Мазмұны
Кіріспе 2
Кіріспе 3
1-тарау. Жеткіншектер қарым-қатынасының өзіндік бағалауын анықтау 5
1.1 Жеткіншектік кезеңдегі қарым-қатынасының психологиялық табиғаты 5
1.2 Жеткіншектер қарым-қатынасының әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктері 10
1.3 Жеткіншектердің өзіндік бақылауының қалыптасуына әсер етуші факторлар 22
2-Тарау. Жеткіншектер қарым-қатынасының өзіндік бағалауын эксперименттік зерттеу 31
2.1 Эксперименттік зерттеудің мақсаты, болжамы, міндеттері 31
2.2 Зерттеу әдістемелердің сипаттамасы және барысы 31
2.3 Зерттеу мәліметтерінің сандық өңдеуі мен сапалық талдауы 35
Қорытынды 43
Әдебиеттер тізімі 44
Кіріспе
Әлеуметтік ортада тіршілік етуші азамат өзінің кім екенін өзге
Жеке адамның өзі қоғам мүшесі, әрі әлеуметтік тұлға. Сондықтан,
Жеке адамдарды, олардың арасындағы қарым-қатынасты зерттеу қоғамдық құбылыстарды зерттеудің
Психология ғылымы жеке адам мәселесін бастан-ақ ұсынған. Соның ішінде
Зерттеудің өзектілігі – қазіргі қоғамдағы әлеуметтік қатынастар жүйесінің өзгеріске
Мақсаты – жеткіншектер қарым-қатынасындағы өзіндік бағалаудың әсерін психологиялық зерттеу.
Зерттеудің міндеттері:
Тақырыпқа байланысты әдебиеттерге шолу жасау.
2. Жасөспірімдердің қарым-қатынасындағы өзіндік бағалау ерекшеліктерін эксперименттік зерттеу.
3. Жеткіншектердің өзіндік бағалауының қалыптасуын зерттеу.
Зерттеу объектісі – мектеп оқушыларының қарым-қатынасындағы өзіндік бағалаудың қалыптасуы.
Зерттеу пәні – жас ерекшелік психологиясы.
Зерттеу болжамы – жеткіншектердің өзіндік бағалауының қалыптасу ерекшеліктері және
Зерттеу әдістері:
1. Т. Лиридің қарым-қатынас ерекшеліктерін анықтауға арналған әдістемесі.
2. «Мен кіммін» әдістемесі.
3. Дембо-Рубинштейн өзіндік бағалау шкаласы.
4. «Адамның жеке тұлғалық қасиеттерін сипаттайтын модельді түсініктер» әдістемесі.
Зерттеу базасы: Алматы облысы, Кербұлақ ауданы №49 қазақ орта
Зерттеу жұмысының маңыздылығы: жеткіншектердің қарым-қатынаста өзіндік бағалауының өсуі және
Зерттеудің практикалық мәні: жүргізілген зерттеу әдісін жоғарғы оқу орындарында
Бітіру жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер
1-тарау. Жеткіншектер қарым-қатынасының өзіндік бағалауын анықтау
1.1 Жеткіншектік кезеңдегі қарым-қатынасының психологиялық табиғаты
Жеткіншек кезеңінің жеке адам дамуындағы ерекшелігі – оның
Жеткіншектің жеке басы дамуының аса маңызды факторы – ол
Бұл қазіргі мектеп оқушыларының өміріндегі жағдайларда екі түрлі жайт
1. Жеткіншектің ересектенуінің дамуын тежейтін жайлар: балалардың көпшілігінде тұрақты
2. Жеткіншектегі ересектендіретін жайлар: мазмұны жағынан саналуан ақпараттың орасан
Осының бәрі ересектің дамуын анықтауға алуан түрлі жағдайлар жасайды.
Жеткіншектердің ересектігінің дамуындағы жалпы бағыты әр түрлі және әрбір
Жеткіншектік кезеңнің маңыздылығы адамның жеке басының моралдық қалыптасуының жалпы
Жеткіншектік кезең қиын, әрі сыналатын кезең деп саналады. Бұлай
Жеткіншек ересектердің ықпалына көне қоймайды. Онда тіл алмаудың қарсылықпен
Жеткіншектік дамуындағы биологиялық фактор проблемасы баланың организмінде нақ осы
Жыныстық толысу мен дене күші дамуындағы өзгерістердің жаңа психологиялық
Өзімен-өзі болу жеткіншектің жаңа түйсінулер мен толғаныстарына ден қоюы
Психиканың бұл ерекшелігі жеткіншекте әрекет өмірінің өзіндік ерекшелігі болады.
