МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 1
1 НАРЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЕҢБЕК АҚЫНЫ РЕТТЕУДІҢ
1.1 Экономикалық категория ретінде еңбек ақының мәні және
1.2 Еңбек ақыны ұйымдастырудың құқықтық аспектілері 20
және тарифтік реттеу 20
1.3 Еңбек ақы қорын жоспарлау 30
2 «ӨНЕРКӘСІПТІК ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР ОРТАЛЫҒЫ» ЖШС-
2.1. « Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы » Жауапкершілігі
2.2 «Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің еңбек ресурстарымен
2.3 «Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі жұмысшылардың еңбек
2.4 «Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» ЖШС-ның жұмысшыларының өндірістік
3 НЕГІЗГІ ЖӘНЕ ҚОСЫМША ӨНДІРІС ЖҰМЫСШЫЛАРЫНЫҢ ЕҢБЕК АҚЫ ТӨЛЕУДІ
3.1 «Өнеркәсіптік құрал-жабдық орталығы» Жауапкершілігі шектеулі
3.2 Шет елдердің үлгісімен заманға
ҚОРЫТЫНДЫ 83
Қолданылған әдебиеттер тізімі 84
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы экономикалық даму кезенінің жаңа белесіне аяқ
Қазақстанда қалыптасқан қолайлы әлеуметтік - экономикалық ахуал
Сонымен қатар бізге республикамызда тұрақты жұмыс істей алатын жоғары
Республикамызда жұмысшылар мен мамандардың еңбек ақысын есептеп төлеуге
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтің биылғы жылғы (2006ж, 1
Еңбек ақыны төлеудің өзектілігіне байланысты дипломдық жұмыстың мақсаты: өнеркәсіптік
нарық экономика жағдайындағы еңбек ақыны реттеудің теориялық негіздерін оқып
еңбек ақыны ұйымдастырудың құқықтық аспектілерін қарастыру;
еңбек ақының тарифтік жүйесін оқып білу;
еңбек ақы жүйелері мен нышандарын оқып білу;
«Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» ЖШС-ның еңбек ақы төлеуді ұйымдастыруын
шет елдердің үлгісімен еңбек ақы төлеу жүйесін қарастыру.
Дипломдық жұмысымның ғылыми жаңалықтары ретінде санауға болатын нәтижелері деп
нарықтық реформаларды тереңдету жағдайындағы еңбек ақының экономикаға тән маңызы
өнеркәсіп кәсіпорындарында еңбек ақы төлеу жүйесін қалыптастырудағы шаруашылықтық басқарудың
шет елдік тәжірибелерінің талдауы негізінде еңбек нарығында қолданылатын
өнеркәсіпте еңбек ақы төлеу жүйесін жетілдіру бойынша негізгі бағыттар
кәсіпорын ішіндегі еңбек ақының өзгеруін көрсететін жалақы төлеудің жаңа
Дипломдық жұмыстың теориялық-әдіснамалық негізі отандық және шет
Жазу барысында «Өндірістік құрал-жабдықтар орталығы» кәсіпорынның жылдық есептері,
1 НАРЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЕҢБЕК АҚЫНЫ РЕТТЕУДІҢ
1.1 Экономикалық категория ретінде еңбек ақының мәні және
Нарыққа өту кезеңінде экономикалық қатынастарды құру,берілген кезеңге адекватты еңбекке
Социализмнің экономикалық қатынас жүйесінде еңбек ақы қоғамның ұлттық кірісінің
1999 жыл соңында қабылданған «Қазақстан Республикасының еңбек туралы»
Қазақстан Республикасының қайта құру процестерінің себебінен құрылған еңбекке
Бірақ еңбек нарығы мен әлеуметтік еңбек қатынастарында нарықтық түзету
Еңбек ақыны төлеудің барлық мәселелері ұйымдастыру деңгейіне жатқызылған.
Арнайы экономика әдебиеттерін талдау нәтижесінде, қазіргі кезде нарықтық қатынастарға
заңына, еңбек нарығында не сатылады және алынады «жұмыс күші»
Түп негізінде батыс экономистердің көзқарастары бойынша, қазіргі экономикалық
Еңбек құны- еңбек бірлігі төлемімен өлшенетін, еңбектің әр-түрлі
Еңбек ақы реформаларының екі концептуалды бағыттары жайлы айтқанда, ескеретін
« Қазақстан Республикасының еңбек туралы » заңында еңбек ақы
Кеңейтілген анықтамаларды ресей зерттеушілері берді. Ю.Г Одегов
Зеріттелетін категорияға В.И Левашовтың көзқарасы ерекше,оның пікірінше «еңбек
Мамандар арасында бақталастық болатын теория мәселелерінің негізгісінің бірі,
макроэкономикалық және микроэкономикалық. Еңбек ақыны дифференциялаудың макроэкономикалық аспектісі, оның
Еңбек ақыны дифференциялауының макроэкономикалық факторлары батыс экономика – ғылымының
Берілген тезистің нәтижесінен,олар макроэкономикалық факторлардың келесі классификацияларын
- капитал;
- табиғи қор;
- технология;
- еңбек сапасы (яғни денсаулық, шешімділік,білім, еңбекке деген
- басқару жүйесінің тиімділігі мен икемділігі;
- өндіріс пен өнімділікті ынталандыру;
- әлеуметтік және саяси климат;
- ішкі нарық көлемі;
-жалпы өнімге деген сұранысты фирмалардың қамтамассыз ету мүмкіншілігі;
Келтірілген классификациялар, макроэкономикалық жоспарда еңбек ақының объективті
Егер кәсіподақтар мен жұмыс берушілер арасындағы байланыс ретінде факторды
Еңбек ақыны дифференциялдау факторы, жұмыс күші сұранысы мен ұсыныс
Еңбек ақыны дифференциялауда объективті факторларын зерттеу, еңбек ақыны
Жоспарлы экономикада іс жүзінде барлық экономикалық пропорцияларды анықтауда мемлекеттік
Нарықтық экономика жағдайында, дамыған елдердің тәжірибесі көреткендей, мұндай үдерістерді
