Мазмұны
Кіріспе
1 Агробизнесті мемлекеттік реттеу
1.1 Мемлекеттік реттеу жүйесінде аграрлық өндірісті дамытудың
1.2 Агробизнесті мемлекеттік реттеудің теориялық аспектісі
1.3 Агробизнес тәжірибелік аспектісі
2 Агробизнес кешенінің экономикасы мемлекеттік реттеу объектісі
2.1 Агробизнес салалары
2.2 Агробизнестің нарықтық құрылымы
2.3 Мемлекетіміздің агробизнес кешені
3 Агроөнеркәсіп өндірісінде кооперацияны және интеграцияны дамыту
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттердің тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасы аграрлық саясатының стратегиялық түпкі нысаны отандық
Нарықтық экономика басталған алғашқы жылдардағы ағаттықтардан ауыл
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан өз дамуындағы жаңа
Ауыл шаруашылығы өндірісіндегі көптеген сұрақтарды жаңаша түрде қарастыру
Кооперациялау арқылы шаруашылық жүргізудің тиімділігіне және оның өміршеңдігіне
Агроөнеркәсіп өндірісінде интеграция мен кооперативтік қозғалыстың сапалық жаңа
Аграрлық секторды реттеу қиын және көпқырлы мәселе болып
90-жылдар соңындағы жағдай АӨК барлық кешенді экономикалық шаралар
АӨК тұрақты дамуын қамтамасыз етуге баға және қаржылай
Қаржы ресурстарының жетіспеушілігі кезінде ауылшаруашылық құрылымдардың практикалық қызметіне
Бірақ пайыздық үстемелердің өте жоғары болуына қарай несие
Осы тұрғыда агроөнеркәсіптік өндірісті реттеудің тиімді жүйесін қалыптастыру
Бұл аймақтық АӨК реттеудің экономикалық механизмін жетілдіру
Осы сұрақтардың ауқымдылығы диссертациялық жұмыстың тақырыбын
Экономикалық механизмнің әдіснамалық сұрақтары оның практикалық қолданысы
1 Агробизнесті мемлекеттік реттеу
1.1 Мемлекеттік реттеу жүйесінде аграрлық өндірісті дамытудың
«Нарық шартында ауыл шаруашылық өндірісін ұйымдастыру мен реттеудің
Жекелеген экономистер «шаруашылық механизм» мен «экономикалық механизм» ұғымдарына
Біздің ойымызша «шаруашылық механизм» ұғымы «экономикалық механизм» ұғымынан
Шаруашылық механизм бойынша жекелеген жұмыстарда оның негізгі экономикалық
Шаруашылық және экономикалық механизмнің қозғалыс күштері туралы айтылмаған.
Экономикалық механизмнің теориялық негізінің маңыздылығын қорытындылай келе, біз
Экономикалық механизмнің әр элементінің ерекшелігі мен өзіне тән
Жүргізілген теориялық зерттеулер бізге мемлекеттік реттеудің экономикалық механизм
Экономикалық механизм – шаруашылық механизмі мен ұйымдастырушылық-экономикалық қатынас
Экономикалық механизмнің қайта құрылу мәселесі экономикалық дамудың объективті
Тиімділікке баға және қаржылау-несиелеу механизмі қатынасының, салық және
Экономикалық механизмнің құрылымдық құраушысы оның негізі болып табылады.
Қазіргі жағдайда экономикалық механизм тұрақтандыруы мен дамуының жетекші
Басқарушы-әкімшілік жүйесіндегі қаржы-несиелік механизм негізін орталықтандырған жоспарлау жүйесі
Қаржы қоры шаруашылық есеп қызметі мекемесі қорытындысымен тығыз
Сонымен, жабдықтар мен машиналарды жүктемелеу ауысымының санын
Қаржы-несие механизмі үнемі жетілдіріліп отырды, бірақ шарт ретінде,
Жалпы экономикалық реформа жүргізу кезінде АӨК-нің қаржы жүйесінде
Агроөнеркәсіптік өндірісті дамытуға бюджеттен қаражат бөлуді негізгі үш
Заңға сай агроөнеркәсіптік өндірісті дамытуға бөлінетін бюджеттік қаржы:
инвестициялық қызметті қолдау, оның ішінде жаңа техника
топырақтың құнарлылығын арттыру және жақсарту шараларын жүргізу, ауылшаруашылық
кадрлар біліктілігін арттыру және дайындауды ұйымдастыру;
өтем ақы, жәрдем ақының түрлері (әлеуметтік, несиелік жәрдемақы).
