МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ........................................................................................................ 3 – 5
ЖЕТКІНШЕКТЕР АРАСЫНДАҒЫ КОНФЛИКТІЛІ ЖАҒДАЯТТАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ..................................
Конфликт ұғымы туралы түсінік..........................
1.2 Жеткіншектің жас ерекшеліктеріне сипаттама....................24 – 29
Жеткіншектер арасындағы конфликтілік жағдаяттар.........................30 –
1.4 Жеткіншекер арасындағы конфликтілі жағдаяттар мен оның
тұлға ретінде дамуына әсері.................................43 – 49
2 ЖЕТКІНШЕКТЕР АРАСЫНДАҒЫ ЖАҒДАЯТТАРДЫҢ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ........
2.1 Жеткіншек арасындағы конфликтілі жағдаяттарға
психологиялық талдау ..............................................................50 – 61
2.2 Ғылыми жұмыстың эксперименталдық-тәжірибе
жұмыстарының нәтижелері.....................................................................62 – 85
Қорытынды..............................................................................................................86
Қолданылған әдебиеттер.......................................................................................87
Қосымша................................................................................................................ 90 -103
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Қазіргі таңда психология ғылымының өзекті де,
Жеткіншектер арасындағы конфликтілі жағдаяттар мәселесі ата –аналар және
Бұл шақта ойын, еңбек іс –әрекеттері екінші орынға
Сонымен қатар, жеткіншектік шақта алынған дұрыс тәрбиенің нәтижесінде
Сонау Ж.Баласұғын мен Әл-Фарабиден бастап берірек қазақ
Қазіргі күнгі қазақстандық философтар Қ.Әбішев, Ж.Әділдин, Ресей ғалымдары
Сонымен қатар, конфликтіні психология тұрғысынан зерттеген ғалымдар: Ф.М.Бородкин,
Зерттеу мақсаты: Жеткіншектер арасындағы конфликтілі жағдаяттарды теориялық тұрғыдан
Зерттеу міндеттері:
1)Жеткіншекетр арасындағы конфликтілі жағдаяттардың теориялық негізі ретінде
2)Жеткіншектер арасындағы конфликтілі жағдаяттарды топтау;
3) Жеткіншектік шақта пайда болатын конфликтілі жағдаяттардың оның
Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы
Егер жеткіншектер арасындағы конфликтілі жағдаяттарды шешуде:
1)Жеткінщектік шақта өзара әрекеттесу кезіндегі туындайтын мәселелерді уақытында
2)Конфликтілі жағдайлардың алдын –алуға көмектеседі;
3)Жеткіншектің жеке басында туындайтын мәселелерді тереңірек түсінуге көмектеседі;
4) Жеткіншектердің арасында конфликтілі жағдайлардың шешу жолдарын табу
Зерттеу пәні: Жеткіншектер арасындағы конфликтілі жағдаяттар.
Зерттеу обьектісі: Жеткіншектер арасындағы конфликтілі жағдаяттарды туындататын мәселелер.
Зерттеу жұмысының теориялық және әдіснамалық негізі: Жеткіншектер арасындағы
Зерттеудің әдістері: Томас тесті, агрессивті мінез-құлықты диагностикалауға
Зерттеу базасы: Семей қаласының №22 жалпы
8 сыныптарына жүргізілді.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім
1 ЖЕТКІНШЕКТЕР АРАСЫНДАҒЫ КОНФЛИКТІЛІ ЖАҒДАЯТТАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Конфликт ұғымы туралы түсінік
Қазіргі замандағы адамның өмірі әрдайым өсіп келе жатқан
Адамдардың бұндай өзара қарым-қатынас шарттарында конфликтілік жағдайлар пайда
Конфликт, әлеуметтік көрініс ретінде екі бағытта болады-ол бір
Конфликт - бұл екі немесе одан да көп
Конфликтті зерттеумен айналысқан адамдар өте көп, солардың әйгілілері:
Шетелдік және отандық әдебиеттерде конфликтінің табиғатына, әлеуметтік рөліне
Конфликтінің жалпы теориясына еңбек сіңірген ғалым К.Маркс. Ол
-Әлеуметтік қатынастар жүйелік қасиеттерін көрсетсе де, сонда да
-Бұл жағдай әлеуметтік жүйе әрдайым конфликтіні туындатады деген
-Осыдан конфликтіден қашып құтылуға болмайды, ол әлеуметтік жүйенің
-Бұндай конфликтілерде қызығушылықтарға қарсы көрініс беру тенденциясы байқалады;
-Конфликт көп жағдайда ресуртардың жетіспеушілігінен болады, әсіресе биліктің;
-Конфликт - әлеуметтік жүйелердің өзгеруінің басты себебі;
-Кез- келген конфликт онтоганистік сипатқа ие.
К. Маркстің әлеуметтік конфликт бойынша басты тезистері:
-Неғұрлым жүйедегі ресурстар дұрыс бөлінбесе, соғұрлым билік басындағылар
-Неғұрлым табынушы топтар өздерінің қызығушылықтарын терең түсіне бастаса,
-Күмәнданушылардың саны өскен сайын, олар бірігуінің себебі, билік
-Билік басындағылардың және атқарушылардың саны неғұрлым көп болса,
-Неғұрлым конфликт зорлық-зомбылық түрінде өтсе, соғұрлым жүйенің құрылымдық
Тернер ұсынған К.Маркстің негізгі тезистері кофликтінің себептері
Г.Зиммель конфликтология теориясының негізін салушылар қатарына жатқызылады. Оның
Конфликт – бұл процестердің табиғи құрамы болып
Зиммель конфликтінің жағымды жақтарын көрсетеді: әлеуметтік жүйенің бірігу
Конфликтінің шығу тегін Зиммель тек қызығушылықтардың қақтығысуы ретінде
Яғни, Зиммель конфликтінің өтуіне әсер ететін өз алдына
Зиммель конфликтіні әрдайым өзгеріп отыратын әртүрлі денгейдегі
Л. Козердің конфликт теориясы кең ауқымды сұрақтарды қарастырады,
Л.Козер конфликтіні «әлеуметтік организмді» сақтап қалу үшін керекті
Конфликт топтарды анық бөледі, шешім қабылдауды ортақтастыруға әсер
Л.Козер жүйенің бейімделуін және интеграциясының қалпына келуін немесе
1.Әлеуметтік жүйенің негізгі бөлімдер интеграциясының бұзылуы;
2.Негізгі бөліктерінің арасында конфликтінің өрбуіне әкеледі;
3.Ал ол жүйенің уақытша дезинтеграциясына әкеледі;
4.Бұл әлеуметтік құрылымды неғұрлым иілгіш етеді;
Ал бұл өз алдына жүйеге конфликт арқылы
Козер конфликтінің себептерін қарастыра отырып, олар жүйедегі
Л.Козер бойынша конфликт себептері:
Неғұрлым топтар дефицитті ресурстардың бөлінуіндегі заңдылыққа күмәнданса, соғұрлым
Кедейленген топтардың саны көбейген сайын,олардын конфликтіні өрбітуге мүмкіндіктері
Конфликтінің ашылығы Козермен конфликтіге қатысушыларда пайда болған
М.С. Бондаренко бойынша, конфликт - тұлға аралық
Ағылшын ғалымдары К.Томас және К. Хильмен ортогональды осьтердің
қиылысуында құрылған модельді ұсынды: белсенділік-пассивтілік және өзінің немесе
Басқа адамдармен келісімге келе алатың, компромисс табатын адамдар
Сонымен қатар, конфликтіні зерттеген ғалымдар: Ф.М. Бородкин және
Конфликтологияның өз алдына бөлек пән ретінде дамуы педагогикадағы
М.К. Тутушкина «Конфликтілер жасырын және ашық түрде болуы
Ал К.Н.Платонов бойынша «Конфликт бұл – негізінде
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, «конфликт» ұғымының мазмұны
Әлеуметтік психология конфликтінің көп нұсқаулы типологиясын ұсынады, олар
Ішкі тұлғалық конфликт: Бұл конфликтінің түрі жоғарыда берген
Тұлға аралық конфликт: бұл конфликтінің ең көп тараған
Топ және тұлға аралық конфликт: ішкі тұлға және
Топ аралық конфлик: ұйымдар көптеген формальды және формальды
Бағытына байланысты конфликтілер «көлденең», «тігінен» және «аралас» болып
Ұйымдар үшін конфликтілер мағынасына байланысты конструктивті және деструктивті
Конструктивті емес конфликт екі жағдайда болады: бір жағы
Себептің мінезіне байланысты конфликтілерді объективті және субъективті деп
-Еңбек процесімен;
- Адамдардың өзара қатынастарының психологиялық ерекшеліктерімен, яғни ол
- Топ мүшелерінің өзара ерекшеліктерімен, мысалға, өзінің эмоционалдық
Кесте - 1
Автор Типі Мазмұны
Боулдингтің қоғамдық конфликті. Индивидтар.
Топ.
Ұйымдар. Индивидтар арасындағы конфликтілер.
Кеністікте бір –бірімен шектелген топтардың шекаралық конфликтісі.
Кеністікте бір –бірімен кездесетін топтардың экологиялық конфликтісі.
Гомогенді ұйымдар арасындағы конфликтілер (мысалы, мемлекеттер арасында).
Гетерогендік ұймдар арасындағы конфликтілер (мысалға, мемлекет пен шіркеудің
Индивидуум мен топ арасындағы конфликтілер (мысалға, жанұя ішінде).
Индивидуум және ұйым арасындағы конфликтілер (мысалға, азаматтар мен
Топ пен ұйым арасындағы конфликтілер.
Конфликтінің жалпы теориясы.А.Рапорт. Соғыс.
Ойын.
Дау-дамай. Компромиссіз күрес, кез –келген құралдарды қолданып мақсатқа
Алдын –ала келісіп алынған әрекеттер арқылы конфликтіні шешу
Жаман іс –әрекет жасамау арқылы шешіледі.