Бүгінгі күні ТМД-ға мүше елдердің ғалымдары мен
Еңбек ақыны реттеудің негізін қалаушы екі әдісі туралы айта
Олардың біріншісінің мәні Қазақстан Республикасында жүргізілген экономикалық қайта құрулардың
заңның нормаларында да кездеседі. Берілген заңдық актінің 15 бабының
Нарықтық қатынастарға көшу кезеңінде болса,шаруашылық жүргізуші субъектілерге еңбек ақыны
Берілген заңды акті арқылы жаңа ұғым-жек еңбек келісім-шарты іске
Жеке еңбек келісім-шарытында ауыр климаттық жағдайдағы жерлерде, ауыр
Демек, еңбек туралы әрекет етуші заңның жағдайында еңбек ақыны
Еңбек ақыны реттеудің аталған әдістерінің әрбір қайсысы тиісті деңгейде
1 кесте - Еңбек ақыны реттеудің әдістері
Реттеу әдістері
Іске асыру нысандары
Мемлекеттік
1. Заңмен белгілінетін ең төменгі еңбек ақы
2. Заңдар
3.Қазақстан Республикасы Президентінің
4. Үкіметтің қаулылары
5. Нұсқаулық-әдістемелік материалдар
Ұжымдық келісімдік-
Ұжымдық-келісім шарттар
Кәсіподақ ұйымдары жоқ кәсіпорында жасалатын келісімдер
Әкімшілік
1. Бұйрықтар,құзырлықтар,еңбек ақы туралы жұмыс берушімен (оның өкілімен) бекітілген
Жеке келісім-шарттық
1. Жеке еңбек келісім-шарты
Еңбек ақыны мемлекеттік реттеу ең төменгі еңбек ақы көлемін
Келісім – шарттық
реттеу
Мемлекеттік
реттеу
Басты келісімдер
Салалық келісімдер
Аймақтық келісімдер
Әкімшілік
реттеу
Ұжымдық келісім - шарттар
Жеке еңбек – келісім шарттар
1 сурет – Қазақстан Республикасында еңбек ақыны реттеу
Еңбек ақыны реттеу әдістерінің өзара байланысы сонымен бірге олардың
Қазақстанда еңбек ақының мемлекеттік реттеу тетігінің негізгі
Минималды тұтыну бюджеті жұмыс күшінің ұдайы өндірісін және жұмысқа
Минималды тұтыну бюджеті тұтыну себеті негізінде есептеледі.Тұтыну себеті
Қазақстан Республикасында ең төменгі еңбек ақы еңбек ақы төлеу
- қарапайым жұмыстарды атқаруда жұмыскер еңбегін қанамау;
- еңбек ақыны төмендету арқылы бәсекелестікке жол бермеу;
- ең төменгі жалақыны көтеру арқылы жалпы еңбек ақыны
- экономиканың дамуына байланысты, оның ішінде ұлттық табыстың өз
Ең төменгі еңбек ақы нормасын белгілеуде әртүрлі жағдайлар есепке
Ең төменгі еңбек ақы шегін белгілеудің әртүрлі жолдары бар;
- аз еңбек ақы алатын жұмыс күшімен бәсекеге
- әділ еңбек ақы жүйесін белгілеу (мамандарға, қызметкерлерге);
- еңбек ақының барлық базалық құрылымын белгілеу ;
- макроэкономикалық саясаттың құралы есебінде зор ұлттық
Жоғарыдағы жолдардың алғашқы екеуінде ең төменгі еңбек ақыны белгілеу
Ғаламдық тәжірибеде ең төменгі еңбек ақы мөлшері әртүрлі жәрдемақы
кесте- 2001-2004 ж. арасындағы ең төменгі еңбек ақ және
Көрсеткіштер 2001 ж. 2002 ж. 2003 ж. 2004 ж.
Ең төменгі еңбек ақы 3484 4081 5500 6600
Айлық есептік көрсеткіш 779 823 872 919
Кестеде көрсетілгендей ең төменгі еңбек ақы жыл сайын соңғы
1.2 Еңбек ақыны ұйымдастырудың құқықтық аспектілері
және тарифтік реттеу
Мемлекет жүріп жатқан экономикалық үрдістерге, соның ішінде еңбек ақыны
Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алған кезеңінен бастап, республикадағы еңбек
Келтірілген мәліметтерден қарастырылып отырған заңды актімен экономиканың нақты
Айтылған осы талаптар өзінің логикалық жалғасын « Ең
ең төменгі еңбек ақының көлемі біліктілігі әртүрлі деңгейдегі жұмыскерлердің
ең төменгі еңбек ақының көлемі жұмыскерлердің біліктілік топтары, салаға
кәсіптік-біліктілік топтары және аймақтар бойынша ең төменгі еңбек ақыны
еңбек төлем саласындағы мемлекеттік тариф болып, жұмыскерлердің нақты кәсіптік-біліктілік
еңбек төлемі саласындағы мемлекеттік тарифтер ең төменгі еңбек
кәсіпорындар мен ұйымдарға қолда бар қаржылардың шегінде еңбек төлемі
Кәсіпорындар мен ұйымдардың жұмыскерлердің еңбек ақы деңгейін Қазақстан Республикасында
Республикада еңбек ақыны ұйымдастыру жүйесін қайта құрудың екінші кезеңі
«Мемлекеттік кәсіпорын туралы» және «Шаруашылық серіктестіктер туралы» Қазақстан Республикасы
Мәселен, шаруашылық жүргізу құқығына негізделген мемлекеттік кәсіпорындарда еңбек
Жедел басқару құқығының негізінде мемлекеттік мүлкі бар қазыналық кәсіпорындарда
Шаруашылық серіктестерге (акционерлік қоғамдарға, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерге және
2000 жылға қарай экономиканың нақты секторындағы шаруашылық жүргізуші
Еңбек ақыны құқықтық реттеу саласында түбегейлі жаңа жағдай тудврған
Қазіргі жағдайларда еңбектің күрделілігі тәжірибеде қолданылатын тарифтік сеткаларда немесе
Ең соңғысы, әртүрлі аймақтардағы жұмыс күшін қайта жандандыру құнындағы
Ол халықтың материалдық игіліктер мен қызмет көрсетулерге деген
Еңбек ақыны мемлекеттік-құқықтық реттеу жүйесінде ең төменгі еңбек ақы
1999 жылдың қараша айында «Өмір сүру минимумы туралы» Қазақстан
Еңбек ақыны ұйымдастыру жүйесінде тарифті еңбек ақы маңызды орын
Төлемді күрделілігіне қарай жіктеу кәсіпорынның әртүрлі білікті қызметкерлерге мұқтаждығын