Қоғам дамуының ерекшелігіне қарай жастарға қоятын талап үнемі өзгеріп
Бала жекіншек жасында физиологиялық даму жағдайы үлкен өзгеріске ұшырайды.
Қан қысымының жүйек жүйесіне әсер етіп жеткіншектер қызба, ашуланшақ,
Балалық кезең кеткенін онымен орнына жаңа қасиеттер болғанын үлкен
Жеткіншектің өзге тобы соңғы саланы өткенін көрмесе де есею
Жеткіншектің өз құрбыларымен қатынасы түрлі дәрежеде кездеседі. Сыныптағы баламен
Жеткіншек кіші оқушыларға қарағанда оқуға едәуір төсеп қалады. Бірақ
1. Егер осы уақытқа дейін төменгі кластарда бір мұғалім
2. Төменгі сыныптағылар үшін оқу көбінесе қызықты болып келсе,
3. Бастауыш сыныптағыларда мұғалімнің сөзі мен ісіне сын көзімен
4. Жеткіншектің ілгеріде айтылғандай құрбылармен достығы үстем орындалып, осынау
1.2 Жеткіншектер қарым-қатынасының әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктері
Адамның жеке тұлға болып тумайтындығы баршамызға белгілі. Ол тұлға
Жеке адамаралық қарым-қатынас азаматтық қоғамның өмірлік қажеттіліктерімен бір уақытта
Психология ғылымында жеке адамаралық қарым-қатынастың үш жақтылығы мәлім /6/.
Қарым-қатынас икемділігі мен дағдысының жоқ болуы немесе олардың құрастыру,
Қарым-қатынастың перцептивті жағы жеткіншектің жолдастарын, құрдастарын қабылдау және олардың
Қарым-қатынастың коммуникативті, интерактивті және перцептивті жақтарының бірлігі – балалардың
Қарым-қатынастың интенсивтілігі, формасы, мағынасы жасқа байланысты өзгеріп отырады. Осыған
Ересек адам жеткіншек үшін мінез-құлық эталоны еліктеудің үлгісі болып
Егер төменгі сынып баланың жағдайы үлгерімінің негізіне баййланысты болса
Жеткіншек өзінің құрбы-жолдасына көмек көрсетуге, тірегі болуына дайындығын білдіреді
Жеке даралықты игеру, қажеттілікті және оларды сыртқы ортаның қабылдануына
Жеткіншектің жеке қасиеттері бір топқа құнды болып саналады, ал
Құрбы-жолдастар тобы мектеп жасындағы адамгершілік қасиеттердің қалыптасуына әсерін тигізеді.
Жеткіншектер арасында конфликттер ересек адамдармен қарым-қатынаста қанағаттанбау, өз құрбы-жолдастарының
Жеткіншектер бұл кезде әр жасқа және әр түрлі статусқа
Психология ғылымында жеткіншек балалардың құрбы-жолдастарымен қарым-қатынастағы психологиялық функцияларын үшке
Ол осы қарым-қатынаста өзіне жолдасының несі ұнап, несі ұнамайтынын
Қатынастардың дамуының барлық кезеңдерінде жеткіншектер бір-біріне қатысты өте белсенді
Жеткіншектің мұндай қарым-қатынастағы тиегі басқа бір адам жолдасы болып
Басқа адамға ықпал жасауға ұмтылу – жеткіншектің өте маңызды
Жеке адамның даму үшін жақын жолдастармен және досымен қарым-қатынастың
Жеткіншек жастағы ұлдар мен қыздар қарым-қатынасының ерекшеліктері. Жеткіншектік жаста
Бастапқыда басқа жынысқа көңіл аудару күтпеген ер балаларда кіші
Өзінің қарым-қатынасы туралы жеткіншектер әдетте досына, не жақын жолдасына
Орта сыныптарда аралас топтар құру тенденциясы шығады, басқа жыныстағы
Сөйтіп, жеткіншектік шақта жолдастарымен қарым-қатынас жеткіншектің жеке басының қалыптасуына
Кейбір жағдайларда жеткіншектер бірге толған уақыттың бәрі әңгімелесумен өтеді,
Маңызды, әрі жеке адамға қатынасты деп ұғынылатын мазмұнның ұлғайып
Нағыз дос тауып, оған өзі де жалғыз дос болу
Жеткіншектер мұраты - әрқашан да бірге болып, бәрін бірдей
Жеткіншектер өздері теңессем деген адамдардағы өзін тартатын көптеген қасиеттер
Үлгі тұтқан үлкендер де, балалар да бұл қасиеттердің саралану
Осының өзінде олардың сол бір немесе соған ұқсас қасиеттеріне
Мұндай бағдар ұстағанда салыстыру процесінің жемістілігі үшін, ал осы
Ересек адам – бұл іс жүзінде жету қиын үлгі
Жолдастарымен, достарымен араласу жеткіншекті басқа адамды, өзін тану құралдарын
Жеткіншек жасындағыларды тиісті әдебиеттерде «қиын», «өзгерілу», «ауысу жастары» т.б.