Роберт Даль.Конфликт теориясы. Биполярлы және мультиполярлы.
Кумулятивті және мультиполярлы.
Поляризацияға және сегментацияға әкелетін конфликтілер. Конфликтіге қатысушылардың
Конфликтіге қатысушылардың санына байланысты.
Конфликтіге қатысушылардың онтогонизіміне байланысты.
[ 8.12-13].
Шарттардың көрініс беру формаларына және өту уақытына
Ұзақтығына байланысты:
Қысқа уақытты (бірнеше минуттан бірнеше сағатқа дейін);
Ұзақ уақытты (бірнеше сағаттан бірнеше күнге дейін);
Созылған ( уақыт шектеуі жоқ, конструктивті шешім табылмайтын
Көрініс бойынша:
Жасырын (конфликт және оның ерекшеліктері туралы айтатын көріністер
Жартылай (көзге көрінетін көріністер конфликтіге
Ашық (конфликтінің барлық көріністері қатысушылармен жасырылмайды).
Ұйымдасуына байланысты:
Алдын-ала ұйымдастырылған (алдына-ала ұйымдастырылып іске асырылған);
Байқаусыз;
Әдейі жасалған (белгілі жағдайдың нәтижесінде әдейі айтылған сөз
Инициативті (кез-келген жақтың қатысушылары инициатор болып келеді, конфликтіні
Мазмұнына байланысты конфликтілерді мына түрлерге бөлуге болады:
-күнделікті жағдайлардың нәтижесінде пайда болған конфликтілер. Бұндай
-административті конфликтілер, бұнда объект болып, субъект міндеттері болып
-кәсіби конфликтілер, бұнда профессионалдық іс-әрекет объект болып келеді.
-идеологиялық конфликтілер, бір бағалы құндылыққа деген бірнеше субъектінің
-психологиялық конфликт, субьектілердің психологиялық әр түрлілігіне, темпераментінің, ақыл-ойының,
-амбициозды конфликтілер, бұндағы объект қатысушының репутациясы болып келеді.
-этикалық конфликтілер, бұнда мінез-құлық нормалары объект болып келеді
[ 9.101-102].
Конфликттердің пайда болу себептері, конфликттер сияқты әртүрлі болып
Объективті себептерді жеткілікті шартты түрде денгейдегі бірнеше тұрақтанған
бөлінуге арналған, ресурстардың шектеулігі;
мақсаттардағы, бағалықтардағы, мінез-құлық әдістеріндегі;
квалификация денгейіндегі, білімдегі айырмашылықтар;
жауапкершілікті дұрыс бөлмеу тапсырмалардың өзара байланысы;
Жаман коммуникациялар.
Тұлғаға немесе топқа өз қажеттіліктерін іске асыруға мүмкіндік
[ 2.26-27].
Адамдар өздерін конфликттік жағдайда бірдей ұстамайды: біреулер жиі
«Практик». Бұнда «жақсы қорғаныс–ол жабылу» деп есептелінеді. Практиктердің
«Әңгімелесуші». «Плохой мир лутше, чем хорошая война».
«Ойшыларға». «Ол женді деп ойласын!» деген позиция тән.
Адамдар конфликтке және қарсыластықтарға әртүрлі сезімталдылықты білдіреді. «Ойшылар»
Кесте-2
Р. Дарендорфтың конфликт типологиясы.
Типі
Туындау себебіне байланысты. Үлгерімді
Үлгерімсіз
Құрайтын (конструктивті)
Бұзатын(деструктивті)
Ауқымдылығына байланысты. Локальды
Аумақ аралық
Мемлекет аралық
Глобальды
Микро-,макро-, мега конфликттер
Күрес формасына байланысты
Бағыттылығына байланысты Келісім арқылы
Келісімсіз
Тігінен
Көлденең
Пайда болу шарттарының ерекшелігіне байланысты. Эндогенді
Экзогенді
Субъекттердің конфликттерге деген көзқарас бойынша. Шынайы
Аяқ астынан
Аралас
Жалған
Жүйке жүйесінің бұзылуы
Латентті
Екі жақтың қолданған тактикасы бойынша. «Жеңілген»
«Ойын»
«Дебат»
[ 15.295]
Адамның конфликтте алатын позициясы, оның конфликттік жағдайдағы
Соған сәйкес онымен бірге мінез-құлықтың бес типі
1.Қарсыластық ( мәжбүрлеу,күрес). Бұл мінез- құлық стратегиясын таңдаған
2.Қашу (кетіп қалу). Бұндағы стратегия конфликттен қашу болып
3.Бағыну (бейімделу). Бұнда да конфликтке қатысушы қашып құтылу
4. Компромисс. Бұнда екі жақтың бір-біріне жол беруі
5.Бірлестік. Бұл стратегияда екі жақтың қызығушылықтарына деген бағыттылық
Ғалымдар өзара әрекеттесу үрдісіндегі мінез-құлықтың негізгі стратегияларын
3 –кесте.
Max
өз мақсаттарына бағыттылық
қарсыластық
*
компромисс
*
Қашу
Min
Басқаға бағыттылық
[9.105-106]
Конфликттің мәнің түсініп оның тиімді шешу жолын табу
Конфликтті шешу тәжірибиесінің көрсеткіштері бойынша, конфликт формулаларын білу
Конфликттік жағдай+Инцидент=Конфликт.
Формуланы құрайтын құрылымды қарастырайық. Конфликттік жағдай –бұл
Инцидент-бұл конфликттің себебі болып келетін конфликттік жағдайлар.
Конфликт-бұл ашық тұрде көрініс беретін қарсыластық.
Формулада көрсетілген конфликттік жағдайлар және инцидент бір-бірінен тәуелсіз,
Конфликтті шешу-бұл:
Конфликттік жағдайды жою.
Конфликтілі жағдайды жоққа шығару.
Өмірлік тәжірибе бойынша кейбір жағдайларда конфликтті объективті себептерге
Екінші формула:
Конфликттік жағдай+Конфликттік жағдай+...=Конфликт.
Екі немесе одан да көп конфликттік жағдайлар конфликтіге
Конфликттік жағдай-бұл ауру диагнозы, оның аты «конфликт». Бірақта
1.2 Жеткіншектің жас ерекшеліктеріне сипаттама
Отандық психологтардың зерттеулерінің нәтижелері бойынша, егер кіші мектеп
Көптеген зерттеулерге қарамастан жеткіншектердің басты іс-әрекетің анықтау әлі
Д.И.Фельдштейінің зерттеулерінің нәтижелері бойынша, жеткіншек тұлғасы кең, көп
Автор жеткіншектердің даму деңгейінің үш түрін бөліп шығарады:
10-11 жас (1 деңгей), 12-13 жас (2 деңгей),
Дамудың негізгі теңденциалары қажеттіліктер мен мотивтердің өзгеруіне, жеткіншектердің
Бірінші деңгейде жеткіншек өзінде көптеген жағымсыз белгілерді айқындаса
14 жастан 15жасқа дейін жеткіншекте өзінің болашағына деген
Жеткіншектердің түлғалық және тұлға аралық өзара қатынастар ерекшеліктері
жеткіншек үшін, оның ересектігі басқаларға байқалуы манызды болып
жеткіншек үшін кейбір жұмыстардың құндылығы, оның «ересектігін» анықтауы
жеткіншектің кез-келген батыры –белсенді, мақсатына ұмтылған, өтуге мүмкін
әртүрлі «кодекстердің» пайда болуы (мысалы, қоғамдастық).
- мінез-құлық нормалары туралы пайда болған көз-қарастар
Д.И.Фельдштейн жеткіншек тұлғасының бағыттылық типологиясың жасаған:
1) Өзіне және қоғамға деген жағымды қатынаспен мінезделеді.
2) Эгоистік бағыттылық басым болып келеді.
3) Бұнда Д.И.Фельдштейн депрессивті бағыттылығы мен жеткіншектерді жатқызады.
4) Өзіне-өзі қол жұмсау,яғни суицидті бағыттылықпен мінезделеді: бұндай
Жеткіншектің оқу іс-әрекеті көптеген қиындықтармен қарсыластықтарға толы, бірақта
Жеткіншектің басты ерекшелігі –оның оқу іс-әрекетінің барлық түрлерін
Жеткіншекті оқытудың эффективті қорларын жоғарлату үшін
Жеткіншектерді білімдерін өздігінен кеңейту қызықтырады және өзбеттілігінен
Сонымен қатар, жеткіншектік шақта конфликтілікпен қатар байқалатын эмоция
Адамның түскен ортасының ерекшелігі агрессивті әрекеттің жоғары немесе
Психолог-ғалымдар агрессияны бірнеше түрге бөледі. Э.Фром агрессияның
Зиянсыз агрессия: қауып төнген кезде ғана пайда болып
Зиянды агрессия: қатыгездік пен қауіпке толы болады.
Ал З.Фрейд пен К.Лоренц адам баласы агрессияны
Ал А.Басс пен А.Дарки мына төмендегі үлгіні
Кесте -4.
Агрессияның бұл түрі барлық жастағы адамдарға тән, ол
Егер қандай да бір агрессивті қылық көрсеткен үшін
[ 21.34-35]
1.3 Жеткіншектер арасындағы конфликттік жағдаяттар
Жеткіншектік шақта көп жағдайда конфликттік мінезде болатын педагогикалық
Бұл есею уақыт кезеніңде балада өмірдегі көптеген жағдайларға
Сондықтан конфликтке әкелетін күрделі педагогикалық жағдайлар көбейеді, ол
Сабақ үстіндегі конфликттер. Бұнда негізгі топты
Көп жағдайда мұғалім ата-анамен кездескенде баланың негізгі пәндер
Мұғалімнің бала үшін басқа іс-әрекеттердің маныздылығын көрмеу, компромисске
«Мектепте физика аптасы аяқталды. 7сынып оқушылары сабақтан кейін
Оқушы мұғалімнің жанына келді.
