ЖОСПАРЫ
Кіріспе ............................................................................................................3
1 Кәсіпорынның ӨНДІРС шығындары
1.1 Кәсіпорынның өндіріс шығындары.................................................5
1.2 Өндіріс шығындарының төмендеуінің негізгі бағыттары ..........10
1.3 Өндіріс шығындары туралы концепциялар .................................11
2 "Адал " АҚ-ның өндірістік-шаруашылық қызметі мен
2.1 "Адал " АҚ-ның өндірістік-шаруашылық қызметіне сипаттама................................................................................................13
2.2 Кәсіпорынның өнімді өткізу төмендету факторларын талдау...22
3. Өндірістік шығындарды төмендетудІ жетілдіру
3.1 Өндірістік шығындарды төмендетуге шетелдік тәжірибелері....27
Қорытынды...................................................................................................32
Қолданылған әдебиеттер ...........................................................................34
Кіріспе
Кәсіпорындар өз өнімдерін нарыққа шағару ұмтылысы мен қабілетін
Фирманың нарыққа ұсынғысы келетін өнімінің саны бір жағынан,
“Кәсіпорын шығындарын басқару” атты тақырыбы оның қажеттілігіне байланысты
Шығындар қалыптасу сферасы мен айналымы бойынша ерекшеленеді.
Өнімді өткізу және өндірістік шығындар сату бағасын, бәсекелестік
Өзіндік құн туралы ақпараттар өндірісті және шығындарды басқару
Өзіндік құн есепті кезеңнің аяғында материалды есептеулар жүргізгенте
Өзіндік құн өндірістік шығындардың қосындысын және өнімді өткізуді
Кез келген фирманың негізгі мақсаты («Адал» АҚ-қосқан)–кірістерді максималдау.
Бұл стартегиялық мақсатты жүзеге асырудағы барлық мүмкіндіктер өндіріс
Экономикалық шығындар – фирмамен жүзеге асырылатын жабдықтаушыға төленетін
1 Кәсіпорынның ӨНДІРС шығындары
1.1 Кәсіпорынның өндіріс шығындары.
Шығындар деп тек жабайы шығындар емес, нарықта құн
Өндіріс шығындарын жіктеп бөлудің бірнеше жолдары болады.
Біріншіден, әлеуметтік – экономикалық бағыттан қарағанда, шығындар қоғамдық
Өндіріс шығындары ұдайы өндіріс процессінің нәтижесі болып табылады.
Екіншіден, өндіріс шығындары экономикалық және бухгалтерлік болып бөлінеді.
Бухгалтерлікке - өнімнің белгілі мөлшерін өндіруге нақты жұмсалған
Енді өнімнің өзіндік құнына қысқаша тоқталып кетсек. Кәсіпорынның
Өзіндік құнның экономикалық мазмұны – жұмсалған шығындардың орнын
Сонымен қатар, кәсіпорын бір уақытта басқа да шығындарды
Өзіндік құн тиімділіктің мынадай маңызды көрсеткіштері: пайда және
1.Өзіндік құн өнім құнының кең бөлігі болып табылады.
2.Өзіндік құн көтерме сауда бағасын қалыптастырудың негізі болып
3.Өзіндік құнның негізінде пайданы, кейбір бұйымдардың пайдалылығын, яғни
Бұл айтылғандардан өнімнің өзіндік құнына деген көзқарасты төмендетуге
Сатылған тауарлардың, қызметтердің, жұмыстардың өзіндік құны
1 Шаруашылық субьектісінің басқа заңды және жеке тұлғалаларға
2 Субьектінің сату үшін сатып алып, басқа заңды
3 Шаруашылық субьектісінің негізгі қызметі болып саналатьын құрылыс-монтаж,
4 Субьектінің жолаушылар мен жүктерді тасымалдау боынша қызметтің
5 Шаруашылық субьектісінің ұзақ мерзімге жалға берген негізгі
7 Заңды және жеке тұлғаларды сақтандыруы барысында шаруашылық
8 Есепті жылдың соғында «сатылған тауарлардың, көрсетілген қызмттерінің
Өндіріс шығындарының экономикалық түсінігі ресурстардың сиректігінде және оларды
Айқын шығындар деп өндіріс факторлары мен жабдықтаушыларға айқын
Айқын емес шығындар деп өндірісте пайдаланылған фирманың өз
Өндіріс шығындарын түр-түрге бөлудің көп классификациялық белгілері болады.