Жеткіншек өзге жастарға қарағанда педагогтармен тиісті әдебиеттерде көп әңгіме
Жалпы алғанда, жеткіншек тым өзгеше сипатта келеді. Мысалы, жеткіншек
Екіншіден, өткен дәуріге қарағанда жеткіншек қазіргі кезде теледидар, радио
Үшіншіден, әсіресе қалалық жерде жеткіншек өзімен қатар, не үлкен
Бала жеткіншек жасында дене және физиологиялық даму жағынан үлкен
Зерттеушілердің тұжырымдары дұрыс болғанымен өткен дәуірдегі қазақ елі үшін
Жеткіншектің «Мен» деген қасиетінің қалыптасуына және оның үлкендермен қарым-қатынасын
Біз жеткіншектің «Мен» деген қасиетін жете түсіну үшін оның
Жеткіншек үлкендерден өзінің есейгенімен, өзбеттілігімен санасуын талып етеді. Қыздар
Жалып алғанда, жеткіншектердің үлкендерге қоятын талабын түгел қате деп
Менменсіну кейде жеткіншекті қолайсыз іске апарып соқса да, мұны
Жеткіншектің «Мен» деген қасиеті өзінің кім екенін біліп, күшіне
Біз осы уақытқа дейін көбінесе жеткіншектің үлкендердің талабына көнбейтіні
Жеткіншектің басым көпшілігі – есеюдің соңғы түрінің ұнамсыз екендігін
Жеткіншектердің кейбіреулері өзіне тиісті аспаптар жасау үшін құрал-саймандар сатып
Шығыс философ әл-Фараби: «Ер жүректілік жақсы адамшылық қасиет дейміз
XVI ғасыр мен ХVІІ ғасырдың аралығында жаңа педагогиканың негізін
Атақты француз жазушысы, ағартушы философы және педагогы, ХVІІІ ғасырдағы
Жас жеткіншектерге адамгершілік тәрбие беру жүйесін зерттеуде Х. Арғынов,
Шығармашылық – жаңа рухани және материалдық құндылықтарды жасау жолындағы
Жаңалық дегеніміздің өзі, психологтардың (Л.С. Выготский, Б.М. Теплов) пікірше,
Шығармашылық – тек адамға ғана тән құбылыс. Маркстың айтуы
Демек, хайуанаттарда да, адамдар сияқты өздерінің тегі, дамуының тарихы
Жануарлар дүниесінде кездесетін «өте шеберлікпен» жасалған құстың ұясын, аралық
И.П. Павлов жануарларда кездесетін мұндай инстинкт амалдарды «шартсыз рефлестердің
Шығармашылық іс-әрекетте, соның ішінде оқыту процесінде ерекше дамиды. Ол
М. Мұқанов нышан адамда іштен туа пайда болатын нерв
Сонау Х ғасырда өмір сүрген ғұлама Жүсіп Баласағұнның «Құтты
Дана болып туа ма адам анадан,
Шыға ма әлде көпті көрген санадан.
Ақылды – есті болып бірден туа ма,
Әлде кейін білім жолын қуа ма? –
деген сұрағына Өгдүлміш:
Анадан да шарана білімсіз боп туады,
Біліп, оқып, үйреніп дана жолын қуады.
Тек ақыл-ес табиғаттан бұйырар,
Ақыл-еске білім, өнер құйылар.
Адам естен басқаны білімімен алады,
Білім, оқу-тоқуды еңбегімен табады –
деп жауап береді.
1.3 Жеткіншектердің өзіндік бақылауының қалыптасуына әсер етуші факторлар
Қазіргі психологияда өзін-өзі бағалау мәселесі бірден-бір талқыланатын маңызды жағдай.
