Водный туризм

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ............................................................................3
1 спорттық-сауықтыру туризмі және оның теориялық негіздері.......................................................................6
1.1 Спорттық-сауықтыру туризмі ұғымы және оның мәні......................................6
1.2 Спорттық-сауықтыру туризмінің түрлері және ерекшеліктері.......................11
1.2 Туризмнің белсенді түрлерінің техникасы мен тактикасы.............................22
2 ТУРИСТІК-СПОРТТЫҚ ЖОРЫҚТАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ..........................................................38
2.1 Туризмнің белсенді түрлеріндегі тактикалық әзірлену әдістері.....................38
2.2 Белсенді туристік іс-әрекетке физикалық дайындау және туристерді жорыққа
2.3 «ЕРМА-ТУР» ЖШС-ның сипаттамасы және оның туризм түрлерін дамытудағы
3 ҚР спорттық-сауықтыру туризмінің дамуы және оның болашағы .................................................................65
3.1 Қазақстанның спорт саласын мемлекеттік қолдау және оның спорттық
3.2 Туризм және спорт салаларының қазіргі жағдайы мен даму
3.3 Талдықорған өңірінің туристік-рекреациялық әлеуетінің спорттық туризмді дамытудағы ролі
ҚОРЫТЫНДЫ...............................................................94
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...................................97
КІРІСПЕ
Қазіргі заман ағысына ілесу уақыт талабы. Сол орайда еліміздің
ҚР 2011 жылғы халыққа жолдауында «Салауатты өмір салты мен
Қазақстан Республикасының Президентінің 2012 жылдың 27-қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту –
Тұтастай ел бойынша туризм өсімінің нүктелерін зерттеу қажет, олар
Туризм – адамның бос уақытындағы саяхаты, белсенді демалыстың бір
Өзінің физикалық күш-қуатын жұмсау арқылы бағыт бойынша саяхаттау түрлерін
Туризмнің белсенді түрлерімен айналысу барысында үш мәселеге баса назар
Дипломдық жұмыстың мақсаты: ҚР спорттық-сауықтыру туризмі және оның даму
Алға қойған мақсатқа жету үшін бірнеше міндеттер қойылды:
- спорттық-сауықтыру туризмі ұғымы және оның мәнін ашу;
- спорттық-сауықтыру туризмінің түрлері және ерекшеліктерін көрсету;
- туризмнің белсенді түрлерінің техникасы және тактикасымен таныстыру;
- туризмнің белсенді түрлеріндегі тактикалық әзірлену әдістерін қарастыру;
- белсенді туристік іс-әрекетке физикалық дайындау және туристерді жорыққа
- Белсенді туристік саяхатта дұрыс тамақтануды ұйымдастыру және туристің
- Қазақстанның спорт саласын мемлекеттік қолдау және оның әлеуетті
- Туризм және спорт салаларының қазіргі жағдайы мен даму
- Талдықорған өңірінің туристік-рекреациялық әлеуетінің спорттық туризмді дамытудағы ролі
Зерттеу объектісі: «ЕРМА-ТУР» ЖШС кәсіпорны және Алматы облысының туристік-рекреациялық
Зерттеу пәні: Спорттық-сауықтыру туризмі және оның дамуы.
Зерттеу әдістері: Зерттеу барысында ғылыми-теоретикалық, талдау, салыстыру әдістері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы:
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер
Диплом жұмысында отандық және шет елдік еңбектер мен бағдарламалар.
1 спорттық-сауықтыру туризмі және оның теориялық негіздері
1.1 Спорттық-сауықтыру туризмі ұғымы және оның мәні
Туризм - бұл қоғамның белгілі бір санатының өмір салты,
Туризмнің дамуы мемлекеттік, әлеуметтік-экономикалық саясаттың маңызды бөлігі болып табылады.
Туризмнің дамуы көптеген факторларға байланысты болады:
- туристік рекреациялық ресурстар;
- өңірдегі инфрақұрылымның дамуы;
- білікті кадрлардың болуы;
- туризмді мемлкеттік деңгейдегі қолдау;
- демографиялық және әлеуметтік факторлар;
- тәуекел факторлары;
- саяси және экономикалық факторлар;
- ғылыми-техникалық үрдістің, салттардың болуы және т.б.
Бүгінгі таңда туризмнің келесі біліктілік түрлері мен формалары қалыптасқан:
1. Қызмет мақсаты бойынша: маршрутты, танымдылық, спорттық, денсаулық
2. Жылдамдығы бойынша: қозғалысты, стационарлы, аралас.
3. Қатысу түріне қарай: жеке, топтық, отбасылық.
4. Жас мөлшеріне байланысты: үлкен, жас, балалар, аралас.
5. Мезгілі бойынша: бір күндік, көп күндік, транзитті.
6. Көлік құралын пайдалану бойынша: автомобильді, темір жолды, авиациялық,
7. Маусымы бойынша: белсенді турист маусымы, маусым арасы (жартылай
8. Географиясы бойынша: құрлық аралық, халықаралық (өңіраралық), өңірлік, жергілікті
9. Қозғалу тәсілі бойынша: жаяу, дәстүрлі көліктерді қолдана отырып,
Туризм дегеніміз өзінің бойында табиғи-ғылыми (онымен айналысқанда денені
Спорттық-сауықтыру туризмі - дара және әлеуметтік бағыты бар сала,
Спорттық туризмнің негізгі түрлері деп келесі дәстүрлі түрлерін атаймыз:
Жас мөлшері және әлеуметтік жағдайы бойынша спорттық сауықтыру туризмі
Спорттық сауықтыру туризмі азаматтардың қоғамдық қозғалысы ретінде түсетін
Спорт түрі ретінде ол қоғамдық ұйымдарды спорт туризмін
Спорттық-сауықтыру туризмі өзінің мақсаты бойынша спорттық, танымдық, оқу, зерттеу,
Спорттық-сауықтыру туризмі шаралар түрі бойынша: саяхат, спорттық серуендер, жарыстар,
Спорттық-сауықтыру туризмінің материалдық техникалық қорын құру дегеніміз туристік
Өзінің физикалық күш-қуатын жұмсау арқылы бағыт бойынша саяхаттау түрлерін
Туризмнің белсенді түрлерімен айналысу барысында үш мәселеге баса назар
Туризмнің белсенді түрлерінің техникасы мен тактикасының жеке міндеттері қандайда
Туризмнің белсенді түрлерінің тәрбиелік, білімдік, сауықтыру және спорттық міндеттерін
Сауықтыру міндеті туристік бағытты бойлай қозғалу мен денеге түсірілетін
Оқу-жаттығу жорықтары сәйкес келетін туризмнің техникасы мен тактикасын
Туризмнің белсенді түрлерінің ғылыми-жаратылыстану негізі онымен айналысу барысында сауықтыру
Туризмнің белсенді түрлерінің ғылыми-әдістемелік негіздеріне басқарылатын педагогикалық үрдіс
Туризмде іс-әрекет сипаты мен бағытына қарай мынадай түрлерін серуендеулер,
Серуендеулер – бұл сауықтыру, ағзаны шынықтыру мақсатында болатын көпшілік
Экскурсиялар – бұл қандай да бір объектіні көруге ұжымның
Жорықтар – бұл қозғалыстың белсенді түрлерін қолдану арқылы болатын
Тәжірибе жүзінде туристік жорықтардың көп түрлері қалыптасқан. Физикалық тәрбие
Дайындық жорықтары алда тұрған туристік жорықтарда негізінен жорық қозғалыстары
Туристік жорықтар туризмнің ең типті түрі болып табылады. Олар
Туристік жорықтарды мақсаттық белгісі бойынша төмендегідей етіп бөлуге болады:
- сауықтыру;
- спорттық;
- оқу-жаттығу;
- ғылыми-танымдық;
- қызық оқиғалы (экзотикалық).
Спорттық жорықтар спорт саласына жатқызылады: олар үшін маршруттардың белгілі
Үгіттеу-бұқаралық жорықтары қандай да бір ірі қоғамдық-саяси немесе спорттық
Экспедициялар – қандай да бір объектіні (географиялық, геологиялық, өлкетану,
Территориялық белгі бойынша жорықтар жергілікті және ұзақ, ұйымдастыру сипаты
Өздік саяхаттарын денешынықтыру ұжымдарының кеңестері, туристердің клубтары, туристік лагерьлер
Қозғалу тәсілі бойынша саяхаттар жаяу, тау, су, шаңғы, велосипед,
Күрделілігінің өсуіне байланысты өздік саяхаттар 1, 2, 3, 4
Демалыс күнгі жорықтарының мақсаты белсенді түрдегі демалыс, барған жердің
Кез келген ұзақтылықтағы және күрделіліктегі саяхаттар белсенді және танымдық
1.2 Спорттық-сауықтыру туризмінің түрлері және ерекшеліктері
Спорттық-сауықтыру туризмі нысаналы мақсатты функцияға ие – ол табиғи
Спорттық-сауықтыру туризмінің немесе белсенді туризмнің түрлері келесідей:
- жаяу (жазық жермен саяхаттау, көбінесе жаяулатып);
- шаңғы (қыс мезгілінде шаңғымен саяхаттау);
- тау (арнайы техникалық құралдарды қолдану арқылы таулы жерлерде
- су (қайық-құралдардың көмегімен су бетінде саяхаттау);
- велосипед (велосипедті пайдалану арқылы саяхаттау);
- авто-мото (моторлы қозғалыс құралдарын пайдалану);
- спелео (жердің табиғи қуыс, үңгірлеріне саяхаттау);
- салт атты (демалыс үшін қозғалыс құралы ретінде жылқылар
- комбинирленген (қозғалыстың әр түрлі тәсілдері пайдаланылғанда және маршрут
Жаяу және тау саяхаттарын ұйымдастыру ерекшеліктері.
Қарапайым жаяу жорықтар кез келген ауданда (туған өлкеде) отпуск
Кесте 1
Жаяу туризм талаптары
Жорық түрі Жүк, километраж Жас
11-12 13-14 15-16 17
Біркүндік кг
км 3
12 4-5
15 5/6
20 6/8
24
Екікүндік кг
км 3
20 6
24 6/10
30-35 8/12
40
Үшкүндік кг
км - 6
30 8-12
45-50 10/14-16
50-60
Көпкүндік кг
км - 6
12-15 8/14
17-18 8-10/14-16
20 дейін
Жорықтың ұзақтылығы (күнмен) - 4-7 10-12 12-14
Ескерту: мысалы, 5/6 деген көрсеткіште бөлінгіші 5 - қыздар
Қайнар көзі: Туризмді дамыту сұрақтары бойынша әдістемелік құрал (спорттық
Маршрутты ең алдымен топтағы әрбір қатысушының күші мен нақты
Күндізгі жүру километражын есептеу орташа бүкіл маршрутқа есептеліп жүргізіледі,
Жаяу саяхатта магниттік жіктеуді есепке ала отырып алдын ала
Азимут бойынша қозғалыс бірден қиысқан жерлерде әсіресе, таулы жерде
Кесте 2
Тау туризмі ережелері
Жорық түрі Жүк, километраж Жас
11-12 13-14 15-16 17
Біркүндік кг
км/күн
км/сағ 5
10
3 6/7
12
4 7/8
15
5 8/10
18
6
Екікүндік кг
екі күнге км 6
15 7
18 7/9
21-24 8/10
30
Үшкүндік кг
км/күн
үш күнге км -
-
- 8
9
27 8/10
12
36 10/12
15
45
Көпкүндік категориялы емес ұзақтылық (жүріс күні) кг
- 8/10
4-6 10/12
8-12 12/16
15 дейін
Көпкүндік категориялы ұзақтылық (жүріс күні) кг
- -
-
- -
- 12/16
6-8 16/25
10
Қайнар көзі: Туризмді дамыту сұрақтары бойынша әдістемелік құрал (спорттық
Тау маршрутын жоспарлай отырып, жорық кезінде жергілікті жерде
Арнайы қауіпсіздік шараларын әзірлеу қажет: егер топ өз ішінде
Шаңғы туризмі. Қысқы саяхаттарда адам суықтың ұзақ әрі үздіксіз
Шаңғы жорығы ауданын таңдай отырып, ауданның спецификалық ерекшеліктерін білу
Шаңғы жорықтары ұйымдастыру бойынша айтарлықтай күрделі,арнайы жабдықтарды, әртүрлі жағдайларда
Шаңғы жорықтары кезінде қатысушылардың физикалық дайындылығы мен жасына байланысты
Ересек туристер үшін күндізгі жүру күніне 25-30 км құрайды.