Өтінемін, костюмдерді алып келу үшін мені сабақтан ертерек
Жоқ, алдымен сенен үй жұмысын сұраймын,содан соң бірақ
Оқушы ренжіп орнына отырды, сыныпта тыныштық. Мұғалім оқушымен
Сабақ айт!
Мен білмеймін, -оқушы ашуланып жауап берді.
Екі! Ал енді косюмінді алып келуге бара бер.
Оқушы ашуланып,есікті тарс етіп шығып кетті»
Бұл жағдайдағы педагогтің іс-әрекетінің мақсатын түсіну қиынға келеді.
Жеткіншектермен конфликттік жағдайларды тудыратын қарапайым мысалдарды келтірейік.
«Математика мұғалімі сабақты өткізіп жатты. Сабақ үстінде балалар
-Петренко, сөзді доғар әйтпесе сыныптан шығарып жіберемін,-деп мұғалім
бірнеше рет ескерту
-Әрқашанда Петренко, Петренко мен жалғыз сөйлеп отырғандай!-деп
бесінші сынып оқушысы шамдана бастады.
-Тез арада сыныптан шық, менің сабағымда көрінбе!-бала сыныптан
кетті және математика сабағына қатыспады».
Мұғалім конфликтінің алдын алмай, оған өзі барады, ал
Жеткіншектермен жүмыс істегенде бұндай жағдайлардан қашып құтылуға болмайды,
«Мұғалім 8сынып оқушыларына физика сабағын жүргізді, сыныптың 70%
Мұғалім кітапті, приборларды жинап тастап, оқушыларға ұрыспай: «Мен
Мұғалім сабақ тапсырмасын дер кезінде ауыстырып конфликтінің алдын
Кіммен отыру керек. Мұғалім оқушыларды олардын талғамын ескермей,
«7сынып. География сабағында мұғалім Петров өз орнында отырмағандығын
Бұл жаста жеткіншектерде құрдастарына бағытталған жеке басты-тандау қызығушылығы
«Неміс тілі сабағы болып жатыр. Жанат Кактаевна
Жас мұғалім оқушының жеке бас ерекшеліктерін ескерген жоқ:балада
Бұның бәрі Асанның мінез-құлқын анықтады, ал мұғалімге онын
Сабақ үстінде көңіл көтеру. Осыған байланысты
Кейбір жағдайда оқушының көңіл бөлуге тұрмайтын іс-әрекеті оқушының
«Мұғалім 7сыныбында маематика сабағын жүргізіп жатыр. Ол
Немесе мынандай жағдай.
«Қонырау уақытында 8 «б» және лаборант анатомия сабағына
Кез келген мұғалім бұндай жағдайларға тап болуы мүмкін,
Орындық үстіндегі кнопкалар. Осы топқа жататын тағы бір
«Ауыл мектебі. Жас мұғалім 6 сыныпта орыс тілі
Мұғалім орындықты бері тартқанда оның үстінде үшкір жағы
Айтып кеткендей жағдай «классикалық» түрде, бірақ оған сондай
«Ойламаған жерден, кенеттен пайда болған жағдай, сыныптың тынышталып
Ал балалар, бүкіл сабақ бойы қысымда отырды. Біреулері
Мүмкін конфликт тереңірек орналасқан, ал бұл жасалынған
Қоныраудан кейін балалар бір жерге жиналып жағдайды талдап,
Сыныптағы «қиын» балалар. Мұғалімге «қиын» балалар
Мұғалімдермен ұсынылған кейбір жағдайларды мысалға келтірейік.
«Сыныпқа жанадан оқушы келді: тынышсыз, сезімтал, жағымсыз сөйлейді,
Баланың анасы жоқ (ол асылып қалды) әкесі жалғыз
Баланың мінез-құлығы педсоветте талқылауға алынды, бірақта оған қатты
Әр мұғалімге онын білімін бағалағанда оған басқа көз
Мұғалімдер балаға қандай көзқараспен қарады? Мысалға екі
Ал басқа мұғалімде оқушымен әрдайым конфликттер болып отырды.
Көрсетілген мұғалімнің талдауында ұл баланын «қиын» болғанының
Өкінішке орай мұғалімдер «қиын» балаларға неформалды лидерлер
Бедел (статусы) конфликттері. Жеткіншектер өзара жиі
Бір жылдан асып кеткен конфликтті мысалға келтірейік.
«Конфликт 6 сыныпта басталды, онда Мақсат санаторлы типті
Ата-ананың кірісуі және олардың бұндай позицясы, балаларды
Мұғалімдер компромис табуға тырысқанымен ол ешбір көмек берген
Бұндай конфликттердін себебі біркелкі болып келмейді, бірақта мұғалімдердің
Мұғалімдердің балалары. Балалар арасындағы конфликттерде ерекше орын оқушылар
Бір күні Витя П. әлсіз Т.Колямен
Қыздар арасындағы лидерлік. Жеткіншектік шақта қыздар мектептегі
«6 сынып. Ұйымдастырушы күш қыздар болып келеді:
Бұған қарсылық түрінде ұлдар жиналысқа келмей қойды, мұғалімдер
Мұғалім, қыздардың барлық шараларға қатысып, оқудағы үлгерімдерін лидерлікке
Қыздардың лидерлікке деген құштарлығы мынандай жағдай арқылы көрінуі
«Сынып 6 және 8 сыныпқа дейін барлық шараларға
Оның себебі топ басшылығында қыздар болды, олар біреуді
Мұғалімдер оларды ұялттырып,кекетуге тырысады, бірақ бұндай іс-әрекет
8 сынып оқушыларымен конфликт ерекше болып келеді. Бұл
Бұл жаста қоршаған ересектердің жеке бас қасиеттеріне шектен
Сегізінші сынып оқушыларына тән конфликттік жағдайларды мысалға келтірейік.
«Конфликт 8 сынып оқушысы Андрей және сынып жетекшісі
Жеткіншектің, мұғалімнің сөздеріне деген адекватты емес реакциясын оның
Конфликтті шешудегі инициативаны мұғалім өз қолына алу керек.
Сегізінші сынып оқушысында мұғалімдердің жеке басын зертеуге деген
Жанұяларда ата-анамен бала арасында таңдалған мамандық, достарды және
«Лена-қабілеті орташа денгейдегі оқушы 9сыныпқа дейін «3», «4»
Директор, Ленаның ата-аналарын мектепке шақырмас бұрын онымен анасы
Бала «ашылды» ол оның әкесі оныншы сыныпқа күш
Ал қазір оның әкесі ер жеткен қыз баланы
Сонымен жеткіншек 9сыныпта өмірлік жағдайларға олар туралы
Мұғаліммен оқушы арасында пайда болатың қарсыластық оқушылардың оқушы
Нәтижесінде оқушы өмірлік жағдайларға тап болғанда,ол жағдайдың ішкі
Жеткіншектік шақтағы конфликтті көп жағдайда іс-әрекет конфликттеріне жатқызуға
1.4 Жеткіншекер арасындағы конфликтілі жағдаяттардың оның жеке
Кез-келген коллективте өзарақатынас конфликтсіз өтпейтіні бәріне белгілі. Әсіресе
Конфликттерді басқару сферасында арнайы теориялық дайындық педагог тәрбиешілердің
В.А.Сухомлинский мектептегі конфликт туралы былай жазады: «Педагог пен
Жеткіншек шақтағы балалармен конфликт мәселесіне байланысты мақсатты жұмыс
жеткіншек шақта әлеуметтену процессі белсенді жүреді;
жеткіншектердің манызды қажеттіліктерінің бірі құрдастарымен қарым-қатынасқа түсу;
бұрын болған қарама-қарсы жынысты құрдастарымен өзара қатынастары өзінің
кіші мектеп жасындағылар үлкендердің мінез-құлығын үлгі тұтса, ал
жеткіншек кез-келген жолдармен, кей жағдайда қоғамға қарсы мінез-құлықты
көп жағдайда адамның жеткіншек шақтағы өзара қатынасы
жеткіншектер конфликтті бастарынан қиын кешіреді. Олардың конфликттеріндегі
жеткіншектер өз мүмкіншіліктерін қоршаған ортамен салыстырып бағалайды. Бұл
жеткіншектерге адамгершілік мағынадағы жеке тұлғалық қасиеттерді адекватты емес
Бұл дәлелдер келесі қорытындыларды жасауға көмектеседі:
1.Жеткіншектердің арасыңда болатын жағдай, тұлғаны қалыптастыратын басты
2.Конфликттің күшті эмоционалдық әсері жеткіншекті терең толғандырады. Педагогтардын
а) конфликттегі опоненттердің қарсы позицияларын ауыстыру;
б) жеткіншектердің коллективіне жағымды әсер ету, себебі конфликт
3.Жеткіншек шақта конфликттен қашып құтылу мүмкін емес. Конфликттер
Көптеген зерттеушілер конфликтті қарсыластыққа толы көрініс түрінде қарастыру
Мұғалім конфликтті деструктивті көрініс түрінде қабылдап, оны кез
М.М. Рыбакова бойынша педагогикалық жағдайлар мен конфликтінің түрлері:
Іс-әрекет жағдайлары (немесе конфликттер), оқушымен оқу тапсырмаларын орындауға,
Мінез-құлық жағдайы (немесе конфликттер), оқушымен мектептегі тәртіпті бұзумен
Қарым-қатынас жағдайлары (немесе конфликт), мұғаліммен оқушының эмоционалды
Егер жеткіншек конфликттен кейін позитивті тұлғалық қасиеттерді және
Жеткіншек өз-өзін ұстауға үйренеді.
Коллективтің пренципиалды қызығушылықтарын қорғай бастады.
Қоршағандарға және конфликт опонентіне гуманды қатынас білдіреді.
Өз күшіне сенеді және адекватты өзін-өзі бағалау күш
Тұлғалық мінез-құлықтың адамгершілікке байланысты ойларын адекватты қабылдай бастады.