Өндіріс шығындарының классификациясы
Классификациялау түрлері
Экономикалық элементтер
Өзіндік құнның баптары
Технологиялық процеске
қатынасы
Құрамы
Өнімнің өзіндік құнына
жатқызу тәсілі
Өндіріс процессіндегі ролі
Шығын жасаудың мақсатқа
сай келетіндігі
Жоспарға енгізу мүмкіндігі
Өндіріс көлеміне қатынасы
Пайда болудың дүркінділігі
Дайын өнімге қатынасы
Практикада көбінесе шығындарды тұрақтыға және өзгермеліге бөледі.
Тұрақты шығындарға – осы мерзімде өндіріс пен өткізудің
Әдетте тұрақтыға жататын шығындар: облигациялық заем міндеттемелеріне сәйкес
Тұрақты шығындардың бастапқы және қалдық шығындар деп екі
Өзгермелі шығындарға осы берілген мерзімде өнімді өндіру
Өндіріс пен сату өзгергендегі өзгермелі шығындар динамикасымен
1.Өзгермелі шығындар пропорционалды болады, егер олар салыстырмалы өзгеруі,
2. Егер шығындардың салыстырмалы өсуі, өндіріс көлемінің салыстырмалы
3. Шығындар прогрессивтік өзгермелі болады,егер өзгермелі шығындардың өсуі
Кәсіпорынның жалпы шығындары деп ТС – оның тұрақты
Өнімнің жаңа бірлігімен бірге, жалпы шығындар өзгермелі шығындардың
Өндіріс көлемі өзгергенде жиынтық шығындардың шамасын белгілейтін шығындардың
Өзгермелі шығыстардың жауап ретіндегі коэффициенті өндіріс көлемін өсіру
Әдетте уақыт мерзімі қысқа және ұзақ мерзім болып
Тұрақты шығындар шарттық қарым-қатынастар нәтижесінде пайда болады. Шығындарды
Бірақ барлық өзгермелі шығындар өндіріс көлемі туралы шешімдерге
Кәсіпкер үшін өнімнің бірлігін шығару үшін жұмсалған шығындар,
Орташа шығындар АТС – бұл шығарылған өнімнің бірлігіне
Ұзақ мерзімде кәсіпорынның масштабының және оның өндіріс көлемінің
Ауқымының оң нәтижесі шығарылым өсуіне сәйкес фирманың ұзақ
Ауқымның теріс нәтижесін шығарылатын өнімнің көлімінің өсуіне байланысты
Дағдарыс кезінде, бәсекелік сайыста ірі фирмалардың өміршеңдігінің мүмкіндігі
Егер ұзақ мерзімдік орташа шығындар шығарылым көлемінен тәуелді
Кәсіпорынның тиімділігінің барынша төмен көлемі, фирмаға өзінің ұзақ
Өндіріс көлемі туралы сұрақ қаралғанда тек орташа шығындармен
Шекті шығындар МС – бұл өнімнің қошымша бірлігін
Егер өнімнің қосымша бірлігі оның сату бағасынан арзан
1.2 Өндіріс шығындары төмендеуінің негізгі бағыттары.
Шығындарды жүйелі түрде төмендету – кәсіпорындардың жұмыс істеу
Ұлттық экономиканың барлық салаларында өндіріс шығындарын төмендетудің мына
ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану ;
өндіріс және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
экономикалық процестерді мемлекет тарапынан реттеу.
Ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін іске асыру – бұл бір
Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімді ету –
Егер кәсіпорын ұжымдарының ішкі шаруашылық резервтерін тауып пйдаланудың
Өндірісті және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіруге келсек, онда бұл
Өнімнің өзіндік құнын арзандату – еңбек өнімділігін арттырудың
Өзіндік құнды кемітудің басты факторлары:
өндірістің техникалық деңгейін көтеру;
өндірістің материал, отын, энергия және еңбек сиымдылықтарын төмендету;
басқару және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
технологиялық процестерді қуаттылықпен негізгі қорларды пайдалануды жақсарту, т.б.
1.3 Өндірістік шығындар туралы концепциялар.