Қазақстандағы АӨК реформалауда шетел тәжірибесін есепке алу оны
Дамыған елдерде мемлекеттік реттеу экономикалық әдістерді пайдалануға сүйенеді:
Айырмашылығы әр елдің мәдени, тарихи, географиялық ерекшеліктермен, оның
Мысалы АҚШ-та кепілдік баға жүйесі, тұрақты кіріс деңгейін
Мүлікке салық салу кезінде оның ең төменгі құнының
Канаданың ауыл шаруашылығы аясындағы қазіргі заманғы федералдық саясатын
Бұл елдердегі Қазақстандағы қайта құрылумен салыстырғандағы реформа ерекшеліктерін
Қытай тәжірибесі ондағы аграрлық сектордың потенциалын куәландырады, ол
Қазақстанда ауылшаруашылық өнім өндірудің экономикалық және табиғи жағдайын
Экономикалық механизм реформаланудың әр сатысында құрылудың позитивті және
Негативті тенденция біріктіру және жұту түрінде көрініп, яғни
Позитивті тенденция аграрлық саясаттың нәтижелігін бағалауға мүмкіндік беріп,
Ауыл шаруашылығын реттеудің экономикалық механизмін дамытудың тарихи тенденциялары
1.2 Агробизнесті мемлекеттік реттеудің теориялық аспектісі
Екінші тарауда аймақтың ауыл шаруашылығын мемлекеттік реттеудегі
Ауыл шаруашылығын дамыту деңгейі қоғамның жалпы саяси және
2007 жылда ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі 1069,6
Алдын ала мәліметтер бойынша ауыл шаруашылығы өнімі 623,2
2006 жылда бюджетке барлық ауыл шаруашылығы құрылымдарынан 9,1
Жұмыссыздық деңгейі ауылдық жерлерде 6,2%-ды құрады.
Тұрғындар табыстарының деңгейі нақты есептегенде (яғни, инфляцияны есепке
Мұнда республика тұрғындарының тұтыну шығындары құрылымының көп бөлігін
Егер 2006 жылы азық-түлікке деген шығын жылдың аяғында
Өсімдік шаруашылығын оны мамандандыру негізінде әртараптандыруды, өндіріске егін
Қажетті агротехникалық іс-шараларды жүргізуге уақтылы және сапалы атқаруға,
Республикада 137,2 мың шынжыртабанды және доңғалақты тракторлар, 45,5
Соңғы жеті жылда (2001-2007) 26,5 мыңнан астам ауыл
2008 жылдың 1 қаңтары бойынша шаруашылықтардың барлық санаттарындағы
Барлық мал түрі мен құстың саны: мүйізді ірі
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарындағы мал мен құстың өнімділігі айтарлықтай
Жыл сайын ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдеу көлемі
2007 жылдың 11 айында қайта өңдеу кәсіпорындарының өнімдеріне
Несиелік серіктестіктер (бұдан әрі - НС) жүйесі тиімді
Несиелік серіктестіктер қатысушыларының жалпы табысының көлемі 40 млрд.
