Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың құқықтық негіздері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1 КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ НОРМАЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫ ЗЕРТТЕУДІҢ КЕЙБІР ТЕОРИЯЛЫҚ
9
1.1 Конституциялық құқықтық норманың түсінігі және сипаты 9
1.2 Конституциялық құқықтық нормалардың құрылымы және түрлері
20
2 КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ НОРМАЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ЖҮЙЕСІ
33
2.1 Конституциялық құқықтық норманы жүзеге асырудың мәні және ерекшеліктері
33
2.2 Конституциялық құқықтық норманы жүзеге асырудың нысаны: түсінігі, түрлері
41
2.3 Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруға әсер ететін
48
ҚОРЫТЫНДЫ 57
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыста конституциялық құқықтық
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасының тәуелсіздікке қол жеткізуі мемлекет
Елімізде демократиялық, құқықтық әрі азаматтық қоғам орнату бағытында Конституцияның
Конституциялық құқықтық нормалар қоғам өміріндегі ең бір маңызды қатынастардың
Конституциялық құқықтық нормалар және оларды жүзеге асыру, жалпы конституциялық
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру жүйесінде еліміздің негізгі заңы
Қазіргі кезеңде конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру мәселесін тәуелсіз
Бұл жағдайлардың барлығы конституциялық құқықтың теориялық мәселелерін, оның ішінде
Дипломдық жұмыс тақырыбының зерттелу деңгейі. Конституциялық құқық теориясындағы маңызды
Конституциялық құқықтық нормалардың жүзеге асуын зерттеушілердің ішінде бірнеше авторлардың
Кеңестік кезеңнен бері конституциялық құқықтық нормалардың жүзеге асуының көптеген
Кейінгі кезеңдерде бұл мәселемен айналысушы ғалымдар легі де қалыптасуда.
Отандық ғалымдардың еңбектерінде конституциялық құқықтық нормалардың жүзеге асуы жалпы
Сонымен қатар, конституциялық құқықтық нормалардың жүзеге асуының процессуалдық ерекшеліктері
Отандық заңгерлердің ішінде конституциялық құқық теориясының көптеген мәселесімен айналысушы
Осы бағыттағы тағы бір сүбелі жұмысты атқарып жүрген ғалымдардың
Жоғарыдағы біздің конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруға қатысты зерттеулердің
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Диссертациялық жұмыстың негізгі мақсаты
конституциялық құқықтық нормалардың табиғатын ашу және олардың негізгі түрлерін
конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруға ықпал ететін факторлар жүйесін
конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың түсінігін және ерекшеліктерін айқындау;
конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың нысандарын және олардың негізгі
конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың нысанының, әдістері мен тәсілдерінің
Қазақстан Республикасы Конституциясының тікелей қолданылуын – конституциялық құқықтық нормаларды
конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудағы Президенттің өкілеттілігін саралау;
конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудағы Парламенттің атқаратын рөліне талдау
конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудағы Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің
Дипломдық жұмыстың объектісі конституциялық құқық теориясындағы өзекті мәселелерінің бірі
Дипломдық жұмыстың нормативтік базасы. Жұмыстың негізгі нормативтік базасын Қазақстан
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Дипломдық жұмыстың басты арқауы болып
Дипломдық жұмыста негізгі байлам-түйіндер:
конституциялық норма жалпы құқықтық нормалар жүйесінде маңызды роль атқаратын,
конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру ортақ заңдылықтарға бағынатын,
конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың басты нысандарына (түрлеріне) конституциялық
Қазақстан Республикасы Конституциясының тікелей қолданылуы оны жүзеге асырудың басты
Қазақстан Республикасының Президенті конституциялық нормаларды жүзеге асыру ісіне заңда
Қазақстан Республикасының Парламенті тікелей де және жанама да тұрғыда
Конституциялық Кеңес конституциялық нормалардың жүзеге асуын қамтамасыз етуші басты
Дипломдық жұмыстың методологиялық негізі. Диссертациялық жұмысты жазу барысында ізденуші
Зерттеу жұмысында қоғамдық ғылымдарға ортақ жалпы танымдық және арнайы
Диссертациялық жұмысты жазу барысында автор отандық ғалымдар С.З. Зимановтың,