Тарифтік жүйе сонымен қатар жұмысты атқарудың өндірістік – техникалық
Тарифтік жүйенің негізгі бағыты еңбек ақыны еңбек нәтижесіндегі жеке
Сондықтан тарифтік жүйе әрқашан еңбектің өзіндегі қоғамдық маңызды айырмашылықтар
Ары қарай экономикалық реформалардың барысында тарифтік төлем саласында Қазақстан
дәстүрлік жүйе, ол жұмыскерлер мен қызметкерлерді жекелеп тарифтендіруге негізделген;
бріңғай тарифтік сеткалар, олар жұмыскерлер мен қызметкерлерді жаппай тарифтендіруге
тарифтік емес жүйе;
автономиялық жүйелер, олар төлем шарттарын еркін түрде белгілеу принциптеріне
Ұсынылған жүйелердің мәні жалпылай отырып, бірнәрсені атап өткен жөн,
Тарифтік жүйелердің дамуында жаңа кезең Қазақстан Республикасының « Еңбек
Заңның 70 бабының 5 пунктінде (тарабында) «Жұмыстардың белгілі
Осылайша, жоғарыда айтылғандардан көріп отырғанымыздай, еңбек ақының тарифтік бөлімін
бюджеттен қаржыландыратын ұйымдар үшін–тарифтік
шаруашылық жүргізуші субьектілері үшін - әреке етуші (күшіндегі) жұмыстар
Кәсіпорындарда еңбек ақы жүйесін құрудың мүмкін болатын екінші варианты
Оған тән сипаттық ерекшелік меншік нысанына тәуелсіз барлық
жұмысшылар - 1 - ден 8-ге дейінгі разрядтар;
техникалық орындаушылар – 2 - ден 5 –
әкімшілік-шаруашылық қызмет көрсету жұмыскерлері – 3 – тен
орта білімі бар мамандар – 4 - тен
жоғары білімі бар мамандар – 7 - ден 14
функционалдық арнайы қызметкерлердің, бөлімдердің жетекшілері –
10-нан 15-ке дейінгі разрядтар;
1999 жыл ортасында Үкіметтің арнайы Қаулысымен материалдық саладағы
Әрекет етуші (күштегі) республикалық еңбек заңдарының шегінді кәсіпорындарда еңбек
Тарифтік төлемді ұйымдастырудың келтірілген варианттарын (автономиялық жүйе өзінің негізінде
Сонымен қатар әлемдік тәжірибе көрсеткендей, жұмысшылар мен қызметкерлерді жекелеп
1.3 Еңбек ақы қорын жоспарлау
Еңбек ақыны жоспарлауға персонал критерий бойынша қор және орташа
Еңбек ақының жспарлы қоры – бұл тарифтік ставка, жалақы
Еңбек ақы қорын жоспарлау еңбек нәтижесін индивидуалды жақсартуға және
Еңбек ақы қорын жоспарлаудағы бастапқы мәліметтер:
- өндірістік бағдарлама;
- бұйым, бөлшек бағалау,өнім еңбек
мәліметтер;
- қызметкерлердің кәсіби және квалификациялы құрамы
категория бойынша қызметкерлер саны;
- бөлшекке, бұйымға баға;
- тарифтік жүйе;
- жұмысшылар, мамандар және қызметкер жетекшілерінің штаттық
тізімі;
- еңбек ақы жүйесі және қолданбалы нысандар;
- қызмет көрсету нормалары;
- еңбек ақы және еңбек бойынша заңдық
Еңбек ақыны жоспарлау қорын есептеуде келесі әдістер қолданылады:
- бекітілген;
- тікелей есептеу (орташа
- нормалық (теңестірілген және
- элемент бойынша
Бекітілген есептеу формуласы:
ФЗПпл = ФЗПб х Ко
Мұнда ФЗПпл – жоспарланған жылғы еңбек ақы қоры; ФЗПб
Тікелей есептеу әдісі персонал категориясы бойынша жоспарлы санның және
Еңбек ақы жоспарлы қорының формасы:
n
ФЗПпл =∑ Зпiпл х Чрiпл ,
i=1
мұнда, ЧРіпл – персонал і категориясының жоспарлы
Орташа жылдық еңбек ақыны жоспарлау есептік кезеңдегі жеткен, оның
Нормалық әдіс еңбек ақы қоры нормалық қалыптасуын пайдалануға негізделген.
Еңбек ақыны жоспарлау қоры нормалық әдіске теңестіргенде жоспарлы кезеңдегі
Есептеу мына формуламен есептелінеді:
ФЗПпл = ВПпл х Нзп
мұнда, ВПпл – жоспарлы өнім көлемі; Нзп – теңге
Еңбек ақы өзгеруі өндірістік еңбегінің өсу факторының
n
∆ ЗПср = ∑∆ПТі х
і=1
мұнда, ∆ПТі – і факторы бойынша өндіріс еңбегінің жоспарлы
Еңбек ақы қоры өсімінде нормалық әдіс өнім көлемін (∆Нзп)
Есептеу формуласы:
ФЗПлл=ФЗПб+/- ∆Вnnлх∆зп х ФЗП
100
мұнда, ∆ ВПпл – базистік жылға қатысты өнім көлемі
Бұл әдіс еңбек ақының базалық қорына негізделген, сондықтан кәсіпорын
Элемент бойынша әдіс еңбек ақы қоры жоспарында еңбек ақы
Жұмысшылар еңбек ақы қоры сағаттық, күндік және айлық (квартал,
Еңбек төлемінің сағаттық қоры жұмыс істеген уақыт төлемімен байланысты.
- жұмыстың жоспарлы көлеміне жеке бағалау бойынша төлем;
- жоспарлы көрсеткіштердегі жеке сый ақы және жеке
- жоспарлы көрсеткіштердегі уақытша жұмысшы сый ақысы;
- жоспар бойынша кешкі, түнгі сағат,бойынша төлем;
- бригаданы басқарғаны үшін босатылмаған бригадирлер төлемі;
- жоспар бойынша оқушыларды оқытқаны үшін төлем;
Еңбек ақының күндізгі қорына келесілер жатады:
- еңбек ақы қорының барлық сағаты;
- жас өспірімдердің қысқартылған жұмыс күніне қосымша төлем;
- балалы әйелдер жұмысының үзілісіне төлем;
Еңбек ақының айлық қорына жататындар:
- еңбек ақының барлық күндізгі қоры;
- қосымша демалыстар төлемі;
- мемлекеттік және қоғамдық орындағаны үшін
- көп жылдық жұмыс үшін төлем;
- демалыс жәрдем ақы;
- басқа кәсіпорындарға немесе оқуға кеткен қызметкер
Жұмысшылар еңбек ақы жоспарлауында көрсетілген тәртіп қордың шығындалмауын бақылауға
Сол үшін еңбек ақы қорын тек кәсіпорын бойынша емес,
Қызметкерлердің еңбек ақысының жоспарлы сағаттық қорын есептеу.
