МАЗМҰНЫ
І КІРІСПЕ
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Несиенің мәні мен мазмұны .
2. Несиенің формалары, түрлері және атқаратын қызметтері.
3. Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі.
4. Қазақстан Республикасында берілетін жеке және заңды тұлғалардың
ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Экономикада несие – банк жүйесінде маңызды рөл атқарады.
Несиенің маңызы, сонымен бірге оны қолдау аясы елдің
Сонымен қатар несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары
(Несие( деген сөздің өзі латын тілінен аударғанда сенуді
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Несиенің мәні мен мазмұны.
Қарыз мәмілесі ретінде несиені
Бұл жағдайды былайша түсіндіруге
Несиеге қатысты осыны айтуға
Несиенің және несиелік қатынастардың
Тауардың бір тауар иесінен
Несие қарыз мәмілесі ретінде
Несие бәрінен бұрын тауар
Ақшаның қажеттілігін қамтамасыз ететін
Несие ұдайы өндіріс процессінің
Өндірістік капиталдардың қозғалысы
Өндірістік капиталдардың жүйелі
Негізгі капиталдардың қозғалысы процесінде
Негізгі капиталдар құнының
Айналым капиталы құнының қозғалысымен
Тауарлай және ақшалай
Біріншеден, қоғам босатылған ресурстардың
Несиенің мүмкіндігі нақты
2. Несиенің формалары, түрлері және атқаратын қызметтері
Әдетте, несиенің негізгі екі формасы қарастырылады: коммерциялық және
Коммерциялық несие – бұл жеткізушінің сатып алушыға ұсынған
Коммерциялық несиенің сақталуының негізгі себептерінің бірі – тауарлардың
Басқа да несие формаларының жедел өсуіне байланысты коммерциялық
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз келісімі – аясы
Коммерциялық несиенің артықшылықтарымен қатар, кемшіліктері де бар. Уақыт
Банктік несие – бұл банктердің, арнайы несие-қаржылық мекемелерінің
Банктік несие сферасы коммерциялық несие сферасына қарағанда несиені
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы
Тұтыну несиесі – бұл тұрғындарға тұтыну тауарларын сатып
70-жылдардан бастап бірқатар елдерде жеке тұлғаларға тұрақты несиелер
Сондай-ақ, банктік мекемелер тұтыну несиесі жүйесіне қосылған. АҚШ-пен
Біріншіден, дербес несиелер – бұл жеке тұлғаларға ақшалай
Дербес несиелер тұтыну тауарларын сатып алу мен белгілі
Тұтыну несиесі көптеген елдердің экономикасында үлкен роль атқарады,
Тұтыну несиесі жеке тұлғаларға ұзақ мерзімді банктік қарыз
Жаңа тұрғын үй саясатының Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес азаматтарға
Ипотекалық несие – жылжымайтын мүліктерді: жерді, тұрғын үй
Мемлкеттік несие – азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты
Халықаралық несие – валюталық және тауарлық ресурстарды қайырымдылық
Несиенің келесі түрі бұл- ауыл шаруашылығы несиесі.
Енді қазіргі жағдайда ауыл шаруашылығын дамытудың бір жолы-
Капитал көлемінің жетіспеуіне байланысты, ауылшаруашылық кәсіпорындарды өнім өндіруді
Нарықтық экономикада өнім сапасын жоғрлату;
Жыл мезгіліне егіншілік, мал шаруашылығының табиғи климаттық факторлаға
Сондықтан ауыл шаруашылығының осындай бағытына қарай банктер
Несиенің түрлері бұл белгілі бір түрдегі экономикалық қатынас
Түрдің формадан айырмашылығы – диалектика категориясы болып табылмайды,
Осыған байланысты несие түрлері төмендегідей жіктеледі:
мерзімдері бойынша:
қысқа мерзімді (1 жылға дейін);
орта мерзімді (1 жылдан 3-5 жылға дейін);
ұзақ мерзімді (3-5 жылдан жоғары);
несиелеу объектілері бойынша:
1. негізгі қорларға берілетін несие;
2. айналым қорларына берілетін несие;
несиелеу әдістері бойынша:
қалдық бойынша несиелеу;
айналым бойынша несиелеу.
