Жоспар
Кіріспе..................................3
1-тарау.Қой азықтандыру мөлшерлері мен мерзімдік азық рациондары
1.1.Қой малының биологиялық ерекшеліктері.................6
1.2.Әдебиеттерге шолу....................8
Негізгі бөлім
2. Қозысын емізетін саулықтарды азықтандыру
2.1. Қозылы саулықтарды азықтандыру..............14
2.2.Кавказ тұқымы саулықтарының азықтандырылуы және өнімдік
қасиеттері...........................16
Қорытынды........................24
Пайдаланылған әдебиеттер......................26
Кіріспе
Қой шаруашылығы –өнімді де, табысты сала. Ол халықты сапалы
Қой басқа малға қарағанда шөл, шөлейт, құмайт, таулы тасты
Бірден – бір арзан және ең бағалы негізгі азықтың
Қой жайылымда ұстауға жақсы бейімделген. Мал жеуге пайдаланатын 800
Қойдың ішегінің ұзындығы – денесінің ұзындығынан 25 – 30
Қой арам шөптің 600 түрін жесе, жылқы 80, сиыр
Қойдың денесінде зат және энергия алмасу басқа малдармен салыстырғанда
Қойлардың ас қорыту органдары ірі азықтардың құрамындағы қоректік заттарды
Қой денесінің 100 кг салмағына 3,2 – 3,8 кг
Жартылай шөлейтті аймақтардың жайылымындағы шөптердің 66 % - ке
Азықтандыру – қойдың ет өнімділігін сан мен сапасын әсер
Азықтандыру деңгейі бордақылау ісінің экономикалық көрсеткішіне ғана әсер етіп
Жайылым көктемдік, жаздық, күздік, қыстық болып бөлінеді. Кейбір жердің
Малға қанша жайылым керек екендігін сіңімді ақуыздың керекті мөлшерін
Қойдың маңызды биологиялық ерекшеліктерінің бірі – шөп жайылымдарында өсетін
Қойдың қоректенетін жусан түрлерінің жер шарында 500 түрі,
Жем-шөптің немесе рацион белогінің биологиялық құнарлылығы - деп
Ауыл шаруашылығы министрлерінің мәліметіне қарағанда осы азықтардан құралатын қойдың
1-тарау.Қой азықтандыру мөлшерлері мен мерзімдік азық рациондары
1.1.Қой малының биологиялық ерекшеліктері
Қойдың тұмсығы ілгері қарай бағытталған сүйір, күрек тістері өткір,
Қойдың осы жоғарыда айтылған биологиялық ерекшеліктерін, оның басқа ауыл
Қой азықтың бір түрімен (жайылымнан басқа) ұзақ уақыт азықтандыруға
Нормамен азықтандырудың негіздері
Мал өнімділігін арттырып, оның шаруашылыққа пайдалы басқа да көрсеткіштерін
-Мал организміндегі зат алмасу ерекшеліктеріне, жасына, жынысына және өнімділігіне
Азықтандыру рационы;
Азықтандыру типі (жүйесі);
Азықтандыру нормасы
Малдың қоректік заттарға деген қажеттілігі арнайы жүргізілген ғылыми-шаруашылық, физиологиялық
Азықтандыру нормасы малдың физиологиялық күйіне, жынысына, жасына, тірілей салмағы
Малға жыл бойы бір норма белгілеуге болмайды. Өйткені ол
Азықтандыру нормасы тиісті бір мерзімге арналып жасалады, сол мерзімнің
Азықтандыру рационы
Азық рационы деп малға бір күн ішінде беруге ыңғайлап,
Қоректілігіне қарай азықты таңдап алу, оның нормаға сәйкес мөлшерін
Азық рационының қоректілігін сипаттайтын негізгі көрсеткіштер алынатын өнім мөлшері
1.2.Әдебиеттерге шолу
Биологиялық жағынан бағалы ет алу үшін қойды әр