Қазақстанның барлық өзен алабындағы су шаруашылығы жағдайы, көпжылдық
2007 жылы экономика саласындағы суды пайдалану көлемі, алдын-ала
Суды қорғау су қорын пайдалану мен қорғау аймағында
Қазіргі уақытта балық саласын жүйелік реформалау, нарықтық қарым-қатынастарды
2007 жылдан бастап балық шаруашылығы айдындары мен учаскелерін
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 10 шілдедегі
Мемлекеттік бағдарламаның бірінші кезеңін қорытқаннан кейін, 2007 жылы
Облыс әкімдіктерінің жедел мәліметтері бойынша 2007 жылы ауылдық
Республикалық, жергілікті және бюджеттен тыс көздерінен бөлінген қаржының
Әлемдік экспорттың 3,25% кем емес үлесі бар сала
1.3 Агробизнес тәжірибелік аспектісі
Үшінші тарауда «Өндірісті реттеудің механизмдері мен оларды ұйымдастырудың
Ауыл шаруашылығы мекемелері үшін ауыртпалық туғызушы қосылған құн
Ауыл шаруашылық азық-түлікті артып жіберіп, ол үшін төлем
Бюджетке салық төлеушілер ауыл шаруашылық индустриалды типтегі мекемелер
Кіріске енгізілген салықтың аванстық төлемі және аванстық есеп
Ауылшаруашылық өндірістің әрі қарай дамуы мен тұрақтылыққа жету
Мемлекеттік тауарлық несиелеу, біздің көзқарасымыз бойынша, қосымша роль
Келесі түрі - коммерциялық несиелеу болып табылады. Аймақтағы
Ауыл шаруашылық мекемелердің несие қабілеттілігін бағалау үшін экономика-математикалық
Қазіргі ауылшаруашылық мекемелерінің қаржылық жағдайы мемлекет тарапынан көмекті
Қазақстандағы тауар өндірушілер салық салудың жеңілдетілген түрі бщйынша
Бірінші бағдарлама агроөнеркәсіптік кешен жүйесін тиімді қалыптастыру және
Екінші бағдарлама төмендегі мәселелерді шешуді қарастырады: экономикалық қызметті
Отандық өндірістің құлдырауын тоқтату оны тұрақтандыру мен дамыту
Дамыған инфрқұрылымды құру және оған қолдау көрсету мемлекеттік
Зерттеулер көрсеткендей, мемлекеттік реттеудің қолайлы көлемі ғылымда көрсетілмеген
Мемлекет қаржылық, бағалық және ақша-несиелік саясатты анықтайды. Бұл
Нарықтық қатынастар жағдайында Қазақстан экономикасын мемлекеттік басқарудың жетілдірілген
Ауыл шаруашылығы басқа елдерге қарағанда тауар өндірушілерді нарықта
Ауыл шаруашылығы, зерттеулер көрсеткендей, нарықтық экономикада мемлекеттік реттеудің
Есептеулер көрсеткендей, ауыл шаруашылығының пайдасын өсіріп, өндірісті кеңейту
Мемлекеттік реттеу жүйесі аграрлы өндірістерге қолайлы жағдай жасауға
Мемлекеттік реттеудің көп бағыттарының бірі несие және салық
Қаржыны басқарудың мынадай негізгі түрлерін атап көрсету керек:
Әлеует ресурстарын, соның ішінде жер және еңбек ресурстарын
Ауыл шаруашылығы қалыптасуындағы негізгі капиталға кіретін күрделі қаржы
Ауыл шаруашылығының қалыптасуында қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы өзіндік
Қаржы қорларының жетіспеуі, техниканың істен шығуы, машиналық-тракторлық парктің
Қазақстанда ауылшаруашылық құралдарын жөндеуге немесе жаңа құралдарға жұмсалатын
Ауыл шаруашылығына салынатын инвестицияның жетіспеушілігі шектік мөлшері жылдан-жылға
Ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикасын қайта қалыптастыруға негізгі қаражатты
Өнім өндірушілердің қаржылық жағдайының тұрақсыздығы кезеңділік жұмыстарды жүргізуге
Ауыл шаруашылығы өнімдерін экспортқа шығаруды кеңейту өнімге сұранысты
Экспорттаушыларды мемлекеттік ынталандыру шаралары: инфрақұрылымды дамытатын тасымалдау шығындарын
Дүниежүзілік сауда ұйымының талаптарына сәйкес Қазақстан имплементационды кезеңнің
Аграрлық өндірістегі экономикалық механизм тұрақтылығы мен дамуының негізгі
Қазақстан ұсынып, талқылауға салынған тарифтердің байланыстыратын мөлшерлемесі қазіргі