Сонымен қатар, конституциялық құқықтық норманы жүзеге асырудың әр қырымен
Дипломдық жұмыстың теориялық және тәжірибелік маңызы. Зерттеу жұмысының негізгі
Диссертациялық жұмыстың негізгі нәтижелері мен тұжырымдары жоғарғы заң оқу
Сонымен қатар конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру мәселесіне қатысты
Дипломдық жұмыстың құрылымы және көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2
1 КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ НОРМАЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫ ЗЕРТТЕУДІҢ КЕЙБІР ТЕОРИЯЛЫҚ
1.1 Конституциялық құқықтық норманың түсінігі және сипаты
Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет ретінде дамуы еліміздің конституциялық құқықтық
Қазақстанның конституциялық құқықтық дамуының қазіргі кезеңде белгілі дәрежеде тарихи
Қазіргі қолданып жүрген 1995 жылғы 30-шы тамыздағы Конституция нормаларын
Жалпы конституциялық құқықтық нормаларды саралау әрқашан да конституциялық норманың
Қазіргі кезеңдегі құқықтық дамуда құқықтың нормативтік сипаты белгілі дәрежеде
Конституцияда көрініс табатын жалпы ережелердің, қағидалардың, дефинициялаудың болуы оны
Нормативтік сипаттағы нормаларға сонымен қатар, бағдарламалық конституциялық ұсыныстарды да
Конституцияның нормативтік қоры, сонымен қатар, оның осы уақытқа дейінгі
Оның нормативтілігі ұзақ мерзімге созылатын тұрақты реттеумен тәртіптің жүйесін
Конституцияның нормативтілігі, сонымен қатар, жүріс-тұрыстың үзіліссіз қолданылатын жалпыға міндетті
Сонымен біз Конституция ережелеріне әрқашан да нормативтік сипат тән
Конституциялық талаптар мен ережелердің нормативтік сипатын айқындаумен тығыз байланысты
Бұл мәселеде біз П.Ф. Мартыненконың ойына қосыламыз: “…Под конституционной
Конституциялық нормалар құқықтық жүйенің ішіне кіретін болғандықтан белгілі қасиеттерге,
Конституциялық нормалардың мақсаты-қоғамдық қатынастарды қалыптастыру, бағалау болып табылады. Конституциялық
Конституциялық нормаларға мәліметтік бай қасиеттер де тән болып келеді.
Конституциялық норма, сонымен қатар мемлекетпен өте тығыз байланысты. Себебі,
Конституциялық нормалар жалпыға міндетті жүріс-тұрыс ерекшеліктерін қалыптастырады. Конституциялық нормалардың
Сонымен қатар, конституциялық нормаларға ерекше сипат тән болып келеді.
Конституциялық құқықтық нормалардың ерекшелігін жүйелеп көрсететін болсақ, төмендегідей:
Конституциялық құқықтық нормалардың ерекшеліктері
Конституциялық құқықтық нормалардың негізінде белгілі құқықтық қатынастардың түрі пайда
Конституциялық құқықтың нормалары ерекше сипаттағы қоғамдық қатынастарды реттейді
Конституциялық құқықтық нормалар әрқашанда мемлекетпен тығыз байланысты
Конституциялық құқықтық нормаларға әмбебаптық сипат тән
Конституциялық құқықтық нормалар бірнеше бағытты қамтуға арналған
1 - Сурет-Конституциялық құқықтық нормалардың ерекшеліктері
Конституциялық нормаларға жеке өзіндік қасиет тән. Біз жоғарыда тек
Біріншіден, мұндай монополия нақты болуы мүмкін емес. Әрқашанда тек
Екіншіден, қоғамдық қатынастар конституциялық нормалардың негізгі басты ерекшеліктерінің
Конституциялық құқықтық нормаларға тән ерекше белгілер дегеніміз – сол
Біріншіден, конституциялық құқықтық нормаға жалпылық сипат тән. Конституциялық құқықтық
Екіншіден, конституциялық құқықтық нормаға жүйелілік тән. Конституциялық құқықтық норма
Үшіншіден, конституциялық құқықтық норма басқа нормаларға қарағанда жоғары тұрады.
Төртіншіден, конституциялық құқықтық нормаларға алғашқылық сипат тән. Себебі, конституциялық
Бесіншіден, конституциялық құқықтық нормалар мемлекеттік құрылыстың реттелуге жататын қырының
Алтыншыдан, конституциялық құқықтық нормаларда көптеген жағдайларда мемлекеттің алдына қойған
Бұл айтылғандарымыздың барлығы конституциялық құқықтық норманың ерекше тұрақты белгілері
Конституциялық нормалар мен конституциялық құқықтың басқа нормаларының арасында белгілі
Конституциялық нормалар конституциялық құқықтың басқа нормаларынан ерекшеленеді. Белгілі ғалым
Конституциялық құқықтық нормалардың негізгі қызметтері
Конституциялық құқықтық нормалардың құрылтайшылық қызметі
Конституциялық құқықтың нормалардың құқық берушілік қызметі
Конституциялық құқықтық нормалардың қорғаушылық қызметі
Конституциялық құқықтық нормалардың жүйе құрушылық қызметі
Конституциялық құқықтық норманың аксиологиялық қызметі
2-Сурет-Конституциялық құқықтық нормалардың негізгі қызметтері
Конституциялық нормалардың ерекшеліктері оның негізгі атқаратын қызметтеріне байланысты көрінеді.
