тілден туар,
Әркімде ақыл болса, тілін буар.
Шығарсаң бір жаман сөз сен аузыңнан,
Артыңнан айдаһар боп сені қуар -
деп, айдаһарды сөзден туған жамандық, қатер ғып тұспалдаған.
Діни мораль, отыз күн ораза, бес уақыт намаз бен
Мәшһүр-Жүсіп мысалдары адам бойындағы адамгершілік қасиеттерге жат алауыздық, мақтаншақтық,
Ал «Тырна мен қасқыр» мысалында сүйекке қақалып өлгелі тұрған
Екінші мысал – «Мәшһүр-Жүсіптің тырнамен айтысы». Құстар арасындағы тартыс
Елді қандай адам билеуге тиіс? – деген адамзат өмір
Биліктен айрылған тырна: «Қылғам жоқ ұрлық, өтірік бұл не
Надан сол жақсы пейіл, ісін жойса,
Ішіп-жеп, құмар мәз болса, қарны тойса.
Надан басшының елге тигізер пайдасының жоқтығы осылай ашылады. Надан
Тырнаның мысалы тоты құс басынан кешкен уақиғаға құрылған. Автор
Тоты құс көреді екен: ұжмақ, тамұқ,
Не барын жер мен көкте – бәрін анық.
Ғақылға өзі дана, шешен екен,
Балалар шыдатпапты тынышын алып.
Тоты құс бола торға қалай түсіп жүр? – дегенге,
Пәлеге кімді нәпсі кез қылмайды,
Сол үшін қыран бүркіт түсер торға.
Дария-ғылым екен-аққан судай,
Көтерген махшар күні жасыл тудай.
Кімде кім Ғылым күткен қор болмайды,
Жарасқан айдын көлге қонған құстай.
Мәшһүр-Жүсіп Көпеев мысалдарының қай-қайсысын алсақ та, әрбірінің бойынан тек
Қарай қойшы тырнаның сасқанына,
Ми қалмастан қашқан қашқанына.
Таудан,тастан өз басын ауыр біліп,
Жер ойылып кетер деп басқанына,-
десе, енді бірде:
Сұмырай құс су ішпейді дария көлден,
Көл көрінсе қызғанып тамам елден.
Мен ішсем, көл таусылып қалады деп,
Өз - өзінен отырып өлер шөлден.
Ақын бұл өлең жолдарының қайтарымы арқылы тырна, кептер, тауық,
Ертегі терең символикалы, көп қабатты шығарма. Мәшһүр Жүсіп Көпеев
Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлының «Шайтанның саудасы» өлеңін ақынның жиені Қасенғали Жүсіповтен
Артқаным бір есекке ылғи жалған.
Жалғанда өтірік жоқ мұнан қалған.
Нанбасаң еріп бірге көзіңмен көр,
Базарға қызығымды қалай салған.
Жүгім бар бір есекке бекер – хайла.
Мұнымнан келтіремін үлкен пайда.
Бір тиыннан он тиын пайда аламын,
Жібек, кендір арқанмен буып тартқан.
Базарға мұнан бұрын көп барғанмын.
Көптің басы қосылған жиын жайда.
Күншілдік бір есекке тиеп артқан.
Жерім жоқ бұл саудадан залал тартқан.
Артқаным бір есекке өңкей зорлық.
Есепсіз мал табамын қылмай ұрлық.
Мен алмай оның малын кім алады,
Иттер бар көріп жүрген малдан қорлық.
Пайдасыз бос орынға жүрмеймін тек,
Көрінген бір жерім жоқ ешкімге жек.
Мастанып артқандықтан тәкаппарлық,
Жүре алмай бара жатыр мынау есек.
Мұның бәрі қазақ даласын жайлаған: жалғандық, күншілдік, зорлық, тәкаппарлық,
Шаршарсың базар барсаң басың қатып,
Сөйлеп тұр өз білгенін әркім шатып.
Жұрт билейтін ұлықтар таласумен,
Алады зорлығымды пұлға сатып.
Неге болыс болады малын шашып?
Қашан болып шыққанша жанталасып.
Текке тиын біреуге кім береді,
Зорлықпенен алмасқа үкімі асып.
Қарсы келсе бетіне басын шайнар,
Құнсыз-пұлсыз кедейдің соры қайнар.