Қиыншылықтардан қашпай оларды жеңуді шешеді.
Егерде конфликттен кейін жеткіншек кері дамуға шалдықса, онда
Оқушы адамдарға сенуден қалды.
Коллективті емес эгоистік мақсаттарды қорғай бастады.
Өзін жоғары қойып, басқаларды төмендетсе.
Өтірік арқылы кез- келген конфликттік жағдайдан шыға алатынына
Оның ерекше екендігіне байланысты басқалармен ұрысып, конфликтке түсе
Өмірдегі қиыншылықтармен күреспей, туысқандарынан көмек сұрауы.
Бұндай оқушыларға жиі қиын бала, делинквентті, ассоциалды, педагогикалық
Конфликтті конструктивті жолмен шешу тұлғаның төмен қарай
Жағымсыз эмоцияларын ұстай білу керек.Бұл жерде эмоцияларды
Екі жақтың конфликттегі шынайы мотиві мен мақсаттарың анықтау.
Жеткіншекті оның күшіне сенімді қажет ететін, дамып келе
Педагогтың рөлі жеткіншектің күшіне сеніп, оған өмірдегі
Конфликтте жеткіншекке индивидуалды жол табу. Мұғалімге оқушылармен
Конфликтті шешуде тәрбие потенциалын толығымен қолдану. Бұл үшін
Жоғарыда көрсетілген принциптер мұғалімдерге жеткіншектер арасындағы конфликттерді сапалы,
Жоғарыда айтылғандай конфликт тұлғаның қалыптасуына үлкен әсер етеді.
Сол себептен жан-жақты дамыған тұлғаны тәрбиелеу үшін конфликтті
2 ЖЕТКІНШЕКТЕР АРАСЫНДАҒЫ ЖАҒДАЯТТАРДЫҢ ШЕШУ
ЖОЛДАРЫ
2.1 Жеткіншек арасындағы конфликтілі жағдаяттарға психологиялық талдау
Педагогикалық жағдайды шешу барысында оған психологиялық талдау жасауды
Бірақ та психологиялық талдау өзара қатынаста барлық мәселелерді
Жағдайды психологиялық талдаудың негізгі мақсаты болып пайда болған
Бұндай талдаудың басқа маңызды мақсаты болып, зейінді оқушының
Талдау мұғалімге оқушының мінезін бағлауда субъективизмнен аулақ жүруге
Психологиялық талдау «жаман» деген оқушылардың қылықтарында жағымды, ал
Конфликтті шешу-бұл оған қатысушылардың өзарақатынасын екі жаққа
Жағдай талдауының мазмұны мен терендігі, оның шешімін табудың
Мұғлімдердің айтулары бойынша, талдау конфликттерді шешуде, жағдайдан шығудың
Психологиялық талдауды жүргізуде негізделетін бірнеше кестелер жасалынды.
Бірінші нұсқасы:
- пайда болған жағдайды,конфликтті, қылықты суреттеу (қатысушыларды,
- жағдайдың пайда болуына не әсер етті;
- қатысушылардың мінез-құлығында, жағдайда, іс-әрекеттерінде қандай жас ерекшелік
- жағдайға мұғалімнің және оқушының көзқарасымен қарау;
- пайда болған жағдайда мұғалімнің жеке басының позициясы
- мұғалім пайда болған жағдайдың арқасында оқушы туралы
- пайда болған жағдайдың немесе конфликттің және оның
- алдын алу, шешу және оқушының мінез-құлығын коррекциялау
- педагогикалық әсер етудін құралдары мен әдістерін таңдау
Екінші нұсқа:
жағдайды және оның қатысушыларын суреттеу;
мұғалімнің жағдайдың конфликтке ауысуының алдын алауға мүмкіндігі болған
мұғалімге, бұны іске асыруға не кедергі болды(эмоционалдық
мұғалім алдын алудың қандай әдістерін қолданар еді
мұғалім өзінің педагогикалық жетістіктері және жағымсыз жақтары туралы
Үшінші нұсқау:
жағдайды немесе конфликтті суреттеу;
жағдайдың пайда болу себебін анықтау (оның пайда болуының
қатысушылардың әр қайсысы үшін конфликттін маныздылығы;
конфликтке қатысушылардың өзара қатынасына психологиялық талдау жасау;
жағдайдың әртүрлі шешілу нұсқауындағы перспективті тәрбиелік және танымдық
Әрине мұғалімдердің тәжірибиесінде болатын мектептегі шынайы өмірдегі жағдайлар
Не айту керек? Қалай айту керек? Балалармен
Көптеген педагогтардың айтуы бойынша қазіргі уақытта мұғалімдер мен
Мұғалімнің жағымсыз ескертуі оқушыда кері реакцияны тудырады, ал
Баланы оның туысқандарымен кекетпеңіз. Ешқашан баланы, әсіресе жеткіншекті
Эмоцияларды қайтару. Конфликттердің алдын алудың және шешудің манызды
Өзінің профессионалды позицияңды анықтау, оқушының қылықтарының мотивін
Мұғалім оқушылармен бірге әр жас ерекшелігін, жеке бастың
Жазалау. Конфликтті шешу барысында мұғалімдер жазалауды әсер ету
«Үшіншіні» шақыру. Мұғаліммен оқушының арасындағы өзара қатынас қарсыласа
«Үшіншіні» шақырған кезде, ол өзінің жұмыс орнын қолданып
«Үшінші» болып ата-аналар және құрдастарының біреуі болуы
Конфликттерді шешудегі іс-әрекет матрицасы. Конфликтілік жағдайлар мұғалім үшін
1.Конфликтіні суреттеу. Конфликттің құрлымын тез арада толығымен және
2.Қатыстылықты бағалау. Мұғалім тез уақыт аралығында конфликтке қатысушылардың,
3.Бастапқыдағы мінез- құлықты ойластыру. Мұғалімнің бірінші реакциясынан көп
4.Әдісті таңдау. Конфлитінің күрделілігіне байланысты іс-әрекет матрица әртүрлі
5.Сауалнама жүргізу. Күрделі конфликттерде жағдайдың ұсақ түйегін
6.Себебін анықтау. Конфликтілерге профилактика жасау үшін оның пайда
7.Мәліметті жинау. Басты гипотезамен байланысты мәліметтің шығу тегі
8.Перспективаны өзгерту. Біржақтылыққа тап болмау үшін барлық қатысушыларды
9.Мақсатты түсіндіру. Топта мақсатты бағыттылық болуы мүмкін ол
10.Іс-әрекет жасауға мүмкіндіктерді табу. Әңгімеге қатысушылар конфликттің
11.Іс-әрекеттің мүмкіндіктерін тексеру. Әр ойластырған ойды
12.Іс-әрекет қатарын ойластыру. Көрініс беретін және перифириялық конфликттерде
Талдауға арналған мысал.
Кез-келген мектепте болатын жағдайға іс-әрекет матрицасын негізге ала
Конфликтіні суреттеу.
Оқушы сіз жаққа түкірді. Бұл келесі жағдайда іске
Қатыстылықты бағалау.
Бастапқыдағы мінез-құлықты ойластыру.
Кез келген жағдайда оқушының артынан жүгірмеңіз. Оның жанында
Әдісті тандау.
В әдісі.
Себепті анықтау.
Оқушы сіз жаққа түкірді себебі:
-ол сіз ойынды бұздыңыз деп ойлайды;
-ол сізді ойынға қатысушылармен шатастырып алды;
-ол ойынды жалғастырғысы келді сондықтан іс-әрекетті аффект күйінде
-сол уақытта ол үшін бұндай іс-әрекет қарсылықтың жалғыз
-ол мұғалімдерді ұнатпайды немесе жеккөреді.
Перспективаны өзгерту.
Мүмкін оқушы өзінің жасаған іс-әрекетінен рахаттанатын шығар немесе
Сіз мұғалім бола тұра бұл жағдай сізге
Іс-әрекеттерді жасауға мүмкіндіктерді табу.
Бұл жағдайда келесі нұсқаулар болуы мүмкін.
Бұл іс-әрекетке мән бермей ештеңе болмағандай жүре беру.
Сол оқушыны ұстап алып оны жазаланыз.
Оны ұстап алып жауапқа тарту.
Қоныраудан кейін онымен бірге болған оқушыларды алып сыныпқа
Оқушыны тауып алып болған жағдай туралы ата-анасына хабарлау.
Оқушылармен оның сыныбына кіріп бәрімен оның қылығы туралы
Сол жағдайға қатысқан бір оқушыны алып оны жағдайды
Сыныпты анықтап сынып жетекшісімен сөйлесу.
Оқушыны тауып алып сынып жетекшісінен қандай әлеуметтік әдістер
Оқушымен әңгімелесу туралы келісіп алыңыз.
Іс-әрекеттің мүмкіндіктерін тексеру.
Жоғарыда айтылғанның бәрін ескере отырып сіз мынандай қорытындыға
нұсқау1 (+) – есепке алып керек емес себебі,
нұсқау 2 (-) – жазалау әдісі қауіпті;
нұсқау 3 (-) – келмейді себебі, оқушы сізден
нұсқау 4 (+) – келеді себебі, оның кім
нұсқау 5(-) – мәселелі: бұдан не шығатынын білмейсіз;
нұсқау 6(-) –шапшан қолданатын шара: сіз бұл сыныпты
нұсқау 7(+) – қажетті(подходящей) түрде іске асыруға болады;
нұсқау 8(+) – соншалықты сәтті емес себебі сынып
нұсқау 9(+) – осылайша сіз индивидуалды әңгімелесуге дайындала
нұсқау 10(+).
Іс-әрекет қатарын ойластыру.
Сол сыныпты тауып алып,әріптестерініздің қайсысы сынып жетекшісі екенін
Тыныш жерден бөлме тауып оқушымен сөйлесу.