Конституциялық нормаларға біздің ойымызша, жалпы құқық нормаларына тән қызметтер
Біріншіден, конституциялық нормалардың реттеушілік қызметі. Бұл қызмет тек конституциялық
Екіншіден, Конституциялық нормалар белгілі жағдайларда қоғамдық қатынасқа қатысушыларға құқықтар
Үшіншіден, конституциялық нормаларға түсушілік міндет тән болып табылды. Конституцияда
Төртіншіден, конституциялық нормаларға қорғаушылық қызмет тән. Конституцияда және басқа
Конституциялық нормаларға тән тағы бір белгінің қатарына біз оның
Конституциялық норманың ең жоғарғы заңдық күші мен ол нормаларды
Сонымен қатар, конституциялық норманың жоғарғы заңдық күшімен, оның міндеттілігін
Конституциялық нормалардың тағы бір ерекше қыры-олардың табиғатының тұрақтылығы. Конституциялық
Енді қорыта келе, конституциялық норманың түсінігін айқындауға ойысайық. Жоғарыда
Конституциялық құқықтық нормаларға қатысты бұл анықтама да оның шынайы
Жоғарыдағы айтылған ойлардан конституциялық құқықтық норманы тек конституцияда көрініс
Жалпы конституциялық құқықтық нормалар дегеніміз В. Мамоновтың айтуы
Конституциялық нормалардың анықтамасын ресейлік оқулықтардың бірінде былай тұжырымдаған “конституционно-правовыми
Отандық ғылымдардың ішінде белгілі ғалым Ғ. Сапарғалиев
Конституционно-правовым нормам присущи все признаки правовых норм. Они принимаются
Конституциялық норманың жоғарыда біз сипаттап өткен анықтамаларын саралап қарайтын
Конституциялық норма жалпы құқықтық нормалар жүйесінде маңызды роль атқаратын
Зерттеу нәтижесі көрсеткендей конституциялық құқықтық нормалар қоғамның ең жоғарғы
1.2 Конституциялық құқықтық нормалардың құрылымы және түрлері
Көптеген ғалымдарымыз конституциялық құқықтық норманың ерекшелігін көбінесе оның құрылымымен
Қандай да болмасын құқықтық норманың ішкі элементтерінің қатарына гипотеза,
Жалпы кең ауқымда қарайтын болсақ, норманың ішкі құрылымы өзара
Қандай да болмасын, конституциялық нормада элементтерінің толығымен немесе жарым
Енді біз конституциялық нормаларда құқық нормасының ішкі құрылымының элементтері
Көптеген конституциялық нормалар диспозициядан құрылады. Диспозиция көптеген жағдайларда реттеушілік
Сонымен қатар, конституциялық нормалардың ішінде гипотеза көптеп кездеседі. Олардың
Гипотезаның ішінде жай және күрделі дегендерді бөлуге болады. Жай
Конституциялық норманың гипотезасын, сонымен қатар басқа да негіздер бойынша
Құқық нормасының санкциясы мәселесіне келетін болсақ, онда біз бұл
Конституциялық құқықтық норманың санкциясы әрқашан да жасалған теріс әрекетке
Шын мәнінде, конституциялық норманың құрамында санкцияның алатын орны өте
Қорыта келгенде, конституциялық норманың құрамын бір жақты бағаулауға
Конституциялық құқықтық нормалар жүйесіндегі маңызды теориялық мәселелер қатарына конституциялық
Жалпы алып қарағанда, қандай да болмасын құқық нормасын типологиялау,
Біріншіден, топтастыруға жататын объектінің ерекшелігіне және екіншіден, сол объектіні
Конституциялық құқықтық нормаларды жіктеудің мәні мен маңызын кішігірім талдай
Біріншіден, конституциялық реттеудің объектісінің ерекшелігін негізге алу;
Екіншіден, конституциялық құқықтық нормалардың атқаратын қызметтерінің мазмұнын ескеру;
Үшіншіден, олардың конституциялық реттеу механизмінде атқаратын рөлінің ерекшелігіне көңіл
Төртіншіден, конституциялық құқықтық нормалардың иерархиясы ;
Бесіншіден, конституциялық құқықтық нормалардың уақыт аясындағы жүзеге асуының шегі;
Алтыншыдан, конституциялық құқықтық нормалар реттейтін қоғамдық қатынастардың аясы;
Жетіншіден, конституциялық құқықтық нормалардың міндеттілік дәрежесі;
Сегізіншіден, конституциялық құқықтық нормалардың айқындылық дәрежесі.