Қ.Сәбденовтың [3] мәлімдеуінше, азықтандыру – қойдың ет өнімділігін сан
Азықтандыру деңгейі бордақылау ісінің экономикалық көрсеткішіне ғана әсер етіп
Ірі қараға қарағанда қой азықты нашар қорытады. Мысалы, түрлі
Соңғы жылдары қой рациондарын микроэлементтермен, атап айтқанда, кобальтпен қамтамасыз
Салмағы 55-60 кг тартатын буаз меринос қойының азық рационында
Н.Омарқожаұлының [21] зерттеулерінде, ең алдымен рационды малдың сүйсініп
М.Абдулаевтың [4] айтуынша, қойды жайып – семірту Қазақстан жағдайында
Жайылым көктемдік, жаздық, күздік, қыстық болып бөлінеді. Кейбір жердің
Малға қанша жайылым керек екендігін сіңімді ақуыздың керекті мөлшерін
Б.Құлатаевтың [5] зерттеуінде, көп жылдық тәжірибеге сүйенсек, ірі қой
Көк шөптің түсімі гектарынан 10ц деп есептегенде, 700 бас
Б.Әкімбековтың [6] мәлімдеуінше, қойды азықтандыруда мүйізді ірі қара малды
Көктемдік эфемерлік ерте көктеген күнгей жоталарының өсімдіктерін жол –
Әр түрлі азықтың құрамындағы қоректілерінің мөлшері де түрліше болады,
Азықтандыру жағдайы бордақылау процесінің экономикалық көрсеткішіне ғана әсер етіп
Тоқтыларды жеделдете бордақылаудың нәтижесін арттыра түсу үшін оларды витаминдермен,
Тоқтыларды бордақылаған кезеңде, рациондағы қоректік заттың мөлшерін әлсін –
Тоқтыларды жайып семірткен кезде оларды мүмкіндігінше ұзақ өрістету және
Негізгі бөлім
2. Қозысын емізетін саулықтарды азықтандыру
2.1. Қозылы саулықтарды азықтандыру
Туғаннан кейінгі алғашқы 2-3 күнде қойға тек қана сапалы
Қыста қоздаған қойдың негізгі азығы –пішен, сүрлем және жем.
Қозылы қойдың азыққа деген қажеттігі оның тұқымына, физиологиялық күйіне,
Кесте-1
Қозылы қой азықтандыру нормасы
Көрсеткштер Жүнді, жүнді-етті қойлардың тірілей салмағы,кг Етті-жүнді қойлардың тірілей
Қозы емізудің Қозы емізудің Қозы емізудің
Алғашқы 6-8 апталығы Екінші кезеңі Алғашқы 6-8 апталығы Екінші
50 60 50 60 60 70 60 70 60
Азық өлшемі, кг 1,9 2,05 1,45 1,55 2,10 2,20
Алмасу энергиясы, Мдж 20,0 23,0 15,5 17,0 22,0 23,0
Құрғақ заттар ,кг 2,0 2,3 1,95 2,15 2,20 2,30
Шикі протеин, г 290 310 240 250 330 340
Қорытылған протеин, г 200 215 145 155 210 220
Ас тұзы, г 17 19 14 15 15 16
Кальций, г 11,7 12,9 8,7 9,8 10,5 11 8,5
Фосфор, г 7,8 8,2 5,8 6,2 6,8 7,2 5,2
Күкірт, г 1,6 1,7 1,3 1,4 1,8 1,9 1,5
Магний, г 6,8 7,2 5,0 5,4 5,9 6,0 5,2
Темір, мг 110 120 95 105 120 130 105
Мыс, мг 18 20 15 17 20 22 17
Мырыш, мг 110 125 76 84 25 142 84
Кобальт, мг 1,08 1,24 0,85 0,94 1,24 1,40 0,94
Марганец, мг 110 120 95 1058 120 130 105
Йод, мг 0,85 0,98 0,66 0,74 0,9 1,1 0,74
Каротин, мг 22 23 17 20 18 20 16
Д витамині, мың ХӨ 850 1000 700 800 900
Оның сүті неғұрлым көп болса, қозының да тәулігіне қосатын
Қойдың сүттілігі тұқымына, жасына, дербес ерекшеліктеріне, қозының санына, қондылығына
Қозылы қойды жақсы азықтандыру олардың сүттілігін молайтумен қатар, жүнінің
Қозылы қойды тәулігіне кемінде екі рет – таңертеңгі және