Шығындарды зертеумен саяси экономия классиктері де айналысқан. А.
Марксистік концепция бойынша өндіріс шығындары капиталиске тауардың не
XIX ғ. соңында бірнеше жаңа концепцилар пайда болды.
Австралиялық теоретик Ф. Визер балама мүмкіндіктер шығындарының субьективтік
Шығындардың институционалистік теориясының көрнекті өкілдері Дж.К.Кларк және Джон
Өндіріс шығындарының неокласикалық концепциясы, оны өндіріс факторларына жұмсалатын
Соңғы жылдары неоинституционалистік транакциодық шығындар теориясы пайда болды.
2 "Адал " АҚ-ның өндірістік-шаруашылық қызметі мен
2.1 "Адал " АҚ-ның өндірістік-шаруашылық қызметіне сипаттама.
«Адал » АҚ-ның 2000жылдың 8 қаңтарында Октябрск совхозы
Кәсіпорынның толық аты: «Адал Агроөнеркәсіп компаниясы» Ашық Акционерлік
АҚ №6045- 1907 2000 жылдың 08 қаңтарындағы Алматы
«Адал» АҚ орналасқан жері. Қазақстан Республикасы, Алматы облысы,
Қоғамның өзі балансы және басқа да банк есептері
Қазіргі кезде « Адал» АҚ мыңдаған сату
Қоғамның негізгі қызметіне келесілер жатады:
- Ауылшаруашылық өндірісі;
- Барлық түрдегі және жағдайдағы бағалы металдарды сату
- Авто жолдары және ауылшаруашылығына арналған объектілерді салу
- Құрылыс материалдарын өңдіру және өткізу;
- Құрылыс және жөндеу жұмыстары;
- Экономикалық және табиғатты қорғау қызметі;
- Қонақ үй ашу;
- Сыртқы экономикалық қызмет;
- Делдалдық қызмет;
- Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу және өндіру;
- Өндірістік тауарларды өндіру;
- Ақысы заңгерлік қызмет көрсету, адвокат қызметімен байланыссыз;
- Франчайзинг;
- Коммерциялық қызмет;
- Халыққа қызмет көрсету.
Қоғамның акционерлері дивидент алуға,қоғамның қызметі жайлы ақпарат
Сонымен бірге қоғамның акционерлері келесі талаптарды орындауға
Басқа міндеттерді қоғам акционерге жүктей алмайды. Қоғам акционерге
Кәсіпорынның қызметін қамтамасыз ету үшін жарғылық капиталының көлемі,
Кәсіпорынның белгіленген жарғылық капиталы үш жүз миллион теңге
Кәсіпорындағы акционерлердің шешімі бойынша, ақшадан, мүліктен, акцияға салынатын
Толық құны төленбеген акциялардың өз дауысы жоқ және
Бағалы қағаздарды шығару, тіркеу, орналастыру, солар арқылы есеп
Кейінірек барып қоғам таратылған акцияларды шығаруға болады. Ол
Кәсіпорын жарғылық капиталдардың он бес пайыз мөлшеріндегі күйреуін
Салықты төлегеннен кейінгі түскен түсім, кәсіпорынның қорын құруға
Кәсіпорын дивидентті жыл соңында төлейді. Дивидентті төлеу туралы
Өз акцияларын дивидентті төлеу уақытына 30 күн бұрын
Кәсіпорында басқару мүшелері:
- Акционерлердің жалпы жиналысы
- Директорлар кеңесі
- Генералды директор
- Ревизор
Басқару құрылымы келесі түрде көрініс табады:
“Адал” АҚ басқару құрылымы
Бас директор
4-сурет
Кәсіпорын жыл сайын акционерлердің жалпы жиналысын өткізуге міндетті.
Жылдық жиналыстан басқа, қалған жиналыстар кезекті деп есептеледі.