Психологияда өзін-өзі бағалауда шетелдік әдебиеттерде «Мен» концепциясы деген термині
Батыс психологиясында өзіндік сана мен өзіндік бағалау мәселесі жан-жақты
З. Фрейд бойынша, өзіндік бағалау - өзіндік «Мен» позициясының
К. Хорнидің да психоаналитикалық концепциясының бірнеше аспектілері өзіндік сана
Өзін-өзі бағалау туралы кеңес психологиясында да баршама жоғары дәрежеде
Тұлғаның психикалық өміріндегі өзіндік бағалаудың негізгі қызметі жүріс-тұрыстың және
Өзіндік бағалау деп тұлғаның өзін, өзінің қабілеттерін басқа адамдар
Өзіндік бағалаудың онтогенездік дамуын қарастырсақ, жаңа туған нәрестелер болмыстың
Ата-аналар аузынан мынадай сөздерді жиі естуге болады: «Ана баланы
Балада жас кезінен оң өзіндік бағалау қалыптастыру үшін ата-аналар
Жеткіншек кезде құрбыларының бағасы мен «өзіндік идеалы» туралы ойлар
Неғұрлым жоғары өзіндік бағалау, өзін реалистік бағалаумен сипатталады. Жеткіншек
Орташа деңгей: өзін реалистік бағалау ретсіз көрінеді. Өзіндік бағалау
Түрлі жастағы жеткіншектер өздерін түрлі бағалайды. Өзі туралы көзқарастың
Психологтар өзіндік бағалауды түрлі жағынан қарастырады. Адам өзін не
Зерттеушілер жеткіншекте өзіндік адекватты бағалаудың өсуін байқайды. Р. Бернс
Өзіндік баға мен оқу – қоғамдық белсенділік арасында байланыс
Төмен деңгейлі өзіндік бағалау бар жеткіншектер депрессияға бейім келеді.
Тәжірбиеде екі түрлі төмендетілген өзіндік бағалау белгілі. Талаптануы төмен
Екінші жағдайда ішкі конфликтілік көбейеді. Бұндай бағалаудан жеткіншекте толымсыздық,
Шектен тыс жоғары бағалау барысында адам өзінің мүмкіндіктерін асыра
Өзіндік бағалау динамикасы. Өзіндік бағалау динамикасы психология мен педгогиканың
1993-1997жж. лонгитюдті зерттеуге Санкт-Петербургтің №192 мектебінің 10-14 жас аралығындағы
Зерттеулер нәтижесінде балаларда мынадай ерекшеліктер байқалды. 5-сыныпта өзіндік бағалауының
Оқушыларда тұлғалық (қырсық, араласқыш, индивидуалды, белсенді) қасиеттер ашылды. Жеткіншектерде
Зерттеулердің 3-ші бөлімінде 7-сынып оқушылары идеалды «Менін» бағалады. Реалды
Жеткіншектік кезеңде өзін-өзі жетілдіру екі бағытта жүреді. Бірінші бағытта
Жеткіншектің өзіндік бағалауына ата-аналарының әсері. Жеткіншектік кезеңде өзіндік бағалаудың
Жеткіншек сыртқы бағалау өзіндік бағалаумен сәйкес келмей, жеткіншектердің өзіндік
1. Баланың өзіндік бағалауының «жаңғырық» текті. Ол ата-аналарының
Жасөспірімнің санасында себеп пен салдар орнын ауыстырады: жеткіншек өзіне
2. Аралас өзіндік бағалау да кездеседі. Бұл кезде біріншіден
3. Жеткіншек ата-аналарының берген бағасын қабылдайды, бірақ өзі оған
4. Жеткіншек ата-аналарының пікірі мен бағасына қарсы күрес жүргізеді.
5. Жеткіншек ата-анасының берген бағасының теріс жағын қабылдайды. Мен
6. Жеткіншек ата-анасы берген теріс бағаны мүлдем байқамайды /17/.
Жеткіншек шақтың зерттеулері нәтижесі, бұл кезеңде баланың өзіндік бағалауына
«Мен» концепциясын қалыптастырудағы жанұяның рөлі туралы тұжырымдарға сүйеніп, жеткіншектің
Осы бағыттағы зерттеулер, ата-анасының балаға жылы бар назарымен қарауы
Симметриялы стиль: жанұя мүшелері арасында бірдей тең қатынастар орнаған.
Ассиметриялы стиль: отбасындағы қарым-қатынас баланың шешім қабылдауға араласуын шектейді.
Әлеуметтік–психологиялық статус және өзіндік бағалау. Әлеуметтік-психологиялық статус дегеніміз –
Әлеуметтік-психологиялық зерттеулер саласы, ол адамдардың түрлі әлеуметтік объектілерді, жағдайларды,
Т.Р. Гомес жеткіншектерде әлеуметтік перцепцияның бірнеше заңдылықтарын анықтады /22/.