Сағаттық қордың негізін тікелей еңбек ақы құрады, ол бағалау
Қызметкерлердің еңбек ақысының тікелей қорының бағалауы бойынша жеке төлемі
n
ФЗПсд = ∑ Вinл х Рі,
і =1
мұнда Віпл – і бұйымының жоспарлы саны, і
Бұйым бірлігінің жеке бағалауы барлық операция бойынша жеке бағалау
Жеке бағалау былай анықталады:
- шығару нормасы (шт) жұмыс разрядының тарифтік ставкасы қатынасымен
- өнім бірлігіне (сағ) немесе операция уақыт нормасы
Ұсақ сериялық өндірістің жеке еңбек ақы қорының тікелей
ФЗПсд = Т х Тср,
мұнда, Т - өнім шығарушының жоспарланған еңбек сыйымдылығы. ТСср
n
∑ ТСі х Урі
і=1
ТСср = ________________________
100
мұнда, ТСі – і разрядты сағаттық трифтік ставка;
Қосымша жұмысқа еңбек ақы тарифінде бекітілген тариф ставкасының барлығы
Псд = ФЗПт х К
100
мұнда,Псд – жеке қосымша жұмыс соммасы; К – шығару
Жұмысшыларға еңбек ақы бекітілген жалақы бойынша төленеді, тариф бойынша
Жеке және трифтік еңбек ақы қорын анықтаған соң, сағаттық
Зпр = ФЗПсд х П пр
100
мұнда, Зпр – сый ақы жүйесі бойыша қосымша төлем
«Тар аудандар» өндіруде, дайын өнім шығартын , жеке –
Шығарылған база және қабылданған тізбек бойынша жұмысшы еңбек ақы
Зсп = ЗПо х Пб х Кр
Б
мұнда, Зсп - жеке – прогрессивті жүйе бойынша
Жұмысшы еңбек ақысының бір күндік қорын жоспарлауын есептеу.
Бір күндік еңбек ақы қорын есептеу үшін (ФЗПд) сағаттық
Әйелдер қосымша жалақысы еңбек ақының орташа сағаттық оның санына
Жас өспірімдердің бір істелінбей қалған сағаты жастар тариф ставкасының
Жұмысшылар еңбек ақысының жоспарланған айлық қорын есептеу.
Айлық еңбек ақы қорын есептеген кезде күндік еңбек ақы
Көп жыл істегені үшін пайыздық зейнеттендіруді жоспарлау жұмыс стажын
Зв = ЗПт х Мв
100
мұнда, Зв–көп жыл істегені үшін төлем соммасы; ЗПт –
Қызметкерлер мен мамандардың еңбек ақысын жоспарлау.
Бұл категория персоналдарының еңбек ақы қорын есептеуінің негізі бекітілген
Демалыс, мемлекеттік және қоғамдық міндеттерін орындаған уақытына жалақы есептелмейді,
Демалыс уақытындағы жалақы қарапайым жұмыс ағымы осы жұмысшысыз атқарылмайтын,
Өзінің орынбасарлары жоқ, бастық орнына жұмыс істегені үшін жалақы
Кәсіпорын бойынша жалпы еңбек ақы дегеніміз -
Жылдық еңбек ақы қоры баланстық және өндірістік жұмыс уақытын
ФЗПj = ФЗПпл (Усд х Вj + Уповр
мұнда, ФЗПj – j квартал бойынша жоспарланған
бір жылдық еңбек ақы қоры; Усд – базистік жылдағы
Еңбек ақы түрлері
Негізгі
Кесімді
Жәрдем ақылар
тағы басқалар
тікелей кесімді
кесімді-сый ақы
кесімді-прогрессивті
аккордты
жеке адамның кесімді
ұжымдық кесімді
Еңбек ақының жүйелері мен нышандары өз алдына еңбектің нәтижесін
Мақсаттың ішінен басты нәрсе болып еңбек өлшемі мен
Мерзімдік ақы төлеу кезінде еңбек өлшемі – пайдаланылған уақыт
Еңбек ақы мына формула бойынша есептелінеді:
ЕА = ЕА + ПУ,
мұндағы: ЕА - еңбек ақы;
ТС - біліктіліктік разрядындағы жұмысшының меншіктенген тарифтік мөлшерлемесі;
ПУ - нақты пайдаланылған уақыт.
Кесімді ақы төлеу кезінде еңбек өлшемі - жұмысшының өндірген
Мына формула бойынша есептелінеді:
ЕА = КБ Х ӨМ,
мұндағы: ЕА- еңбек ақы;
КБ- өнім бірлігінің кесімді бағаламасы;
ӨМ- дайындалған өнімнің мөлшері.
Еңбек ақы төлеудің кесімді немесе мерзімді нышанын таңдау бірнеше
-қолданатын жабдықтың сипатына;
-технологиялық процестің ерекшелігіне;
-еңбекті және өндірісті ұйымдастыруға;
-материялдық және еңбек ресурстарын пайдалануға;
-өнім сапасына қойылатын талаптарға байланысты.
Еңбек ақының мерзімдік және кесімді нышаналары тәжірибеде әр
Қазіргі кезде еңбек ақының мерзімдік-сыйлық және жай мерзімдік жүйелер
-Еңбек ақы төлеудің жай мерзімдік жүйесінде жұмысшының табысы белгілі
-Мерзімдік-сыйлық жүйесі кезінде белгіленген көрсеткіштерді асыра орындағаны үшін сыйлықтың
Соңғы уақытта, нормаланған тапсырмасы бар мерзімдік еңбек ақы төлеу
немесе кесімді мерзімдік еңбек ақы төлеу кең қолданыла
Нормаланған тапсырмасы бар мерзімдік еңбек ақы төлеу өндіріске қызмет
Еңбек ақы төлеудің кесімді нышаны бірнеше жүйелерге бөлінеді:
-тікелей кесімді;
-кесімді-сыйлық ақы;
-үдемелі кесімді;
-жанама кесімді;
-аккордтық.
Тікелей кесімді жүйе кезінде еңбекке ақы өндірілген өнімнің
Кесімді сыйлық ақы төлеу жүйесі кезінде жұмысшы тікелей кесімді
Үдемелі кесімді еңбек ақы төлеу жүйесі норманы орындағаны үшін,
Еңбек ақы төлеудің кесімді түрін ұжымдық түрде немесе әрбір
Жанама кесімді еңбек ақы төлеу көбінесе қосалқы және қызмет
Аккордтық кесімді жүйе жұмыстың барлық көлеміне төлейтін
Ғылыми-техникалық прогресс және мұнымен байланысты өндірісті автоматтандыру
Еңбек ақы төлеудің аралас жүйесі мерзімдік және
Еңбек ақы төлеудің тарифсіз жүйесін қолданушы ұйымның тәжірибелік
Практикада еңбекке мерзімді және келісімді ақы төлеудің түрлері әр
тарифті ставкаға (қызметтік еңбек ақы) сәйкес келісімді бағаланатын еңбекке
Қазіргі жағдайда өндірістің еңбек ақы төлеу қорын құратын әдістер
- кепілді төлем, яғни еңбек ақы төлеудің заңмен орнатылған
- еңбек келісім шарты бойынша жұмыс істейтін адамдарға кепілді
- мамандық баллмен орнатылған ға сәйкес басқа жұмысшылардың еңбек
- қосымша төлемдерді, үлестерді, сый ақыларды басқа да материалды
Осылайша, негізгі жұмыс атқарушыларға жұмыс үшін заңмен қарастырылған
Жоспарлы еңбек ақы төлеу қорын ұйымдастырудың басқа нұсқаларына
Еңбекке ақы төлеу қаражаттарын өндірістің құрылымдық бөлімдері бойынша (цехтар,
Яғни, соңғысы әр бөлімшенің бөлшектік есебімен, нәтижелерді қосу арқылы
Өндіріс бойынша еңбек ақы қоры толық нормативті немесе басқа
-әр бөлімшеге құрылған еңбек ақы нормативтер негізінде.