2.2 Кәсіпорынның өнімді өткізу төмендету факторларын
Кәсіпорында өнімді өткізу бөлімі бар оның ең негізгі
Өнімді өткізу үшін, өнімнің бағасы оның өзіндік құнына,
05.01.01. жылдан бастап "Адал" АҚ өнімі көбінесе әр
1. еркін сауда нарығында және Алматы қаласындағы;
2. облыстардағы сауда нүктелерінде сатылады;
3. сонымен қатар олар жалақы есебінде және бартер
"Адал" АҚ өткізу бөліміне келесілер бағынады:
2 менеджер;
ұсыныс қабылдайтын 2 диспетчер;
5 машина жүргізуші – экспедитор;
өткізу бөлімінде сонымен қатар келесілер жұмыс істейді;
потенциалды клиенттерге өнімді жеткізетін 7 машина жүргізушілер;
қор меңгерушісі.
Берілеген жағдайды толығымен ашу үшін Алматы қаласы бойынша
Алматы қаласында “Адал” АҚ –ның өнімдеріне маркетингтік зерттеу
5-сурет
Маркетингтік қызметтің қорытындысы бойынша «Адал » АӨК ААҚ
Кәсіпорында өнімді өткізуді ынталандыру механизімі жақсы ұйымдастырылған.
"Адал" АҚ цехтік құрылыммен басқару енгізілген, мал шаруашылығы,
"Адал" АҚ: 2 МТФ, 1-ТФ, кондвор, 45 звенолық
"Адал" АҚ аймағында 3 тұрғылықты жер бар: Базаргелді,
Жалпы тұрғындардың саны – 5137 адам. Ал "Адал"
Соның ішінде: мал шаруашылығында – 145, суғарушылар –
2004 жылдың жалақысының жалпы соммасы 4324324 теңгені құрады,
Ақша қаражаттарын өндірістің тиімділігіне және дайын өнімді дұрыс
1. Несиелер;
2. Ақшалар;
3. Акцияны шығару және сату.
Дайын өнімді сатқаннан түскен пайда, ақша қаражаттарының ішкі
2 кесте - Кәсіпорын өнімінің өзіндік құнын және
№ Өнімнің түрі Сатылғаны- барлығы
Өлшем бірлігі Бағасы Сатылған барлық өнімнің толық құны
Табыс Шығын
Өсімдік шаруашылығы өнімдері
1. Бидай теңге 15138,1 12521898,0 14592833,0 2070935,0
2. Беде теңге 984,0 202541,0 260257,0 57716,0
3. Сенаж теңге 858,0 108278,0 223836,0 115558,0
4. Силос теңге 60,0 7252,0 14009,0 6757,0
5. Бидай сабаны теңге 1004,0 50630,0 86655,0 36025,0
6. Арпа сабаны теңге 200,0 9580,0 2092,0
7488,0
7. Мякина теңге 10,0 300,0 517,0 217,0
8. Жүгері теңге 4360,4 1578465,0 3087643,0 1509178,0
Өсімдік шаруашылығы өнімдері бойынша барлығы: теңге
14478944,0 18267842,0 3796386,0 7488,0
Мал шаруашылығы өнімдері
Тірі массадағы мал мен құс
1. Ірі қара мал теңге 1348,74 13908250,0 15161568,0
2. Жылқылар теңге 19,51 84796,0 187616,0 102820,0
3. Шошқалар теңге 6,63 78551,0 203750,0 125199,0
Мал шаруашылығы өнімдері бойынша барлығы:
14071597,0 15552934,0 1481337,0
Өндіріс өнімдері
1. Сүт өнімдері теңге 45602,2 224409308,0 231378587,0 6969279,0
2. Ет өнімдері теңге
6234660,0 6281659,0 46999,0
3. Шұжық өнімдері теңге 39747,0 14780001,0 10310254,0
4469747,0