нашар оқитын оқушыларда өзінің әлеуметтік статусын доғары бағалау үрдісі
эгоцентристік үрдіс – топтың басқа мүшелерін өзінің статусымен тең
ретроспективті оптималдау - өзінің статусын бұрынғы топтарға жоғары бағалау.
Бұл салада келесі зерттеулер жеткіншектің өзіндік бағалау ерекшелігі оның
Жеткіншек неғұрлым өзіне сынай қараса, соғұрлым оның өзіндік бағалауы
Педагогикалық баға мен өзіндік бағалау. Ғалымдар барлық балалар мектепке
Алғашқылары нәтижеге ұмтылады, яғни неғұрлым жақсы жоғары баға алғысы
Кеңес психологиясында бұл мәселені Б.Г. Ананьев жан-жақты зерттеді
П.А. Дезниченко жеткіншектің өзіндік бағалауы мен үлгерімінің арасындағы байланыс
Бұны ғалым өзіндік бағалауы төмен жасөспірімдерде эмогендік жағдайларға адаптациялану
2-Тарау. Жеткіншектер қарым-қатынасының өзіндік бағалауын эксперименттік зерттеу
2.1 Эксперименттік зерттеудің мақсаты, болжамы, міндеттері
Мақсаты – жеткіншек жастағы топтық қарым-қатынастағы өзіндік бағалаудың әсерін
Болжамы:
1. Жеткіншектер тобындағы қарым-қатынастық жағында қалыптасуы, олардың өзіндік бағалауымен
2. Жеткіншек ұлдар мен қыздардың қарым-қатынас стилдері арасында елеулі
Зерттеудің объектісі: 14-15 жас аралығындағы жеткіншектер тобы.
Зерттеу пәні – жеткіншектер тобындағы қарым-қатынастың қалыптасу жағдайлары.
Зерттеудің әдістемелері:
1. Т. Лиридің қарым-қатынас ерекшеліктерін анықтауға арналған әдістемесі.
2. «Мен кіммін» әдістемесі.
3. Дембо-Рубинштейн өзіндік бағалау шкаласы.
4. «Адамның жеке тұлғалық қасиеттерін сипаттайтын модельді түсініктер» әдістемесі.
Зерттеудің мерзімі – 10 ақпан – 30 наурыз 2006
Зерттеудің міндеттері:
1. Әдістемелер арқылы жеткіншектер тобына зерттеу жұмысын жүргізу.
2. Индивидуалды мәліметтерді өңдеу.
3. Математикалық статистика әдістер арқылы топтық көрсеткіштерді анықтау.
4. Зерттеу мәліметтерінің сандық талдауы.
2.2 Зерттеу әдістемелердің сипаттамасы және барысы
Т. Лиридің әдістемесіне сипаттама
Т. Лири әдістемесі адамдардың күнделікті сана талдамына негізделген «жеке
Бұл схемадағы полярлық варианттар бір-біріне қарама-қарсы болып келеді. Сауалнама
Авторитарлық тип.
Тәуелсіз доминанттық тип.
Агрессивті тип.
Сенімсіздік-скептикалық тип.
Көнбестік-ұялшақтық тип.
Тәуелді тип.
Ынтымақтастық-конвенциалды тип.
Альтуристік тип.
Зерттелуші өзін бағаланғаннан кейін әрбір «+» 1 балға есептелінеді.
1. Зерттелушінің нұсқауды дұрыс түсінбеуінен немесе жауап беруге ықыласының
2. Экспериментатордың тез оқығандығынан зерттелуші – қасиеттерді белгілеп үлгермеуі
3. Зерттелушіде шынымен бұл қасиеттер төменгі деңгейде көрінеді. Үшінші
2. «Мен кіммін» әдістемесі
«Мен кіммін» әдістемесі зерттелушінің өзін-өзі ұсынылуында өзін-өзі бағалауы ерекше
1. Әлеуметтік топ (зерттелушінің жұмысы, жасы, ұлты, діні, мамандығы
2. Сенімділік, еліктеушілік (философиялық, діндік, сенімі, саяси-моральды, этика-эстетикалық және
3. Қызығушылық (еліктеуі, тырысуы, талаптануы, мақсатқа ұмтылуы, жету және
4. Өзін-өзі бағалау (жеке адамның қасиеттерін сипаттауы).
Нәтижелерді қорытындылау үшін бір шама математикалық есептеулер қолданылады. Яғни,
3. Дембо-Рубинштейн әдістемесі
Бұл әдістеменің де мақсаты өзінің өмірлік құрылымдары бойынша
1. Денсаулық шкаласы
2. Мінез шкаласы
3. Ақылдылық шкаласы
4. Бақыт туралы шкала
5. Өзін-өзі тану шкаласы.