Әңгімелусідің жоспары: Сіздің қатысты екенінізді көрсету мысалға: «менімен
Әңгімелесу мақсаты: оқушы өзінің жасаған қылығын жағымсыз
Кесте -5.
1.Конфликтіні суреттеу.
2.Қатыстылықты бағалау.
Көрініс беретін
0
Перифериялық
2
Орталық
4
Экстремалды
6
3.Бастапқыдағы мінез –құлықты ойластыру
-іс-әрекетті уақытша доғару *
*
* * *
4.Әдісті таңдау
-әлеуметтік формалар
-уақыт, минутымен
А
Жалғыз жұмыс істеу
5
В
Бірігіп жұмыс істеу
20
С
Топпен жұмыс істеу
40 50
D
Топттық жұмыс,эксперттер
50
5.Сауалнама жүргізу
*
6.Себебін анықтау
*
*
*
7.Мәліметті жинау
-мәліметтің шығу тегін анықтау
-мәліметті алу
-мәліметті енгізу
*
*
*
8.Перспективаны өзгерту
-тікелей қатысты адамдардың перспективасы
-жанама қатысты адамдардың перспективасы
*
*
*
*
*
9.Мақсатты түсіндіру
-қысқа уақытты
-орташа уақытты
-ұзақ уақытты
*
*
*
*
*
10.Іс –әрекеттерді жасауға мүмкіндіктерді табу
*
*
*
*
11.Іс –әрекеттің мүмкіндіктерін тексеру
-бір мағыналы жағымды
-бір мағыналы жағымсыз
-екеуі де емес
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
12.Іс –әрекет қатарын ойластыру
-кім қашан және қалай әрекет етеді
-іс –әрекет жоспарын құру
*
*
[16.205-209].
2.2 Ғылыми жұмыстың эксперименталдық-зерттеу жұмыстарының нәтижелері
Қазіргі уақыттағы психология ғылымының дамуына байланысты оның қарастыратын
Ғылыми жұмыстың эксперименталды-зерттеу бөлімінің мақсаты: жеткіншектер өміріндегі болатын
Осы жеткіншектер арасындағы конфликтілі жағдаяттардың пайда болу себебін
Зерттеу жұмысы Семей қаласының №22 жалпы білім беру
Зерттеу жұмысының алғашқы барысында М.В.Гришина, Г.Г.Воронин, М.М.Рыбакова және
8 «ә» сыныбына жүргізілген әдістеменің хаттамасы.
М.В.Гришина, Г.Г.Воронин, М.М.Рыбакова және Н.В.Самсонованың әдебиеттерінен алынған мәліметтер
Кесте-6
Сұрақ Жауап Коррекцияға дейін Коррекциядан кейін
1.Сенде конфликт болып тұрады ма? Иә
Жоқ 72%
28% 65%
35%
2.Сенде көбінесе кіммен конфликт болып тұрады? Ата-анамен
Мұғалімдермен
Құрдастармен
Бөтен адамдармен 12%
12%
56%
16% 8%
12%
44%
28%
3.Қаншалықты жиі конфликт болып тұрады? Жылына бір рет
Айына бір неше рет
Бір тоқсанда бір рет
Жылына екі рет
Жағдайға байланысты 4%
12%
16%
8%
60% 12%
8%
8%
16%
56%
4.Көбінесе конфликт не үшін пайда болады? Келіспей қалғанда
Білмеймін
Әртүрлі жағдайда
Түсінбеген жағдайда
Қателік жібергенде
Көре алмаушылықтан
Өзі бастаса
Жаман сөз айтқанда 44%
4%
4%
16%
4%
4%
8%
4% 32%
4%
8%
12%
8%
8%
12%
16%
5.Қандай жағдайда сен ашық қақтығысқа барасың? Ыңғайсыз жағдайда
Өзі тиссе
Келіспей қалғанда
Намысқа тигенде
Көпке созылса
Менімен санаспағанда 4%
36%
8%
24%
8%
8% 8%
32%
12%
24%
8%
8%
6.Конфликтіге бара отырып нені мақсат етесін? Бетін қайтаруды
Әділеттілікті
Кешірімді болу үшін
Қайталабасын деп
Ақылмен женуге
Дұрыстығын дәлелдеуге
Достасуды
Женуді
Қателікті мойындатуды
Беделдік көрсету үшін
Құқықты қорғау үшін 8%
4%
8%
8%
12%
12%
4%
4%
4%
4%
4% 8%
4%
8%
8%
12%
12%
4%
4%
4%
4%
8%
7.Қандай әдіс арқылы конфликтіні шешесін? Кешірім сұратам
Түсіндіру арқылы
Қол жұмсаймын
Үлкендер арқылы
Бұрылып кетемін
Сөзбен
Адамның өзіне байланысты
Үндемеймін 16%
16%
4%
4%
20%
8%
8%
8% 16%
20%
4%
4%
16%
4%
4%
12%
8 «б» сыныбына жүргізілген әдістеменің хаттамасы.
М.В.Гришина, Г.Г.Воронин, М.М.Рыбакова және Н.В.Самсонованың әдебиеттерінен алынған мәліметтер
Кесте-7
Сұрақ Жауап Саны
1.Сенде конфликт болып тұрады ма? Иә
Жоқ 71%
29%
2.Сенде көбінесе кіммен конфликт болып тұрады? Ешкіммен
Жанымда отырған оқушымен
Ұлдармен
Достарыммен
Сіңіліммен
Қыздармен
Бәрімен 30%
8%
16%
20%
8%
8%
4%
3.Қаншалықты жиі конфликт болып тұрады? Білмеймін
Анда санда
Аптасына 1-2 рет
Күніне 1-2 рет
Болмайды 12%
38%
12%
12%
20%
4.Көбінесе конфликт не үшін пайда болады? Болмайды
Білмеймін
Келіспеушілік
Қызғаныш
Түсінбеушілік
Әртүрлі жағдайда
Бөліспеген үшін 8%
8%
38%
4%
30%
4%
8%
5.Қандай жағдайда сен ашық қақтығысқа барасың? Оныкі қате
Өзі бастаса
Ызаланғанда
Жағдай қиындап кеткенде
Намысыма тигенде
Болған емес
Қол көтергенде
Білмеймін
Ашуланғанда 12%
16%
8%
16%
4%
16%
4%
4%
4%
6.Конфликтіге бара отырып нені мақсат етесін? Ештенені
Жеңуді
Өз дегенімді дәлелдеуді
Ненін дұрыс екенін анықтауға
Төмендетуге
Келісімге келуге 20%
16%
16%
4%
4%
12%
7.Қандай әдіс арқылы конфликтіні шешесін? Сөз арқылы
Ақылмен
Кешірім сұрау арқылы
Болған емес
Төбелес арқылы
Сабырмен
Достасу әдісі арқылы
Білмеймін
Дұрыс шешім тапқанша
Ұрыс арқылы
әртүрлі 8%
25%
4%
4%
23%
4%
4%
20%
4%
4%
4%
Зерттеу жұмысының алғы шартында Семей қаласының №22
Сонымен қатар,не үшін деген сұраққа мынанадай жауап алдық:
Жеткіншектік шақ адам өмірінде қиын кезендердің бірі болғандықтан,
Жеткіншектерге арналған сабақ.
Мақсаты және тапсырмалары: оқушыларға конфликт дегеніміз не? оның
«Сіз конфликтті адамсыз ба?» тесті
«Сіз конфликтті адамсыз ба?» тесті конфликтілі жағдайдан шығу
8 «ә» және «б» сыныптарына жүргізілген әдістеменің хаттамасы.
«Сіз конфликтті адамсыз ба?» тесті
Кесте-8
Сынып Конфликтілігі жоғары Конфликтілігі орташа Конфликтілігі төмен
8 «ә»сынып 45% 29% 26%
8 «б» сынып 29% 33% 37%
«Сіз конфликтті адамсыз ба?» тестінің нәтижелерін өндей келе
[Қосымша Б].
8 «ә» сыныбына жүргізілген әдістеменің хаттамасы.
«Сіз конфликтті адамсыз ба?» тесті
Кесте-9
Сынып Конфликтілігі жоғары Конфликтілігі орташа Конфликтілігі төмен
8 «ә»сынып 36% 33% 29%
Сурет-1. 8 «ә» және 8 «б» сыныптарының
Сурет-2. 8 «ә» сыныбының коррекцияға дейін және
Сурет -2
Томас тесті
Нұсқау: Сізге абстрактивті конфликтілі жағдайдан шығуға бағытталған
Шифр(әріппен сан) анықтаманың басында беріледі. Мысалы:
А4
В5
А4 және т.б.
Міндетті түрде әр жұпқа жауап беру керексіз.
Нәтижелерді өңдеу: енді шифрде берілген әріптерге қарамай жанындағы
8 «ә» және 8 «б» сыныптарына жүргізілген әдістеменің
Томас тесті
Кесте -9
Типтер
8 «б» сынып 8 «ә» сынып
Қашу 20% 20%
Бірлестік 20% 12%
Компромисс 24% 32%
Бағыну 24% 12%
Қарсыластық 12% 24%
Бұл әдістеме бойынша нәтижелерді өңдей келе, екі сыныптың,
Бұл дегеніміз эксперименталды топта бір –біріне деген
8 «ә» сыныбына жүргізілген әдістеменің хаттамасы.
Томас тесті
Кесте-10
Типтер Саны
Қашу 16%
Бірлестік 24%
Компромисс 32%
Бағыну 16%
Қарсыластық 8%
8 «ә» және 8 «б» сыныптарына жүргізілген «Томас»
Сурет-4. 8 «ә» сыныбына коррекцияға дейін және коррекциядан
Жеткіншектердің агрессиялы мінез-құлқын зерттеуде Басса-Дарки сұрақшасын кеңінен қолданады.
Өңделуінде: 1. Сұрақ тек бір агрессия формасына ғана
2. Сұраққа нақты және келісіп жауап беру керек.