Өндіріс өнімдері бойынша барлығы
245423969,0 247970500,0 7016278,0 4469747,0
Негізгі қызметі бойынша барлығы:
273974510,0 281791276,0 1294001,0 4477235,0
7816766,0
Қалған өнім түрлері және қызмет
1. Сатып алынатын өнімдер теңге
1800,0 1810,0 10,0
2. Трактор қызметі теңге
143638,0 154569,0 10931,0
3. Гараж қызметі теңге
306445,0 341299,0 34854,0
4. Үй қызметтеріне төлем теңге
120656,0 147905,0 27249,0
5. Электр энергиясы теңге
87145,0 104119,0 16974,0
6. Сүт өнімдері теңге 5445,6 74576435,0 73161311,0
14151124,0
7. Металлолом сату теңге
144888,0 148448,0 3560,0
8. Жанар-жағар май сату теңге
104582,0 114324,0 9742,0
9. Жалға беру теңге
99943,0 377591,0 277648,0
10. Басқа да түсім теңге
47584,0 61694,0 14110,0
11. Негізгі құралдарды өткізу теңге
121488,0 236598,0 115110,0
12. Негізгі құралдарды жою теңге
143533,0 31789,0
111744,0
13. Таразыны жөндеу қызметі теңге
3553,0 3879,0 326,0
Басқа да қызмет түрлері бойынша барлығы:
75901690,0 74885336,0 510514,0 1526868,0
1016354,0
Барлығы:
349876200,0 356676612,0 12804515,0 6004103,0
6800412,0
Берілген кестеден біз «Адал» АҚ-ы 2005 жылы өсімдік
Мал шаруашылығы өнімдерін 15552934,0 теңгеге өткізіп, 1481337,0 теңге
Өндіріс өнімдерін 247970500,0 теңгеге өткізіп, 7016278,0 теңге сомасында,
Жалпы айтқанда шығын мөлшері 6004103,0 теңгені құрағанымен кәсіпорынныңң
3 кесте - Өзіндік құн бойынша ауыл шаруашылық
Ауыл шаруашылық өнімдерінің түрлері
Өнімнің мөлшері, т 1 тонна өнімнің өзіндік құны
Бидай 1970 8000 15,8
Арпа 490 7000 3,4
Жүгері 3000 3200 9,6
Сұлы 200 7000 1,4
Қант қызылшасы 2110 2000 4,2
Шөп 3500 2100 7,4
Сүрлем 3500 1300 4,3
Силос 11200 1300 15
Жасыл жем-шөп 13980 1000 13,9
Соя 80 20000 1,6
Дәнектер 10 100000 1,0
Цех бойынша барлығы
74
Ет-барлығы 320 80000 25,6
Сүт 4160 18000 74,9
Тағы басқалар
7,5
Мал шаруашылық цехы
108
Қайта өңдеу өнімдері
213,2
Дайын сүт өнімдері
205
Шұжық
7,7
Асханалық өнімдер
0,5
ААҚ АӨК "Адал" бойынша барлығы
395,5
4 кесте - Өндірістік шығындар құрылымы
Шығындар бабы Өлшем бірлігі Барлығы Мал шаруашылығы Өнім
Аяқталмаған өндіріс млн.тг. 3,9
Аударылған жалақы млн.тг 55,0 16,0 29,0
Егістік, шикізат мың тг. 103,8
99,2
Жем-шөп мың тг. 62,2 62,2
Дәрі-дәрмек мың тг. 49 2,8 3,4
Жанар-жағармай мың тг. 40,0 7,0 6,0
Электроэнергия кВт/сағ 8,6 4,0 4,0
Қосалқы бөлшектер мың тг. 16,3 3,5 4,6
Трактор автокөлік қызметі мың тг. 11,6 9,0 1,8
Амортизация % 31,7 2,0 28,0
Сумен қамтамасыз ету мың тг. 3,2 1,7 28,0
Тағы басқа шығындар мың тг. 9,9 1,8 6,6
Барлығы
395,2 108 213
2.3 Кәсіпорынның маркетингтік қызметінің тиімділігін талдау.