Бұл жағдайда нормативтер бір өнімге теңге есебінде, не оның
-еңбек көлемін пропорционалды өзгеруі. Егер мұндай
өзгерулер болса, мысалы: егер базалық кезеңге сәйкес А
-қызметтің ақырғы нәтижесінде бөлімшелердің еңбек үлесі
коэффициенттері негізінде, өндіріс үшін құрылған қорларды үлестіру жолымен.
- жоғарыда көрсетілген әдістерді әр түрлі үлестіру негізінде.
Өндіріс бөлімшелері қызметкерлерінің еңбек ақыларын төлеуге қаражаттарды жоспарлау (құру)
Нарық экономикасында еңбекке ақы төлеу, ставкалар, жалақы, еңбек шығындар
Ставка, еңбек ақы, еңбек шығындар нормалары жүйелерін және тағы
Қорытындыласақ, қызметкерлердің еңбекке ақы төлеу қаражаттарын жоспарлау, жоғарыда
Сондықтан өндіріс бойынша толық адам қорларын жоспарлау қажет(яғни өндіріс
2 «ӨНЕРКӘСІПТІК ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР ОРТАЛЫҒЫ» ЖШС-
2.1. « Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы » Жауапкершілігі
«Өнеркәсіптік құрал – жабдықтар орталығы» ЖШС 1997 жылы Алматы
«Өнеркәсіптік құрал – жабдықтар орталығы» 7 жыл
Ғылыми – зерттеу институттарымен тығыз ынтымақтастық, насос өндірісінің әлемдік
Кәсіпорынның бүгінгі күнгі клиенттерінің ішінен, яғни Қазақстанның 2000 кәсіпорындарының
«Өнеркәсіптік құрал – жабдықтар орталығы»ЖСШ-нің Қазақстанның барлық өндіріс орталықтарында
Қазақстанның мұнай өңдеуші, мұнай-химиялық, электрлік, коммуналды кәсіпорындарына, агро
1999 жылдан бастап мұнда еңбек ақы тұрақты түрде төлене
Өндірістік цехтар басшылығын инженеринг вице-президенті басқаратын техникалық бөлім атқарады.
Ұйымдық құрылымы құрамына келесілері кіреді: еңбек және адам ресурстар
«Өнеркәсіптік құрал – жабдықтар орталығы»ЖСШ-ның басшылығында кәсіпорын президенті, одан
1 кесте «Өндірістік құрал-жабдықтар орталығы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің технико
№ Көрсеткіштер Өлшем бірлігі 2004 жыл 2005 жыл Ауытқуы
1 Өнімді өткізуден
2 Өткізілген өнімнің
3 Жалпы табыс Мың теңге 40469,7 44392,1 3922,4 109,6
4 Кезең шығындары Мың теңге 19115,1 8627,8 -10487,3
5 Негізгі қызметтен түскен табыс Мың теңге 21354,6 35764,3
6 Негізгі емес қызметтен түскен табыс Мың теңге 21354,6
7 Таза табыс Мың теңге 11568,2 49932 38363,8 4
8 Жұмысшылардың орта тізімдік саны Адам 477 521 44
9 Жұмысшылардың жалақы қоры Мың теңге 77620,3 104722,8 27102,5
10 Жұмысшылардың орташа айлық жалақысы Теңге 13560,5 16750,3 3189,8
11 Өнім рентабельділігі Пайыз 2,9 0,5 -2,4 17,2
12 Негізгі қордың орташа жылдық құны Мың теңге 10573
13 Қор қайтарымдылығы Теңге 2,2 8,7 6,5 3 есе
14 Қор сыйымдылығы Теңге 0,4 0,1 -0,3 25
15 Қормен қарулану Мың теңге 22,1 21,2 -0,9 95,4
16 Өнімнің 1 теңгеге шаққандағы шығыны Теңге 1,3 0,9
«Өндірістік құрал-жабдықтар орталығы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің технико – экономикалық
Кәсіпорындағы жалпы табыс өнімді өткізуден түскен табыстан өткізілген өнімнің
Кезең шығындарына негізінен кәсіпорынның әкімшілік шығындары, өткізуге кеткен шығындар
Негізгі қызметтен түскен табыс 2004 жылы 21354,6 мың теңге,
Ал негізгі емес қызметтен түскен табыс 2004 жылы 21354,6
Таза табыс 2004 жылы 11568,2, ал 2005 жылы 49932
Кәсіпорындағы жұмысшылардың орта тізімдік саны 2004 жылы 477 адам
Он бірінші көрсеткіште, яғни өнім рентабельділігінде 2004 жылмен 2005
Негізгі қордың орташа жылдық құны негізгі қордың жыл басындағы
Қор қайтарымдылығы =өткізілген өнімнің өзіндік құны / негізгі қордың
Егер, 2004 жылғы қор қайтарымдылық 13687,6 / 1057,3 =
ал, 2005 жылғы қор қайтарымдылық 83045,5 / 11095 =
Қор сыйымдылығы жоғарыдағы көрсеткішке кері көрсеткіш болып келеді, яғни
Қормен қарулану 2004 жылы 22,1 мың теңге, ал 2005
Осы кестеге сүйене отырып, бұл кәсіпорында шығын азайып, пайда
2.2 «Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің еңбек ресурстарымен
Алдымен бұл кәсіпорын қызметкерлерінің жалпы еңбек ресурстарымен қамтамассыз етуін
«Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» ЖШС-ның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етуін талдау
№ Жұмысшылар категориялары Өлшем бірлігі 2004 жыл 2005
жыл Өсу қарқыны,% Ауытқуы, (-:+)
1 ӨӨП-дың орташа тізімдік саны адам 477 521 109,2
2 Жұмысшылар саны адам 323 369 114,2 46
3 Оның ішінде:
- негізгі
- қосымша адам
156
167
178
191
114,1
114,3
22
24
«Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» ЖШС-нде барлық жұмысшылардың орта тізімдік саны
«Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» ЖШС-ін өндіріс кадрлары мен қамтамасыз ету,
№ Көрсеткіштер 2004
жыл 2005
жыл Ауытқуы
(-:+) Өсу қарқыны,%