Өзі апарып ұлыққа тығар малын,
Ішпес, жемес, шық бермес Шығайбайлар,
Шынында да ел билеушілердің тізгінге ие болуы көбінесе таза
Біреу қой, біреу тайынша, тай алады.
Тәкаппарлық «жүгімді» қалтасы мол,
«Жетілген» надандыққа бай алады.
Томпитып қалтасына жүрген сыймай,
Беруге ешбір жанға көзі қимай.
Алған соң тәкаппарлық сатып менен,
Дүрдиер өз үйіне өзі сыймай.
Бай біткен болғандықтан қарабауыр,
Арқасы ер салмастан болар жауыр.
Не айтып, не қойғанын білмес өзі,
Тырнадай өзін өзі көріп ауыр.
«Шайтанның саудасы» мысал поэмасы шайтанның он қашыр, бес есекке
Мәшһүр Жүсіптанушы С.Сүтжан да бұл шығарма жайында: “Ол ескілікті,
Зерттеуші С. Сүтжан «Мәшһүр мұрасы» зерттеу еңбегінде поэманың идеялық
Дін қайда, осы күнде ғылым қайда?
Тұрған жоқ оның көңілім бір құдайда.
Лақ, тоқты алам деп жүрген жаннан,
Ойлайсың тиеді деп кімге пайда, -
деп ой түйінін жасайды
Мәшһүр-Жүсіп Алла, әділдік жолына үгіттеуші молдалардың, дін басылардың ішінде
Тәпсіні жыбыр-жыбыр сепіп тастап,
Надандық қисық, қыңыр жолға бастап.
Онысы – жерге шашқан бидай, тары,
Торғайды келу үшін торғай бастап.
Дүние үшін бірін-бірі көрмей безіп,
Ағайын татулықтың жібін үзіп.
Арсалаң тазыға ұқсап жүрген жан көп,
Қанағат қашқандықтан көзін сүзіп.
Көз жетті мына жұрттың оңбасына,
Не болды қожа менен молдасына?
Түлкідей тышқан аулап кейбіреу жүр,
Мәшһүр – Жүсiптiң өз кезiндегi зиянды әдеттердi түйрей сынағаны
Өтiрiк өрттей лаулап жанып жатыр,
Ессiз жұрт көбелектей барып жатыр.
Бiрiн – торғай, бiреуiн бөдене ғып,
Өзi мен өзiн жаулап алып жатыр
Қалмасын жерде десең айтқан сөзiң,
Өзiңнiң өз бойында болсын көзiң/
Адам өміріндегі ең бір қымбат дүние достық жөнінде ақын
«Достық – аспандағы жарық жұлдыз теңіздегі гауһар тас. Жұлдыз
Ұшқан құсты торға түсіретін, жүйрік анды орға түсіретін тамақ
Надан сол: жақсы пейіл, ісін жойса,
Ішіп-жеп, құр мәз болса, қарыны тойса.
«Алда ғой бәле, дәлел батыл», - деген,
Сөзінің басын айтып, артын қойса.
Осылайша руханилығы, адамгершілігі бар, өз болмысының қарама – қайшылықтарын
Адамгершілігі жетілген адам оның түсінігінде қарапайым адамдарға сыйластықпен, ізгіниеттілікпен
Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің мұсылмандық ілімінің халық педагогикалық тәжірибесімен үйлесімі
Ол барлық адамдарға деген сүйіспеншілік өзінің халқына, өз Отанына
Жоғары адамгершілігі бар адамның қалыптасуында ең маңызды қасиет әділеттілік
Осы сияқты Мәшһүр Жүсіп Көпеев мейрімділік, жомарттық, қайрымдылық, сыпайылық
Ойшыл еңбектерінде еңбексүйгіштікке маңызды орып береді. Еңбекке сүйіспеншілік оның
Адамгершілік тәрбиесі мазмұнына М.Ж.Көпеев батырлық, ержүректік сияқты қасиеттерді енгізеді.
Ақын ақыл жолымен даналыққа және жақсы әдеттерге жол көрсетуге
Ойшыл – педагог ұсынған әдіс пен құралдардың көпшілігі адамгершілік
Қоғамның моральды жетілуінің стратегиялық жолын ол халықтың кең қатпарына
Білім мен ақыл М.Ж.Көпеевтің терең сенімі бойынша имандылықтың қалыптасуының
Руханилықты қалыптастырудың маңызды құралы кітап деп есептеді.