Кесте-2
Қозылы саулықтарға арналған азық рационының үлгісі, кг
Азық түрлері Азық рациондары
1 2 3 4
Пішен 0,8 - 0,5 1,0
Жүгері-бұршақ сүрлемі 4,0 - - 2,0
Жүгері-сабан сүрлемі - - 0,45 -
Пішендеме - 2,0 - 2,0
Қант қызылшасы 1,0 - - -
Сабан 0,8 - 0,7 -
Толық рационды түйіршіктелген азық - 2,3 1,5 0,5
Бұршақ тұқымдастар жемі - - - 0,2
Құрама жем 0,40 - - -
Фторсыз фосфат,г - - - 15
Ас тұзы, г 20 - - 20
Тәуліктік рационның құрамында
Азық өлшемі, кг 2,03 2,19 2,24 2,07
Алмасу энергиясы,МДж 26,8 27,5 27,9 27,4
Құрғақ зат, кг 2710 2834 2785 2716
Шикі протеин, г 265 296 305 287
Қорытылған протеин, г 185 213 221 196
Кальций, г 14,9 15,5 16,3 15,1
Фосфор, г 6,7 8,0 8,3 7,9
Магний, г 5,9 6,3 7,4 6,8
Күкірт, г 4,6 5,5 6,0 5,8
Темір, мг 319 337 215 246
Мыс, мг 10,6 17,6 19,3 18,4
Кобальт, мг 1,74 1,25 1,26 1,91
Марганец, мг 115,6 120,0 117,0 116,0
Йод, мг 1,3 0,95 0,90 0,98
Каротин, мг 40 55 60 75
Д витамині, мың Хө 900 1000 950 900
1 кг құрғақ заттағы алмасу энергиясы, МДж 9,9 9,7
Бұл рацион типтерінде: 2,0-2,2 азық өлшемі, 185-220 г қорытылатын
2.2.Кавказ тұқымы саулықтарының азықтандырылуы және өнімдік қасиеттері
Қойға ірі қара азықтарының барлық түрін қолдануға болады. Олар
Әр қойға шамамен азық мөлшерін мынадай мөлшерде дайындаған
Туғаннан кейінгі алғашқы 2-3 күнде тек қана сапалы шөп
Кесте-3
Қозылы қой азықтандыру нормасы
Көрсеткіштер Етті-майлы қойлардың тірілей салмағы, кг
Қозы емізудің
Алғашқы 7-8 апталығы Екінші кезеңі
60 70 60 70
Азық өлшемі, кг 2,0 2,1 1,7 1,8
Алмасу энергиясы, МДж 21 22 18,5 19,5
Құрғақ заттар, кг 2,3 2,4 2,1 2,2
Шикі протеин, г 260 270 235 255
Қорытылған протеин, г 180 190 145 155
Ас тұзы, г 15 16 14 16
Кальций,г 10,7 11,1 8,7 9,7
Фосфор, г 6,8 7,03 5,4 5,8
Күкірт, г 2,0 2,0 1,5 1,6
Магний,г 5,5 5,8 5,0 5,5
темір, мг 120 130 105 120
Мыс, мг 20 22 17 20
Мырыш, мг 125 142 84 95
Кобальт,мг 1,24 1,40 0,94 0,05
Марганец, мг 120 130 105 120
Йод, мг 0,9 1,1 0,74 0,80
Каротин, мг 18 20 16 18
Д витамині, мың Хө 900 1000 750 850
Қыста қозылардың қойдың негізгі азығы - пішен сүрлем және
Қозылы қойдың азыққа деген қажеттігі оның тұқымына, физиологиялық күйіне,
Қойдын сүттілігі тұқымына, жасына, дербес ерекшеленеді, қозының санына, қолданылғанда
Қозылы қойдын жақсы азықтандыру олардың сүттілігін молайтумен қатар, жүніндіде
Қозылы қойды тәулігіне кемінде екі рет таңертең және түстен
Көктемгі және жазғы айларында қозылы саулықтар үшін табиғи қоршалған
Саулықтарды азықтандыру. Шаруашылықтағы қой басының басым үлесі саулықтар үлесіне
Азықтандыру қоректілігі мен құнарлылығы жетіспеген жағдайда саулықтардың дер кезінде
Күйекке түсерден 1-1,5 ай бұрын саулық қоңдылығын көтеріп, күйін
Сүт қоректілер ұрғашылары буаздығының дамуның биологиялық заңдылығына сәйкес
Буаз саулықтарды мүмкіндігінше жайылымда жайып, қажетті жағдайда майда пішен,
Дұрыс азықтандырылған буаз саулықтар тірілей салмағын жоғалтпай, қоңдылығын кемітпей