Мектеп оқушыларымен жорықтарды ұйымдастыру кезінде дала жағдайында түнеуді жоспарлауға
Көпкүнді жорықтарға бірнеше сынақ біркүнді, екікүнді жорықтардан кейін ғана
Топтың құрамына 10-12 адам кірген ең тиімді болады. Қозғалыс
Шаңғы саяхаттарына арналған құрал-жабдықтар
Біркүнді жорық үшін турист шаңғышының әдеттегі киімін кисе болғаны,
Көпкүнді жорықта 1-2 жүн свитер, көйлек, қалың материалдан тігілген
Шаңғыларға негізгі талап - бұл мықтылық, жеңілділік. Жорықтарға
Туристік шаңғылар өте күшті қиылысқан, бұдырлы қарлы және
Слаломды шаңғылар ені бойынша туристік сияқты, бірақ, 15-20 см
Шаңғы қыстырмалары жорық пен шаңғы жағдайларына байланысты таңдалынады. Спорттық-жүгіріс
Көпкүнді күрделі жорықтар үшін раттық қатты қыстырмалар келмейді. Бұндай
Дужкалардың орнына ремень қолданылады. Екінші ремень ботинканы өкшесі арқылы
Ботинка өкшесіне қар жабысып қалмас үшінжүк площадкасына резина орнатпа
Шаңғы таяқтары дюроалюминий трубкалары, пластмассалар, ағаштардан жасалады. Ересектер үшін
Жорықтар кезінде шаңғы, қыстырма, таяқтарды жөндеу үшін инструменттер келесі
Жөндеу үшін жалпы инстументтер мен материалдар үшін жолда әрбір
Бахилалар - ботинканы қардан қорғауға арналған қарға қарсы брезент
Жел мен бораннан қорғану үшін размері 2*20 см болатын
Су туризмін ұйымдастыру мен өткізу ерекшеліктері
Cу туристік тобындағы қатысушылар саны оларды бір адамның қиындықсыз
Кесте 3
Су туризмі талаптары
Қайық түрі Минимальді саны Оптимальді саны
қайық адам қайық адам
Ял-4 2 10 3 15
Фофан 2 6-8 3 12
2-орынды байдарка 2 4 4 8
3-орынды байдарка 2 6 3 9
Қайнар көзі: Туризмді дамыту сұрақтары бойынша әдістемелік құрал (спорттық
Сонымен қайықтар екеуден кем болмауы тиіс. топ мүшелерінің саны
Су саяхатында міндеттерді бөлу ерекшелінеді: су саяхатында қайық командирі
Маршрутты таңдай кезінде тек су туризміне тән бірнеше ерекшеліктерін
Жорық үшін кіші, қайықтар аз жүретін табиғатта демалыс үшін
Су саяхаттарының туризмнің басқа түрлері алдында артықшылықтары бар. Су
Су саяхаттарының маршруттары жолдың күрделілігіне, ондағы бөгет-кедергілердің сипатына және
Құрылуы бойынша су саяхаттарының маршруттары мынадай болады:
1) бір немесе бірнеше өзендер ағысы бойынша төмен қарай
2) көл немесе су қоймаларын басып өтетін өзендердің ағысы
3) жарты дөңгелекті маршрут - бұнда маршруттың бастапқы немесе
4) топтың бір өзеннен басқаға қайықтары мен жүктерімен "ауысып"
5) аралас типті маршрут. Маршрутты бастайтын немесе аяқтайтын су
6) цептік маршрут - бірнеше кезеңге бөлінген қандай да
7) цептік маршрутта бірнеше топтың арасында қайықтарды қолдануды бөле
Құрал-жабдықтар және кейбір қайықтардың түрлері
Кез келген туризмнің түрінде құрал-жабдықтар маңызды роль ойнайды. Жаяу
Су туризмінде жеке жабдықтарға рюкзак, гидроқап, спальник, төсеніш, гигиеналық
Егер туристік немесе спорттық жорықтар каякта өтетін болса, кая
Егер осы қайықтарды "қауіп" топтамасы бойынша бөлетін болса, онда
2-ші класқа катамаранды (тамильдіктерден каттумаран сөзі - біріккен бөрене)
Үшінші класқа рафттар жатады. Бұл қайық үлкен үрделген қайық
Келесі қайықтың түрі - бубель, 4-ші класқа жатады.
Бұл қайық - әрбір дөңгелегінің ішкі диаметрі шамамен үш
Бубель де рафт сияқты команданы жақындастырады, оны бірлескен етеді.
Су туризмімен және басқа да туризмнің түрімен айналысатын кез
Велосипед туризмін ұйымдастыру мен өткізудің ерекшеліктері
Велосипед туризмі, өзіндік туризмнің түрі - велосипедпен болатын саяхаттар
Велосипед туризмінің өзінің артықшылықтары болады. Жаяу адам жүре алатын
Велотуристер тобындағы адамдардың ең қолайлы саны 4-8 адам. Велосаяхатқа
Жаңадан бастаған туристер қоныстанған және жол желістері дамыған маршруттарды
Брақ маршрутты таңдау кезінде жер-топырақ қабаты артық қиындықтар тудырмайтын,
Велосипед қозғалыс құралы ретінде кез келген рельефті және кез
Велосипедті көліктің барлық түрінде алып жүруге жеңіл. Бұл туристердің
Двигательсіз велосипедпен жүргенге қарағанда, двигателі істемейтін велосипедте жүру қиынырақ.
Велосипед туризмі, өзіндік туризмнің түрі - велосипедпен болатын саяхаттар
Велосаяхатқа қажетті құрал-жабдықтар.
Велотурлардың жабдықтарына кез келген жорықта қажетті қарапайым заттардан (палатка,
Велотурист өзіне киген киімінен басқа 2 пар іш киім,
Бас киім - мақта материалынан жасалған берет немесе панама,
Жейде - жабылатын екі кеуде қалталы жеңіл материалдан жасалған
Түкті материалдан жасалған киім алмаған дұрыс, себебі түкті матаға
Аяқ-киім жеңіл, мықты, жаяу қозғалыс үшін ыңғайлы, аласа өкшелі
Бұлтты ауа райы үшін су өткізбейтін куртка, плащ немесе
Басқа жабдықтар
Велосипедпен саяхатқа шығатын әйел адамға арналған костюм, ер адамға
Жарық күн сәулесінен күнді қорғау үшін жасыл немесе мұнарлы
Мотовелотуристің киімі жылы болуы тиіс. Оған мақта-матадан жасалған шаңғы
Велосипедтер біртипті болған кезде топтың запас бөліктерінің жиынын
Жалпы инструменттер сөмкесінде мыналар болуы керек: кіші балға, тесетін
Камера мен покрышкаларды жөндеу үшін резина клейін, жамау үшін
Шариктерді майлау үшін қою (тавот, техникалық вазелин) және сұйық
Егер дала жағдайында түнеу болатын болса, "памирка" типті палатка
Топтың 2-3 кино- немесе фотоаппараты, кассеталарды зарядтау үшін мешок,
Төгілетін азық-түліктерді тасу үшін байлайтын баулары бар тығыз, мықты
Әрбір қатысушының багажында жеңіл одеяло, 2 орамал, туалет жабдықтары,
Велотурист үшін 19 см диаметрлі котелокқа жиналатын 7 заттан
Ат туризмі. Ат туризмі – атқа мініп, немесе ат
Атпен саяхаттау тек қана атқа мініп қана қоймай, жайау(пешком)
Ат туризмінің тарихы. КСРО-дағы ең бірінші атпен жүру маршрутын
Ат маршруттары мен жорықтары
Жыл сайын атпен туристік саяхаттауға 40 мыңнан астам адам
Дөңгелекті экипажбен шанамен саяхаттау арнайы дайындықты қажает етпейді десе
Жалғыз атты шаналар пайдаланылады. Олар жүрісте арбалармен салыстырғанда 1,5-2
Ат маршруттарының негізгі бөлімі туристердің өзіне-өзі қызмет етуіне және
Ат туристінің құрал-жабдықтары. Атшы-туристің құрал-жабдықтары жаяу, тау, шаңғы немесе
1.2 Туризмнің белсенді түрлерінің техникасы мен тактикасы
Туристік бағыттың бойымен қозғалу барысында жеке бөліктеріндегі табиғи кедергілерден
Туристік бағытпен қозғалу барысында аз күш жігерді, қаржыны, уақытты
Туризмнің тактикасы жорықтың жоспар-кестесін құрудан және олрады нақты жағдайда
Жорықалды тактикасына: 1) бағытты таңдау; 2)жорықтың жоспар-кестесін құру;
Жорықтық тактикаға 1) туристік жорықтың жалпы жоспары
Қорыта айтиқанда техникалық-тактикалық дайындыққа маманның оңтайлы туристік бағыт құру,
Негізгі тактикалық түсініктерге жорықтың мақсаты, күш-жігер, қаржы, уақыт, туристік
Кез-келген тактикалық құрулар туристік іс-шараның мақсатын нақты айқындау болып
1.Спорттық жорықтар қатысушылардың туристік тәжірибесін арттырып, спорттық разрядтарды
2. Рекреациялық жорықтар көпнесе өткелдері қатысушыларды шаршатып зеріктірмейтін
3. Оқу жорықтары арнайы құрылған кестеге сәйкес жер бедерінің
4.Зерттеу жорықтары мен жаңа құралдарды сынау көпнесе шеңберлі және
«Күш» түсінігіне жорық барысында жоспарланған кедергілерден өтуге қатасты алғанда
«Құрал» тактикалық түсінігі белсенді туристік іс-шараны ұйымдастыру
Туристік жорықтың оңтайлы тактикасы «Қосымша күш пен құрадарл» түсінігімен
Белсенді туристік жорықтарды жоспарлағанда оны ұйымдастырушылар жорықтың бағытына ішінара
Туризмде қолданылатын «қауіпсіздік» түсінігі оған қарама-қарсы «қауып немесе қауып-қатер»
Тау және жаяу туризмнің бір-бірімен ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар.