5 кесте - 2003-2004 жылдар арасындағы "Адал"
№ Көрсеткіштер Өлшем
бірлігі Жылдары Ауытқулар
2003 2004 +/- %
Өнімді өткізуден түскен түсім мың тг. 250633,0 362648,0
Өткізілген өнімнің өзіндік құны мың тг. 184222,0 288364,0
Жиынтық табыс мың тг. 66411,0 74284,0 7873,0 11,9
Кезең шығындары мың тг. 47033,0 51316,0 4283,0 9,1
Негізгі қызметтен түскен түсім мың тг. 19378,0 22968,0
Қосымша қызметтен түскен түсім мың тг. 6012,0 9602,0
Таза табыс мың тг. 22561,0 22488,0 -73,0 -0,3
Өндіріс рентабельділігі % 0,19 0,22 0,03 15,78
Жұмысшылардың еңбек өнімділігі % 487,61 475,81 - 1,02
Жұмысшылырдың саны адам 514 552 38 7,4
Өндірістегі негізгі құралдардың орт. жылдық құны. адам 231687,0
Қор сиымдылығы теңге 0,93 0,66 -0,27 -29
Қор қайтарымдылығы теңге 1,07 1,5 0,43 40,2
Қормен қарулану мың тг 454,9 436,2 -18,7 -4,1
Айналым коэффициенті
0,83 1,15 0,32 38,0
Айналыс коэффициенті
2,57 2,93 0,36 14,0
Берілген көрсеткіштер бойынша факторлық талдау
1-көрсеткіш, өнімді өткізуден өткізуден түскен түсім: әрине
7-көрсеткіш, таза табыс. Бұл көрсеткішті есептеу үшін: таза
8-көрсеткіш өндіріс рентабельділігі. Осы көрсеткіш кәсіпорын өндірісіннің эффектілігін
9-көрсеткіш жұмысшылардың еңбек өнімділігі. Өндіріс қызметінің нәтижелігін көрсететін
11- көрсеткіш өндірістегі негізгі құралдардың орташа жылдық құны.
12-көрсеткіш қор сиымдылығы. Бұл көрсеткіш қор қайтарымдылық көрсеткішіне
қор сыйымдылығы = негізгі қордың (орт)/ өнімді өткізуден
13-көрсеткіш қор қайтарымдылығы. Негізгі өндірістік қорларды пайдаланудағы жалпы
қор қайтарым. = өнімді өткізуден түскен түсім /
14-көрсеткіш төлем коэффициенті. Төлем коэффициенті неғұрлым төмен болса,
15-көрсеткіш тозу коэффициенті. Бұл өндірістегі негізгі құралдардың жылдан
16-көрсеткіш қормен қарулану. Бұл көрсеткіш 2003 жылы 2004
Осы көрсеткішті есептеу үшін біз:
қормен қарулану = негізгі қордың (орт)/ жұмысшылар саны
17-көрсеткіш айналым коэффициенті. Біздің есептерге сүйенсек бұл көрсеткіш
Осы көрсеткішті есептеу үшін біз:
айналым коэффициенті = өткізілген өнімнен түскен түсім/өзіндік капитал
18-көрсеткіш айналым коэффициенті. Біздің есептерге сүйенсек бұл көрсеткіш
Осы көрсеткішті есептеу үшін біз:
айналыс коэффициенті=өткізілген өнімнен түскен түсім/ағымдағы активтер
8 кесте - 2003-2004 жылдар арасындағы өнім өндірісіне
№
Материалдар
өлшем
бірлігі
Жылдар
Ауытқулар
2003
2004
+/-
Сүттің барлық түрі бойынша
Шикізат
млн.тг
29 787 620
30 790 730
1 003 110
Қораптама
млн.тг
9 845 298
9 996 385
151 087
Электр энергиясы
кВт/сағ
793 853
795 945
2 092
Жалпы өнім өндірісі
млн.тг
2 116 419,5
2 117 524,6
1 105,1
Айранның барлық түрі бойынша
Шикізат
млн.тг
23 151 600
23 390 450
238 850
Қораптама
млн.тг
13 786 521
13 975 550
189 029
Электр энергиясы
кВт/сағ
848 255
850 360
2 105
Жалпы өнім өндірісі
млн.тг
2 139 337
2 450 202
310 865
Қаймақтың барлық түрі бойынша
Шикізат
млн.тг
45 003 767
45 116 658
112 891
Қораптама
млн.тг
15 295 873
15 456 958
161 085
Электр энергиясы
кВт/сағ
1 617 718
1 620 612
2 894
Жалпы өнім өндірісі
млн.тг
1 877 425,7
1 881 562,5
4 1368,8
Сүзбенің барлық түрі бойынша
Шикізат
млн.тг
1 348 275
1 365 985
17 710
Қораптама
млн.тг
1 013 416
1 152 579
139 163
Электр энергиясы
кВт/сағ
61 539
65 212
3 673
Жалпы өнім өндірісі
млн.тг
178 333,87
179 523
1189,13
Өзіндік құн құрамындағы тікелей шығындардық құрамы
6-сурет
6-сурет
Көріп тұрғанымыздай өнім өндірісіне тікелей әсер ететін факторлардың
3 Өндірістік шығындарды төмендетудІ жетілдіру
3.1 Өндірістік шығындарды төмендетуге шетелдік
Әр бір мемлекетте әр өнім өндіруші өнімнің
Әр түрлі мемлекеттерде өндірсітік шыңындарды азайтудың әр түрлі
Өндірістік техникалық деңгейін жоғарылату шаралары:
а) Өндірістік үрдістерді механизациялау мен автоматизациялады басқарудың автоматизацияланған
б) Қолданылатын техникамен технологиялардың эксплуотациясы;
в) Өнім сапасын жоғарылату, өнімдердің техникалық сипаты мен
г) Еңбек құралдарын жетілдіру, яғни жетілдірілген шикізат, материалдар;
д) Шикізат пен материалдарды ұтымды пайдалану;
е) Өндірістің техникалық деңгейін жоғарылатушы басқа да факторлар;
Амортизациялық аударымдарды көбейту арқылы, өнімділікті жоғарылату құралдарын қолдану.