Кесте-4
Қойлар саулығына күніне берілетін азық мөлшері
Көрсеткіштері Етті – майлы
Бойдақ және алғашқы 12-13 апталық буаздылық кезеңінде Соңғы 7-8
Салмағы,кг
50 60 70 50 60 70
Азық өлшемі 7 8 9 10 11 12
Алмасу энергиясы, мДж 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6
Құрғақ зат,г 12,5 13,5 14,5 16 16,5 17,5
Сіңірімді белоктық зат,г 1,8 1,9 2,1 1,9 2 2,1
Кальций,г 90 100 110 130 140 150
Фосфор,г 5,5 6,4 7,3 8,7 9,8 10,5
Магний,г 3,1 3,7 4,1 4 4,7 5,1
Күкірт,г 0,5 0,6 0,7 1,4 1,5 1,8
Темір,мг 2,5 3 3,3 4,5 5,3 6
Мыс,мг 58 68 78 88 78 88
Мырыш,мг 12 14 16 18 16 18
Кобальт,мг 46 54 62 70 62 70
Марганец,мг 0,55 0,65 0,75 0,85 0,75 0,85
Йод,мг 69 81 93 106 93 106
Каротин,мг 11 13 15 20 23 26
Витамин Д,
мың х.о 600 700 800 850 1000 1150
Кестеде келтірілген нормалық көрсеткіштерден саулықың энергия мен қоректік заттарға
Саулық сүттілігіне көк және шырынды жемшөп жақсы әсер ететіндік
Қозыны азықтандыру. Әдетте қозы енесін ажыратылмай төрт ай емеді.
Сүтке жарымаған қозыларға арнайы ене сүтін алмастыратын құрама жемге
Қозыны қосымша азықтандыруды қабығынан тазартылып, ұнтақталған сұлы дәнінен бастайды
Кесте-5
Қойлар қозысына күніне берілетін азық мөлшері
Көрсеткіштері Етті – майлы тұқым
Алғашқы 6-8 апталық сүт емізетін кезенінде Емізудін екінші жартысында
Салмағы, кг
50 50
Азық өлшемі 1,9 1,6
Алмасу энергиясы,мДж 20 17,5
Құрғақ зат,кг 2,2 2
Сіңірімді белокты зат,г 170 135
Ас тұзы,г 14 12
Кальций,г 10,3 7,7
Фосфор,г 6,5 4,9
Магний,г 1,9 1,4
Күкірт,г 5,1 4,4
Темір,мг 110 110
Мыс,мг 18 18
Мырыш,мг 110 110
Кобальт,мг 1,08 1,08
Марганец,мг 110 110
Йод,мг 0,85 0,85
Каротин,мг 16 14
Витамин Д,мың х.ө 800 650
Жетілген қозыларды – 3 – 4 айлығында, ал саулықтарды
Қазіргі кезде қой шаруашылығымен айналысатын көптеген шаруашылықтарда қой етін
Қыс айларында қолда-қорада бағылатын қойларды пішендеме, сүрлем, түйіршіктелген азықтардың
Төмендегі кестеде саулыққа арналған толық рационды түйіршіктелген азықтың үлгі
Кесте-6
Толық рационды түйіршіктелген азық құрамы (%, салмағынан есептегенде)
Құрамы Рецептер
1 2 3 4 5
Сабан 50,0 30,0 40,0 55,0 37,0
Пішен - 30,0 12,4 - -
Шөп ұны 15,0 5,0 10,3 19,0 21,7
Жем (арпа, сұлы, бидай қалдығы, т.б.) 26,3 - 30,0
Құрама жем - 30,0 - - 35,0
Карбамид 1,1 - 0,5 - -
Аммоний сульфаты 0,6 - 0,2 - -
Ас тұзы (микроэлементтермен байытылған) 1,0 - 0,6 - 0,6
Азықтық фосфат 1,0 - 1,0 1,0 0,7
Сірне (ертінді) 5,0 5,0 5,0 5,0 5,0
Бір килограмм түйіршіктелген қоспадағы азық өлшемі: буаздығының бірінші жартысындағы
Көктем және жаз айларында қозылы саулықтар үшін табиғи қоршалған
Сонымен қатар саулықтарды күтіп-баққанда және одан алынған жалқы қозыларды
Қой еті мен жүн өндіруді барынша арттыру және
Азықтандыру жағдайы бордақылау процесінің экономикалық көрсеткішіне ғана әсер етіп
Бордақылаудағы сақа қойдың протеинге деген қажеттілігі аса жоғары болмайды.