Белгілі бір күрделілік дәрежесіне сәйкес келетін бағытты анықтауды туризмнің
Кез-келген туристік бағытты күрделілік дәрежесіне қарай жіктеу оларды бағалау
Күрделілігі І дәрежелі жаяу, шаңғы, су, велосипедтік туристік бағыттар
І Өту қиындығы төмен І дәрежелі туристік бағыттар қиындығы
ІІ Өту қиындығы қиындығы орташа ІІ дәрежелі туристік
ІІІ Өту шамалы қиын ІІІ дәрежелі туристік бағыттар. Күрделілігімен
ІV Өту біршама қиын ІV дәрежелі туристік бағыттар тік
Оған қауіптілігі мен біліктілік дәрежесі 4а, 4 туристік бағыттары
V Өту өте қиын V дәрежелі туристік бағыттарда кездесетін
VІ Өту аса қиын VІ дәрежелі туристік бағыттарда Ең
Кедергілердің қиындық дәрежесі дегеніміз белсенді туристік саяхаттағы кедергілерді сипаттайтын
Асулардың қиындық дәрежесін төрт негізгі көрсеткіш бағалайды: 1) жолдың
Асудың қиындық дәрежесі төрт көрсеткіштің барлығының жиынтығымен анықталады. Жоғары
Кесте 4
Асу қиындық дәрежелерінің шкаласы
Асудың қиындық дәрежесі Жолдың ең күрделі кесінділерінің сипаты Асудан
Асудан өту үшін қажетті уақыттың барлығы. Жүру уақыты(Т1);өзара сақтандырумен
1А Жай шөгінді, қарлы, жартасты 30 аспай-тын
Т1= 4-8
T2=0
n=0 Табаны тайға-намайтын аяқ киім; мұзшапқыш немесе альпеншток, топқа
1Б Қиын емес, құлауы орташа жартастар, қарлы беткейлер(20-40
техникасы; кейде қысқа(40 м-ге дейін) кесінділер мен өткелдерде қанат(перила)
T1=4-10
T2=1-4
n=0-5
Трикони немесе вибрам, кеуденің орау белдері(обвязка) альпенштоктар, мұзшапқыштар(топқа 1-2),
2А Құлауы орташа(20-40 ) жартасты, қарлы, мұзды беткейлер,
T1=6-10
T2=3-6
n=5-10 Трикони немесе вибрам, кошки, арқан, ілгек, мұзшапқыштар
2Б Тік(40 -тан жоғары) қиындығы орташа, ұзындығы 100-150
T1=8-16
T2=5-10
n=5-15 2А жабдықталуына қоса – ілгектер, кошки барлық кісілерде,
3А Өте тік(60 -қа шейін), ұзындығы 200-300 м
T1=10-20
T2=8-16
n=10-30 Алдында аталғанға қоса – ұзындығы 60-80м-ге шейін негізгі
3Б 3А-дай, бірақ қиын жерлердің одан үлкен ұзындығы, олардың
T1 20-дан кем емес
T2 16 кем емес
n 25-тен артық 3А-дағыдай және оған қоса дәл осы
Қайнар көзі: Туризмді дамыту сұрақтары бойынша әдістемелік құрал (спорттық
Туристік жорық бағыттарының күрделілік дәрежесін бағалау
Туристік жорықтар күрделілігі мен қиындық дәрежесіне қарай алты дәрежеге
Туристік бағыттың ұзқтығы топтың бағыттың бойымен жүріп өтетін уақыты
Туристік бағыттың ұзындығы– саяхат күрделілінінің белгілі дәрежесінің ең кіші
Күрделілік дәрежені анықтағанда белгілі нүктелерден өтетін жол есептеледі, кейбір
Кесте 5
Жорық күрделілік дәрежесіне сәйкес бағыттың ұзындығына қойылатын талаптар
Жорық күрделілігінің дәрежесі
I II III IV V VI
Ұзақтығы(... күннен кем емес) 6 8 10 13 16
Жорық жолының ұзын-дығы(... км-ден кем емес)- жаяу
120
50
190
220
250
300
- шаңғы 130 160 200 220 300 300
- тау 100 20 140 150 160 160
- су(ескекті кемелер) 150 60 170 180 190 190
- велосипед 250 00 600 900 1000 1000
- мотоцикл 1000 500 2000 2500 3000 3000
- автомобиль 1500 000 2500 3000 3500 3500
- спелеожорықтар (үңгірлер саны) 5 -5 1-2 1-2 1
Қайнар көзі: Туризмді дамыту сұрақтары бойынша әдістемелік құрал (спорттық
Күрделілігі 3-6 дәрежедегі саяхаттар үзіліссіз өткізілуі тиісті. Бағыттың үзілуі
Тау туризм жорықтарының күрделілігін асулар жиынтығын қолданады:
Кесте 6
Асулар жиынтығына қойылатын талаптар
Күрделілік дәрежесі
Асулардың жалпы саны Жорық күрделілігін анықтайтын асулар саны Спорттық
1А
1Б
2А
Б
А
3Б
1 2 2 - -
- - 3
2 3 - 2 - - - - 4,
3 4 - 1 2 - - - 5,
4 5 - 1 1 2 - - 6,
5 6 - - 1 2 1 - 7,
6 6 - - 1
2 1 7, оның ішінде 3Б – 2
Қайнар көзі: Туризмді дамыту сұрақтары бойынша әдістемелік құрал (спорттық
1989 жылдан бастап тау жорықтарына шыңдарға шығу мен траверстер
Күрделігі 1-ден төмен жорықтар дәрежесіз болып есептеледі (мысалы, демалыс
Кесте 7
Туризмнің спорттық дәрежелеріне қойылатын нормативтік талаптары
Спорттық дәрежелер Күрделілік дәрежелері
I II II IV V
қатысу басқару қатысу басқару қаты
су басқару қатысу Басқа ру қатысу басқару
Спорт шеберіне кандидат, ерлер(СШК)
-
-
-
-
-
-
1
1
1
-
Спорт шеберіне кандидат, әйелдер (СШК)
-
-
-
-
-
-
1
-
1
-
I - - - 1 1 1 - -
II - 1 1 - - - - -
IIІ 1 - - - - - - -
Қайнар көзі: Туризмді дамыту сұрақтары бойынша әдістемелік құрал (спорттық
Күрделілігі әр түрлі дәрежелі туристік жорықтарда кездесетін табиғи кедергілердің
Туризмнің белсенді түрлерінде кездесетін табиғи кедергілерге өтуі қиын ормандар,
Соқпақпен жүру ережелері. Ритм.Жоғары-төмен. Тамыр соғуы тоқтағаннан 5-6 мин.
Шөпті беткей. Қаүіптер: тас құлауы, тайғанақ. Өкшесін толық басып
Шөгінді үйінділер, мореналар. Мықты жатқан тастар: күңгірт, қына өскен.
Қар түрлері өте көп. Фирн. Ережелер:
1.Бағыт – су ағу бағытына сәйкес болу керек: қар
2.Беткейге еңкеймей тұру керек.
3. Тәңертең жүрген жөн.
4. Күндіз қар траверсін жартас немесе бетінде жатқан тастардың
5. Аяқ қарға кіріп кетсе, оны екі-үш рет тығыздаған
6. Қадам сайын қарға кіріп кете берсе, жылдам шаршап
7. Баспалдақты горизонталды, беткейге қиғаштамай жасау керек.
8. Алдағы келе жатан адамның ізіне аяқты абайлап, артыңдағы
9. Күн көзінен еріп, балқып кеткен фирнде кошкасыз жүру
10. Алда келе жатқанды жиі ауыстырып тұру қажет.
11. Көлбеуі 30 аспаса, бүкіл топпен бірігіп
12. Бейтаныс беткейде, әркелкі қар мен фирнде, жарық, жартас,
Соқпақпен жүру ережелері. Шөпті беткей. Шөгінді үйінділер, мореналар Қарлы
Мұздыта қар астында көрінбеітін жарыққа құлау қаүіпі бар.
Мұз жарығының үстіндегі жұқа қардың үстімен жүру үшін алдымен
Еңбектеп өту – егер мұзшапқыш тегіс немесе тұтқасына дейін
Құлауы қатты емес беткейге тура, мұзшапқыш қолданып мінеді. Табанды
Орташа көлбеу (35-45 ) қар көшкіні қаүіпі болмаса,
Бұрылыста ирекпен бұрылу.
Қабыршақ мықты болмаса (5-10 см), аяқ ішіне кіріп кетсе,
Көлбеуі үлкен беткейлер(50-65 ) тура, үш есепке, беткейге
Траверстер.
Түсу үш есепке, беткейге қарап, үнемі екі жерде тіреліп
Жартастар. Ережелер:
Алдын ала әбден қарап алып, тіреулерді байқап, жолды жоспарлау
Дем алу мен одан арғы жолды табу үшін аялдауорындарын
Тіреулерді алдын ала байқау керек: басып, шайқап немесе
Тексерілген мықты тіреулерді көп рет пайдалану
Үнемі үш тіреу болу керек, келесіге тек бір мүшені
Көбінесе аяқпен жүру, қолды тірек ретінде қолдану. Аяқ тірегі
Бұлшық еттердің әртүрлі топтарына түсетін жүктемелерді ауыстырып тұру қажет
Қолайсыз немесе мықты емес тіреулер болса, оларға қосымша дене
Бір қалыпты, жұлқынбай қозғалу керек.
Мұз. Ережелер:
Қажетті құралдар: мұзшапқыш, кошкалар, мұз ілгектері(крючья) болу керек.
Басты жүк сирақ пен табан-өкшелерге түседі. Егер олар шынықпаған
Вибраммен маршрутқа шықса да, кошкалар бірге болу қажет.
Алдымен мұздықты қарап, жолы мен жүру әдісін жоспарлау қажет.
Кошкалардың тістері үшкір болу керек, сондықтан оларды жолдың алдында
Кошка тістерінің барлығын мұзға бірден, қайталамай кіргізу керек, себебі
Үнемі екі тіреуден кем болмау керек, үш есепке жүру
Кошкалармен жүрген кезде мүмкіндікше беткейдегі тегіссіздіктерді – жарықтарды, қуыстарды,
Әл біткенше жүруге болмайды, алда келе жатқан адамды, әсіресе
Қозғалыс бағытын жер бедеріне, тіректер мықтылығына орай және күш
Кошка кисең секірмеуге тырыс.
Мұз беткеймен жүрудің негізгі әдісі – кошкалармен жүру, сондықтан
Баспалдақ жасағанда ең маңызды нәрсе – шапқыш соққысы күшінің
Жайпақ мұз беткейі(20-25 дейін). Кошкасыз. Тайғанақ болса кошкаларды
Тік емес өр(25-30 ). Кошкамен тура міну. «Шырша»
Орташа өр(30-40 ). Қиғаштап, зигзагпен міну.
Бұрылу.
Тік өр(40-60 ). Тура, кошканың алдыңғы төрт тістерінде.Тізені
Тік өр(50-60 ). Кәдімгі(тістері бірдей) кошкалар, қысқа кесінділерде
Мұз қабырғасына өрлеу(80 дейін). 12 тісті кошкалар, 2
Мұз камині.
Тік бұрыш мұз қабырғасы(90 ). Сатымен, мұзбұрғыш(штопорлық) емесе
Үшкір мұз қырқасы. Аяқ қырқаның екі жағында, аяқ ұшы
Траверс(60 шейін). Қырынан,жақын аяқ ұшы беткейге қаратып
Тік өрдің(60 шейін) траверсі. Аяқта тік тұрып, арқаң
55 дейін мұз беткейімен түсу: арқасы беткей жақта,түрегеп
Өте тік(65 ) өрден түсу. Тістері бірдей емес
Баспалдақтар жасап жүру.
Мұзшапқышты екі қолымен ағашынан ұстайды, беткейге жақын қолы оның
Баспалдақ жасау. Баспалдақ ені мен ұзындығы топтағы ең үлкен
Бұрылыс. Бұрышында екі баспалдақ – төменгі бұрылыстық баспалдақ –
Траверс үшін еекі қатар шахмат ретімен жасалады. Баспалдақтың үстінгі
Түскен кезде бір қолмен баспалдақ жасайды, ал басқа қолмен
Құлап бара жатса, 1 – екі қолынан шапқышты жібермей,
Судан өту. Ең алдымен өткелдер, көпірлер орналасқан жерлерді анықтау
Үш негізгі түрі – су үстімен, су кешіп, жүзу
Су үстімен – ең сенімді. Тас үстімен, жағадан сақтандырып,
Сүды кешіп өту. Бір бірден, топпен, тірекпен және тірексіз.
Арқан қолданып өтсе, карабин немесе сақтандыру белбеуіне келетін қысқа
Жағада екі жерден сақтандыру, қиын жағдайда өзеннің бойымен төмендеу
Тәжік әдісі. Қауіпті емес өзендерден өту үшін, сақтандырусыз қолданылады.
Қаүіпті өзеннен өткенде 3-4 адам негізгі арқанмен байланады, баулары
Жүзіп өту. Жақсы жүзе білетін туристер, жүзуге келетін өзендерде.
Қар көпірімен өту қаүіпті.
Тау өзендерінен өту ережелері.
Жағалауды, арна бедерін, су ағысын, тереңдігін алдын ала барлау.
Топ қабілетіне байланысты судан өту әдісін таңдау.
Өту орны мен уақытын анықтау.
Өтуді бақылау мен басқаруға қолайлы орын табу.
Өзен бойымен төменірек жерде ұстап қалу пунктін ұйымдастыру. Ол
Қиын жағдайда тек қос сақтандыруды қолдану қажет.
Топ жетекшісі арқан, карабиндер, байлаулардың дұрыс қолдануын байқауы қажет.
Судан өтудің алдында бекіту нүктелерін, арқан мен карабиндердің сау
Әрекет реті мен әдістерді дұрыс қолдану жөнінде инструктаж жасау
Бірінші болып ең тәжірибелі, білікті спортсмен жүреді.