Материалдарды ресурстарды үнемдеудің түрлі жолдары бар, олардың негізгілері
Материал, шикізат, отын, электроэнергияны рационалды пайдалану;
Бұрыс өнімді жою;
Экономиалық материалдардың жаңа түрін енгізу;
Шикізат пен материалдарды кешенді пайдалану;
Өндіріс пен еңбекті ұйымдаструды жетілдіру шұаралары;
а) Өндірісті басқаруды жетілдіру;
б) Еңбекті ұйымдастыруды жақсарту;
в) Материалдық – техникалық қамсыздандыруды жетілдіру;
г) Өндірістік емес шығындарды жою;
д) Өндірісті мамандандыру,
е) Шығындарды жақсарту;
ж) Жұмысшылардың уақытын нәтижелі пайдалану;
з) Өндірісті ұйымдастыруды жетілдірудің басқада факторлары;
Өндірілетін өнімнің көлемі мен құрылымын өзгерту шаралары.
а) Амортизациядан басқа, тұрақты шығындарды, айтарлықтай қысқартады. Ол
б) Өндірістік қорларды пайдалануды жақсарту, сонымен байланыстыратын амортизациялық
в) Өндірілетін өнімнің құнын өзгерту;
Пайдалы қорлар мен басқа да шикізаттарды қысқарту әдістері
Өзіндік құнды төмендету дегеніміз – жүйелі әдіс тәсілдерді
Соңғы 34 – 40 жылдар ішінде дамыған мемлекеттер
Шет елдік кәсіпорындарда өнімнің өзіндік құнын жоспарлағанда және
9-кесте-«Директ – костинг» жүйесі бойынша табыс жайында есеп
№ Көрсеткіштер Шартты белгіленуі
Өнімді сатудан түсукен түсім В (табыс)
Ауыспалы шығындар Зпер
Маржиналды шығындар Пм = В – Зпер
Тұрақты шығындар Зпост
Табыс П = П – Злост
Осы кестені ұсынған авторлардың көрсету бойынша «Директ -
Маржиналды табыс көлемінің өзгеруі шығарылатын өнімнің ассортиментіне өзгерістер
Мұндай жүйелерді қолдану, әсіресе Ресейдің нарықтық экономикасын жақсы
Сонымен, басқару шешімдірін қабылдаудағы негізгі көрсеткіш болып «Шығарылмайтын
Шетел кәсіпорындары мен фирмаларында «бәсекелестердің өндіріс шығындарының
Мұндай талдау өзінің өндіріс шығындарды бәсекелес кәсіпорынның өндірістік
6-сурет-Табыстылық графигі
Енді кәсіпорындар мен фирмалардың бәсекелес фирманың өндірістік шығындарын
Бізге белгілі болғандай жоғарғы сапалы өнім өндірісі жоғарғы
«Дәл уақыт» әдіс Жапониядағы «Тойота» атты автомобиль шығаратын
Жұмысшылар әр өнім өндірісін жақсарту жайлы және өнім
«Тойота» фирмасының негізгі артықшылығы неде? «Дәл уақыт» әдісімен
«Тойота» жүйесі күнделікті шығаратын өнім көлемінің өзгеруін қарайды,
Бірақ нарық жағдайында бұндай жүйені қолдану тиімді емес,
Дамыған еледрде өндірістік шығындарды қысқартудың әр түрлі әдістері
Өндірістің техникалық деңгейін жоғарылаты;
Өндіріс үрдісін автоматизациялау және механизациялау, басқару жүйесін автоматизациялауды
Қолданылатын техника мен технологияның эксплуотациясын жақсарту және модернизациялау;
Өнімнің сапасын жоғарылату, бұйымның техниклық сиапаттамасын және
еңбек құралдарын жетілдіру, яғни материал, энергия тасымалдаушы прогрессивті