Конституциялық нормаларды еліміздің белгілі ғылымдарының
Өкілеттік беруші конституциялық құқықтық нормалар субъективтік құқықты жағымды мазмұнда
Конституциялық заңдарда тыйым салатын нормалар да бар. Олар адамдардың
Міндеттеуші конституциялық нормалар адамдардың, қоғамдық бірлестіктердің, мемлекеттік органдардың белгілі
Конституциялық - құқықтық нормалардың, оларды құқық саласының басқа құқықтық
Конституциялық - құқықтық нормалар ерекше қоғамдық қатынастарды реттейді. Конституциялық
Конституциялық - құқықтық нормалардың үлкен заңдық күші бар. Басқа
Материалдық және іс-жүргізуші конституциялық - құқықтық нормалар өзіндік қырымен
Бірінші тобына, конституциялық құрылыстың негіздерін айқындайтын, егемендікті бекітетін,
Конституциялық құқықтық нормалардың бұл тобы, конституциялық құрылыстың тұрақтылығы мен
Екінші топқа, оның объектісі адам құқықтары мен бостандықтары
Үшінші топқа, мемлекеттің құрылым нысанын бекітетін, мемлекеттік және аумақтық
Отдельную группу образуют нормы, содержащие принципиальные конституционные решения
В Конституции особо выделены нормы, выполняющие "служебную" роль. Они
Данную классификацию конституционных норм дополняет и обогащает деление их
Конституциялық құқықтық нормалардың конституциялық қатарына реттеу механизмінде атқаратын рөлінің
Конституциялық нормаларды жүріс-тұрыстың тәртібімен аясын белгіленуіне байланысты да бірнеше
Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет
Республика қызметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық;
Қазақстан Республикасы – президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет.
Республиканың егемендігі оның бүкіл аумағын қамтиды. Мемлекет өз аумағының
Республиканың әкімшілік-аумақтық бөлінісі, астананың орналасатын жері мен мәртебесі заңмен
Қазақстан Республикасы және Қазақстан атауларының мәні барабар /2 бап/.
Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық.
Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы
Қазақстан Республикасында билікті ешкім де иемденіп кете алмайды. Билікті
Халық пен мемлекет атынан билік жүргізуге Республика Президентінің, сондай-ақ
Республикада мемлекеттік билік біртұтас, ол Конституция мен заңдар негізінде
Қазақстан Республикасының Президенті – мемлекеттің басшысы, мемлекеттің ішкі және
Республиканың Президенті – халық пен мемлекеттік билік бірлігінің, Конституцияяның
Республика Президенті мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін
Парламент Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге асыратын Республиканың
Парламенттің өкілеттігі оның бірінші сессиясы ашылған сәттен басталып, жаңадан
Парламенттің өкілеттігі Конституцияда көзделген жағдайлар мен реттерде мерзімінен бұрын
Праламенттің ұйымдастырылуы мен қызметі, оның депутаттарының құқықтық жағдайы конституциялық
Бұл Конституцияда берілген мысалдардың барлығы жалпы реттеушілік сипаттағы нормалар
Ал нақты реттеушілік нормаларға қатысты мысалдарды да біз еліміздің
Палаталардың бірлескен отырысында Парламент:
Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар
Республикалық бюджетті және Үкімет пен Республикалық бюджеттің атқарылуына бақылау
Республика Президентінің қарсылығын туғызған заңдар немесе заңның баптары бойынша
Президентке оның бастамасы бойынша әр палата депутаттары жалпы санының
Президенттің Республика Премьер-Министрін, Республика Ұлттық банкінің төрағасын тағайындауына келісім
Премьер-Министрдің Үкімет бағдарламасы туралы баяндамасын тыңдап, бағдарламаны мақұлдайды немесе
Әр Палата депутаттары жалпы санының үштен екісінің көпшілік даусымен,
Соғыс және бітім мәселелерін шешеді;
Республика Президентінің ұсынысы бойынша бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау жөніндегі
Республикалық референдум тағайындау туралы бастама көтереді;
Республика Конституциялық Кеңесінің Республикадағы конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы жыл
Палаталардың бірлескен комиссияларын құрады, олардың төрағаларын сайлайды және қызметтен
Парламентке Конституция жүктеген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады /53
Сенаттың ерекше қарауына мыналар жатады:
Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуымен Республика Жоғарғы Сотының төрағасын, Жоғарғы
Республика Президентінің Республиканың Бас прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің
Республиканың Бас прокурорын, Жоғарғы Сотының төрағасы мен судьяларын оларға
Республиканың заңдарына сәйкес жергілікті өкілдікті органдардың өкілеттігін мерзімінен бұрын
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот Кеңесінің құрамына екі депутатты жіберу;
Республиканың Президентін қызметінен кетіру туралы Мәжіліс қозғаған мәселені қарау
Мәжілістің ерекше қарауына мыналар жатады:
заңдардың жобаларын қарауға қабылдау және қарау;
Республика Парламенті қабылдаған заңдарға Қазақстан Республикасы Президентінің қарсылықтары бойынша
Республика Президентінің ұсынуымен Республиканың Орталық сайлау комиссиясының Төрағасын, Төрағасының
Республика Президентінің кезекті сайлауын хабарлау;
Әділет біліктілік алқасының құрамына екі депутатты жіберу;
Республика Президентіне қарсы мемлекетке опасыздық жасады деп айып тағу
Конституциялық құқықтық нормаларды көрсетілген талаптардың міндеттілік дәрежелерінің әртүрлілігіне байланысты
Жоғарыдағы талдауды саралап, жүйелей келгенде конституциялық құқықтық нормаларды мынандай
Конституциялық құқықтық нормалардың негізгі түрлері
Конституциялық реттеудің механизімінде атқарушы рөліне байланысты
Атқарушы қызметінің мәнінің ерекшеліктеріне байланысты
Мақсатына байланысты
Материалдық және процессуалдық
Құқық берушілік,
құқық қорғаушылық
Міндеттеуші, тыйым салушы, өкілеттік беруші
3 - Сурет-Конституциялық құқықтық нормалардың негізгі түрлері
Конституциялық нормаларды қоғамдық қатынастар реттеу ерекшеліктеріне қарай жалпы, арнайы
Қорыта келгенде, айтарымыз конституциялық нормаларды әр түрлі талаптарға сәйкес
2 КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ НОРМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ЖҮЙЕСІ
2.1 Конституциялық құқықтық норманы жүзеге асырудың мәні және ерекшеліктері
Конституциялық құқықтық норманы жүзеге асыру көп қырлы құбылыс болып
Біздің ойымызша, конституциялық құқықтық норманы жүзеге асыру оның әрекет
Жалпы құқықты жүзеге асыруда екі мәселені бөліп көрсетуге болады.
Жалпы іс-әрекет жүзеге асыруды білдірмейді. Ол құқықтық норманы күнделікті
Конституциялық құқық нормаларды жүзеге асырудың ерекше белгілері мен сипатын
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың мәні оның сыртқы заңи
Құқық теориясында жалпы құқықты жүзеге асырудың мәні субъектілердің құқықтық
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру күрделі әлеуметтік құқықтық құбылыс
Біз бұл жерде ағымдағы заңдарды жүзеге асыруға қарағанда, конституциялық
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруда біріншіден, конституциялық норманың әлеуметтік
Қазіргі кезеңдегі құқықтануда конституциялық нормаларды жүзеге асыруды оны қолданудың
Қалай да болмасын конституциялық нормаларды жүзеге асыру тәжірибеде әр
Конституциялық құқықтық нормалардың өздері де әртүрлі конституцияларда басқа да
Сонымен қатар, тағы бір ескеретін жағдай әртүрлі елдердің конституцияларында
Республика қызметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық;
Конституциялық нормаларды жүзеге асырудағы тағы бір ерекшелік конституциялық нормалардың
Жоғарыдағы аталған конституциялық құқықтық норманың жүзеге асуы кешенді шаралардың
Күнделікті өмірде конституция нормаларының жүзеге асуына ерекшеліктерін әртүрлі жағдайларда
Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуымен Республиканың Жоғарғы Сотының төрағасын, Жоғарғы
Республика Президентінің Републикасның Бас прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің
Республиканың Бас прокурорын, Жоғарғы Сотының төрағасы мен судьяларын оларға
Республиканың заңдарына сәйкес жергілікті өкілдікті органдардың өкілеттігін мерзімінен бұрын
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот Кеңесінің құрамына екі депутатты жіберу;
Республиканың Президентін қызметінен кетіру туралы Мәжіліс қозғаған мәселені қарау
Конституция қандай да елдің болмасын мемлекеттік құқықтық дамуында ерекше
Сонымен қатар, конституция адам құқықтары мен бостандықтарының негізін айқындайды.