Үлгі жол жақсылардың әрбір ісі,
Кітаптан қалмайды екен жанасалап.
Сонымен бірге Мәшһүр Жүсіп Көпеев бойынша адамның өз ішкі
Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің кезінде адамгершілік тәрбиесінде педагогикалық ықпал етудің
Оны іске асыруда жетекші роль тәрбиешінің жанды сөзіне берілетін.
Сонымен бірге ағартушы адамдардың бір бірлерінен айырмашылықтары болатынын, әркімнің
Өз шығармаларында ол абстрактылы мораль оқудан гөрі үнемі дін
Мәшһүр Жүсіп Көпеев сопылық ілімнен тәрбиенің идеалын, міндетін, мазмұнын
Қазіргі күрделі кезеңде қоғамға өнегелік, кісілік үлкен адымдар, қарғу,
Еліміз ұлттың жан саулығын бұзуға шынайы қауіп-қатер болып бара
Рухани дағдарыстың қауіптілігі – оның көзге байқалмауында және салдарының
Әдетте қауіптіліктің маңызды құраушылары әскери, техногендік, экономикалық, экологиялық қауіпсіздіктер
Бүгін рухани қауіпсіздік жөнінде мәселе өткір қойылуы керек, өйткені
3.3 Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің педагогикалық мұрасындағы
отбасы тәрбиесі мәселелері
Өсіп келе жатқан адамның жеке басын дамытуда отбасының тағдыртасушылық
Бұл мәселе Мәшһүр Жүсіп Көпеев еңбектерінде кең көрінісін тапты.
Бұрынғылар: «балалы үй – базар» деген
Жарасар сондай үйде ішкен-жеген.
Баласы жоқ думан ғып отыратын
Үйдің атын бұл бір «қу мазар» деген.
Отбасылық өмірдің мәні де, сәні де бала деп түсінген
Жемісі жоқ ағашты көрсең, терек,
Бір отыннан басқаға сол неге керек.
Теректің сымдай болған бойы құрысын
Түбінде түк болмайды болсаң зерек, - дейді.
Ойшыл – педагог жас ұрпақтың адамгершілігін қалыптастырудың маңызды жері
Шығады «асыл – тастан, өнер – жастан»,
Тәрбие тәуір болса әуел бастан, -
дей отырып, ол баланы 6-7 жастан оқуға берген дұрыс
Ақын қоршаған ортаның маңызын көрсете отырып тәрбиеде, адам дамуында
«Өнер алуға, ғылым оқуға барған жері жақсы үлгілі жер
М.Ж.Көпеев адамның жеке басының қалыптасуында әлеуметтік фактормен бірге биологиялық-тұқымқуалаушылық
Ақын балаға жарасты, лайықты ат қоюды ата-аналардан жауаптылықты, байыптылықты
Ақын балаға, оның дұрыс тәрбиесіне зейін қоюға, парасатты қатынас
Мәшһүр Жүсіп Көпеев көтерген отбасы педагогикасы бүгін де
Ол отбасы тәрбиесі сапасының мынадай параметрлерін көрсетті:
- әлеуметтік мәдени: ата-аналардың білім деңгейі;
- гигиеналық тұрмыс жағдайы.
Баланың отбасындағы өмірінің аса маңыздылығын көрсете отырып Мәшһүр Жүсіп
«Адамның білгіш, өнерлі болуына әуелі ата-ананың жақсылығы себеп. Қазақта
Баланың тәрбиесі мен оның денсаулығы жөнінде қамқорлық бір-бірінен бөлінбейтін
Ақынның осы ойларынан баланың дамуында орасан зор жауапкершілік отбасына
Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің еңбектері бүгін де көкейтесті педагогикалық идеялардың
3.4 М.Ж. Көпеев - әйел тәрбиесі мәселесінде ұлттық
Қай халық болмасын өзінің келешегін жас ұрпақтан күтіп, бар
Мәшһүр Жүсіп Көпеев әйелдердің отбасындағы басқа да рольдерінің маңыздылығына
Бай күтпек бәрінде де- артық ғылым,
Хош құлық, жұмсақ тілі болса хылым.
Шия мен әдеп, ынсап бірге келсе,
Не болар мұнан артық ғақыл, білім?