Өткен кезде ағысқа қарсы қиғаштап жүру, міндетті түрде екі
Ұзын таяқпен өткенде таяқты жоғары жақта тіреу қажет.
Арқан(перила) қолданса оны төмен жағынан ұстап өту керек.
Ұстап қалу бауын қолдануға болмайды.
Екі және одан көп адам қиын жағдайда бірге өтпейді.
Жағалары алыс болса, тек қос арқан қолданылады.
Ілме өткел болса карабин арқылы жіппен тек алдына қарап
Ілме өткелде жүк бөлек, адамдар бөлек көшіріледі.
Тәртіп сақтау, өткелге шақырылу алдында спортсмен қаүіпсіз жерде тұру
Ұйымдасырушылар мен сақтандырушылар сенімді өзін өзі сақтандырып тұруы керек.
Асулар. Тау жотасындағы төмен жері, бір аңғардан екіншіге өту
Асулар қиындығын бағалау үшін 4 негізгі көрсеткіш қолданылады: 1)
Асу қиындығы осы төрт көрсеткіштерінің жиынтығымен анықталады.
Жіктелу қағидаларына әртүрлі қаүіптер(тас, қар көшкіндері сияқты). Ереже бойынша,
Туристік жорықтың қиындығын бағалаған кезде биіктігі мен осы биіктікте
Қойылатын талаптар мынадай: 5000 м-ден биік асулары бар жорық
Батпақтар, ну орман. Ескі суаттарда пайда болған батпақтар ең
2 ҚР ТУРИСТІК-СПОРТТЫҚ ЖОРЫҚТАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Туризмнің белсенді түрлеріндегі тактикалық әзірлену әдістері
Жорықтар және саяхаттардың ұйымдастырылуы арнайы дайындалған, кейбір жағдайларда лицензиясы
Жүретін туристік бағыттың мақсаты мен міндеттері, қаржы көздері, қауіпсіз
Комерциялық және спорттық белсенді турдың тактикалық құруының бір-бірінен айырмашылығы
Спорттық топ болса, жорықтың күрделілігіне орай қатысушылар мен жетекшісіне
Туристік бағытты тактикалық құру сегіз бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде
Екінші бөлімде бағыттың барлық физикалық-географиялық қосындары, табиғи кедергілері
Үшінші бөлімде бағыттың қозғалу кестесі сипатталады. Бағыттың бойымен жүру
Кесте 8
Жорықтық бағыттың Іле Алатауының №2 бағытының кестесі
р/с Туристік бағыттың бөліктері Қозғалу құралы Қашықтығы км.
1 Алматы қаласы-Үлкен Алматы шатқалы- Үлкен Алматы шатқалы-Үлкен Алматы
12
2 Үлкен Алматы көлі-Көлді және Қызылсай өзендерінің бір-біріне құяр
6
3 Эделвейс туристік лагері-Талғар асуы-Солжақ Талғар мен Туристер өзендерінің
4 Туристер өзені –Туристерасуы-Көлді өзені-Көлді асуы-
19
5 Көлді асуы- жарты күн Жаяу 17
6 Жарты күн-Жасыл көл көлі- Шығыс Ақсу мұздығы
7 Шығыс Ақсу мұздығы-Солтүстік Ақсу асуы- Шоң Ақсу
8 Шоң Ақсу өзені –Геогргиевка ауылы-Ыстықкөл көлі Жаяу 12
БАРЛЫҒЫ Жаяу 124
Қайнар көзі: Е.А.Тоқпанов, З.С. Сламбеков, О.Б. Мазбаев.Талдықорған өңірінің
Бағытты тактикалық құрудың төртінші бөлімінде туристік бағыттың бойымен
Бағыт бойындағы ұйқтайтын және демалатын орынды түнейтін орын
Туристік жорыққа қатысушыларды іріктеу және оларды техникалық дайындау
Бесінші бөлімде туристік бағыттың қосымша және апаттық нұсқалавры қарастырылады.
Туристік бағытты құрудың жетінші бөлімі топ мүшелерін іріктеге арналған
Туристік бағытты құрудың жетінші бөлімі таңдалған бағыттың жолбасшы және
Туристік жорыққа қатысушы коммерциялық топқа қызмет көрсететін топтың міндеттері
Қаржы-экономикалық есептеу үшін саяхатқа қатысушы туристердің жолбасшы-құтқарушы топ мүшелерінің
Топ жетекшісі бұрын осы күрделілік дәрежедегі саяхатқа қатысып, одан
Топ ішіндегі міндеттер. Алдымен міндеттерді бөлу қажет. Топ жетекшісі
Жетекшінің орынбасары тәжірибесі бар туристердің арасынан таңдалады. Жетекші шешімдеріне
Топ жетекшісі Шаруашылықты меңгеруші(завхоз) тамақ пен жабдықталуға жауап береді,
Қазынашы жорық алдында ақша жинайды, оны өзі сақтайды немесе
Топ жетекшісі Шаруашылықты меңгеруші Санинструктор(фельдшер) дәрі қорапшасын қалыптастырады, оны
Күнделік жүргізуші барлық оқиғаларды, жолдағы мәліметтердің барлығын жазып отырады.
Фотоға түсіретін сүретші жорықты толығымен фото немесе сүретпен көрсетеді.
Жөндеуші сайман мен материалдар үшін жауап береді, құрал-жабдықтарды жөндейді.
Жорықта бивак жұмыстарын, отын жинау, тамақ пісіру, басқа жұмыстарын
Жорыққа дайындалған кезде де туристер әртүрлі міндеттер орындайды. Апта
Туристік бағытқа әзірлеу
Машрутты әзірлеу туризм түріне, мақсатына, жыл мезгіліне, туристер тәжірибесіне,
Маршруттың тактикалық схемалары мынадай болады:
- сызықтық(линейная);
- айналмалы(кольцевая);
- радиалды және оның варианттары;
- түйдектелген(комбинированная).
Маршрут күрделілігі біртіндеп қиындау керек, мысалы, 1 дәрежелі жорықта
Туристік бағт өтетін ауданын зерттеу
Туристер алдын ала саяхат ауданының географиялық, тарихи, әкономикалық және
Туристер ауданның жер бедерін, ауа райы көрсеткіштерін, өзен мен
Осымен қатар, барлық қажетті құжаттар мен рұхсаттарды дайындап қою
Ауданды зерттеу қаүіпсіздікті қамтамасыз ету үшін де керек.
Туристік бағыт желісін рәсімдеу
Туристік бағытпен жүруге рұхсатын алу үшін алдын ала арнайы
Саяхат жоспары. Жорық мақсаты, жолдағы жұмыстар, экскурсиялық нысандар, т.б.
Қатысушылар тізімі. Жас мөлшері, қызмет орны, құжат туралы мәліметтер,
Қозғалыс графигі. Аталған топтың ықтимал жылдамдығын, жолдағы кедергілерін, нысандарын,
Шаңғы, жаяу 1 дәрежелі жорық графигі шамамен мынадай болуы
2 дәреже – 1-2 демалыс жоспарланады: 15, 15, 20,
3 дәреже, әсіресе шаңғы жорығы: 10, 15, 20км, дневка,
Жалпы ереже: жүктің ауыр болғандығынан және қатысушылардың бейімделмегендігінен бірінші
Құрал-жабдықтар тізімі. Топтық, жеке құрал-жабдықтар мен сайман.
Маршрут схемасы. Жоспарға жорық жолыың схемасы келтіріледі. Схемада жолы,
Тамақтандыру. Әралуан азық-түлік энергиялық құнын, олардағы ағуыз, көмір-су, май,
Тамақтандыру құжатында бір адамға және топқа келетін тамақ
Жол шығынының есеб (сметаі). Барлық шығындар есептеледі. Қосымша
Жорыққа 1-2 апта қалғанда топ рұхсат алу керек. Рұхсаты
Саяхат қорытындысын жасау
Жорықтан кейін есеп беріледі.
Есеп тараулары мынадай болуы мүмкін.
«Жорық ауданының жалпы сипаттамасы». Тарауға географиялық ерекшеліктері, жер бедері,
Тарау соңында әдебиет тізімі мен кеңес берушілер аттары келтіріледі.
«Жорыққа дайындық» тарауында қатысушылар тізімі, тәжірибесі, олар өткен жорықтары,
Тамақ рационы, азық-түлік қоры, сатып алған жері, дәрілер тізімі.
Жоспарланған және шын мәнінде жұмсалған қаржы шығыны салыстырылады.
Құрал-жабдықтар тізімі.
Топ жүгі мен топ мүшелеріне бөлінуі.
Бақылау нүктелері мен уақыт.
«Жорық күнделігі» тарауында күн тәртібі, оқиғалар, туристердің хал-күйі, ауа
Маршруттың техникалық сипаттамасы»(сүреттемесі) тарауында қозғалыс тәртібі, бағдарлар, асулар, өткелдер,
«Жорық қорытындылары» тарауында өткен жорық қиындықтары, оның танымдық маңызы,
Есепке қосымша масштабы 1: 1000000-дан ірі масштабтағы маршрут схемасы
Есепте фотографиялық есеп болу керек. Онда барлық маңызды жерлердің
2.2 Белсенді туристік іс-әрекетке физикалық дайындау және туристерді жорыққа
Белсенді туристік саяхаттардың туризмнің басқа бағыттағы түрлерінен басты айырмашылықтарвы
Туристің физикалық дайындығы дегеніміз тұрақты түрде арнайы жаттығулар жасау
Жалпы дайындықтың мақсаты – туристің физикалық күш-қуаты мен сапалық
Арнайы дайындықтың мақсаты таңдап алған туризм түріне қажетті физикалық
күші, төзімділігі, тепе-теңдікті сақтай білуі, ептілігі, жылдамдық, икемділігі,
Бұлшық ет жұмысының есебінен адамның сыртқы кедергіні жеңуін немесе
Күштің бірнеше көрсеткіштері бар. 1.Адам үшін ең ауыр зіл
Шаршаудың дамуы байқалған жағдайларға қарамастан адамның ұзақ уақыт
Туристің денесін кеңістікте тұрақты ұстап тұру қабілетін тепе-теңдік дейіміз.
Туризм құрылымының менеджері дененің физикалық сапасы туралы жалпы түсініктермен
Екінші топқа тартылған арқан арқылы табиғи кедергілер мен аспалы
Төзімділікті шынықтыру төменде көрсетілген үш түрлі мақсатты көздейді: 1)
Белсенді туристік жорыққа қатысушылардың жалпы төзімділіктерін шынықтыру үшін әрқайсысының
Тепе-теңдікті шынықтыру: тіреу көлемін кішірейту, жорықта кездесетін арнайы қимылдары
Белсенді туристік жорықтарға қатысушылардың физикалық дайындығына қойылатын негізгі талаптары
Физикалық дайындық жанжақтылық, жүйелілік, белсенділік, ббіртіндеп жүзеге асыру, кезекшілік,
Құтқарушылар, жүк тасушылар, жолбасшылар сыяқты белсенді жорыққа қатысатын туристерге
Туроператорлар турагенттерге немесе белсенді туристік жорыққа қатысушыларға ұсынатын турға
Жорық алдындағы дайындық алдын ала және негізгі кезеңге бөлінеді.
Ағзаның қызыметтік күйін жүректің жұмыс істеу қабілеті бойынша бағалайды.
Адам ағзасы әрқашан үнемді қызымет етуге ұмтылады. Ұзақ уақыт
Жүгіру туристердің ағзасына түсірілетін артық салмаққа төзімділігін қалыптастыратын
Күрделі жорыққа дайындық барысында жаттығулар аптасына 4-5 рет өткізіледі.