1 Барлық жұмысшылар саны 323 369 46 114,2
2 Оның ішінде:
- негізгі
- қосымша
156
167
178
191
22
24
114,1
114,3
3 - қызметкерлер
- жетекшілер
- мамандар 113
19
22 113
19
20 -
-
-2 100,0
100,0
90,9
4 Барлық жұмыс істейтіндер саны 477 521 44 109,2
Жоғарыдағы кестедегі мәліметтер бойынша барлық жұмысшылар тізіміне 46 жұмысшы
Сонымен қатар кәсіпорындағы кадрлар құрамында да өзгеріс байқалуда, қызметкерлер
2.3 «Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі жұмысшылардың еңбек
«Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» ЖШС-ның еңбек ақы қор құрамын талдау
№
№ Еңбек ақы қорының бөліктері 2004 жыл
сумма % сумма
1
1 Жұмысшылардың еңбек ақы қоры 77620,3 129,9 104722,8 134,9
1
2 Жұмыс
істейтіндердің
еңбек ақы қоры 139192,4 152,8 215697,1 154,9 154,9 76504,7
3
3 Орташа айлық жалақы:
-бір жұмысшыға
-бір қызметкерге
13560,5
15620,3
107,9
109,5
16750,3
17750,2
123,5
113,6
123,5
113,6
3189,8
2129,9
Жоғарыдағы кестедегі мәліметтер бойынша еңбек қор құрамын талдайтын болсақ:
Жалпы барлық кәсіпорында жұмыс күші өндірістегі және өндірістегі емес
Ал өндірістегі емес жұмысшылардың орташа айлық жалақысы 2004 жылы
Қортындылай келе, «Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» ЖШС-нде екі жылды салыстырғанда
2.4 «Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» ЖШС-ның жұмысшыларының өндірістік
«Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» ЖШС-ның еңбек өндірісінің деңгейі
№ Көрсеткіштер өлшем бірлігі 2004 жылы 2005 жылы Ауытқуы
+;- %
1 Өнімді өткізуден түскен табыс мың теңге 24157,3 97437,9
2 Жұмысшылар
саны адам 323 369 46 114,2
3 Оның ішінде:
- негізгі
- қосымша адам
156
167
178
191
22
24
114,1
114,3
4 Жұмысшылардың
еңбек өндірісі мың теңге 42709,2 63249,6 20540,4 148,0
5 Негізгі қызмет мың теңге 21354,6 35764,3 2276,7 10
6 Негізгі емес қызмет мың теңге 21354,6 27485,3 6130,7
7 Жылдық жұмыс ұзақтығы күн 246 242 -2,0 98,4
8 Бір күндік жұмыс ұзақтығы сағат 8,0 8,0
Кестенің бірінші, екінші және үшінші көрсеткіштеріне жоғарыда талдау жасалынды,
Кәсіпорында жұмысшылар бір жылда, яғни 2004 жылы 246
3 НЕГІЗГІ ЖӘНЕ ҚОСЫМША ӨНДІРІС ЖҰМЫСШЫЛАРЫНЫҢ ЕҢБЕК АҚЫ ТӨЛЕУДІ
3.1 «Өнеркәсіптік құрал-жабдық орталығы» Жауапкершілігі шектеулі
Алдағыдай көрсетілгендей зауытта қолданылатын еңбек ақы жүйесі тиімді емес,
Тарифсіз еңбек ақыны төлеу жүесі бойынша жұмыскердің еңбек ақысы
- Жұмыстың соңғы нәтижесін толық және дұрыс мөлшерлеуге
- Істелген жұмыстың соңғы нәтижесіне жұмыскердің мүдделіктеріне, жауапкершілігіне мүмкіншілік
- Бір ұжымның жұмысшылары бір – бірін жақсы біліп
- Ұжым онша үлкен болмай мамандар; басшы ұйымдар, барлық
Осы жағдайларға қарай отырып «Өнеркәсіптік құрал-жабдықтар орталығы» ЖШС-да
Ұсынылып отырған еңбек ақыны тарифсіз жүйе бойынша төлеудің келесідей
- Жұмыскердің еңбек ақысының көлемі жұмыскерлер ұжымына, олардың еңбек
- Әр жұмыскерге тұрақты коэффицент тағайындалады. Бұл коэффицент әр
- Әрбір жұмыскерге күнделікті жұмысқа қатынасу коэффиценті белгіленеді.
Жоғарыда айтылғандай әр жұмыскердің еңбекақысы (Зпi) оның
(4)
Мұнда ФОТк
- әр жұмыскерге еңбек ақы төлеу
КТУi - әр жұмыскерге еңбек
Тi -
n -
Кәсіпорында еңбек ақыны тарифсіз жүйе бойынша төлеуді енгізу келесі
Кәсіпорын бойынша жаңа еңбек ақы төлеу жүйесіне көшу туралы
2.Әр жұмыскердің біліктілік коэффицентін табу қажет.
Тарифсіз еңбек ақы төлеу жүйесінде біліктілік деңгейі бұрыңғы жұмысшының
Біліктілік коэффицентінің деңгейін табуда екі түрлі тәсіл бар:
тарифсіз жүйені қолдануға дейінгі еңбек ақының шамасына қарап белгіленеді.
Біліктілік деңгейін коэффиценті мына формула бойынша табылады:
,
Мұнда: – тарифсіз жүйені қолдануға дейінгі
ЗПmin – сол уақыт ішінде ең төмен еңбек ақы
Орташа еңбек ақыны есептегенде кездейсоқ төлемдерді есепке алмау керек
- қабылданған сыйлық беру жүйесі бойынша негізгі еңбек нәтижесіне
-көп ауысымды жұмыс үшін төленетін қосымша төлемдерді;
-қосымша мамандықпен жұмыс істегені үшін, қызмет атқаратын аумағын ұлғайтқаны
-жұмыс қарқынын жоғарлатқан үшін төлемдерді;
-бригаданы басқарғаны үшін төлемдерді;
-тариф ставкасында көрсетілген, бағасы бөлек есептелетін жұмыс -жағдайында еңбек
-көп жылдық сіңірген еңбегі үшін төлемдерді.
Бұндай амал шынайы керекті нақтылы өндірістік жағдайында жұмыскердің
екінші амалдың методикалық негізіне оның әртүрлі еңбек ақы төлеу
-жұмыстың қиындық коэффиценті (Кср). Бұл коэффицент барлық разрядтың айлық
-нақтылы жұмыс жағдайын есепке алатын коэффицент (Кут). Әр жеке
-алмастыру әр ауысымда істеу жағдайын есепке алатын коэффицент Ксм).