Жауаптар нәтижесі мынандай 8 шкала бойынша бағаланады:
1.«Денелік агрессия»
2.«Вербальды агрессия»
3.«Жанама агрессия»
4.«Негативизм»
5.«Тітіркендіру агрессиясы»
6.«Сенімсіздік»
7.«Өкпе»
8.«Кінә сезімі»
Нәтижені өңдеу:
Кілт
1.Физикалық агрессия
1+,9-,17-,25+,33+,41+,48+,55+,62+,68+.
2.Вербальды агрессия
7+,15+,23+,31+,39-,46+,53+,60+,66+,71+,73+.
3.Жанама агрессия
2+,10+,18+,26-,34+,42+,49-,56+,63+.
4.Негативизм
4+,12+,20+,28+,36-,44-,52-,60+,68+.
5.Тітіркендіру агрессиясы
3+,11-,19+,27+,35-,43+,50+,57+,64+,69-,72+.
6.Сенімсіздік
6+,14+,22+,30+,38+,45+,52+,59+,65-,70-.
7.Өкпе
5+,13+,21+,29+,37+,44+,51+,58+,66+,74-.
8.Кінә сезімі
8+,16+,24+,32+,40+,47+,54+,61+,67+.
8 «Б» сыныбына жүргізілген әдістеменің хаттамасы.
Агрессивті мінез-құлықты диагностикалауға арналған «Басса-Дарки» тесті
Кесте -11
№ Оқушылардың аты-жөні
Де
не
лік агр. Верб
альды агр. Жанама агр. Нега
тивизм Тітір.
агр. Сен
імсіз
дік Өк
пе Кінә сезімі
1 Ажиханова А О Ж Т Ж О
2 Айтказина Г О Ж Ж О
3 Мухамадиев М О Ж Ж О О
4 Кошкимбаев Е Ж О Т О Т
5 Ермуханов С О Ж О Т Т
6 Абылайхан Е Ж О О Т О
7 Кенжібекова З Ж О О О
8 Қайыржанов Д Ж Ж О О Ж
9 Сейітқазы Д Ж Ж Ж Ж Ж
10 Даулеткелдиева А Т О Ж О Ж
11 Бекмухаметов С Т О Ж Ж Ж
12 Семізбаев Е Ж О Т О О
13 Баядилов М О Ж Ж О О
14 Иманкулова Д О Ж О О Т
15 Рахимжанов Е Ж О О Т Т
16 Смагулова Д Ж Ж Т Ж О
17 Алшымбаева С Ж О Ж Ж Ж
18 Қоныратбаев А Ж О Т О Ж
19 Мукашев А Т Т О Ж Ж
20 Серікбаев М Ж О Ж Ж О
21 Барлыбаева Ж О Ж О Ж О
22 Құлжанова Л О О О Т
23 Сарсембаева А О О Ж Т Т
24 Сейсенова А О Ж О О Т
Ж-жоғары, О-орташа, Т-төмен.
8 «Ә» сыныбына коррекцияға дейін жүргізілген әдістеменің хаттамасы.
Агрессивті мінез-құлықты диагностикалауға арналған «Басса-Дарки» тесті
Кесте -12
№ Оқушылардың аты-жөні
Де
не
лік агр. Верб
альды агр. Жанама агр. Нега
тивизм Тітір.
агр. Сен
імсіз
дік Өк
пе Кінә сезімі
1 Асанова Ә Т О Ж О Т
2 Тайғұл А Ж Ж Ж Ж Ж
3 Даулетшина Н О Т О Т Т
4 Светова А О О Ж О О
5 Тойгулова А Ж Ж Ж Ж Ж
6 Кудабаева Е Ж Ж Ж Ж О
7 Кусембаев Д Ж Ж О О Ж
8 Жукен М О Ж Т О О
9 Уали А Ж Т Т Ж Т
10 Касамбекова А Ж Ж Ж О Т
11 Өміржанов А Ж О Ж Ж О
12 Каримжанов А Ж О Т О О
13 Исмаилов Б Ж О О Т Т
14 Каукенова Л Ж Ж О Ж О
15 Ерсінов А Ж Ж Ж Ж О
16 Ақшалова А О О Ж Ж Т
17 Толеубекова Қ Т Т Т Т Т
18 Тұрдығазы А Ж Ж О Т О
19 Алшинханова Б Ж О Т Ж О
20 Бекбосынова Т О О О Ж Ж
21 Жексимбинова М Ж О Ж Ж О
22 Мусин А Ж Ж Ж Ж Ж
23 Ибраев А О О Ж Ж О
24 Семизбаев Е Ж Ж О Ж О
Ж-жоғары, О-орташа, Т-төмен.
Екі топтың нәтижелерін салыстыра отырып біз мынандай көрсеткіштерді
Ал экперименталды топта: денелік агрессия 66%жоғары,29% орташа,4% төмен;
Зерттеу нәтижелері бойынша жеткіншектерде денелік, жанама, негативизм, вербальды,
Сондықтан жеткіншектер тобындағы мейірімді қарым –қатынастың басты шарты
Сонымен қатар жеткіншекте әліде жауапкерлігі дамымаған болғандықтан бірлестікке,
Сурет-5. 8 «ә» және 8 «б» сыныптарына
8 «Ә» сыныбына коррекциядан кейін жүргізілген әдістеменің хаттамасы.
Агрессивті мінез-құлықты диагностикалауға арналған «Басса-Дарки» тесті
Кесте -13
№ Оқушылардың аты-жөні
Де
не
лік агр. Верб
альды агр. Жанама агр. Нега
тивизм Тітір.
агр. Сен
імсіз
дік Өк
пе Кінә сезімі
1 Асанова Ә Т О Ж О Т
2 Тайғұл А Ж Ж О Ж Ж
3 Даулетшина Н О Т Т Т Т
4 Светова А О О Ж О О
5 Тойгулова А Ж Т Ж Ж Ж
6 Кудабаева Е О Ж Ж Ж О
7 Кусембаев Д Ж Т О О Ж
8 Жукен М О Ж Т О О
9 Уали А Ж Т О Ж Т
10 Касамбекова А О Ж Ж О Т
11 Өміржанов А Ж О О Ж О
12 Каримжанов А Ж Т Т О О
13 Исмаилов Б Ж О О Т Т
14 Каукенова Л Ж Ж О Ж О
15 Ерсінов А О Т Ж Ж О
16 Ақшалова А О О Ж Ж Т
17 Толеубекова Қ Т Т О О Т
18 Тұрдығазы А Ж Ж О Т О
19 Алшинханова Б Ж О О Ж О
20 Бекбосынова Т О О О Ж Ж
21 Жексимбинова М Ж Т Ж Т Т
22 Мусин А Ж Ж Т Ж Ж
23 Ибраев А О О Т Т Т
24 Семизбаев Е Т Т Т Т О
Ж-жоғары, О-орташа, Т-төмен.
Бұл нәтижелер эксперименталды топқа конфликтілерді басқаруға арналған психологиялық
Сурет-6. 8 «ә» сыныбына коррекцияға дейін және
Жеткіншек арасындағы конфликтілі жағдайлар мен оны шешу жолдарына
коррекциялық жұмыстар
Конфликтілі жағдаятты шешуде түзету және дамыту жұмысының бағдарламасы.
Кесте-14
Коррекциялық жұмыстың бірінші кезеңі
№ Жаттығу атауы Мақсаты Міндеті
Қарым-қатынасты қалыпқа келтіру.
Бірігіп әрекеттесу процесінде эмоционалды бірлікке жету.
«Эмпатиялық би»
Екі адамнан бөлініңіздер. Екі партнердің екі қолының арасында
«Қол алысу» Өзара түсінушіліктің оптималды жағдайларына жету
Өзара түсінушіліктің оптималды жағдайларына жету Екі адамнан бөлініңіздер.
«Қарама-қарсы тұру»
Қарама-қарсылық түсінігіне еңгізу. Бұл жаттығу конфликтілі тараптарды танып
Партнеріңізге қарама-қарысы отырып сіздердің араларыңызда кім «шапқыншы» рөлін,
«Қарсыластық шынжыры»
Конфлтктіге жақындататын бұрынғы стериотиптердің көзін жою; партнердің мінез-құлқы
Проблемаға қарсылықты позицияда қарау.Проблеманы ерекше көзқарас бойынша
Ерекше позицияларды вербальді түрде бейнелеу.
Бекіту сәті
Мен бұл ойындарды мектеп оқушыларына жүргдім. Олар бұндай
Коррекциялық жұмыстың екінші кезеңі.
«Контекст»
(Педагогикалық қарым-қатынасты қалыпқа келтіру жолдары)
Біздің қарым-қатынасымыз сөз арқыры ғана емес, сонымен қатар
Оқытушы айнаның алдына тұрады. Сіз оқушыны мадақтағандай күйде
«Конфликтіні қосарласып шешіңіз»
Топта пайда болған конфликтіні оқытушы мен оқушы бірігіп,
Оқытушы оқу процесі кезінде проблеманы тұрады. Осы
Бекіту сәті
Мен бұл ойындарды мектеп оқытушыларына жүргізім. Олар бұндай
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік бөлімінде мен әр түрлі зерттеу
Конфликт тараптардың барлық өрісін жан-жақты қамтығандықтан ол бұрында,
Жеткіншектер арасындағы конфликтілер деп бірлескен әрекет үрдісінде жеке
Қорытынды
«Жеткіншектер арасындағы конфликтілі жағдаяттар» психология ғылымының
Көптеген клиникалық және эксперименталды зерттеуледіңр көрсеткіштері бойынша психикалық
Конфликтіні шешетін мамандардың ойынша конфликтілі жағдайаттардың қатысушылары таңдайтын
Жеке бас аралық конфликтілі жағдайаттың қатысушыларының мінез-құлық стратегиясы
Конфликтінің күштірек стратегиясына өз қызығушылықтарына жетуге партнерінің қызығушылығын
Конфликтідегі өзара бірлескен стратегияның басқа тобының мінез-құлық формасының
Диплом жұмысымды жазуда келесі ғылыми еңбектер өз ықпалын
Конфликтілі жаағдаяаттар коллективтің ұйымдасуының бұзылуына және
Сонымен бірге конфликтіге түскен ададамдардың бір –біріне деген
Қолданылған әдебиет:
Андреев В.И. Конфликтология. Искусство спора, ведение переговоров, разрешение
Анцупов А.Я. Профилактика конфликтов в школьном коллективе.