Табиғи жағдайда дайындық жүргізуге дала, орман арасы мен бақтардағы
Туристік жаттығулардың тағыда бір тиімді құралы ұзақтығы 3-4 сағаттан
Экологиялық таза аймақтағы ашық ауада немесе жабық ғимаратта спорттық
5-10 шақырым жерді ұзақ жүріп өткенде сүйектің ауыруы байқа
Жаяу және тау туризмінің техникасы
Беті тегіс биік тау беткейімен қозғалу. Биік таулардың тегіс
Су шөптермен төмен түсіп кележатқанда тайып жығылмау жағдайын қадағалап
Ашық қорымтастармен қозғалу. Таудың тік беткейіндегі жартастардың етегіндегі қорымдармен
Саяхаттың табысты өтуі көптеген жағдайда қатысушылардың физикалық дайындылық
Қолданылатын жаттығулардың әсер ету сипаты мен бағыттылығы бойынша физикалық
Жалпы физикалық дайындық туристің жан-жақты үйлесімді дамуына септігін
Жалпы физикалық дайындық күнделікті таңғы гигиеналық гимнастика, жаттығу, және
Туристің физикалық дайындылық оқулары үшін бағдарламалық негіз ГТО кешені
Физикалық дайындық жаттығулары медициналық тексерілумен болуы қажет, ары қарай
Гигиеналық гимнастика жаттығулары 3-тен 20 минутқа дейін (жаттығуына байланысты)
Орташа және үлкен күштіліктегі жүгірісті, күш түсіруді ұйқыдан кейін
Таңғы гимнастика жаттығуларды айырбастай алмайды.
Аяқ күшін дамытуға арналған жаттығулар
1. Екі аяққа отыру:
а) аяқтар иықтың көлемінде ұстау
ә) аяқтар бірге ұстау, өкшені алмау
б) аяқтарды ашамыз, бір аяққа отырып тұру
в) бір аяққа отыру "пистолет"
2. Орыннан ұзындыққа секіру
3. Орыннан үштік, бестік, ондыққа секіру
4. Бір аяқпен 10-нан 100 м дейін секіру
5. Жүкпен (рюкзакпен) жүріс пен жүгіріс
Арнайы физикалық дайындық міндеттері таңғы гимнастика, оқу жаттығулары және
Жалпы және арнайы физикалық дайындық бойынша жаттығулар жыл бойы
қаңтар, ақпан, наурыз - шаңғы дайындығы; шаңғы спорты мен
сәуір - күшті дамытуға арналған жаттығулар: гимнастикалық снарядтарда, тартылу,
мамыр, маусым - әртүрлі күштіліктегі жүгіріс, секіру, лақтыру;
шілде, тамыз - таңдалынған туризм түрінде жаттығу жорықтары, саяхаттар.
қыркүйек, қазан - жүгіру, секіру, лақтыру, спорттық ойындар; туристік
қараша, желтоқсан - шаңғы дайындығы, шаңғы жүрісі техникасында жетілдіру,
Туристің жаттығулары өзінің бағытына, құрылымы мен жорық жағдайында ұзақ
Жаттығу құрылымының басқа құрамдас бөлігі қатты тілімделген ойлы-қырлы жерлерде
Келесі құрылымдық бірлік дайындық, негізгі және қорытынды кезең бір-бірімен
Біліктілігі төменгі дәрежелі туристер үшін бір жаттығу сабағында жаттығу
Туристік жорыққа дайындаудың микроциклы. Туристерді дайындаудың келесі құрылымдық бөлігі
бірінші сабақ-шаңғымен қозғалу техникасының дағдыларын меңгертіп, шаңғы туризміндегі арнайы
Төрт күндік дайындық сабақтары бар апталық циклінде жаттығу сабақтары
бірінші сабақ - табиғи кедергілерден өту техникаларын жетілдіру;
Микроциклда жаттығу жүктемелерін таңдау барысында туристік бағытпен қозғалу жағдайына
Туристі дайындаудың маятниктік қағидасын қолдану жекелеген сабақтар мен әр
Туристік жорыққа дайындаудың мезоциклыдары
Мезоцикл бірнеше микроциклдарды қамтиды. Қызыметі жағынан мезоциклдардың бір-бірінен айырмашылығы
Бірінші мезоциклдың міндеті туризммен айналасытындардың салыстырмалы түрде жоғары физикалық
Екінші мезоциклда жаттығу сабақтарында ағзаға жоғары деңгейде салмақ түсіру
Үшншіі мезоциклдың міндеті-тұрақты түрде жүргізілген белгілі бір мақсатты көздеген
Төртіншіі мезоциклдың міндеті-үшінші мезоциклда туристердің дайындығынан табылған кемшіліктерді жою
Бесііншіі мезоциклда жаттығу сабақтары бағытпен қозғалуға мүмкіндік беретін спорттық
Жорықалды кезеңін қамтитын алтыншы мезоциклдың мақсаты бағытпен қозғалудың
Жетіншіі мезоцикл Топтың бағытпен қозғалуымен толық аяқталуына дейінгі барлық
Соңғы сегізінші мезоцикл жорықтан кейінгі кезеңді қамтып, белсенді демалыстың
Мезоциклдарға бөлінетін уақыт жорықты жоспарланған мерзімге, оның ұзақтығына, бағыттың
Туристерді жаттықтырудың жастық кезеңдері мен тұйықталған макроциклы. Туристерді жорыққа
Туристерді жаттықтыру дайындық, негізгі және өтпелі кезеңдерге бөлінеді.
8-10 айға дейін созылатын дайындық кезеңінің ұзақтығы
Туристерді жаттықтырудың макроциклдары өз кезегінде көп жылдық дайындықты біріктіреді.
Жаяу туристік жорықты ұйымдастыру барысында экстримальды жағдай туындайтыны белгілі.
2.3 «ЕРМА-ТУР» ЖШС-ның сипаттамасы және оның туризм түрлерін дамытудағы
«ЕРМА-ТУР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі туризмді ұйымдатыру саласының кәсіпорны болып
Компания жарғы негізінде қызмет атқарады. Жарғыға сәйкес серіктестік Қазақстан
Осы жарғыға сәйкес «ЕРМА-ТУР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2003 жылы
- Туристік маршрут бойынша турлар мен саяхаттарды ұйымдастыруға сәйкестілік
- Қазақстан Туристік Ассоциациясына мүшелік куәлігі,16.01.2008 Қазақстан Туристік Ассоциациясы.
- Қызметкерлердің IATA курстарын өткендігі туралы сертифкаттары.
Серіктестіктің негізгі алдына қойған міндеттері:
1. Туристерді оналастыру, демалысын ұйымдастыру, және туристерді Қазақстаннан жіберу
2. Шетелден келген туристерге ұқсас қызмет көрсету.
3. Қазақстанда жолаушыларды тасымалдаушылармен әскерлік қарым қатнас ұйымдастыру.
4. Шоп туристер үшін тауарларды жеткізуді қамтамасыз ету, ұйымдастыру
5. Алматы қаласы маңында туристік шараларды ұйымдастыру
6. Туризм саласында заңдылық нормативтермен қамтамасыз ету және сонымен
«ЕРМА-ТУР» туристік компаниясы қазақ және шетел серіктестерінің арасында көппрофильді
Сурет 1. «ЕРМА-ТУР» ұйымдық құрылымы
Қайнар көзі: «ЕРМА-ТУР» ЖШС– нің жарғысы. 2010ж.
«ЕРМА-ТУР» компаниясында жоғары мамандандырылған менеджерлер қызмет атқарады. Жарғыға сәйкес
Авиатасымалдауды ұйымдастыру бойынша :
- бас директордың келісімімен авиатасымалдауды сатуға, чартерлі рейстерді орындауға,
- Авиатасымалдауларды сату бойынша бас агент ішкі және
«ЕРМА-ТУР»ЖШС туристік фирмасының негізгі жұмыс қағидалары:
1. Сапалы қызмет - бұл тұтынушының қалауы;
2. Фирмада сапа және қауіпсіз мәселелеріне бәрі де жауапты;
3. Әрбір қызметкер өз еңбегінің сапасына жауапты;
4. Кез – келген жұмыс
5. Қателіктерді алдын - алу;
«ЕРМА-ТУР» ЖШС туристік фирмасының сапа саласындағы міндеттемелерді
1. Қазақстан нарығындағы туристік қызмет көрсету беделі және
2. Фирманың барлық құрылым бөлімшелерінің және қызметкерлердің
3. Тұтынушылардың талаптарына сай әрдайым маркетингтік зерттеулер
4. Басқа мемлекеттердегі қызметкерлермен өзара тиімді қарым-қатынас орнату
5.Сәйкессіздікті болдырмау үшін алдын-ала ескерту және түзету шараларын
6. Қызметтердің жаңа түрлерін жобалау және әзірлеу, ассортимент
7. Фирма қызметкерлердің кәсіби дайындықтарын үнемі көтеріп отыру
«ЕРМА-ТУР» ЖШС компаниясында мынандай қызмет түрлерін ұсынады: әуе билеттерді
Компанияла әуе билеттерін брондауда “Amadeus”, “Galileo”, “Soubrane” брондау қызметін
медициналық көмек;
мешіт жанынан 900 метр қашықтықта орналасқан төрт жұлдызды қонақ
таңғы және түскі ас;
сонымен қатар “VIP” қызмет көрсету;
арнайы дайындалған гидтермен экскурсия;
қажыға жеке бару сияқты қызмет түрлерін ұсынады.
Қосымша қызмет түрлеріне автокөлікпен, қонақ үйлердегі нөмірлерді брондау, акциялар
БАЭ бағытындағы қызмет көрсету диапазоны өте кең: Ең жақсы
Сонымен «ЕРМА-ТУР» ЖШС –нің жалпы сипаттамасы қарастырылған. Қазақстандағы
Туризмдегі анықтаушы және негізгі көрсеткіш жүзеге асырылған туристік қызметтер
Айналым шығындарының абсолюттік көлемінен басқа жеке аналитикалық мағынасы бар.
Айналым шығындарын талдау мақсатында шығын көлемінің абсолюттік көрсеткішін
Кесте 1
«ЕРМА-ТУР» ЖШС 2009-2011 жылдардағы негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер 2009 ж 2010 ж 2011 ж 2011ж
2011 ж 2010 ж
1. Жұмысшылар саны 14 9 12 85,7 133,3
2. Жүзеге асырылған қызметтердің көлемі, мың теңге 100337 150990
3. Жүзеге асырудан табыс, мың теңге 31337 45405 52836
4. Салық салуға дейінгі пайда (шығын), мың теңге 661
5. Айналым шығындары,
мың теңге 30676 44462 51851 169,1 116,6
6. Еңбек өнімділігі, мың теңге 1740,9 3027 3302,2 189,6
7. Туристік нарықтағы үлес % 2,5 2,7 2,7 108
8. Сатудың рентабельдігі % 0,7 0,6 0,6 85,7 100
9. Рентабельдік деңгейі % 2,2 2,1 1,9 86,3 90,4
Айналым шығындарының деңгейі % 30,6 29,5 31,4 102,6
Қайнар көзі: «ЕРМА-ТУР» ЖШС– нің жылдық есебі. 2012ж.
1-кестеде 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы өсу темпі төмендеген,
Компанияның табыстары келесі сұрақтарды шешетін қаржылық база болып
Ағымдағы қаржылық қызметті өзіндік сатып алумен қамтамасыз ету;
Мемлекет алдында қаржылық міндеттерді орындаумен қамтамасыз ету;
Туристік кәсіпорынды өзіндік қаржыландырумен қамтамасыз ету.
Компания табыстарына әсер ететін негізгі факторлар:
ұсынылатын турлардың ассортименттік құрылымы, ассортименті, құрамы,сапасы, көлемі;
турлардың бағаларының экономикалық сәйкестендірілуі және олардың өзіндік құны;
қосымша қызметтердің саны және сапасы;
туристік үрдістің шығын көлемінің деңгейі.
Туристік кәсіпорынның табыстарын басқару жүйесі келесі бағыттар бойынша жүзеге
- туристік кәсіпорынның бағалық қалыптастыру;
- табыстарды жоспарлау.
Фирма табысы туристік қызмет көрсету көлемі көрсеткішінен ерекшеленеді. Туристік
Кесте 2
«ЕРМА-ТУР» ЖШС-нің негізгі қаржылық көрсеткіштері
Көрсеткіштер
2009ж
2010ж
2011ж өзгеруі, %-бен
2010ж/
2009ж 2011ж/ 2010ж
Жалпы табыс, мың тг 54776.7 56238 58575.3 102.7 104.2
Өнімнің өзіндік құны, мың тг 52058.3 53222.2 55119.3 102.2
Жалпы табыстың бір теңгесіне кеткен шығын, тг 0.93
Таза табыс, мың тг 2718.4 3015.8 3456.0 110.9 114.5
Сату рентабельділігі, % 5.0 5.3 5.9 106 111.3
Өнім рентабельділігі, % 5.2 5.6 6.2 107.6 110.7
Маркетингке жұмсалған шығын, мың тг 520.6 590.5 698 113.4
Бір өнімге есептегенде маркетингке кеткен шығын, тг 0.009 0.010
Қайнар көзі: «ЕРМА-ТУР» ЖШС– нің жылдық есебі. 2012ж.