Андрюс пен Орсовтың мәліметтері бойынша, салмағы 20, 25,
Тоқтыларды жеделдете бордақылаудың нәтижесін арттыра түсу үшін оларды витаминдермен,
Рационды жан – жақты теңестіріп малды құнарлы азықтандыру –
Тоқтыларды бордақылаған кезеңде, рациондағы қоректік заттың мөлшерін әлсін –
Тоқтыларды жайып семірткен кезде оларды мүмкіндігінше ұзақ өрістету және
Қорытынды
Сонымен, жоғарыда қарастырғанымыздай, азықтандыру – қойдың ет өнімділігін сан
Азықтандыру деңгейі бордақылау ісінің экономикалық көрсеткішіне ғана әсер етіп
М.Абдулаевтың айтуынша, қойды жайып – семірту Қазақстан жағдайында қойдың
Жайылым көктемдік, жаздық, күздік, қыстық болып бөлінеді. Кейбір жердің
Малға қанша жайылым керек екендігін сіңімді ақуыздың керекті мөлшерін
Көптеген зерттеулерге сүйенер болсақ, көп жылдық тәжірибеге
Көк шөптің түсімі гектарынан 10ц деп есептегенде, 700 бас
Пайдаланылған әдебиеттер
1.Алексеев А.В. Мал өсіру негіздері.-Алматы, 1974.
2.Байжұманов А.Б. Мал өсіру.-Алматы: Қайнар, 1987.
3.Бегімбеков Қ.Н., Төреханов А.Ә., Байжұманов Ә. Мал өсіру және
4.Ірі қара шаруашылығы: Оқулық / А.Ә.Төреханов, Ж.К.Каримов, Ш.Д.Даленов, Д.К.Найманов.-Алматы.:Триумф
5.Ермеков М., Бақанова Е. Қазақстан қойларының жоспарлы тұқымдары.- Алматы,
5.Борисенко Е.Я. Разведение сельскохозяйственных животных.-М.: Колос, 1967.
6.Кравченко Н.А. Разведение сельскохозяйственных животных.-М.: Колос, 1973.
7.Красота В.Ф., Лобанов В.Т., Джапаридзе Т.Г. Разведение сельскохозяйственных животных.-
8.Зоотехния негіздері. Оқулық. –Астана: Фолиант, 2007.-456 б.
9.Левин А.Б. (Аудармашылар Ә.Ермаханов, Ә.Жұмашев) Мал шаруашылығы негіздері.-Алматы, 1985.
10.Омарқожаұлы Н., Әкімбеков Б.Р. Мал шаруашылығы: Оқулық.-Астана: Фолиант, 2007.-424
11.Омарқожаұлы Н.,Шуркин Р. Мал шаруашылығы практикумы.-Астана, 2007.
12.Сәбденов Қ., ҚұлатаевБ. Қой шаруашылығы және жүн, қаракөл
13.Сәбденов Қ., Абдуллаев М., Құлатаев Б. Қой шаруашылығының технологиясы:
14.Садыкулов Т.С., Байжуманов А.Б., Бегимбеков К.Н. Мал өсіру пәнінің
15.Садыкулов Т.С. Разведение и селекция сельскохозяйственных животных.-Алматы,2003.
16.Тойшибеков М.М.,Ертаев Е.Е. Генетика и биотехнология животных.-Алматы, Ғылым, 1995.
17.Чижик И.А. Конституция и экстерьер сельскохозяйственных животных.-Л.,Колос, 1979.
18.Эрнст Л.К., Кравченко Н.А. и др. Племенное дело в
19.Медеубеков Қ., Сарбасов Т. Қазақстанның қой шаруашылығы-Алматы: Қайнар, 1984.-320бет.
20.Егеубаев Р. Малды нормалық азықтандыру-Алматы.1998ж
21. Омарқожаұлы Н. Малды тиімді азықтандырудың ғылыми негіздері-Алматы.- 2001
22.Сәбденов, Абдуллаев, Құлатаев. Қой шаруашылығының технологиясы:
26