Айналым бойынша сауда және жабдықтаушы-өткізуші ұйымдар несиеленеді, ал
Мысалы, тұтыну несиесінің түрлері тауарлы және ақшалай болуы
несиелеу объектісі бойынша: тауарлы және қаржылық несиелер;
экономикалық мазмұны бойынша:
сыртқы сауда операцияларымен байланысты коммерциялық және қаржылық –
несие субъектілері бойынша:
қысқа мерзімді, орта мерзімді, ұзақ мерзімді.
Қазақстанда несиелердің келесі түрлері дамыған.
1. Ұлттық банктің несиелері:
аукциондық – Ұлттық банктің ақша несие саясатының уақытша
ломбардтық – Ұлттық банктің мемлекеттік бағалы қағаздарды кепілге
бюджеттік – Ұлттық банк Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігіне
3. Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі
Несие жүйесінің қызметінен несие қатынастары туындайды. Несие қатынастарының
ақша қаражатының экономикалық бір саласынан екінші саласына ауысуын
Қазіргі кезде – экономикасы дамыған мемлекеттердің несие жүйесінде
Біріншіден, банк капиталынның шоғырлануы мен орталықтануы нәтижесінде банк
Екіншіден, әр түрлі несие мекемелері арасында бәсекенің күшеюі.
Қазіргі кезде банктер арасындағы бәсеке халықаралық дәрежеге көтерілуде
Үшіншіден, банк капиталы мен өнеркәсіп капиталының бірігіп қаржы
Төртіншіден, несие жүйесіндегі құрылымдық өзгерістер. Арнаулы несие –
Несие жүйесінде мемлекеттік сектордың көбеюі ел экономикасын мемлекеттік
Дегенмен, экономикаға несие-қаржылық, ақша есеп және т.б қызмет
Орталық банк – мемлекеттің банк жүйесінің бірінші деңгейіндегі
Коммерциялық банктер – банк жүйесінің екінші деңгейдегі банк,
Тарихи маманданған несие-қаржы институттарының алғашқы мекемелері қарыз капиталы
Маманданған несие-қаржы институттары кез-келген мемлекеттің несие жүйесінің құрамдас
4. Қазақстан Республикасында берілетін жеке және заңды тұлғалардың
Осы қызметтердің басты ерекшелігі ол назар аударылатын даму
Клиенттерге осы несиенің артықшылығы қарыз алудың қарапайымдылығы мен
Қарыз алушының өтінішімен тұтыну несиесіне рәсімдеу басталады. Тұтыну
қарыз алушының несиені өтеу қабілеттілігі мен төлем қабілеттілігін
несиелік келісім-шарт жасау;
қарызды қамтамасыз етуге келісім-шарт жасау.
Жеке қарыз алушының несиені өтеу қабілеттілігін талдау дегеніміз
Төлем қабілеттілігін талдаған кезде банк керекті деректерді сұрауы
Потенциалды қарыз алушының несиелік өтеу қабілеттілігін талдағанда оны
Эксперттік талдау негізінде әдістерді пайдалана отырып, банктер жалпы
Балдық жүйені қолдану эксперттік бағалауды қолдануға қарағанда бұл
Төлем қабілеттілігін талдау - қарыздық міндеттемелерді қарыз алушының
Қарзы алушы банкке тұтыныу судасын өтінген өтінішімен бірге
Қарыз алушының тұтыну ссудасын өтеудің басты көзі оның
А. айлық табыс: жұмыс ақысынан салықты ұстап қалу,
Б. Айлық шығын: ағымдағы шығындар, сақтандыру салымдары, бұрын
Жайғастырылған табыс = А – Б. Қарыз алушының
Арнайы коэффициенттерді банк тұтыну ссудасының барабар несие тәуекелділігінің
к1 = қарызды өтеудің төлемінің минималды мөлшері /
к2 = берешектің максималды жіберілген мөлшері /
Осы коэффициентерді пайдалана отырып банк мына жағдайды бағалайды:
Жақсы көрсеткіштер шыққанда, банк тұтыну қарызының келісім-шарты негізінде
сомасы;
мерзімі;
өтеу реті;
сыйақы ставкасы;
басқа шарттар.