Өркениетті қоғамдар үшін маңызды болып табылатын азаматтық қоғам мен
Азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет талаптары Конституцияда негізінен құқықтық
Конституцияда көрініс тапқан осындай құқықтық мұраттарды нақты жүзеге асыру
Конституция мен конституциялық нормалардың жүзеге асуы бір ұғымды білдіре
Конституция мен конституциялық норманың жүзеге асуында өзіндік ерекшеліктер бар
Конституция мен конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруда тағы бір
Конституция мен конституциялық нормалардың басқа заң нормаларына қарағандағы басымдығы;
Конституция мен конституциялық нормалардың тікелей жүзеге асу қағидасы;
Конституция мен конституциялық нормаларды жүзеге асырудың ерекше механизмін басшылыққа
Аталған нормалардың ағымдағы заңдар арқылы жүзеге асуындағы бірізділік қағидасы;
Конституция және конституциялық нормаларды жүзеге асырушылардың ерекше мүмкіндіктерін баянды
Конституция және конституциялық нормалар өмірімізде осы бастауларға сүйеніп, жүзеге
Конституциялық нормаларды жүзеге асыру процесінде белгілі заңдылықтарды да сақтай
Конституция және конституциялық нормаларды жүзеге асырушы субъектілердің де өзіндік
Бұл жүргізілген зерттеу барысы бізге конституциялық құқықтық нормалардың конституциялық
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың мәнін зерделеу, оның нормативтік
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың мазмұны конституциялық құқықтық қатынасқа
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың әлеуметтік- құқықтық сипатын тану
Зерттеу барысында, сонымен қатар конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру теорияда, сонымен қатар күнделікті
2.2 Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың нысаны: түсінігі, түрлері
Қазақстан Республикасының тәуелсіз ел ретінде дамуы мемлекеттік-құқықтық жүйедегі көптеген
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың нысанын түсіну үшін жалпы
Құқық теориясында бұл мәселе төңірегінде бір ойды білдіретін және
Бірінші көзқарасқа сәйкес, конституциялық норманы жүзеге асыру жалпы құқықтық
Біз бұл жерде көрсетілген нысандардың барлығын жеке-жеке талдауды алдымызға
Сәйкесінше бұл: құқықтық тиым салуды орындау; заңды міндеттерді орындау,
Бірақ, жоғарыдағы конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың нысандарын шынайы
Себебі, аталған жүзеге асыру нысандарын бөлудің біртекті, дұрыс жіктемелері
Бұл жүзеге асырудың нысандары шартты сипатта болып табылады. Күнделікті
Құқықтық нормаларды жүзеге асырудағы бірізділіктің жоқтығы ғалымдар тарапынан әртүрлі
Үшіншіден, бұл жіктеуде негізінен реттеуші норманың диспозициясына басымдық беріліп
Жоғарыда айтқанымыздай, конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруды түсінудің екінші
Ғылыми әдебиеттерде конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруды құқық субъектілерінің
Бұл кіші-гірім конституциялық нормаларды жүзеге асырудың нысанын түсінуге байланысты
Конституциялық құқықтық норманы жүзеге асыру бірнеше кезеңдерді қамтитын үлкен
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың түрлеріне тоқталмастан бұрын біз
1. Қазақстан Республикасында идеологиялық және саяси әр алуандылық танылады.
2. Қоғамдық бірлестіктер заң алдында бірдей. Қоғамдық бірлестіктер ісіне
3. Мақсаты немесе іс-әрекеті Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге,
4. Республикада басқа мемлекеттердің саяси партиялары мен кәсіптік одақтарының,
1. Мәжіліс депутаттарын сайлау жалпыға бірдей, тең және төте
2. Сенат депутаттары жанама сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс
3. Парламент депутаттарының кезектен тыс сайлауы Парламент өкілеттігін мерзімінен
4. Қазақстан Республикасының кемінде бес жыл азаматы болған,
5. Бір мандатты аумақтық сайлау округі бойынша тиісінше облыстың,
1) мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының, оның қорғаныс қабілетінің, қауіпсіздігінің, қоғамдық
2) Парламентке республикалық бюджетті және оның атқарылуы туралы есепті
3) Мәжіліске заң жобаларын енгізеді және заңдардың орындалуын қамтамасыз
4) мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады;
5) Республиканың сыртқы саясатын жүргізу жөнінде шаралар әзірлейді;
6) министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің, өзге де орталық және жергілікті
7) Республиканың министрліктері, мемлекеттік комитеттері, өзге де орталық және
8) Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдардың басшыларын қызметке
9) Конституциямен, заңдармен және Президент актілерімен өзіне жүктелген өзге
Конституциялық құқықтық норманы жүзеге асырудың екінші түріне (нысанына) Конституциялық
Қазақстан Республикасының Президентін конституциялық заңға сәйкес жалпыға бірдей, тең
Республика Президенті болып тумысынан Республика азаматы болып табылатын, қырық
Республика Президентінің кезекті сайлауы желтоқсанның бірінші жексенбісінде өткізіледі және
Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу процентінен астамының дауысын алған
Конституциялық құқықтық норманы жүзеге асырудың тағы бір нысанына біз
Республиканың Президенті өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы
Конституциялық құқықты норманы жүзеге асырудың тағы бір түрі ол
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың негізгі нысандары
Конституциялық құқықтық нормаларды сақтау
Конституциялық құқықтық нормаларды орындау
Конституциялық құқықтық нормаларды пайдалану
Конституциялық құқықтық нормаларды қолдану
4-Сурет-Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың негізгі түрлері
Бұл аталғандардың барлығы конституциялық құқықтық норманы өмірге ендірудің бірнеше
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру белгілі бір дәстүрлі қалыптасқан
2.3 Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруға әсер ететін
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру процесінен қоғам дамуының параметрлерін
1. Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік
2. Республика қызметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру механизмі тұтас және өте
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруға ықпал етуші әлеуметтік факторларды
Конституциялық құқықтық нормаларға әсер етуші әлеуметтік факторлардың түсінігін С.В.