Шикізат пен материалды экономикалық қолдану;
Өндірістің техникалық деңгейін көтеретін басқада факторлар;
Амортизациялық аударымдар көбейіп, аса өндірістік құралдарды қолдану жалақыны
Материалдық ресурстарды азайтудың көп жолы бар, олар мыналар:
Энергияны, жанар майды, материалдарды, шикізатты рационалды пайдалану;
Қалдықтарды қысқарту;
Ахуалды жоғалту;
Жаңа түрлі алматыратын заттарды және тиімді материалдады енгізу;
Материалдар мен шикізатты кешенді пайдалану;
Өсетін шығындарды қысқарту;
Еңбекті және өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру шаралары;
Өндірісті басқаруды жетілдіру;
Еңбекті ұйымдастыруды жақсарту;
Материалды – техникалық қамсыздандыруды жақсарту;
Өндірілмейтін шығындарды жою;
Өндірісті мамандандыру;
Жұмысшылардың уақытын тиімді қолдану;
Артық шығындарды қысқарту;
Өндірісті ұйымдастырып жетілдіру мне байланысты тағы басқа факторлар;
Өндірілетін өнімнің құрылымын және көлемін өзгерту туралы шаралар:
Шартты–тұрақты шығндарды айтарлықтай қысқарту (амортизациядан басқа);
Өндірісті қорды жақсы пайдалану және осымен байланысты амортизациялық
Өндіретін өнімнің құрылымын өзгерту;
Табиғат жағдайының өзгеруі;
Қорытынды.
Кәсіпорынның шығаратын тауарларының мөлшерін рыноққа ұсынуы, оны өндіруге
Шығындар – бұл кәсіпорынның өзінің өндірілетін және коммерциялық
Өндіріс процессінде айқын шек қоятын шығындар және олардың
Практикалық маңызы болатын ең тұрақты және ауыспалы шығындарға
Тұрақты шығындар, жалпы алғанда, өндірілген өнімге де төленуі
Шығындар бухгалтерлік және экономикалық болып ажыратылады. Экономикалық шығындар
Ққазіргі кезде кез – келген кәсіпорындарда шығындарды басқару
Өндірістік шығындарды қысқартудың ең тиімді жалпы-өндіріс кезінде қолданылатын
Кез келген кәсіпорын өз қызметін жүзеге асырғанда, яғни
Өнім өндіргенде жұмсалатын шығындардың түрлері көп: бухгалтерлік және
Сонымен, кәсіпорынның өнімді өткізуді төмендететін факторларға талдауда пайда
Қолданылған әдебиттер:
«Кәсіпорын экономикасы», оқу құралы. А.Қ. Мейірбеков,
«Кәсіпорын экономикасы», оқу құралы . Қабылбеков М. Т
Павлова Л. П. «Корпоративные финансы»
Бочаров К. «Корпоративные финансы»
«Қаржы есебін талдау» , оқу құралы. Алматы 2002
«Экономикалық теория», оқу құралы. Әкімбеков. Баймұханбетова. Астана 2002
Финансы предприятий. Москва 1995г. - Е.И.Бородина, Ю.С.Голикова,
Финансы предприятий: учебник для вузов. /Под редакцией Колченой
Волков О.И., Скляренко В.К. Экономика предприятия: Курс лекций.
Финансы предприятий. Москва 1995г. - Е.И.Бородина, Ю.С.Голикова,
34
Қамтамасыз ету бөлімінің бастығы
Бухгалтерия
Шұжық зауыты
Өткізу бөлімдерінің
бастығы
Сүт зауыты
Мал шаруашылық цехы
Коммерциялық директор
Өңдеуші директор
Фермалық шаруашылық
Механикаландыру
цехы
Өсімдік шаруашылығы цехы