-жұмыстың қарқындылық коэффиценті (Кит). Нақтылы қалыптасқан мамандықты бірлестіргені
-мамандылық бойынша шеберлілік коэффиценті (Кпм). Біліктілік коэффицентін 15-40%
Біліктілік деңгейінің жалпы мәні (Кку) келесі формуламен табылады:
(6)
жұмыстың әр түріндегі еңбек ақы төлеу «вилкасын» табу. (кәсіпорындағы
Жұмыстың әртүрлі еңбек ақы төлеудегі қатынас ставкасын құру, тарифсіз
Жаңа жүйені кіргізудің тиімділігі, оның жұмыс нәтижесінің сапасы санына
Сетканы ұйымдастыру кезіңде келесі мәселелерді шешу қажет:
кәсіпорындағы негізгі жалпы сипатты жұмысшылар категориясын табу (жұмыскерлер, мамандар,
жұмысшылардың біліктілік тобының санын анықтау, әртүрлі еңбек қатынасының “вилкасын”
әр нақтылы жұмыскерді өзіне сәйкес біліктілік тобына және қатынас
Бұл мәселелерді шешуде кәсіпорынның ерекшелігі мен өзгешелігін есепке алған
Еңбек ақы төлеудегі қатынас коэффицентінің ауқымы мен интервалын табу
штат кестесінің жобасын дайындау;
әр жұмыскердің біліктілік деңгейінің базалық коэффицентін табу үшін аттестациялық
біліктіліктің базалық коэффицентін көтеру немесе азайту үшін керекті өлшемдерді,
Еңбек ақы төлеудегі қатынас коэффиценті ( ) бір
Формулада көрсетілгендей жұмыскердің еңбек ақысының мөлшері оның мүмкіндіктерінің
Бұндай еңбек ақы төлеу жүйесінде жұмыста жай отырып ауысымның
Еңбек ақы төлеудің ұсынып отырған тұжырымын іске асыру әртүрлі
Сыйлықтардың әр түрін қосымша төлемдерді қысқартып, оларды еңбек ақы
Әлеуметтік- экономикалық мәселелерді шешу үшін ғылыми техникалық прогресстің маңызды
Шартты түрде тарифсіз еңбек ақыны кәсіпорында ұйымдастырып іске асырудің
Бірінші кезең: кәсіпорын бойынша еңбек ақы төлеудің жаңа моделіне
Екінші кезең: кәсіпорындағы еңбек ақының тарифсіз моделінің жағдайын ұйымдастырып,
Сетканы құру кезіңде келесідей мәселелер шешіледі:
кәсіпорындағы жалпылай бір сипатты жұмыскерлер категориясын (жұмыскерлер, мамандар, еңбек
жұмыскердің біліктілік тобының санын анықтап оларға арналға әр деңгейлі
белгілі бір біліктілік тобына және осыған сәйкес әртүрлі еңбектегі
Бұл мәселелерді шешуде әрине кәсіпорынның ерекшелігі мен өзгешелігін есепке
Кәсіпорындағы жұмыскерлерді біліктілік топтарына саралау кезіңде бұл кәсіпорынның ерекшелігі
Қатынас сеткасының шеткі мәндерін белгілеу өте маңызді іс, бұл
Жұмыскердің еңбек ақы қатынас сеткасынын келесі категория үшін өткен
Қатынас сеткасының үлкен және кіші мәндерінің айырмасы еңбек ұжымының
Нарықтық экономикаға көшу кезіңде тағы да мынандай жағдайға көңіл
Әр сапалы жұмыс үшін еңбек ақы төлеудің қатынас сеткасынын
Бұл кезде екі сұрақ туады. Біріншісі – қандай өлшем,
Бұл сұрақтардың келесідей шешімдерін ұсынуға болады: Ki –
- алдыңғы қатарлы жұмыс істеу амалдарын қолдану;
- жабдықтар мен құралдарды тиімді қолдану,
- істеген жұмыстағы еңбек стажы;
- жолдастарға жұмыс істеу тәжірибесін көрсету, үйрету;
- жұмыс істеу уақытын тиімді пайдалану, т.б.
Коэффицент Ki – дің төмендеуіне еңбек қауіпсіздік техникасын бұзғанда
Ki коэффицентінің өсу не төмендеу мәні алдын ала нормаланып
Еңбек ұжымдарына белгілі бір кеңшілік беру керек. Барлық жағдай
Бірақ жұмыскердің еңбек салымын анықтайтын өлшемдер , көрсеткіштер көп
Кесімды ақы төленетін жұмыскерлердің еңбек ақысын төлеуге олардың Ki
Кесімді ақымен істейтін жұмыскер норманы орындамады. Бұл жағдайда еңбек
Кесімді ақымен істейтін жұмыскер норманы асыра орындады. Бұл жағдайда
Еңбек ақыны норманы артық немесе кем орындаған пайызы арқылы
Коэффицент Ki – ді қолдану арқылы еңбек ақыны реттеу
Енді әртүрлі еңбек сапасында еңбек ақының қатынас мөлшерінің оның
Мүмкін аралас вариант. Мысалы: бір кәсіпорында кейбір біліктілік топтары
Практиканың көрсетуі бойынша Ki коэффицентінің мәнін жұмыскердікін бригадир, цех
Екінші вариант бар. Бұл да сенімді вариант болып саналады,
Барлық жағдайларда жеке ұжымдармен жеке басшылардың пікірлеріне қоса жұмыскерлердің
Осымен әрбір жұмыскердің нақтылы Ki коэффиценті табылды дейік,
Енді әртүрлі сапалыдағы еңбектің төлеуінің қатынасына байланысты жұмысшыларға таралатын
Жұмыскердің еңбек ақысы мына формула арқылы табылады:
(7)
Мұнда: ЗП1i, ЗП2i, ЗПji – еңбек
К1i, К2i, Кji – коэффиценттің 1,2…j бөлімдердегі жұмысшылар
n1, n2, nj – 1,2…j-бөлімдегі жұмысшылар саны;
ФОТ1, ФОТ2, ФОТj – 1,2…j-бөлімдердің еңбек ақы төлеу
Ti- жұмысшының жұмыс істеген сағаты.