Қазақстанның Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енуі елдегі ішкі сауда
2 Агробизнес кешенінің экономикасы мемлекеттік реттеу объектісі
ретінде
Агроөнеркәсіп өндірісіндегі кооперация мен интеграция проблемалары нарықтық экономика
Жалпы кооперация тұжырымдамаларында кейбір өзгешеліктер болғанымен, кооперативтер жұмысының
Ауыл шаруашылық кооперациясы – ауылшаруашылығы тауар өндірушілерінің экономикалық
Қазіргі кезде кең тараған экономикалық өндіріс кооперациясының екі
Сонымен, кооперативтік ұйымдарға тән жалпы белгілер: кооператив
Интеграция астарында экономикалық субъектілердің бірігуі олардың қарым-қатынастарының тереңдеуі
Интеграция – бұл кооперацияның жоғары формасы ретінде әртүрлі
Біздің ойымызша, аталған өндірістік кооперация мен интеграция формаларының
Интеграциялық қалыптастыру кезінде қатысушылардың құрамына ауыл шаруашылығы өнімдерін
2.1 Агробизнес салалары
Ауылдық несие және сақтандыру кооперациясы жүйесінің қалыптасуы үшін,
Жоғарыда келтірілген барлық жағдайларды іске асыру жұмысы біздің
Қазіргі кезде кооперацияның дамуына алғышарттар бар. Ірі кәсіпорындармен
Ауыл шаруашылық кооперативтері агроөнеркәсіп өндірісінің өндірістік потенциалын сақтауға
2.2 Агробизнестің нарықтық құрылымы
Агроөнеркәсіп секторы бойынша тұрақтану тенденциясын алға бастыру оның
Ауыл шаруашылығындағы соңғы жылдардағы қалыптаса бастаған оң құбылыстар
Облыс бойынша 1996 жылы барлық егіс көлемі 241,2
2006 жылы Республикалық бюджеттен гербицидтің бағасын арзандатуға 27
Әрбір гектардан алынатын түсімділік деңгейі дәнді дақылдар бойынша
Іс жүзінде облыста Үкімет тарапынан қолдау көрсетілмек.
Мал шаруашылығы - ауыл шаруашылығындағы мал өсіріп, өнім
2007 жылы 53 пункт жұмыс істеп, 6155 бас
Сонымен қатар, 238 бас асыл тұқымды сүт бағытындағы
Малдың генетикалық әлеуетін жақсартумен бірге мал шаруашылығы өнімдерінің
2.3 Мемлекетіміздің агробизнес кешені
Шаруашылық типтері бойынша мал басының бөлінуі 2 кестеде
Ірі шаруашылықтардағы малдар жыл бойы жайылымдарда жайылып бағылады.
Қызылорда облысында ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізуден түскен табыстылық
Қазіргі уақытта аграрлық салада жұмыс істейтін барлық заңды
Статистикалық мәліметтер бойынша Қызылорда облысында шаруа (фермер) қожалықтарының
3 Агроөнеркәсіп өндірісінде кооперацияны және интеграцияны
дамыту
Бүгінгі таңда халықтың жеке қосалқы шаруашылықтары көптеген объективті
Жеке қосалқы шаруашылықты дамыту өңірлік ерекшеліктерге, олардың жүргізілуі,
Кооперациялау арқылы шаруашылық жүргізудің тиімділігіне және оның өміршеңігіне
Кейінгі жылдар аралығында ауыл кооперациясын дамыту бағытында көптеген
Ауыл шаруашылығы экономикасы сұрақтары туралы әдебиеттерді талдай отырып
Ауыл шаруашылық кооперациясы – ұсақ тауар өндірісінің бөлінбейтін
Сырдария ауданына қарасты үш шаруашылықтың негізгі экономикалық көрсеткіштерін
Зерттеу жұмысының барысында шаруашылық құрылымдарын ауыл шаруашылық жер
Облыс бойынша шаруашылық құрылымдарын ауыл шаруашылық жер көлемі
Демек, біздің пікірімізше шаруашылықтардың көлемі неғұрлым үлкейген
Күріш саласын дамытуда күріш кластерін ұйымдастыру өте
Ауыл шаруашылық өнімдерінің өңірлік кластерін қалыптастырудың басты шарттары:
Кластерлік жүйенің негізгі функциялары:
обьектілердің өндірістік-шаруашылық қызметтерін үйлестіру;
аймақтағы жекелеген өндірушілерді аумақтық-экономикалық қауымдастыққа біріктіруді қамтамасыз ету
шаруашылық субьектілерінің нарықтағы дамуының тиімді стратегиясын қалыптастыру;
аймақтағы әлеуметтік-экономикалық, экологиялық, демографиялық мәселелердің оңтайлы шешімін табуы.