Ақын әйелдің келген мейманға қошемет көрсете білуі, ерінің достарын
Алады туысқан ғып елдің бәрін,
Төкпейді жаман сөйлеп, ұят-арын.
«Қарағым», «шырағым» деп кіші болса,
Құрытар тәтті тілмен ынтызарын.
Әйелге мейрімді мінездің жарасымдылығы мен табиғилығын ақын былайша
Жетімді құдай үшін көрер тәуір,
Елжіреп жетім көрсе жүрек бауыр.
Байынан кәріп-қасер ренжу тартса,
Зор жұмыс,міндет көрер үлкен ауыр.
Мәшһүр Жүсіп Көпеев сонымен бірге, кейбір әйелдердің жаман мінез
Ұялмай отырады тілін безеп,
Әдеппен сөйлемейді тілін тежеп.
Бүйтіп өткен өмірде не қызық бар
Ұрғашы, еркек жұмысын бір өзі істеп?!
Ойлағаны – жақынмен қылмақ араз,
Не екенін білмейсің мақсат ғараз.
Белгілі науқас емес, ем істейтін
Сүйегімен кететін бұл бір мерез.
Мұндай әйелді ақын дүниенің тозағы, басыңнан айрылмайтын
Отбасындағы тәрбие педагогикасы үшін сүйіспеншілік мәселесі үнемі маңызды екені
Жақсы қыз бозбалға пар болғандай,
Жігіті душар болса, жар болғандай!
Теңі емес бір пасыққа берсе егер,
Көңілі көтерілмей зар болғандай.
Ақын қыздардың қалың малға сатылып, теңіне қосыла алмайтындығына қынжылып,
Сатылып кейбір қыздар кете барад,
Бағасы ғазиздікі мал болғандай!
Қожасып: «Мал бердім!» деп жаман шіркін,
Жайы бар байқап тұрсаң, паң болғандай!
Келе ме осы ісіміз дұрыстыққа,
Көркіңе көрінсе де, зар болғандай!
Адамды мал орнына жұмсауымыз,
Бір емес, бар қазаққа ғам болғандай!
Қай күні бұл қиянат тоқталады,
Бір емес , халық ішінде сан болғандай?!
Бақытты отбасы – бұл қыз бен жігіттің еркін одағы
Тең болып екі зайып қосылса егер,
Арман не, ол уақытта, а, дариға-ай!-
деп жақсы отбасы белгілерін қыздардың бақытының көзі ретінде
Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің бұл шығармаларының тәрбиедегі, яғни қыздарды әлеуметтендірудегі
Қазіргі кезде қыздардың тәрбиесінде олардың бойында әйелге тән қасиеттерді
Сонымен ,бүгін қыз баланы қалай тәрбиелеу керек? Біздің ойымызша,
Қорытынды
М.Ж. Көпеевтің мол әдеби-педагогикалық шығармашылығына талдау жасау нәтижесінде біз
1. Ақынның көркем шығармашылығының негізіне адамгершілік, рухани, еңбек тәрбиесі
2. Оның шығармашылығының басты құндылығы – жетекші идея болып
3. Әдеби-педагогикалық шығармашылығы. азаматтық және ұлттық сана сезімді қалыптастыруға
Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің діни дүниетанымдық тәжрибесі оқушы жастарды салауатты
өмір мәнін білу. Өмір мәнін білмеген адамдар, өмірде мәнді
өзін- өзі жетілдіру принципі
жақсы істер жасау принципі.
қалауларын ақылға сиғызу принципі. Іске асырыла алмайтын қалаулар
Ойымызды тұжырымдар болсақ, ақын дастандарының мән-мазмұны Мұсылман дінінің тазалығы
Ойшыл, тұлғаның өсуінде оның рухани әлемін қалыптастыру анықтаушы болып
Тұлға мен қоғамның рухани сауықтандыру жолында ғана жер бетінде
М.Ж.Көпеевті халықты ағарту ісі толғандырды, онымен ол қоғамды түрлендіру
Көркем әдебиетті азаматтық тәрбиенің маңызды құралы деп санады. Оның
Біз өміріміздің рухани негізін жоғары бағалап сақтасақ ол сол
Мәшһүр Жүсіп Көпеев сүйіспеншіліктің әсерінен адамның рухани есеюін көрсетеді.
Ұлт болашағы – ұрпақ деп санасақ, жеткіншектердің танымын жетілдіріп,
4