Жұмыс барысы қағазға осы шкалаларды ұзынша сызық сызып зерттелушіге
4. «Адамның жеке қасиеттерін сипаттайтын модельді түсініктер жинағы» әдістемесі
Бұл әдістеме жеке адамға сәйкес сипатталған тізім құрастырылған. Мұның
1. Мұқияттылық 16. Ширақтық
2. Белсенділік 17. Қиялшыл
3. Ұқыптылық 18. Жылы жүзділік
4. Ойлампаздық 19. Табандылық
5. Нәзіктілік 20. Беріктік
6. Көкіректік 21. Батылдық
7. Қайырымдылық 22. Сынампаздық
8. Өмір сүйгіштік 23. Ұстамдылық
9. Білімпаздық 24. Тұйықтық
10. Адалдық 25. Шыдамдылық
11. Өктемдік 26. Еңбек сүйгіштік
12. Жұмсақтық 27. Еліктеушілік
13. Жарқындық 28. Шеберлік
14. Көпшілдік 29. Мақсаттылық
15. Ықыластылық 30. Әсерленушілік
Бұл әдістемеде зерттелушіге екі түрлі нұсқау беріледі. Оның біріншісі
мұндағы d – рангілік арасындағы айырмашылық
( - рангілердің жалпы қосындысы
n - берілген сөздер саны
Осы формуламен есептеп, жалпы коэффициентті табамыз. Осы коэффициент арқылы
Алынған нәтиже негізінде өзін-өзі бағалау коэффициенті бір мен бір
2.3 Зерттеу мәліметтерінің сандық өңдеуі мен сапалық талдауы
1-кезең. Жеткіншектердің шағын топаралық қарым-қатынас стилдерінің айырмашылығын анықтау мақсатымен
Жеткіншек ұлдар тобы (n-14) Жеткіншек қыздар тобы (n-12)
№ Көрсеткіштер № Корсеткіштер
1 14 1 11
2 12 2 5
3 13 3 10
4 12 4 11
5 10 5 8
6 11 6 9
7 9 7 6
8 6 8 8
9 9 9 6
10 10 10 6
11 10 11 5
12 7 12 4
13 10
14 10
№1 кесте. Қарым-қатынас жасау стильдері бойынша жасөспірім ұлдар және
Екі топтың да мәліметтерін кему реті бойынша реттеп эксперименттік
H0 – Жеткіншек ұлдар мен қыздар тобының қарым-қатынас стильдерінің
H1 – Жеткіншек ұлдар мен қыздар тобының қарым-қатынас стилінің
№ Жеткіншек ұлдар № Жеткіншек қыздар
1
2
3
4 14
13
12
12 S1
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14 11
10
10
10
10
10
9
9
7
6 1
2
3
4
5
6
7 11
11
10
9
8
8
6
8
9
10
11
12 6
6
5
5
4
№2 кесте. Екі топтың индивидуалды мәндерінің кему реті бойынша
№2 кесте бойынша қатардағы жоғарғы мәндерді және екі қатардағы
S1 = 4
А) Qэмп статистикалық мәнін мына формула бойынша есептейміз.
Qэмп = S1 + S2 = 4+5 = 9
Б) таблица бойынша Q критикалық мәнін анықтаймыз. n1 =
Qэмп ( Qкр (p ( 0,01)
яғни, мұнда H0 теріске шығарылып H1 қабылданады.
Жауап: Жеткіншек ұлдар мен қыздардың шағын топта қарым-қатынас жасау
2-кезең. Топтық мәліметтерді өңдеу және көрсеткіштердің өзара байланысын анықтау
1. Жеткіншектер тобының көрсеткіштері
а) реалды көрсеткіштері
Октанта
№ I II III IV V VI VII VII
Балы 8 6 6 4 5 7 9
б) идеалды көрсеткіштері
Октанта
№ I II III IV V VI VII VII
Балы 10 8 7 6 7 9 10
в) «Реалды» және «Идеалды» көрсеткіштердің өзара байланысын анықтаймыз
№ Реалды Ранг № Идеалды Ранг № d d2
I
II
II
IV
V
VI
VII
VIII
8
6
6
4
5
7
9
10 6
3,5
3,5
1
2
5
7
8 10
8
7
6
7
9
10
11 6,5
4
2,5
1
2,5
5
6,5
8 -2
-2
-1
-2
-2
-2
-1
-1 4
4
1
4
4
4
1
1
(
36
36
23
а) Ч. Спирменнің рангілік корреляция коэффициенті формуласын есептейміз:
Rs = 1 - = 1
б) Таблица бойынша Rs-тің критикалық мәнін анықтаймыз. (В.Ю. Урбах,
Rs эмп ( Rs кр (р ( 0,05)
яғни, Н0 теріске шығарылып, Н1 қабылданды.