Еліміздің жылына 400-500 мың т күріш саласын (240-300
Облыс бойынша 2009 жылға дейін күріш егуде осы
Компаниялардың негізгі қызметі ауылшаруашылық өнімдерін өндіру және оны
Қызылорда облысында 137-дей күріш ақтайтын кәсіпорындар жұмыс істейді.
Ауыл шаруашылығы саласына отандық инвесторлар көптен тартылып, нәтижесінде
Күріш шаруашылығының әрбір нақты кәсіпорындарының өмір тіршілігі үшін
Шаруашылық механизмінің элементін жаңарту кластерлендіру процесі мен механизмінде
«Жихан холдинг» компаниясының еншілес кәсіпорыны «Шапағат ЛТД»
Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, ауылшаруашылығын өркендетуде күріш кластерін
Интеграцияланған агроқұрылымдардың даму мүмкіндіктерінің теңбе-теңдігін анықтау және
Қызылода облысы күріш өсіруші шаруашылықтарында кооперация
Зерттеу жұмысында аталмыш әдістемені Қызылорда облысының 3 ауданының
Жиынтық көрсеткіштерді қалыптастыру үшін, біз, барлығын қосқанда
Қалған 14 кәсіпорын бойынша есептеулер осындай негізде жүргізілді.
15 шаруашылықты 3 топқа бөліп қарастыра келе, 1-топқа
Сонымен қорыта келе, есептеулерге сүйене отырып интеграцияланған агроқұрылымдардың
Ұйымдастырушы-экономикалық механизм арқылы қозғағыштар мен құралдардың көмегімен
Мемлекеттік емес ұйымдар мен селолық тұтыну кооперативтеріне тиімді
Ірі сүт комбинаттарының немесе сүт өнімдерін өңдейтін компаниялардың
Ассоциация қатысушыларының өзара қарым-қатынас механизмі келесі принциптер негізінде
- өңдеуге жіберілетін шикізат бағасы бойынша ұжымдық шешім
- сүт зауыттары алынған сүтке алдын-ала төлемді келісім
- сүт зауыттар тауар өндірушілерден өз шығынымен және
- сүт өндіретін кәсіпорындар әріптес шаруашылықтарға сауын сиыр
- ассоцация құрамына кіретін дүкендер өңдеуші кәсіпорындармен өзара
Интеграциялық жүйенің екінші нұсқасы - «корпорация». Оның басқа
Мұндай интеграцияның жүйеге мысал ретінде «Ет» корпорациясының құрылымын
«Ет» корпорациясының құрылтайшылар құрамы келесідей болуы мүмкін: Облыс
Агроөнеркәсіптік интеграцияның бірден-бір күрделі формасы қаржылық-өнеркәсіптік топтарын құру
Қаржылық-өнеркәсіптік топтың (концерндер) конфигурациялық ұйымдық-экономикалық тиімділігі мен мақсаттылық
Сырдария өңірінің жері бақша, көкөніс өнімдерін алу
Орталықтың атқаратын функциялары - көкөніс-бақша өнімдерінің аймақтық және
Қорытынды
Ауыл шаруашылығы өндірісінің дамуы мен тұрақтандырудың экономикалық механизмін
Қазіргі уақытта ауыл шаруашылығы өндірісін дамыту мен тұрақтандырудағы
Біріншіден, аграрлық сектордағы нарық жағдайындағы көптеген мәселелері
Екіншіден, ауылшаруашылық өнім өндірушілердің көптігі, географиялық және
Үшіншіден, ауылшаруашылық мекемелер өз тауарларын кемеліне жетілмеген
Экономиканың агроөнекәсіптік секторын өндірушілерді жан-жақты қолдау жолымен
Қазіргі жағдайда экономикалық механизм тұрақтылығы мен дамуының басқарушы
Жүргізілген зерттеулер несиелендіру механизімінде төмендегі үрдістерді бөлуге
- ауыл шаруашылығын несиелендірудің жалпы көлеміндегі қысқа мерзімді
- АӨК пайдаланылатын несиенің жалпы сомасының негізгі үлесін