Тұтыну несиесін рәсімдегенде оның құнына назар аударылады, оған
D = (S + M) x K +
D – қарыз бойынша кіріс
S – банк ресурстарымен тартылған нақты құн
M – банк маржасы
K – тұтыну несиесінің сомасы
R – қарызды өтеудегі және берудегі тікелей және
Қазақстан халық банкінің жеке тұлғаларға пластикалық карточка бойынша
Үй заттарын алуға (жеке тұлғаларға);
Емделуге (медициналық қызмет);
Оқу орындарында бала оқыту үшін және т.б.
Несие негізінен 23 жастан жоғары азаматтарға келісім-шарт бойын
ша тағайындалған қайтару мерзіміне беріледі. Несиені беру кезінде
Несиені тұтыну мақсатына бергенде максималды мерзімі мысалы
18 айдан жоғары болмауы керек, ал минималды мерзімі
Объектіні және субъектіні позитивтік бағалау, несиемен қамтамасыз етудің
Барлық жағдайда қарыздық шот дебеттеліп белгілі клиенттің есеп
Көлемі бойынша несие беру де үш вариантқа бөлінеді:
Қарыз толық сомасында оның біртіндеп шығындалуы іске асырылатын
Несиенің толық көлемін алу құқығын клиент қосымша ақшалай
Клиент несиелік келісімде бұрын белгіленген несие көлемін алудан
Экономикалық тұрғыдан несие бағытының бірінші варианты клиент үшін
Басқа тең шарттарында клиенттің несие алудан бас тартуы
Несиенің толық мөлшері клиенттің билігіне түсуі әртүрлі жағдайларға
Әрекет мерзіміне қарай: шығарылатын және ішкі жылдық лимиттер.
Несиенің көлемінің өзгеруі деңгейіне байланысты, қарыз алушы көбеюші
Қатты лимит қарыз алудағы максимал құқығын жазады, банктің
Еркін лимит болып саналады, егер клиент белгілі бір
Әртүрлі лимиттік несиелеу клиенттің банктік ссуда алу құқығының
Клиентке берілген несие шамасы, өтінішіне бір жағынан клиенттің
қарыз алушының айналым төлеміндегіі мөлшердің үзілісі;
тауарлы-материалдық құндылықтардың нақты жинағының несие айналысына түсуі және
маржа деңгейі;
тәуекелдің деңгейі және банктің клиентке сенуі;
банкте белгілі бір көлемде бар болуы және т.б.
Несиенің берілу және өтелуінің белгіленген моделі болмайды. Тәжірибе
Несиелік келісім негізінде эпизодтық өтеу;
Жеке қаражаттар фактілі жиналу мөлшерінде өтеу және қарыз
Алдын-ала белгіленген сомалар негізінде жүйелі өтеу (жоспарлы төлемде);
Қарыздық берешекті азайтуға есеп айырысуды қолданбай түсімді
Несиені өтеудің мерзімін өзгерту;
Мерзімі өткен берешекті (мерзімі өткен несие( шотына аудару.
Мерзімі өткен берешектердің банктің резерв шотына т.б. есептен
Несиенің эпизодтық өтеуі көбінесе несиенің шарты негізінде өтімділік
Банктің қорының шотына берешектерді мерзім қысқартуды есептен шығару
Несиені толығымен өтеу;
Несиені бөлшектеп өтеу.
Жиірек өтеу:
Бір реттік несиелік өтеу;
Бірнеше реттік несие өтеу.
Уақыт бойынша өтеуді жүзеге асыру:
Жүйелік несие өтеу;
Эпизодтық несие өтеу.