Аникеева Н.П. Психологический климат в коллективе М. 1989
Активные методы обучения педагогическому общению и его оптимизации.
Бороднин Ф.М., Корняк Н.М. Внимание: конфликт! Новосибирск, 1984-Қарадым
М.С.Бондаренко. Конфликты в жизнедеятельности подростков
// Оброзование в современной школе. №12, 2001, С.33-38.
Белкин А.С., Жаворонков В.Д., Зимина И.С. Конфликтология; наука
9.Баныкина С.В. Назревшая проблема конфиктологии / Социальные конфликты;
Берн Э. Игры, в которые играют люди. Люди,
Бродкин Ф.М., Коряк Н.М. Внимание: конфликт. Новосибирск, 1989
Воронин Г.Л.”Конфликты в школе”// Социальные исследования, 1994 №3
Вишнекова Н.Ф. Конфликт-это творчество? Тренинговый практикум по
Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах. 1981
Виноградова М.Д., Первин И.Б. коллективная познавательная деятельность и
Висев В. Мораль и социальная психика. М. 2000
Г.И. Козырев Введение в конфликтологию
Галтун Г.Д. “Культурное насилие”// Социальные конфликты. Экспертиза, прогнозирование,
Грановская Р.М. Элементы прикладной психологии. Л. 1988
Гриндер Дж. Нейролингвистическое программирование. Из лягушки в принцессы.
Гриндер М. Исправление школьного конвейера, или 1992
Гриндер М. Исправление школьного конвейера, или НЛП в
Горнелиус Х., Фейр Ш. Выиграть может каждый. Как
Гримак Л.П. Резервы человеческой психики. М. 1989
Гумкина Н.И. “Психологические проблемы общения учителя с подрост-ком”//Вопросы
Г.И. Козырев Введение в конфликтологию.
Д.Мотере Социология. М. 1997
Данченко Е.А., Титаренко Т.М. Личность; конфликт, гармония. Киев,
Дарендорф“Элементы теории социального конфликта”Социологические исследования; 1994.-№5-с.144
Добрович А.Б. Воспитателю о психологии психогигиене общения. Книга
Донцов А.И. Психология коллектива. М. 1984
Ефремова Г.Ф. “Проблема насилия в массовом сознании”//Социальные конфликты…-М.,
Егидес А.П.“Психологическая концепция конфликтного Психологический журнал. 1984 Ғ.Б-№5
Е.В. Руденский Социальная психология. М. 1995ж
Здравомыслов А.Г. Социология конфликта. М. 1995 Қар 90-91,103
Зайцев А.К. Социальный конфликт на предприятии. Калуга 1993.Қар
Земская М. Семья и личность. М. 1964ж 36б
Ишхирев П. “Психика и мораль в конфликте”//Общественные нации
Козер Л.А. Функции социального конфликта. Социальный конфликт; современные
Конфликт и пути его разрешения. Куйбышев,1990 Қар 8
Конфликтные ситуации в трудовых коллективах и методы их
Кричевский Р.Л., Дубовская Е.М. Пстхология малой группы; теоритический
Краковский Ю. Заставьте себя слушать// Эко. 1982 №9
Коломенский Я.Л. Психология взаимоотношений в малых группах. Минск
Карнеги Д. Как завоевать друзей и оказывать влияние
Конов В. “Возрастающая ответственность государства”// Российский экономический журнал.
“Конфликт ” Вопросы психологии. № 2 2000
“Конфліктіні шешу жолдары” Педагогика №11-12 2005
Лисина М.И. Проблемы антогенеза общения. М. 1986
Лабунская В.А. Невербальное поведение. Социально-пер. подход. Ростов на
Меньшикова О. Заработная плата или “ пособие по
Мониторинг//Социологические исследования. 1997 №5
Мелибруда Е.Я. Я-ТЫ-МЫ. Психологические возможности улучшения общения. М.
54.Социальная психология. Под.ред. Петровского М-1975ж 299 б.
Социальная психология. Под. Ред. Е.С.Кузьмин Л-1979 ж. 25б.
Социальная психология. Битянова М. М-1999ж. 59б.
Е.В.Руденский Социальная психология М-1999ж 78б
Сухова А.Н Социальная психология М-2001ж 99б.
Общение и социальная психология. М.Н Еникеев М-2000ж 78б
Корнелиус. Выиграть может каждый. М. 1992ж 52б.
Крановская Ю. Заставте себя слушать. М. 1982ж 63б.
Сухомлинский В.А. Методика воспитания. М. 1898ж 199б.
Шорохова Е.В. Психолгический аспект пробемы личности. М. 1974ж
СкоттД.Г. Конфликты и их решение. М. 1995ж. 99б
Шейнов В.П. Конфлткті в нашои жизни. М.1996ж 304б
Зиргерт П. Как упровлять конфликтом. Л 1998ж 66б.
Корнфликты в коллективе, М, 189б.
Психология. Словарь М, 190б.
Люшер М. Сигналы личности. М 1999ж 89б
Смельзер Н. Социялогия М, 1999ж 55б
Мескон С.К. Основы конфликти. 2003ж 366б
Шихерев П. Психика и мораль конфликта. М.1992ж 211б.
Лупьян Я.А Барьеры общения, конфликты. Мн...1996ж 366б.
Орлова Э.А. Диагностическая функци конфликта. М.1975ж 98б.
Шейнов В.П. Конфликты в нашей жизни и их
Фишер Юри У. Путь к согласию. М. 1990ж
Фрейд З, Психология бассознательного, М. 1990ж 203б.
Фромм Э. Анатомия человеческой деструктивностиү М.1999ж 206б.
Қосымша А
Жеткіншек арасындағы конфликтіні коррекциялау
Конфликт дегеніміз не?
Жеткіншектерге арналған сабақ.
Мақсаты және тапсырмалары: оқушыларға конфликт дегеніміз не? оның
Жүргізу уақыты: 45-55 минут.
Қатысушылардың жасы: 11-13 жас.
Сабақ барысы.
Сәлемдесу.
Қатысушылар бір-бірімен және психологпен сәлемдеседі. Алфавиттегі кез-келген әріпті
Жұргізуші. Бүгінгі сабақта біз сіздермен конфликт ұғымы туралы
Әр адам өздігінше түсіндіреді. Олардың біреуі мынау: конфликт-
Жалпы конфликт жанұяда, мектепте жиі кездеседі. Конфликт жақсы
Балалар, қазіргі уақытта конфликтсіз болмайды және олар керек.
«Шаян, аққу және шортан» баснясы.
...................................................
Сіздердің ойынызша бұл басняда конфликт барма? Сіздер бұл
Бұл конфликттің түрін тұлға аралық деп атайды себебі
Психолог К.Томас конфликтіні шешудің 5түрін бөліп шығарады.
Бәсекелестік-бұл стильді қолданатын адам белсенді және конфликтті қарапайым
Қашу- адам өзінің құқығын қорғамай, конфликтіден қашып құтылуға
Бейімделу-адам қарым-қатынасқа түскен адаммен келісімге келіп өз қызығушылықтарын
Келісімге келу-адам конфликтіні шешуде белсенді қатысады және
Компромисс-қарым-қатынас партнерымен екі жаққа тиімді шешімге келуге тырысады.
Сіздердің ойынызша «Шаян,аққу және шортанның» арасындағы конфликтінің
«Жұлан» баснясың тыңдап көріп бұнда конфликт барма жоқпа
...................................... «жұлан» баснясы.
Бұл басняда жұлан өз-өзімен конфликтіге түседі. Бұл конфликт
Әр жағдай әртүрлі қабылтанатынына көзіміз жетті және әртүрлі
Мәліметті жақсырақ меңгеру үшін мынандай жағдайларды ойнауға болады:
Конфликтілік жағдайлардың мысалдары.
Сіз тапсырманы орындадыңыз, бірақта дұрыстығына күмәнданасыз, нәтижесін тек
Сіз жолдасыңызбен күшік тауып алдыңыз, әр қайсыңыз оны
Сіз базарда сапасыз тауар сатып алдыңыз, сапасыз екенін
Жүргізуші. «Молодцы! Жақсы жұмыс жасадыңдар!» деген сөздер
Сабақ аяғында әр бала конфликт туралы алған мәліметті
Қосымша Б
Конфликтсіз қарым-қатынастың шарттары.
Жеткіншектерге арналған психологиялық тренинг.
Мақсаты: коммуникативті дағдыларды және әлеуметтік компитенттілікті дамыту.
Тапсырма:
тұлға аралық қабылдаудың феномендерімен танысу;
қарым-қатынас кедергілерімен танысу;
келісімге келу даярлығын дамыту;
конфликтсіз мінез-құлық дағдыларың дамыту;
коллективтің бірігуі;
мейірімділіктің,эмпатияның, толеранттылықтың, мінез-құлықтың этикалық нормаларын дамыту.
Қажетті құралдар: адамның бет әлпетінің суреті салынған карточкалар,рөлдер
Кеңістікті ұйымдастыру: ортақ шеңберде жұмыс істеу.
1.Сәлемдесу.
Мақсаты: Жұмысқа көбірек көңіл бөліп, мейірімді атмосфераны құру.
Оқушылар допты бір-біріне «сәлем!(аты-жөні) Сен бүгін ...(жылы
2.Білімді актуализациялау.