Жауап: Жеткіншектердің реалды және идеалды көрсеткіштердің арасында байланыс бар
Әдістемелер арқылы жүргізілген эксперименттік зерттеу нәтижелерін талдауды зерттеу мақсаты
Қыздар тобында негізінен барлық көрсеткіштер 4-10 аралығында, яғни қалыпты
Басымдылық - билікшілдік көрсеткіштер топтың лидерлік белгілерін, тәуелсіздікке ұмтылысын
Өзіне сенімділік. Мұндағы көрсеткіштер потенциалды аймаққа жатады (6). Іскерлік
Талапшылдық - қатігездік. Бұл көрсеткіштерде аралық қалыпты аймаққа жатады.
Бір беткейлік – қиқарлық көрсеткіштер деңгейі қалыпты адаптивті зонада
Ұялшақтық – конформистік. Топтың жалпы көрсеткіштері потенциалды зонада орналасқан.
Сенгіштік – тәуелділік. Мұндағы көрсеткіштер топ мүшелерінің бір-біріне сыйлауға,
Қайырымдылық – тәуелділік. Топтың көрсеткіштері топтағы өзара көмекке дайындылық,
Қамқоршылдық – реалсыздық. Көрсеткіштер топ мүшелеріне өзара қамқорлық сезімін
Мәліметтерді талдаудағы келесі басты мәселе зерттелуші топтарындағы қарым-қатынас стильдері
Ұлдар тобындағы көрсеткіштер:
Басымдылық - билікшілдік көрсеткіштер билікшілдік, басымдылық, басқаруға ұмтылуды және
Өзіне сенімділік мәліметтері топтағы ортақ пікірмен санасады, өзіне сенімділік,
Талапшылдық – қатігездік тенденция көрсеткіштері потенциалды адаптивті зонаның жоғары
Бір беткейлік – қиқарлық көрсеткіштері номиналды зонада орналасқан (3).
Ұялшақтық – конформистік көрсеткіштері адаптивті қалыпты зонада орналасқан. Бұл
Сенгіштік – тәуелділік көрсеткіштері қалыпты потенциалды зонада орналасқан. Топтағы
Қайырымдылық – тәуелділік көрсеткіштерінің жоғары орналасуы топтағы қарым-қатынас кезіндегі
Қамқоршылдық – реалсыздық көрсеткіштері конфликтілі зонада орналасқан. Топтағы адамдардың
Реалды және идеалды көрсеткіштердің арасындағы алшақтық, кейде теріс бағыттылықтың
«Мен кіммін» әдістемесінің нәтижесі бізге жеткіншектердің өзін-өзі бағалау даңгейлерін
Осы әдістемені жүргізудің мақсаты жеткіншектердің өзіндік бағалау ерекшеліктерін анықтау.