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруға әсер ететін факторлардың нобайы
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруға әсер ететін факторлар
Әлеуметтік факторлар
Экономикалық факторлар
Саяси факторлар
Идеологиялық факторлар
Әлеуметтік-психологиялық факторлар
Әлеуметтік-таптық факторлар
5 -Сурет - Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруға әсер
Конституциялық құқықтық нормаларға әсер етуші негізгі фактордың қатарына экономикалық
1. Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады
2. Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам
3. Жер және оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен
Кризис вызван различными причинами: помимо криминального разгосударствления общенародной собственности,
Конституциялық нормалардың жүзеге асуында экономикалық фактор маңызды роль атқарады.
1.01.1998 жылға дейінгі бар пропорционалды стажына байланысты солидарлы зейнетақыдан;
жинақталған қорының жеке зейнетақысына байланысты зейнетақыдан;
Бірақ, бұл зейнетақы жүйесінің жүзеге асырылуына жеті жылдан астам
Қазақстанда өмір сүріп келген солидарды зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесі
Осылай 1996 жылы 3 шілдеде қабылданған “Мемлекеттік емес ерікті
2004 жылдың 1 наурызына берілген мәліметтер бойынша жинақтаушы зейнетақы
Зейнетақы реформасының жобасы бойынша мемлекеттік емес зейнетақы нарығының даму
Қазақстанның Халық Банкінің Жинақтаушы зейнетақы қоры 1999 жылдың 1
Егер 1998 жылы зейнетақы нарығында жаңадан құрылған қордың
Зейнетақы жүйесін жетілдіру барысында төмендегі жағдайларды ескеріп, негізге алып
Біріншіден, қалыптасқан қоғамдық құрылыстың ерекшеліктерін және сол қоғамда қалыптасқан
Екіншіден, жүзеге асырылып жатқан әлеуметтік саясаттың (еңбек ететін халықтың
Үшіншіден, елде қалыптасқан демографиялық жағдайдың ерекшелігін (зейнетақыға шыққан ерлер
Сонымен қатар, оған ықпал етуші тағыда бір басты факторлардың
степень развития культуры социального страхования, самоответственности индивидов и их
ответственность государства за стабильность и надежность функционирования пенсионной
необходимость привлечения к управлению пенсионными системам социальных партнеров -
Қазіргі кезеңде еліміздегі экономикалық жағдайдың жақсаруы әлеуметтік салаға білім
Конституциялық құқықтық нормалардың жүзеге асуында саяси факторлар да ерекше
1. Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік
2. Республика қызметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси
а) адам мен азаматтың конституциялық құқығы мен бостандығына нұқсан
б) мемлекеттің бірыңғайлығын және аумақтық біртұтастығын, Республиканың басқару түрін
в) әкімшілік-аумақтық құрылыс және Республикалық шекара мәселесі;
г) сот төрелігі, қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік және қоғамдық тәртіпті
д) амнистия және кешірім жасау;
е) Президенттің, Парламент Палаталары мен Республика Үкіметінің құзіретіне қатысты
ж) Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарынан туындайтын міндеттердің орындалуы [45,
Конституциялық нормаларды жүзеге асыру барысында әсер ететін факторлардың келесі
Идеология - бұл бірнеше идеялардың жиынтығы ғана емес, ол
Қазақстан Республикасында құқықтық мемлекетті орнықтыру, демократиялық, зайырлы қоғамда қалыптастыру
Қазақстан патриотизмі көзсіз емес, ол сондай-ақ өзіне айналадағы шындыққа
Конституциялық нормаларды жүзеге асыру барысында әлеуметтік психологиялық факторлардың атқаратын
Конституциялық құқықтық сана саяси және құқықтық сананың негізінде
Субъективтік факторлар конституциялық ережелерге деген сенімге және күнделікті өмірді
Конституциялық құқықтық нормалар шынайы өмірде жүзеге асу барысында
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру жалпы еліміздің
Зерттеу нәтижесі көрсеткендей конституциялық құқықтық нормалар қоғамның ең жоғарғы
Конституциялық нормаларды қоғамдық қатынастарды реттеу ерекшеліктеріне қарай жалпы, арнайы
Қорыта келгенде, айтарымыз конституциялық нормаларды әр түрлі талаптарға сәйкес
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру бірнеше бағыттарды қамтитын ерекше
Бұл жүргізілген зерттеу барысы бізге конституциялық құқықтық нормалардың конституциялық
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың мәнін зерделеу, оның нормативтік
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың мазмұны конституциялық құқықтық қатынасқа
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың әлеуметтік- құқықтық сипатын тану
Зерттеу барысында, сонымен қатар конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асырудың
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру теорияда сонымен қатар күнделікті
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыру белгілі бір құқықтық қалыптарға
Конституциялық құқықтық нормалар шынайы өмірде жүзеге асу барысында
Қазақстан Республикасы Конституциясының тікелей жүзеге асуы конституциялық нормалардың өмірге
Конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруда мемлекеттік органдардың алатын орны
Қазақстан Республикасының Президенті конституциялық құқықтық нормаларды жүзеге асыруды
Қазақстан Республикасының Парламенті Конституциялық құқықтық нормалардың жүзеге асуында үлкен
Қазақстан Республикасы Парламенті тікелей де және жанама тұрғыда да
Конституциялық Кеңестің конституциялық нормаларды жүзеге асыруға байланысты іс-қимылдарын
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Концепция правовой политики Республики Казахстан. - Алматы: ДЕШКИС, -
Открытое письмо професссоров права Казахстана и президенту страны, и
Копейчиков В.В. Конституция развитого социализма: теоретические основы, сущность, функции.