- тауар өндірушілердің есеп шотындағы ақша қаржы қалдығының
Осыған байланысты, несие қорларын пайдаланғаны үшін шектеулі үлесті
Аграрлық саланы несиелендіру жүйесін жетілдіру кезінде банкі жүйесі
Жүйелі регрессивті салық жүйесі дайындалып, ұсынылуы керек. Заңды
- жүйені біршама ықшамдайды, салықтардың көп түрлілігін
- екі реттік салық салуды болдырмайды;
- салық салу базасын жасыруға мүмкіндік болмауына байланысты
- жерді пайдалану тиімділігін көтеру, себебі бұл салық
Қазіргі заман жағдайына сай несиені пайдаланудың мақсаттылығын анықтайтын
Ауыл шаруашылығына ірі инвестициялар мен жаңа технологиялар ағыны,
Ғылыми зерттеулердің сапасы мен нәтижелілігін арттыруды, өндіріске ғылыми
Үкімет жер реформасы, жердің нақты меншік иесін қалыптастыру,
Үкімет табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, су, орман, балық
Балық шаруашылығын дамыту шеңберінде саланың бәсекеге қабілеттілігін арттыру
Аграрлық сектордағы кооперация мен интеграцияның теориялық және методологиялық
Кооперациялық және интеграциялық қалыптастыруда ауыл шаруашылығы кооперативтерінің тиімді
Облыстағы ауылшаруашылығы өнімін өндірудің салалық ерекшелігене байланысты күріш
Ауылшаруашылығы кәсіпорындарын интеграцияланған агро-құрылымдардың құрамына қосу жөнінде шешім
Мамандандырылған көтерме көкөніс-бақша нарығының жүйесін құру агроөнеркәсіптік интеграцияның
Нарықтық экономика қатынасы жағдайында өзекті мәселе АӨК қаржы-өнеркәсіп
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Кужиев Б.С. Оценка результативности реализации программы «Аул»
2 Кужиев Б.С. Сравнительный анализ и оценка состояния
3 Кужиев Б.С. Үш жылдық бағдарламаның жеткізген жетістіктері//Алматы:
4 Кужиев Б.С. Экономический механизм государственного регулирования развития
5 Кужиев Б.С. Культура демократии // Сборник трудов
6 Кужиев Б.С. Атырау облысының агроөнеркәсіп кешенінің даму
7 Кужиев Б.С. Ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің инвестициялық
8 Кужиев Б.С. Қазақстандағы ауылшаруашылық өнімдерін шығаратын бәсекеге
9 Қазақстандағы ауылшаруашылық өнімдерін шығаратын бәсекеге қабілетті
10 Ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің инвестициялық белсенділігін реттеуге
11 Өндірістік кооперативтердің заңдық- экономикалық мазмұнын талдау және
12 Ауылдағы әлеуметтік саясат пен инфрақұрылымды дамыту стратегиясы//
13 Ауыл шаруашылығы өнімдерінің бәсекелестік қабілетін арттыру мәселелері//«Шоқан
14 Агроөнеркәсіп кешен саласындағы интеграциялық процестердің ерекшеліктері//«Қазақстан Республикасының
15 Қазіргі экономика жағдайында агроөнеркәсіптік интеграцияны қалыптастыру және
16 Кооперация – форма производственных связей в АПК//«Социально-экономические
17 Кооперация мен интеграцияның дамыту этаптары//«Қазақстан Республикасының индустриалды
18 Преобразования аграрного сектора экономики на пути индустриально-
19 Нарықтық экономика жағдайында кооперация мен интеграцияның обьективті
20 Кооперацияны мемлекеттік қолдау және оның даму бағыттарын
21 Селолық тұтыну кооперативтерін құру қажеттілігі және оның