Экономикалық көрсеткіштер салыстырмалы қарастыру арқылы 2009-2010 жылдардағы өзгерістерге қарағанда
Мұнда тағы бір көңіл бөлетін жағдай көрсетілген қызметтердің жалпы
Ал кіріс көздерін талдайтын болсақ олардың басым бөлігі негізгі
Кесте 3
«ЕРМА-ТУР» ЖШС-нің кіріс көздерінің көрсеткіштері
Табыс көзі 2009 2010 2011 2010ж 2011ж салыстырғанда,
Негізгі қызметтен табыс, мың тг 37597.2 38959.8 40883.8 108,7
Қосымша қызметтен табыс, мың тг 17179.5 17278.2 17691.5 102,9
Әуе билеттері бойынша, мың тг 14651.8 14719.9 15077 102,9
ОВИР бойынша, мың тг 1669.5 1735.7 1780 106,6
Құжаттар бойынша, мың тг 858.2 822.6 834.5 97,2
Барлығы, мың тг 71956.2 73516.2 76266.8 518.3
Қайнар көзі: «ЕРМА-ТУР» ЖШС– нің жылдық есебі. 2012ж.
Компаниядағы негізгі қызметтен түсетін табыс ретінде шығу туризмін қарастырамыз,
Туристік қызметтердің баламалы рыногын көрші елдер ұсынып отыр, мұндағы
Кесте 4
«ЕРМА-ТУР» ЖШС- нің елдер бойынша қызмет көрсетілген туристер саны
Туристік бағыт 2009 жыл 2010 жыл 2011 жыл
Туристер саны, адам Табыс,
мың тг. Туристер саны,адам Табыс,
мың тг. Туристер саны,адам Табыс,
мың тг.
Түркия 65 5709 75 7234.5 90 8976.6
БАӘ 81 8005.9 89 10890 95 11875
Тайланд 47 5435 22 3240 38 4300
Қытай 15 870 19 920 23 1065.2
Еуропа 10 3000 19 4236.7 24 5674
Басқа елдер 14 4989.5 16 6754.6 5 3545.8
Барлығы 232 28009.4 240 33275.8 275 35736.6
Қайнар көзі: «ЕРМА-ТУР» ЖШС– нің жылдық есебі. 2012ж.
Кестеден көріп отырғанымыздай көбінесе туристер көп баратын ел сәйкесінше
Кесте 5
2010-2011 ж «ЕРМА-ТУР» ЖШС- шығындар құрылымы, мың тг.
Шығындар жылдар өзгеруі, %
2010 2011 2011ж/ 2010ж
Еңбек ақы 5682.2 6243.4 102
Әлеуметтік қорларға шегерім 869.3 956 125.4
Жарнама шығындары 628 625 110.2
Іс сапар шығындары 1578.2 1462.5 104.3
Негізгі қорлар амортизациясы 897 1478.2 125.6
Кеңсе заттар шығындары 148.6 152.1 89.8
Байланыс шығындары 2345.5 2718.1 102.5
ОВИР шығындары 1179.1 1182.3 125.5
Құжат жасау шығындары 600 621.8 145.8
Тур брондау 9464.3 9760.8 103.1
Әуебилет құны 13537 13731.2 105.4
Туристік бөлім шығындары 15205 15900 107.6
өзге шығындар 1020.1 947.2 102.3
Барлығы 53255.2 55125.3 106.5
Қайнар көзі: «ЕРМА-ТУР» ЖШС– нің жылдық есебі. 2011ж.
Шығындар кестесін қарағанда олардың жылдан жылға өзгерісін байқауға болады.
Кесте 6
«ЕРМА-ТУР» әуетурагенттігінің жарнама шығындарына тоқталар болсақ, кестеде көрсетілгендей жарнамаға
Жарнама құралдары жылдар
2009 2010 2011
Жарнама көлеміне кеткен шығын, мың тг 545.6 601.5 700
Пайда көлеміне %-бен 21.2 20.5 22.4
Баспасөз(Караван Плюс, Таймаут)
мың тг 78,3 22 145,9
Телевизиялық жарнама - 45,4 -
Радио жарнама - 14,6 123,7
Сыртқы жарнама, мың тг 20 21 24
Интернет жарнамасы 425,7 484,6 384
Қайнар көзі: «ЕРМА-ТУР» ЖШС– нің жылдық есебі. 2012ж.
Жыл сайын жарнамаға жұмсалатын шығындар өсіп отыр бірақ әлі
Сондай-ақ, туристердің ағымының төмендеуіне әсер ететін басқа да мәселелер
Туризм қазіргі әлемде құқығы жағынан жүз жылдықтың экономикалық феномені
3 ҚР спорттық-сауықтыру туризмінің дамуы және оның болашағы
3.1 Қазақстанның спорт саласын мемлекеттік қолдау және оның спорттық
2011 жылдың басында Қазақстан Республикасында дене шынықтыру мен
Осы кезеңде дене шынықтырумен және спортпен шұғылданушылар санының тұрақты
Шетелде бұқаралық спорт бірінші кезекте халықты сауықтырудың, өзін-өзі жетілдіруге
Осы үдерістердің ықпалы мыналардан:
спорттық думандардан және спорттық қызмет көрсету секторынан;
спорттық телерадио хабарларды тарату көлемінің артуынан;
халықтың қажеттілігін есепке ала отырып, дене шынықтыру-сауықтыру инфрақұрылымын
қызмет көрсету нысандарының, бұқаралық спорт қызметін көрсету ұсыныстарының әдістері
Қазіргі таңда бүкіл еліміз бойынша өткізілетін спорттық-бұқаралық және дене
Өткен төрт жылдық кезеңде спартакиадалар, спорт түрлерінен турнирлер, спорттық
2010 жылы алғаш рет Қазақстанның бүкіл аумағында дәстүрлі халықаралық
Ұлттық спорт түрлері белсенді түрде дамып келеді, онымен қазіргі
Ауыл спортын дамытуда маңызды бастама «Ел Қайраты» республикалық ауылдық
6769 жалпы білім беру мектептерінде 3 сағаттық дене шынықтыру
Елде 538 мыңнан астам бала немесе жалпы білім беру
Өткен үш жылда дене шынықтырумен және спортпен айналысуға тартылған
Елімізде халықтың 3%-ын құрайтын 486 мыңнан астам мүгедек тұрады,
Бүгінгі күні республикада 127 мүгедек спорттың әр түрінен Қазақстан
Жыл сайын спортшы-мүгедектер арасында республикалық және халықаралық деңгейде 70-тен
Елімізде бұқаралық дене шынықтыру-спорттық қозғалысты дамытудың нәтижесі отандық спортшылардың
Пекинде өткен 2008 жылғы ХХIХ жазғы Олимпиада ойындарында
Иеленген медальдардың жалпы саны бойынша бұл Қазақстан құрамасының 1996
2010 жылы қазақстандық спортшылар Ванкувердегі (Канада) ХХI қысқы Олимпиада
Ел спортшылары 2010 жылғы әлем чемпионатында жазғы Олимпиадалық спорт
2010 жылы Қазақстанның жастар құрамасы тұңғыш рет Сингапурдағы
2011 жылғы 7-қысқы Азия ойындарына қатысудың қорытындылары бойынша Қазақстан
Қабылданған шаралардың арқасында барлық облыс орталықтарында және Астана мен
Бүгінгі күні 17 олимпиадалық резервті даярлау орталығы жұмыс істейді,
2007 – 2011 жылдар аралығында мемлекеттік бағдарламаны іске асыру
Қазіргі күні 423 БЖСМ-да 240 мыңнан астам бала немесе
Сонымен қатар, болашағынан үміт күттіретін 3003 оқушы оқитын
Спорт инфрақұрылымын дамытуда оң үдеріс байқалады.
2010 жылы бүкіл республика бойынша спорт ғимараттарының саны
2011 жылғы 7-қысқы Азия ойындарын табысты өткізу үшін жабық
Дене шынықтыру және спорт саласын дамытудағы маңызды мәселе сала
Қазіргі уақытта республикада спорт саласында мамандарды даярлаумен 17 жоғарғы
Салада спорт түрлері бойынша 8 748 штаттық жаттықтырушы жұмыс
Жалпы алғанда, республикада дене шынықтыру мен спорттың дамуы елдің
Халықты бұқаралық спортпен айналасуға тарту дене шынықтырумен және спортпен
Кесте 9
Дене шынықтыру және спорт саласының күшті және әлсіз жақтарын,
Күшті жақтары Әлсіз жақтары
1.Дене шынықтыру және спорт саласын дамытуға арналған заңнамалық
2.Халықтың барлық әлеуметтік жіктерін, соның ішінде мүгедектерді дене шынықтырумен
3.Спорттық-бұқаралық және дене шынықтыру-сауықтыру іс-шаралары санының артуы
4.Ұлттық спорт түрлерін дамыту
5.Балалар мен жасөспірімдер спорт мектептерін ашу
6.Халықаралық спорт аренасындағы жоғары нәтижелері үшін спортшыларды және жаттықтырушыларды
7.Дене шынықтыру және спорт инфрақұрлымының болуы
8.Үкіметтік емес қоғамдық спорттық ұйымдардың болуы
9.Спорт саласында үкіметтік емес ұйымдар мен мемлекеттік органдардың белсенді
1.Барлық дерлік инфрақұрылым ірі қалалар мен елді мекендерде орналасқан
2.Көптеген спорт ғимараттарының моральдық және физикалық тұрғыдан тозуы
3.Мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған құрал-жабдықпен жабдықталған, бейімделген спорт
4.Дене шынықтыру және спорт саласында мемлекеттік-жеке серіктестік, сондай-ак мемлекеттік
5.Спорттың ғылыми базасының жоқтығы
6.Медалдар көп үлеске түсетін спорт түрлерін дамытуға арналған жүзу
7.Спортты насихаттау мен дәріптеу деңгейінің жеткіліксіздігі
8.Мектепке дейінгі және жалпы орта білім беру мекемелеріндегі төмен
9.Республикалық олимпиадалық даярлау орталықтарының жеке оқу-жаттығу базасының болмауы;
10.Жаттықтырушылар жұмысына еңбек ақының төмен болуы
Мүмкіндіктер Қауіп-қатерлер
1.Азиаданың спорт объектілерін тұрғындарды спортпен шұғылдануға тарту үшін пайдалану
2.Қолда бар спорт инфрақұрылымын бейімдеу арқылы мүмкіндігі шектеулі адамдарды
3.Дене шынықтыру және спорт саласында мемлекеттік-жеке серіктестікті дамыту
4.Материалдық-техникалық базаны нығайту – инвентарьмен қамтамасыз ету және спорттық
5.Спорт кадрларын даярлау мен қайта даярлау бағдарламасын жетілдіру
6.Тұрғындар арасында спортты насихаттау және дәріптеу
7.Дене шынықтырумен және спортпен белсенді шұғылданатын тұрғындардың үлесін арттыру
8.Жалпы білім беру мектептерінде дене тәрбиесі даярлығы клубтарын құру
9.Мектептер мен жоғары оқу орындарында спортпен шұғылдану бойынша сабақтан
10.Интернаттарды қайта ұйымдастыру арқылы кәсіби-техникалық ұйымдардың санын ұлғайту
11.Дене шынықтыру-сауықтыру кешендерінің санын ұлғайту
12.Арнайы медициналық топтардың санын ұлғайту
13.Ғылыми-әдістемелік базаны құру және жетілдіру. 1.Спорт инфрақұрылымын тиімсіз
2.Тұрғындардың дене шынықтыруға қызықпауы
3.Мүгедектер арасында спорттың әлсіз дамуы
4.Спорт объектлерін ұстау үшін бюджет шығындарының артуы
5.Компьютерлік ойындар, кино, дискотека сияқты және басқа да ойын-сауық
6.Болашағы бұлыңғыр болуы салдарынан спорт резервінің кетуі
7.Спорт кадрларын даярлау мен қайта даярлау бағдарламасының ескіруі
8.Медаль жинағыш спорт түрлерінің нашар дамуы (мамандандырылған спорт ғимараттарының
9.Спортшылардың шет елдердегі оқу-жаттығу жиындарына арналған бюджет шығысын өсіру
10.Халықаралық жарыстардағы спорттық нәтижелердің төмен деңгейі
11.Қазақстандық спорттық командалардың құрамында «легионерлер» санының көбеюі
12.Жоғары білікті мамандардың басқа салаларға кетуі.