Мерзімдік өтеу бойынша:
Жедел несие өтеу;
Мерзімді ұзарту несиесін өтеу;
Мерзімді қысқарту несиесін өтеу;
Ұзақ мерзімді несиені өтеу.
Несиені өтеуді рәсімдеу құжат түрінде және құжатсыз
Соңғы жылдары макроэкономикалық шарттардың жақсаруы және қаржы нарығының
Сонымен қатар, Қазақстанда несие берудің қарқынды дамуынайқындайтын факторларға
несиеге өмір сүруден қорықпайтын тұрғындар саны артып келеді;
банктердің сыйақы ставкаларының төмендеу үрдісі байқалады;
банктер несие берудің жаңа түрлерін көбейту жөнінде өздерінің
экономикалық өсудің жоғары қарқыны үнемі ақша қаражаттарының жетіспеуінен
Осы жағдайларда банктер берілетін жаңа несиелердің спектрін әжептәуір
Бүгінгі таңда Қазақстандағы несие нарығы мынадай үрдістермен сипатталады.
Сонымен қатар қысқа мерзімді несиелермен салыстырғанда орта және
Қарызшылардың сипаты бойынша несие құрылымына келсек, несиелік қызмет
Тұтыну несиесі де маңызды әлеуметтік роль
Несиелендірудің тиімді жұмыс істейтін үш деңгейлі жүйесі құрылды.
Бірінші деңгейде негізінен ірі және орташа клиенттерге
Екінші деңгейде шамалы клиенттерге қызмет көрсететін банк
Үшінші деңгейде негізінен шағын, ұсақ клиенттермен жұмыс
Сондай- ақ ипотекалық несие және тұрғын үй құрылысына
ҚОРЫТЫНДЫ
Несиенің нарықтық экономикадағы мәні мен мазмұнын, оның формалары
Несиенің қажеттілігі ұдайы өндіріс процесі фазаларының бірлігі мен
Құнының тауарлай және ақшалай формасына сәйкес несиенің екі
Несиенің түрлері бұл белгілі бір түрдегі экономикалық қатынас
Төлем қабілеттілігін талдау деп қарыздық міндеттемелерді қарыз алушының
Несие жүйесі кең мағынада – бұл несиелік қатынастар,
Банктік ұйымды қызықтыру үшін және бизнестік құрылымға деген
банктің негізгі несиелік қызметі болып несиелік саясат саналады;
несие жоспарланған салада ғана беріледі;
несие беру банк ресурстарына ғана тәуелді емес, сонымен
кленттің мүмкіндіктеріне тәуелді;
несиелеу жүйесі несиелеу қағидаларына негізделеді (қайтару,
төлеу және қамтамасыз ету);
несие қабілеттілігі нақты дұрыс нәтиже береді;
бүгінгі таңда клиенттердің мүмкіншілігі ол несиені кепілдікке алу
Қазіргі жағдай несиенің маңызы қай сала үшін болмасын
Бұл жұмыста несиенің тиімділігі, қажеттілігі, төлем қабілеттілігі мен
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Алимбаев А.А. Банктік және өнеркәсіптік капиталдың шоғырлануы: Қазақстанда
Давлетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: учебное
Жуков Е.Ф., Максимова Л.М., Печникова А.В. и др.
Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары: Оқу
Лаврушин О.И., Мамонов И.Д., Валенцева Н.И. и др.
Сейтқасымов Ғ.С. Ақша. Несие. Банк. –Алматы. Экономика. 2001ж.
Самсонова Н.Ф. Финансы, денежноре обращение и кредит: учебник.
Бекболатұлы Ж. Қаржы-несие мекемелерінің тиімділігін арттыру факторлары //
Лисак Б. Анализ кредитоспособности и платежеспособности заемщика банка
Смагулова Ш.А. Макроэкономика. –Алматы 1997.
Утеулин Е, Кенжеханов М. Система кредитования в банках
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Экономикалық теория кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Несие және оның мәні
Ғылыми жетекші:
Студент:
4
- 32 -
сберегательная система
Эмиссиялық емес банктер