Жалпы еңбек ақы төлеу қоры барлық бөлімдердің қаржы қорының
(8)
Мұнда m- кәсіпорынның бөлімдерінің саны;
Кәсіпорынның жеке бөлімдерінің еңбек ақы төлеу қорының құрылу механизімін
- Бұрын қалыптасқан сайма сайлықты (прапорцияны) қолдануға болады. Мысалы:
- Жеке бөлімдердің кәсіпорынның шығарған өнімдегі пайы. Бұл вариантты
- Нақтылы бөлімнің Ki коэффицентінің жалпы мәнінін кісіпорын бойынша
Бекітілген еңбек ақыны төлеудің қатынас вилкасы арқылы таратылатын жалпы
Келесі үшінші кезеңде жаңа тарифсіз еңбек ақы төлеу жүйесіне
Төртінші кезеңде жаңа еңбек ақы төлеу жүйесінің тиімділігі талқыланады.
Еңбек ақыны есептеуде кәсіпорынның кейбір ерекшеліктерін есепке алған жөн.
Қолайсыз еңбек ету жағдайында жұмыскерлерге жоғарғы біліктілік тобын тағайындауға
3.2 Шет елдердің үлгісімен заманға
Шет елдерде еңбек ақыны төлеу сипаттамасында әрине көп тәжірибе
Еңбек ақы төлеу жүйелерінің кәсіпорынның тиімділігін арттыру үшін арналғанын
Нарық экономикасы өркендеген елдерде бірте бірте еңбек ақы төлеудің
Швецияда жұмыстың жалпы нәтижесіне байланысты еңбек ақының ауыспалы бөлігі
Германияда еңбекті ұйымдастырудың икемді формаларымен қатар мамандықты ұштастыру, өзіне
Еңбек ақы төлеу саясатында «сіңірілген еңбек» жүйесі көп қолданылады.
«Cіңірілген еңбекті» бағалаудың түрлері:
баллдық жүйе;
сауал беру жүйесі;
сараптап бағалау жүйесі;
«Cіңірілген еңбекті» бағалау жүйесі АҚШ-та көп қолданылады.
Жұмыскердің қаржылай қатынасының әртүрлері олардың фирма өміріне қатысуын ынталандырады,
Жұмыс күшінің сапасының жоғары дәрежеде болуы келесі жағдайлар үшін
жұмыскерді жұмысқа алу үшін;
жұмыс күштерін тұрақты аттестациялау;
өндірісте жұмыс күшінің тұрақтылығы;
кәсіпорында жақсы ұйымдасқан – техникалық, әлеуметтік, экономикалық жұмыс жағдайын
жұмыскердің мамандық біліктілігін тұрақты өсуін ынталандыру үшін;
Жұмыскердің өсу тетігін нақты еңбек ақы төлеу, қосымша ақы
Жұмыс күшін кәсіпорынға тартудың түрлі жолдары бар. Мысалы: жастар
Шетелдерде аттестацияның көптеген әдістері қолданылады. әсіресе жұмыскердің сіңірген еңбегіне
Жұмыскерді кәсіпорында орнықтыру үшін еңбек ақы жүйелері, әлеуметтік төлем
Кәсіпорында жоғары дәрежелі ұйымдасқан техникалық жағдайдың құрылу арқасында техника
Жоғары ұйымдасқан техникалық жағдайдың бәрі еңбек өнімділігін арттыруға, өнімдердің
5. Мамандық дәрежесін тұрақты
Шет елдер тәжірибесіндегі классикалық нарықтыққа көп көңіл аудару керек.
Мемлекет тарапынан реттеу аз еңбек ақыны оның құнсыздану кезіңдегі
Ұжымдық келісім шарт бойынша ұлттық және өнеркәсіп салаларындағы реттеу.
Фирманың ұжымдық келісім шарты, фирмалар тарифтік ставканың, айлықтың, қосымша
Осы келтірілген реттеу түрлерінің бәрі бір бірімен тығыз байланысты
Франция тәжірибесі.
Еңбек ақыны мемлекет тарапынан реттеудің үш бағыты бар:
Салық жүйесі арқылы, еңбек заңдары мен келісімдері арқылы және
Кәсіпорын деңгейіндегі еңбек ақы туралы келісімдер ұжымдық еңбек келісім
Еңбек келісімшарты кәсіпорын басшылары мен жұмыскерлер арасында келісіледі. Онда
Еңбектің сапасына және тиімділігіне байланысты көптеген кәсіпорындарда жұмыскерлерге жылдық
Үш жылда бір рет жұмыскерге ерекше келісім бойынша сыйлық
Францияда еңбек ақы фондысының құнсыздану процесіне байланысты реттеу
Швеция тәжірибесі.
Кәсіпорындардағы және қызмет көрсету сфераларындағы еңбек ақының деңгейін белгілеу
Бірдей еңбекке бірдей еңбек ақы
Жоғарғы және төменгі еңбек ақы арасындағы айырмашылықты азайту
Бірдей еңбекке бірдей еңбек ақы принципі бойынша кәсіпорындардың әр
Швеция моделінің ерекше сипатының мәні жоғарғы және төменгі еңбекақы
Ұжым келісімін қайта қарау кезінде кәсіподақ мүшелері төмен еңбек
Жапония тәжірибесі.
Жапониядағы еңбек ақы төлеу жүйесі өмір бойғы жалдау, бір
Жапониядағы еңбекті жіктеу жүйесінің ерекшелігі тәжірибеде жұмысты бағалау жұмыскердің
Қалыптасқан еңбек ақы төлеу жүйесінің негізінде жеке басшы тариф
Еңбек ақының негізгі мөлшері төрт көрсеткіш арқылы анықталады:
Жасына қарай;
Еңбек стажы бойынша;
Кәсіптік разряды бойынша;
Еңбегінің нәтижелілігі.
Мұнда жұмыскердің жасы мен стажы ескі қалыптасқан жеке ставканың
Жеке тарифтік ставка екі бөлімнен тұрады. Біріншісі жасына байланысты,
Еңбектік тарифтің мөлшері екі көрсеткішке байланысты:
Жұмыскердің еңбегінің біліктілігінің деңгейіне;
Еңбектегі көрсеткіші;
Бұл жағдайда горизонталь бойында кәсіптік разряды, ал вертикаль бойында
Әрбір жеке жұмыскер категорясына жеке еңбек ставкасының сеткасы құрылуы
Жұмыскерлер үшін бірінші мен бесінші разряд аралығы, мамандар үшін
Жұмыскердің ставкасының мөлшері тарифтік сеткадада горизонталь бойынша оның бір
Еңбектік тариф ставкасын қолдану еңбек ақының біліктілікке, жұмыскердің еңбек
Сонымен еңбекті ұйымдастыру жағдайында қазіргі замандағы көптеген Жапон фирмалары
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Салық салу жүйесі
Ең төменгі еңбек ақы
(ЕТЕа)
Минималды тұтыну бюджеті
(МТБ)
Еңбек ақының тарифтік жүйесі