Қайнар көзі: Қазақстан Республикасында дене шынықтыру мен спортты дамытудың
Сонымен бірге, талдау көрсеткендей, қазіргі уақытта дене шынықтыру және
Тұрғындар денсаулығының төмен деңгейде болуының себебі олардың саламатты өмір
Елде бұқаралық спортты, балалар мен жасөспірімдер спортын және кәсіби
Тәуелсіздік жылдары Қазақстан Республикасында дене шынықтыру және спорт саласында
1999 жылы «Дене шынықтыру және спорт туралы» және 2009
Алайда, заңнамалық актілер деңгейінде спортты қолданыстағы реттеу барлығын қамту
Дене шынықтыруды және спортты дамыту, дене шынықтыру-спорттық қызмет саласына
Спорт инфрақұрылымының тұрақты өсу үрдісі байқалмағанымен, негізінен республика бойынша,
Бүкіл ел бойынша жұмыс істейтін 7 мыңнан астам спорт
Бұған қоса, республикада жүзу бассейндері, ату алаңдары, жеңіл атлетикалық
Елде мамандандырылған есу базаларының болмауы тұтастай алғанда есу спорты
Спорттың кейбір түрлері бойынша республикада спортшыларды Олимпиада ойындарына және
Осыған байланысты, республикалық даярлау орталықтарының жеке оқу-жаттығу базаларының болмауы
Тағы да бір шешуді талап ететін проблема балалар мен
Республикада мектепке дейінгі жаста 1 млн.-нан астам және мектеп
Жалпы білім беру мектептерінің 73,2%-ында дене шынықтыру сабағын өткізуге
Осы мәселе бойынша халықаралық тәжірибені зерттеу көптеген шет елдерде
Айталық, АҚШ-та мектептік, студенттік және бұқаралық спорт толығымен жергілікті
Мекемелерде, ұйымдарда және халықтың тұрғылықты жері бойынша дене шынықтыру-сауықтыру
Бүгінгі күні бүкіл ел бойынша тек 530 балалар мен
Біздің ойымызша, Еуропаның тәжірибесі бойынша қоғамдық ұйымдар құру қажет.
Мысалы, Финляндияда 54 спорт одағын, 18 аумақтық органды,
Швецияда «Баршаға арналған спорт» бағдарламасы бойынша жұмысты негізінен 2
Қоғамда мүгедектер, сондай-ақ зейнеткерлік жастағы адамдар барынша назар аударуды
Елде денсаулығы бойынша мүмкіндігі шектеулі адамдар және қоғамның әлеуметтік
мамандандырылған немесе бейімделген спорттық ғимараттардың, жабдықтардың, инвентардың жоқтығы;
жұмыс істейтін дене шынықтыру-сауықтыру және спорттық объектілердің мүмкіндігі
мүгедектердің сауықтыру және спорттық ұйымдары жүйесінің болмауы;
дене шынықтырумен және спортпен шұғылданатын мүгедектер үшін арнайы қосалқы
мүгедектермен дене шынықтыру-оңалту және спорттық жұмыстарды жүргізу үшін мамандарды
Саланы кадрлық қамтамасыз ету проблемалық мәселе күйінде қалып отыр.
Жоғары дәрежелі спортшыларды даярлаудың негізі спорттық жаттығуларда заманауи ғылыми
Финляндияда спорттық ғылыммен айналасатын ұйымдардың тікелей мемлекеттік қаржыландыруға заңдық
Республикада спорт психологтары жоқ деп айтуға болады, спорттың медико-биологиялық
Дене шынықтыру кадрларының өздерінің кәсібінен басқа қызмет саласынан кетуі
Тәжірибе көрсеткендей, дене шынықтыру және спорт бойынша дипломдары бар
Осылайша, спортшылардың арасында артып келе жатқан бәсекелестікті, халықаралық спорт
Мысалы, Қытайда дене шынықтыру оқытушысы немесе жаттықтырушы дипломын алудың
1. Жалпы білім беру мектебінде 12-жылдық білім алғаннан кейін,
2. Жалпы білім беру мектебінде 12-жылдық білім алғаннан кейін,
3. Барлық деңгейдегі жаттықтырушы жұмысына рұқсатты мұның алдында қаланың
Финляндияда спорт мамандары мен оқытушыларын дайындау 11 дене шынықтыру-спорт
Дене шынықтыру және спорт күшті сауықтыру факторы, қоғамның бірігуі,
Соңғы онжылдықта дене шынықтыру және спорт саласындағы ғылыми-ақпараттық ресурстар
Германияда спортты баршаға насихаттау ерекше орын алады, ол әр
Көптеген мемлекеттерде кәсіпкерлік баршаға арналған спорттың едәуір қаржылық ресурсын
Республикада спорттық қызметті дамытуды қамтамасыз ету үшін спорттық инвентарлар
3.2 Туризм және спорт салаларының қазіргі жағдайы мен даму
2009 жылы министрліктің қызметі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 –
1-стратегиялық бағыт. Қазақстанды Орталық Азия өңірінің туризм орталығына айналдыру.
Реттелетін саланың немесе қызмет аясы дамуының негізгі параметрлері.
Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың 2007 – 2011 жылдарға арналған
Көрсетілген туристік қызметтердің жалпы көлемі 2008 жылмен салыстырғанда 0,4
Негізгі көрсеткіштердің төмендеуі әлемдік экономикадағы жағдаймен түсіндіріледі.
Келу туризмі статистикасының деректері мұндай көрсеткіштердің сапар мақсаты бойынша,
Есепті кезеңде 1203 туристік фирма және туристік қызметпен айналысатын
Жалпы алғанда туристік индустрия субьектілерінің туристік қызметінен түскен табыс
Республикада жұмыс істеп тұрған 1235 қонақ үй шаруашылығы кәсіпорны
Елде қазақстандық және шетелдік азаматтардың әр түрлі туристік қызметтерге
Туризм және спорт салалары аясында ерлер мен әйелдердің тең
Негізгі проблемаларды талдау
Бұдан басқа, бүгінде шешілуі көзделген мақсатқа – Қазақстанды Орталық
Туристік және көліктік инфрақұрылымның жеткіліксіз дамуы
Қонақ үйлерді, пансионаттарды, демалыс үйлері мен базаларын қоса алғанда,
Сервистің төмен деңгейі және Ұлы Жібек жолының қазақстандық бөлігінде
Туризмді дамыту көлік инфрақұрылымының жағдайымен тікелей байланысты болғандықтан, әуе
3. Кадрларды даярлаудың, қайта даярлаудың және олардың біліктілігін арттырудың
Туризмді дамытуға кедергі жасайтын негізгі проблемалардың бірі қызмет көрсететін
4. Туристік индустрияда ұсынылатын қызметтердің төмен сапасы.
Бұл проблема жоғарыда аталған мәселемен өзара байланысты, өйткені қызмет
5. Туризм елі ретінде Қазақстанның жеткіліксіз деңгейдегі тартымдылығы.
Елдің оң туристік имиджін ілгерілету жөніндегі іс-шаралар жүйесіз сипатта,
Ішкі және сыртқы факторларды бағалау
Қазақстан туризмінің әлемдік туристік нарықтағы бәсекеге қабілеттілігінің қалыптасқан деңгейі
Туристік саланың дамуына негізінен сыртқы фактор, оның ішінде әлемдік
Бүгінгі күні туристік саланы дамыту үшін Қазақстан Республикасын үдемелі
ҮИИДМБ шеңберінде Қазақстан Республикасының туристік индустриясының перспективалық бағыттарын дамытудың
Сонымен қатар, саланың дамуына ішкі факторлар да әсер етеді,
Бүгінгі күні туристік сала үшін кадрларды даярлау жоғары, жоғары
Министрліктің әлемнің жетекші телеарналарында жарнамалық бейнероликтерді жүргізу, ақпарттық турларды
2-стратегиялық бағыт. Халықтың дене тәрбиесі жүйесін жаңғырту және Қазақстандық
Реттелетін саланы немесе қызмет аясын дамытудың негізгі параметрлері
Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігі 2009 жылы 2009
Бүгінгі күні дене шынықтыру мен спортпен жүйелі түрде айналысатын
2009 жылы спорт ғимараттарының саны бүкіл республика бойынша 30
жүзу бассейндерінің саны 24 бірлікке артты (2008 жылы -
2009 жылы 1500 және одан да көп орынды трибуналары
спорт залдарының саны 165 бірлікке көбейіп, 2008 жылы 6
22 бірлікке теннис корты көбейді, егер 2008 жылы олардың
2009 жылы хоккей корты 61 бірлікке көбейді, егер 2008
Астана және Алматы қалаларында 7-қысқы Азия ойындарын дайындау және
Республикада 11 өңірлік спортта дарынды балаларға арналған мектеп-интернат жұмыс
Барлық облыс орталықтарында және Астана мен Алматы қалаларында 17
Республикада 8 мамандандырылған олимпиадалық даярлау орталығы жұмыс істейді, оларда
Пекинде өткен XXIX жазғы Олимпиада ойындарының қорытындысы бойынша Қазақстан
2010 жылы қазақстандық спортшылар Ванкуверде (Канада) өткен XXI қысқы
Қазақстандық спортшылар 2009 жылғы Әлем чемпионаттарында алғаш рет 6
Негізгі проблемаларды талдау
Дамудың оң үрдістерімен қатар, отандық спорттың дамуын тежеп отырған
Материалдық-техникалық базаның және спорт инфрақұрылымының төмен деңгейі
қазіргі жұмыс істеп тұрған олимпиадалық даярлық орталықтары мен олимпиадалық
ауылда спортты дамыту проблемасы, ең алдымен материалдық-техникалық базаның жоқтығынан
Спорттық ғимараттардың ғана емес, сонымен бірге ұйымдарда, оқу орындарында,
Жоғары спорт шеберлігі мектептерінің проблемалары да осындай - оқу-жаттығу
Жұмыс істеп тұрған спорт ғимараттарының басым көпшілігі техникалық пайдалану
2. Бұқаралық және балалар мен жасөспірімдер спортының нашар дамуы
Бүгінгі күнге дейін салалық спорт клубтарын құру мәселелері шешілген
Халықтың тұрғылықты жері бойынша жұмыс дұрыс жолға қойылмаған, жеткіншіктер
3. Қазіргі заманғы талаптарға жауап беретін ғылыми базасының болмауы,
спорт саласында білікті мамандардың өткір жетіспеуі байқалады. Жоғары шеберлік
ауылдық жерде спорт бойынша әдіскерлер жоқ. Талдау көрсеткендей, 6998
спорттық ғимараттарды техникалық пайдалану мамандары жоқ, жоғарғы оқу орындары
Спорт саласы жоғары бәсекелі болып табылады және оқу-жаттығу процесін
Бүгін біздің жаттықтырушылар Бүкілодақтық дене шынықтыру ғылыми-зерттеу институты 1983
Ішкі және сыртқы факторларды бағалау
Ел ішіндегі жағдайды бағалау халықаралық аренада қазақстандық спортшылардың бәсекеге
Қазіргі факторлық жағдайларды бағалау мектепке дейінгі және мектеп жасындағы
Дене шынықтыру мен спорттың даму жағдайына бірқатар ішкі факторлар,
Сонымен қатар, дене шынықтыру мен спортты дамытудың халықаралық тәжірибесі
1978 жылғы Халықаралық дене тәрбиесі және спорт хартиясына сәйкес
Мәселен, жақын және алыс шет елдерде саланың даму тәжірибесі
Мысалы, Ресей Федерациясында бес жылдық кезеңге спорт объектілерінің құрылысы,