«Адамның жеке қасиеттерін сипаттайтын модальды түсініктер» әдістемесі бойынша зерттеу
Бұл әдістеме жеке адамның бойында көрінетін кейбір қасиеттерге байланысты
Біздің зертеушілеріміз бұл әдістемеде жыныстық айырмашылықтары бар көрсеткіштерге ие
Зерттелушілер саны 1 2 3 4 5 6 7
Ұлдар тобы 0,6 -0,4 0,8 -0,9 0,7 0,6 0,6
Қыздар тобы 0,4 0,4 0,5 0,6 0,3 0,4 0,4
Rs 0,05 = 0,36
Мұндай жағдайдағы көрсеткіштер жеткіншек ұлдардың бір беткейлік, агрессиялы, сол
Дембо-Рубинштейн әдістемесі бойынша алынған нәтижелерді талдауда біз зерттелушілердің өзін-өзі
Денсаулық шкаласында жасөспірім ұлдардың көпшілігі идеалды «Мен» түрінде 50%-і
Мінез бойынша шкалада және қалған шкалалар бойынша да жеткіншек
Ақылдылық шкаласында зерттелушілер 50% пен 85%-і, ал бақылау тобы
Бұл жағдайды әңгімелесу барысында сұрағанда олардың жауаптары төмендегідей болды:
Нәтижелерді талдай отырып, біз мынаны ескеруіміз керек, барлық жасөспірім
Кейбір зерттелушілер алдағы өміріне сенімсіздік тудырып төменірек белгілейді. Әңгімелесу
Әңгімелесу барысы келесі сұрақтың төңірегінде болды: «Неге мен өзімді
Мұндағы жалпы жауаптардан кейбір ұл балалардың іштей өз-өзіне риза
Ал қыздар тобы белсенді түрде жауаптар берді. Мысалы, «Мен
Қорытынды
Шағын топтағы қарым-қатынастың мазмұнды болуы әлеуметтік жағдайлармен қатар әрбір
Бітіру жұмысында жеткіншектік кезеңдегі жеке адамаралық қарым-қатынас дамуының ерекшеліктері
Экспериментті-психологиялық зерттеудің нәтижесінен төмендегідей тұжырым жасауға болады:
1. Жеткіншектік кезеңдегі өзіндік бағалау құрылымында эмоционалдық компоненттер басым
2. Жеткіншек ұлдардың көпшілігінде өзіндік бағалауы қыздар тобына қарағанда
3. Жеткіншектер тобындағы жеке адамаралық қарым-қатынас олардың өзіндік
4. Жеткіншектер тобында қарым-қатынас жасау барысында жыныстық айырмашылықтар айқын
Бұл көбінесе олардың бойындағы тұлғалық құндылықтармен жыныстық даму ерекшеліктерімен
Қорыта келгенде, бітіру жұмысының мақсат, міндеттерін жүзеге асыру барысында
Әдебиеттер тізімі
Мұқанов М.М. Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы. А. 1979.
Божович Е.Т. Психологические особенности личности подростка М. "Знания" 1979.
Гуткина Н.И. Личностное рефлексия в подростковом возрасте. Автореф. М.
Крутецкий. А.В. Лукин. П.С. Психология подростка М. 1965. 119-121
Кон. И.С. Открытия "Я". М. 1978. 75-83 б.
Андреева Г.М. Процессы надземной атрибуции в межличностном восприятии. Вопросы
Кон. И.С. Психология ранней юности. М.1984. 96-104 б.
Алексеева А. П. Влияние самооценки на способ решение конфликтной
Алексеев В.В. Развитие самосознание на рубеже подросткого и юношеского
Ананьев Б.Г. Человек как предмет познания. Л. 1968. 128-
Агеев В.С. Психология межгрупповых отношений М. 1984. 219-223 б.
Липкина. А.Н. Самооценка школьника. М. 1975. 185-192 б.
Андрушенко П.Ю. Психология условие формирование самооценку детей старшего школьного
Архипова Е.А. Влияния воспитателя и сверстников на самооценку детей
Горбач Т.Н. Оценочное взаимоотношение младших подростков как фактор формирование
Соколова Е.И. Чеснокова И.Г. Зависимость самооценки подростка от отношении
Божович Л.И. Этапы формирование личности в онтогенезе. Вопросы психологии.
Бороздина Л.В. Что такое самооценки в психологический журнал. 1992.
Бороздина Л.В. Молчанова О. Н. Самооценки в первой зрелости.
Галкина Т.В. Психологической механизм решение задач на самооценку. Автореф.
Гомес Т.Р. Мотивация учебной деятельности и самооценка школьника. Автореф
Захарова А.В. Генезис самооценки. Автореф. М. 1983. 42-45 б.
Мамалила Т.А. Исследование оценки и самооценки в связи с
Столин Ф.В. Самосознание личности. М. 1983.19-27 б.
Федорин Д.И. Динамика самооценки старшеклассников в сверстников. Автореф. Киев.
Агеев В.С Атрибуция ответственности за успех и неудачу группы
Анастази А. Психологическое тестирование / Под ред. К.М. Гуревича,
Готтсданкер Р. Основы психологического эксперимента. М. 1982. 62-71 б.
Жуков Ю.М. Межличностное восприятия в группе. М. 1981. 215-223
Коломипескии. Я.Л. Психология взаимоотношений в малых группах. Минск. 1976.152-160
Мясищев В.Н. Психология отношений. Москва. Воронеж. 1995. 9 б.
Максимов С.В. Методы исследование межличностного восприятия. М. 1984. 65-72
Обозов Н.Н. Межличностные отношение Л. 1979. 42-53 б.
Ольшанский В.Б. Психологические диагностирование межличностных отношений. М. 1981. 19-25
Панитто В. Структура межличностных отношений. Киев. 1978. 28-34 б.
Сидоренко Е.В. Методы математической обработки в психологии. Санкт -
44
2