Лучин В.О. Конституционные нормы и правоотношения: Учебное пособие: -
Алексеев С.С. Социальная ценность права в советском обществе. –
Венгеров А.Б. Конституцияонный контроль в СССР // Правоведение. –
Михалева Н.А. Социалистическая конституция – М.: Юр. литер. -
Морозова Л.А. Конституционное регулирование в СССР. – М.: Юр.
Мартыненко П.Ф. Социалистическая конституция – непосредственно действующее право. –
Авакьян С.А. Реализация норм советского государственного права // Советское
Основин В.С. Особенности конституционных норм // Советское государство и
Котов А.К. Конституция и Конституционный Совет Республики Казахстан.
Белкин А.А. К соотношению Конституции и государственно-правовых актов (производное
Тихомиров Ю.А. Конституционные нормы / Теоретические основы советской конституции.
Оналбеков Е. К вопросу о толковании норм конституции //
Черняков А. Нормы конституционного права: к вопросу о понятии
Мамонов В.В. Критерии конституционности нормативно-правовых актов //
Конституционное право: Учебник / Под ред. проф. В.В. Лазарева.
Амандыкова С.К. Конституционное право Республики Казахстан. Учебное пособие для
Сапаргалиев Г. Конституционное право Республики Казахстан. Академический курс. –
Основин В.С. Нормы советского государственного права. М., Госюризд, 1963.
Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: Қазақстан, 2003. – 96
Конституции 16 стран мира / Сост. Ж.Баишев, К. Шакиров.
Братусь С.Н. Юридическая ответственность и законность. М., Городец,
Лейст О.Э. Санкции и ответственность по советскому праву. –
Лучин В.О. О типологии конституционных норм / Труды Московской
Сапарғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы – Алматы: Жеті
Пертцик В.А. Конституция СССР 1977 г. часть действующего
Шмайлова Л.П. К вопросу о применении конституционных норм /
Явич Л.С. Право развитого социалистического общества. Сущность и принципы.
Тихомиров Ю.А. Проблемы теории социалистической конституции // Советское государство
Ильинский И.П. К вопросу о правовой природе и механизме
Баймаханов М.Т. К вопросу о роли текущего законодательства в
Стумбина Э.Я., Кузнецов А.В. Эглитис В.В. Механизм реализации конституции:
Еременко Е.П., Мазаев В.Д. Реализация основного закона – условие
Корнев А.П. Нормы административного права и их применение. -
Пиголкин А.С. Формы реализации норм общенародного права // Советское
Шмайлова Л.П. Реализация конституционных норм // Советское государство и
Синцова Т.А. Юридические факты в советском государственном праве //
Сапарғалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы –
Миронов О.О. Механизм действия Советской Конституции. – Красноярск, 1988.
Лучин В.О. Конституция Российской Федерации: проблемы реализации. – М.:
Поленина С.В. Социальные аспекты законодательной деятельности // Советское государство
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы бөлімі) 27. 12. 1994
Қазақстан Республикасының Конституциясының түсіндірме сөздігі. Алматы: Жеті Жарғы, 1996.
Кенжалиев З.Ж. Қазақстан Республикасының Конституциясы және құқықтық саясат тұжырымдамасының
Досалиев Қ.Б. Заң үстемдігі қағидасының мемлекеттік билікті ұйымдастыру және
К. Айтхожин, Қ. Қанағатова “Конституция нормаларының тікелей жүзеге асуының
Жарболова А. Ж. Қазақстан Республикасындағы заң шығару процесі. Заң.
Назарбаев Н.Ә. Қзақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару
Исабеков А. Қ. Қазақстан Республикасы Парламентінің құқықтық мәртебесі: Заң
Республикадағы Конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы// Қазақстан Республикасының Конституциялық кеңесінің
1
19