Әзірбайжанның спорт объектілерінің қарқынды құрылысы арқылы бұқаралық спортты дамытудағы
Дамыған елдерде халықтың дене шынықтыру-сауықтыру ғимараттарымен қамтылу көрсеткіші 80-100%-ды
Сондай-ақ баршаға арналған спорттың қаржылық ресурс көздері ретінде кәсіпкерлікті
3.3 Талдықорған өңірінің туристік-рекреациялық әлеуетінің спорттық туризмді дамытудағы ролі
Талдықорған өңірі суармалы егіншілік пен жайылымды мал шаруашылығы дамыған
Қырғызстандағы Ыстықкөл, Ресей мен Украинадағы Қаратеңіз жағалауы сияқты туризм
Демалыс пен туризмді ұйымдастыру Талдықорған өңірінің табиғи-рекреациялық ресурстарын жан-жақты
Туристердің белгілі бір аумаққа келуіне кино, театр және саз
Талдықорған өңірі, солтүстігінде Сарыарқаның оңтүстік сілемдері Шұбартау (690м) тауымен
Талдықорған өңірінің орталық және солтүстік бөлігін алып жатқан Балқаш-Алакөл
Балқаш ойысымен шектесетін Үшқара, Қысқаш, Арғанаты, Арқарлы, Дауылбай таулары
Талдықорған өңірі аумағына Жетісу Алатауының Солтүстік және оңтүстік орталық
700-1600 метрге жететін аласа таулы;
1600-3000 метрге дейінгі биіктікті қамтитын орташа биік;
3000-4500 метрге дейінгі биіктік аралығын қамтитын биік таулы бөліктерге
Бірінші төменгі деңгейдегі аласа тауларға сыртқы күштердің әсерінен бұзылған
Жетісу Алатауының шашырай орналасқан аласа таулы алқаптарын негізгі жоталардан
Тау жүйесі субендік және ендік бағытта созылған Солтүстік-Орталық және
Текелі, Талдықорған, Үштөбе сияқты ірі өндіріс орталықтары шоғырланған Қаратал,
Аласа таулы белдеудің шегіндегі минералды ыстық бұлақтардың көзінде салынған
Сел мен қар көшкіннің қаупі болуына қарамастан Жетісу Алатауының
Үшінші биік таулы белдеуде тектоникалық-денудациялық және күмбез тәрізді альпілік
Жетісу Алатауының ең биік бөлігі болып табылатын Басқан өзенінің
Жетісу Алатауындағы 22 біліктілік бағыттың бесеуі-1, жетеуі-2, жетеуі-3, тек
Кесте 10
Талдықорған өңіріндегі Жетісу Алатауының жер бедерінің сипаты мен әр
Биіктік
зоналардың аты Қамтылатын биіктіктер
Тау беткейлері- нің көлбеулігі
Биіктік айырмасы
с метр есебімен Рекреациялық
іс-әрекеттің типтері
Туристік іс-әрекеттердің түрлері
Биік таулы мұздықты 3300
4500 м 28-300 700-
1000 альпинизм
және тау туризмі
биік таулы- тасты
3300 25-
270 600-
900
орташа биік таулы шалғындар 2400
3000 м 20-250 400-
500 таулы
туристік, спорттық
сауықтыру спорттық-туристік: тау
аласа таулы бұталы 1000
1600 м 200 200-
250 бұқаралық сипаттағы сауықтыру серуені
спорттық сауықтыру: тауда және жазықта шаңғы тебу, шанамен еркін
Қайнар көзі: Е.А.Тоқпанов, З.С. Сламбеков, О.Б. Мазбаев.Талдықорған өңірінің
Биік таулы белдеу альпинизм, тау туризмі соңғы жылдары
Өкінішке орай, көлік қатынасының қиындығы, рекряциялық инфрақұрылымның
Туристік тұрғыдан Жетісу Алатауының биік таулы бөлігінің біршама игерілген
Спорттық сауықтырудағы маңызын ескере отырып, Қора өзені бастау алатын
Жетісу Алатауының саяжайлық рекреацияны дамытуға қолайлы тау бөктерінен бастап
Жетісу Алатауының қарлы-рекреациялық ресурстары және қысқы рекреациялық мақсатта пайдалану
Елбасының 2005 жылғы Қазақстан халқына дәстүрлі Жолдауына сәйкес Талдықорған
Нарықтық қатынастарға көшуге байланысты Қазақстан экономикасының қалыптасуында климаттағы ауытқуларды
Жергілікті жердің теңіз деңгейінен биіктігі әр бір 500 метрге
Таудың солтүстік бөлігінде жергілікті жер биіктігінің артуы барысында қардың
Қыс бойы орташа биіктіктегі таулы белдеудің солтүстік беткейінен барлық
Кесте 11
Жергілікті жердің теңіз деңгейінен биіктігінің артуына байланысты қар
Метеорологиялық бекеттер Теңіз деңгейінен
биіктігі м есебімен Қардың қалыңдығы см есебімен
Орташа Ең жоғарғы Ең төменгі
Сарқан 763 44 67 20
Лепсі 1012 87 135 50
Талдықорған 602 29 67 13
Қоғалы 1385 62 109 32
Қосағаш 1570 68 116 35
Аралтөбе 1700 58 91 30
Қайнар көзі: Е.А.Тоқпанов, З.С. Сламбеков, О.Б. Мазбаев.Талдықорған өңірінің
Нәтижесінде беткейлердің әр түрлі экспозициясындағы қардың қоры да әр
Тау беткейлерінің әр түрлі экспозицияларындағы қар жамылғысының жату ұзақтығы
Тау шаңғысының жолдарын пайдаланудың көп жылдық тәжірибесі тұрақты қар
Орташа биік таулы белдеуде қалыңдығы 30-35 сантиметрге жететін қар
Қар қалың жауған жылдары қалыңдығы орташа мөлшерден 1,5-2 есе
Жетісу Алатауының биік таулы белдеулерінде қажет болған жағдайда, туристер
Талдықорған өңіріндегі туристік-рекреациялық мақсатта пайдаланылатын негізгі өзендерге қысқаша
Қаратал өзені. Қаратал өзенінің ұзындығы 390 шақырым, су жинайтын
Көксу өзені Қараталдың ең ірі сол жақ саласы болып
Ақсу өзені бастауын солтүстік-орталық жотаның 3400-3500 метр биіктіктегі мұздықтарынан
Лепсі өзені бастауын солтүстік орталық жотаның ең биік бөліктеріндегі
Мұздықтармен қоректенетін сәуір-тамыз аралығында мол сулы болатын, алабы біршама
Тау өзендері сулылығына байланысты көп жағдайда салмен немесе резина
1. молсулы кезеңде суының шығыны 20-50 м3/с дейін жететін
2. шоңғалдар мен басқа да қауіп-қатерлер кездесетін мол сулы
Бірінші топқа суды туристік мақсатқа қолдануға жарамсыз Бурақожыр, Теректі,
Су туризмі үшін өзендердің гидрологиялық жағдайлардың ішінде өзен арнасының
Рекреанттардың эмоциялық жағдайына қолайлы әсер ететін Жетісу Алатауындағы эстетикалық
Тау туризмін дамытуға мүмкіндік беретін нысандардың бірі – 2000-3500
Жетісу Алатауындағы көлдердің рекреациялық құндылығы мен тартымдылығын тау ландшафтысы
Жетісу Алатауының өзендері мен көлдерінің рекреациялық қуатына талдау жасай
Кесте 12
Жетісу Алатауының ірі өзендеріне гидрологиялық-рекреациялық сипаттама
Өзендердің аты
Гидрологиялық сипаты Рекреациялық іс-әрекеттің түрлері
су жинайтын
ауданы
км2 есебімен суының жылдық орташа шығыны м/3с есебімен емдік
күн және ауа қауыздарын қабылдау
өзен жағалауында балық аулау
ұйымдаспаған
демалыс
су туризмі
суда жүзетін
құстар мен
аңдарды аулау
Тентек
+ + + + + төменгі ағысында
Лепсі 8110 72,2 + + + + + сағасында
Басқан 883 34,0 + + + +
төменгі ағысында
Сарқан 645 28,9 + + + +
сағасында
Ақсу 5040 66,0 + + + + + төменгі
Қаратал 19100 75,0 + + + + + орта
Көксу 4670 62 + + + + + сағасында
Өсек 1220 18,4 + + + +
төменгі ағысында
Қорғас 1080 17,7 + + + +
төменгі ағысында
Қайнар көзі: Е.А.Тоқпанов, З.С. Сламбеков, О.Б. Мазбаев.Талдықорған өңірінің
Талдықорған өңіріндегі туристік-рекреациялық іс-әрекеттің басым бағыттарына емдік-сауықтыру рекреациясы,
Өңірде туризм мен демалысты кластерлік жүйемен дамытудың негізгі міндеті
ҚОРЫТЫНДЫ
Жылына бір келетін демалыста жақсы тынығу әркімнің көкейіндегі ой.
Бірі білсе, бірі білмейді, біздің елде туристер үшін саяхаттың
2009 жылы Ыстықкөлде бір миллионға жуық адам демалса, оның
Алматы, Ақмола және Маңғыстау облыстарында әлемдік деңгейдегі заманауи көпфункционалды
Бағдарламада «Таушаңғы туризімінің болашағы» қарастырылған. Алматы және Шығыс-Қазақстан
Спорт саласының бюджеті 1997 жылғы 78,9 млн. теңге көрсеткішінен
Алматы облысында туризмге ерекше назар аударылады. Облыста 470 туристік
Алматы облысында тартымды туристік нысандарды көрсету мақсатында Алакөл, Сарқан,
Жастар мен балаларға арналған танымдық іс-шаралар өткізіліп жүр, Мысалы,
Елімізде саяхаттап кетіп бара жатырған әр бір шетелдік азамат
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз!». Қазақстан Республикасының Президентінің Жолдауы.
2. «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты».
Қазақстан Республикасының Президенті-Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2012
3. Қазақстан Республикасында дене шынықтыру мен спортты дамытудың 2011
4. Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің 2011 –
5. Туризмді дамыту сұрақтары бойынша әдістемелік құрал (спорттық туризм).
6. Е.А.Тоқпанов, З.С. Сламбеков, О.Б. Мазбаев.Талдықорған өңірінің туристік-саяхаттық
7. Бринк И.Ю. Тактика восхождений и качество снаряжения //
8. Веретенников Е.И. Тактика горного туризма. - М.: ЦРИБ
9. Маханбет Е.Т. Белсенді және спорт туризмі. Оқу-
10. Маханбет Е.Т. Развитие способности студентов в
11. Водный туризм. Сост. В.Н. Григорьев. - М.: Профиздат,
12. Вуколов В.Н. По Северному Тянь-Шанью: Горные туристские маршруты
13. Григорьев В.Н., Дубровский Л.Н. Подготовка туристов водников. -
14. Захаров П.П. и др. Тактика и организация горновосхождений.
15.Зубалий Н.Д:, Петровский В.С. Пешеходный и лыжный туризм. -
16. Единая спортивная классификация на 2009-2012 годы. Туризм спортивный
17. Классификационная таблица маршрутов на горные вершины СССР. -
18. Ерма-тур ЖШС – нің жарғысы. Талдықорған, 2010ж.
19. Ерма-тур ЖШС-нің 2009-2010 қаржылық есебі. 2011ж.
20.Спортивная классификация туристких путешествий. - М.: ЦРИБ "Турист", 1975.
21. Алимханов Е. «Дене тәрбиесі – салауаттылық негізі». //Хабаршы
22. Алимханов Е. Ұлттық ойындар мен спорт – салауаттық
23. Михайлов Б.А. Федотова А.А., Федотов Ю.Н. Физическая подготовка
24. Накатков Ю.С. История туризма Казахстана.-Алматы: 2008.- С. 47-54.
25. Аппенянский А.И. Физическая тренировка в туризме. - М.:
26. Благовещинский В.П., Абулхатаева Л.Ю., Гуляева Т.С., Гасанова Н.П
98
Бас директор
Орындаушы директор
Офис
менеджер
бухгалтер
менеджерлер
Жарнама
менеджерлері
турагенттер