Мақсаты:балалардың өмірлік тәжірибиесін белсендендіру, материалдың маныздылығын көрсету.
Жүргізуші. Біз бүгін адамдардың бір-бірімен қарым қатынасқа түсуі
Карточкалармен жұмыс.
«Эффективті қабылдау» жаттығуы.
Әр топқа бір-бірден бір адамның фотосуреті беріледі,қысқаша түсіндірулермен.
Тапсырма: фотофуреттегі адамның жеке бас қасиеттерін анықтау.
Бірінші топқа түсіндірме: Иванов Васильий Сергеевич ақырғы төрт
Екінші топқа түсіндірме: Петров Эдуард Иванович химия ғылымының
Оқушылар топта талқылап, өз ойларын ортақ шеңберде айтады
Жүргізуші. Сонымен сіздер бір адамға әртүрлі мінездеме бердіңіз.
3.Білімді актуализациялау.
Мақсаты: тапсырма тақырыбы бойынша теориялық мәліметті ұсыну.
Жүргізуші. Басқа адаммен қарым-қатынасқа түсу үшін ол туралы
Адамдар арасындағы қарым-қатынасқа бөгет жасайды:
-кедергілер;
-қабылдаудағы кедергілер;
Қабылдаудағы кедергілер.
Егер адам бізге ұнаса онда біз(сырттай) оны ақылды,
Кереметтік қателіктері.
Егер адам бізден белгілі жағынан күштірек, мықтырақ болып
Тұрақтандыру.
Әр адамның әлемді қабылдаудың тұрақтанған саналы және бейсаналы
Рөлдік ойын. «Қарым-қатынастағы кедергілер».
Жүргізуші. Біз қазір жүргізетін ойынымыз, адамдар арасындағы түсінусішілікте
Бес адам таңдалады- белсенді ойыншылар, қалғандары бақылаушылар. Бұл
Тапсырма: Белсенді қатысушылар, қатысушыларға берілген рөлді анықтау үшін
Рөлдер:
-маған лидер деп қарандар;
-жоққа шығарындар;
-менімен саудаласындар;
- мені мұқият тындандар;
-менімен келісіндер.
Талданатын жағдай: « Сіз бір фирманың жүмысшысы деп
Қатысушылар жағдайы талдайды(бір неше мину беріледі) қалғандары бақылайды.
Қатысушыларға сұрақтар:
-оған қандай рөл берілгенін қалай білдің, түсінуге не
-сіздер бір-біріңізге қалай көмектестіңіз?
-не ұнады,не ұнаған жоқ?
- мәселені шешуге және келісімге келуге не көмектесті
Бақылаушыларға өз ойларын айтуға мүмкіншілік беріледі.
Бірігіп талдау жасағанда «қарым-қатынас» кедергілері анықталады.
позиция айырмашылығын көрсету;
әңгімелесіп отырған адамның қызығушылығын түсіну;
мінездің конфликтілік белгілері;
қарым-қатынасқа түспеушілік;
әзіл-ысқақ сезімінің болуы;
тындай алмау;
бағалап талдау.
Жүргізуші. Біз адамдар арасында түсінушіліктің қалай құрылуын, қарым-қатынасқа
Қазір біз сіздермен конфликтсіз қарым-қатынастың шарттарын анықтаймыз.
Сынып екі топқа бөлінеді(күн\ай).
Жаттығу.
«Конфликтсіз қарым-қатынас шарттары».
Тапсырма: Конфликтсіз қарым-қатынастың шарттарын талдау.
Жалпы тізімді құру.
Мысалға:
-эмоцияларды басқару;
-жағымсыз мінез-құлықтарды конструктивті көрсете алу;
-бағалаусыз талдау;
- басқаларды өзіне жайғастыру және т.б.
Жүргізуші: Оқудағы, махаббаттағы,мамандықтағы жетістіктерді өмірлік жетістіктің негізі деп
Оқушылар: Қабылдаудың қателіктерін білу,қарым-қатынас кедергілерін есепке алу,коммуникативті дағдыларды
4.Бекіту.
Мақсаты: Берілген мәліметті бекіту.
Топттармен жұмыс істеу.
«Келісімге келіңіз» жаттығуы.
Тапсырма. Берілген тапсырманы орындай отырып меңгерген білімді қолдану
Жағдай: Жалпы топқа Москваға немесе Санкт-Петербургке баруға ұсынылады.
Талдау:
-сіз қандай стратегияны таңдадыңыз?
-қандай кедергілерді кездестірдіңіз?
-не іске асты не іске асқан жоқ?
5. Қорытынды.
Мақсаты: Тапсырмаларға рефлексия жасау.
Оқушыларға тапсырмалар туралы пікірлерін және эмоцияларымен бөлісу ұсынылады.
Сыйлықтар беріледі.
Қоштасу
Қосымша В
Жеткіншектер арасындағы өзара тұлғаралық қарым-қатынасты және өзі-өзі тануды
Мақсаты: Жақсы көңіл күйді сақтап қалу.
Оқушылар орындарынан тұрып бір-біріне қарап шапалақтайды[18.12-13].
Жеткіншектекр арасындағы өзара тұлғаралық қарым-қатынасты және өзі-өзі тануды
1.Сәлемдесу.
Шеңберге тұрып, қолымызды бір-біріміздің иығымызға қоямыз. Жымия қарап,
-Әр сәлемдесудің ерекшеліктері бар. Бүгін біз сәлемдесу барысында
2. «Мен кіммін» ойыны.
Мақсаты: тренингтік қарым-қатынастың белсенді стилін орнықтыру, әрі қарай
Ойынға қатысушылар шеңбер құрып отырады.
Біз өз танысуымызды жалғастырайық. Сіздің қиын жағдайдан шығуыңызға
Талқылау:
Сізде қандай қиын жағдай болды?
Қандай объект, өсімдік не жануар кейпінде ендіңіз?
Не үшін тандадыңыз? Себебін түсіндіріңіз?
Қазір қандай сезімде тұрсыз?
3. «Сыйлық» ойыны
Мақсаты: рефлексия процесін күшейту, ұжымда жағымды психологиялық ахуал
Ойынға қатысушылар шеңбер құрып тұрады. Қазір сіздер бір-бірлеріңізге,
Талқылау:
Көршіңіз сізге қандай сыйлық жасады деп ойлайсыз?
Қандай сыйлықты сыйлағанын сіз тез түсіндіңіз бе?
Сізге сыйлық ұнады ма?
Қандай әсерде болдыңыз?
4.«Құпия»ойыны.
Мақсаты: өзініңіздегі құпия ерекшеліктеріңізді тауып алуға тырысыңыз. Оны
Сіз барлық құпияңызды аштыңыз, бірақ робот барлығын
5.Эмиграция.
Біздер ұзақ жылдар бойы бір қалада, бір көшеде
Талқылау:
Ол аддамен қарым-қатынасыңыз қандай еді?
Онымен сізді қатыстырған қандай себеп еді?
Сіз оған көмек көрсеттіңіз бе?
Немесе ол сізді көңілден тыс жақсы көре ма?
Ал кімдер сіздің басқа қалаға көшетініңізге қуанды? Әсіресе
Мұндай қарым-қатынастың болуының себебі неде?
Бұл адамдармен арада қандай жағдайлар болған еді?
Әлде олардың алдында өзіңіздің артықшылығыңызды жариялап па едіңіз?
Немесе оларға көмек көрсетуден бас тартып па едіңіз?
Мүмкін сіздің мінез-құлқыңыз олармен үйлеспеген шығар?
Сіз осы адамдармен қарым-қатынаста өзіңізді өзгертуге тырыстыңыз ба?
Осы сұрақтарға байланысты адамдардың атын атап, жауап жазыңыз.
6.Мен кіммін? ойыны.
Әр адамның жеке басының ерекше қасиеті бар. Өзі
Талқылау:
Талқылау барысында мына мәселелерге көңіл аударған жөн:
-3- қатардың ішінде қайталанған сөз бар ма?
- Бұл сөз нені білдіреді?
-Қаншалықты адам өзін жақсы біледі?(1 қатардағы сөздердің саны)
- Өзіне деген қатынасы( жағымды немесе жағымсыз).
- Өзіндік «Мен-тұжырымдамасы» басқалардың айтқанымен сәйкес келе ме?[19.39-40].
Конфликтілерді басқаруға арналған психологиялық жаттығулар.
1.Жаттығу: «Амандасу»
Әрбір қатысушы топ мүшелерінің әрқайсысымен ым-ишара, пантамимикалардың мүмкіндіктерін
2.Жаттығу: «Интервью»
Жаттығу мақсаты: серіктесті тыңдай білуді дамыту және коммуникативті
жаттығуға қатысушылардың арасындағы коммуникативті дистанцияны қысқарту;
Қатысушылар жұп-жұпқа бөлінеді және 10 минут ішінде өз
оның жеке даралығына, өзгелерге ұқсамайтындығына, ерекшелігіне басты назар
3.Жаттығу: «Мүсін»
Топпен жұмыс.
Қатысушылар үш адамнан топқа бөлінеді және «Мүсінші» таңдайды.
Жаттығу барысындағы өз сезіміңізді айтып көріңіз. «Мүсінші»
4.Жаттығу: «Баспа машинкасы»
Жаттығу мақсаты: серігіту, ұймшылдықпен әрекет ету дағдыларын қалыптастыру.
Қатысушыларға сөз немесе сөйлем жасырылады. Мәтінді құрайтын әріптер
46
АГРЕССИЯ
Вербальды агрессия
(айғай, ұрысу, қорқыту)
Денелік агрессия (біреуге қарсы күш көрсету)
Тітіркену агрессиясы
(күйгелектік, қызбалық)
Жанама агрессия
Негативизм
(оппозициялық қылық)
Бағытталмаған
(көпшілік ішіндегі айқай тепсіну т.б.)
Бағытталған
(өсек, мысқыл, тілмен шағып алу)