Мазмұны
Кіріспе....................................................................................................................3
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕГІ
Шағын бизнестi несиелендiру кезiндегi туындайтын тәуекелдердiң басты
Факторлары .....................................................................................................6
1.2 Қазақстан Республикасында кiшi бизнеске мемлекет тарапынан
көзқарас...........................................................................................................15
Шағын бизнестi дамытудағы мемлекеттiң рөлi..........................................21
2 НЕСИЕЛЕНДІРУ ШАРТТАРЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Шағын және орта кәсіпорындарға банктік несиені ұсыну
2.2 Кәсіпорындардың алынған несиелерін өтеу шарттары............................ 40
2.3 Банктік несиелендірудің дамуын тежейтін проблемалар......................... 47
3 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Коммерциялық банктердің экономикалық мәндерін жетілдіру жолдары.................................................................................................................59
3.2 Коммерциялық банктердегі несие жүйесін дамыту....................................62
ҚОРЫТЫНДЫ......................................................................................................68
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.......................................................................70
КІРІСПЕ
Нарық жағдайында, экономикада мемлекеттің қолға алуымен байланысты кіші
Дипломдық жұмыстың тақырыбы таңдаудың себебі - шағын бизнесті дамыту
Дипломдық жұмыстың мақсаты осы қиындықтарды шешу жолдарын іздестіру және
Қазақстан Республикасы Үкіметі және Ұлттық Банк шағын кәсіпкерлікті несиелендіру
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕ ШАҒЫН БИЗНЕСТІ
1.1 Шағын бизнестi несиелендiру кезiндегi туындайтын тәуекелдердiң басты
Несиелендiру қызметiн ұсына отырып, банктер, ақша ресурстарын, несиенi қажет
Әрине несие берушi несие тиiмдi пайдаланғанын бағылауға мүмкiндiгi бар.
Шағын кәсiпкерлiктiң жұмысын жақсартуына банктердiң ықпал ету тәсiлi ретiндегi
Сонымен бiрге шағын кәсiпорындарға қажеттi қарыз мөлшерi салыстырмалы түрде
Азияның даму банкiсiнiң қаражаттары есебiнен шағын және орта бизнестi
Еуропалық қайта құру және даму банкiнiң несиелендiру бағдарламасы бойынша
Қысқа мерзiмдi несиелендiру процесi 4 сатыдан тұрады: программалау, ұсыну,
Кiшi бизнестi банктердiң инвестициялануы туралы айтқан кезде, инвестицияны кеңiрек
Нақты салалық бағыттағы кiшi кәсiпорындар салалық банктiң несиелерiн және
Кәсiпкерлердi қаржылық қолдау мақсатында, шағын кәсiпкерлiктiң субъектiлерiн несиелендiру жұмыстарын
Республикада, шағын және орта бизнес субъектiлерiне арналған қаржылық қызмет
2003 жылдың 6-наурызында қабылданған Қазақстан Республикасының “Микронесиелiк ұйымдар туралы”
Кәсiпкерлердiң банктiк несиелерден жатырқауының басты себебi ретiнде мыналарды ескеру
Берiлген варианттардың iшiнен бiреуiн таңдау мүмкiндiгiн тiкелей банктердiң өзiне
Шағын бизнестi несиелендiру кезiндегi туындайтын тәуекелдердiң басты факторлары: Бiздiң
Олар: Iшкi және сыртқы факторлардың әсерi тиетiн, Қазақстан
Тәжiрибенiң көрсетуi бойынша ссудалық портфелiнiң сапасына төмендегiлер үлкен әсер
Несиелiк саясаттың жүзеге асу жағдайы туралы мерзiмдi және сенiмдi
Тәжiрибе көрсетуi бойынша, несиелiк тәуекелдiлiктiң туындауына келесi түрдегi жағымсыз
Қазақстан Республикасында шағын бизнеске мемлекет тарапынан көзқарас
Шағын бизнестi несиелендiрудiң тиiмдiлiгiн бағалау: Бұл бөлiмнiң басты мiндетi
Азия Даму Банкiнiң қарызы банктер арасында келесiдей түрде үлестiрiледi:
Еуропалық Қайта Құру және Даму банкiсiнiң несие желiсi бойынша
Жұмыс iстейтiн кәсiпорындарды дамыту үшiн ақша қаражаттарының ең белсендi
2003 жылдың желтоқсан айының басындағы жағдай бойынша облыста 37226
Жалпы бiр айта кететiн жай, әсiресе ұдайы өндiрiстiк салаларда
Кесте - 1 Екінші деңгейлi банктердiң шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне
(млн.теңге)
2000 2001 2002 2003
Барлығы 74222 121954 146515 196212
Сонның iшiнде:
Ұлттық валютада: 40749 46676 55465 104434
Қысқа мерзiмдi 23161 24074 30664 48249
Орта және ұзақ мерзiмдi 17588 22602 24800 56185
Шетел влютада: 33473 75278 91051 91778
Қысқа мерзiмдi 16953 36079 32384 32334
Орта және ұзақ мерзiмдi 16519 39199 58667 59444
Кесте - 2 Қазақстанның екіншi деңгейлi банктерiмен ұсынылған несиелер
( млрд. теңге)
2003ж желтоқсанына 2003ж маусымына өзгеруi
Көлем Үлес салмақ % Көлем Үлес салмақ %
Несиелер берiлген:
100
100
Айналым қаражатта- рын толықтыру
73,6
52,9
489,0
64,1
6,6
Негiзгi қорларды алу 14,7 10,6 48,8 6,4 3,3
Жаңа құрылысқа 7,9 5,7 40,3 5,3 5,1
Азаматтармен тұрғын үй құрылысына, оны алуға
2,5
1,8
19,3
2,5
7,7
Тұтыну мақсатына 3,0 2,2 44,2 5,8 14,7
Басқа да мақсатқа 37,4 26,6 121,6 15,9 3,3
Мерзiм бойынша банктердiң несиесi:
100
100
Қысқа мерзiмдi ( 1- жылға дейiн) 69,1 49,7
Орта және ұзақ мерзiмдi 70,0 50,3 383,5 57,0 5,5
Алматы облысының Әкiмi Шалбай Құлмаханов “Деловой мир” журналының тiлшiсiмен
Бiздiң бағдарламада кәсiпкерлiктi қолдау бағыты көп қарастырылды. Бiрақ, бастысы
1 диаграмма. Шағын және орта бизнестiң дамуы
2004 жылдың 1 қаңтарында облыста 4 мың шағын кәсiпорын,
Кәсiпкерлiктiң барлық сфераларындағы жұмыспен қамтылған кәсiпкерлердiң саны 203,0 мың
Шағын бизнестi дамытудағы мемлекеттiң рөлi
Шағын және орта бизнес кәсiпорындарының тұрақты жұмыс iстеуiн қамтамасыз
Концепцияның мақсаты кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау және дамыту стратегиялары мен
Кез-келген кәсiпорынның, оның iшiнде шағын және орта бизнес субъектiлерiнiң
Кәсiпкерлiк қызмет құрылымдарын қалыптастырудың ең маңызды элементi нарықтық экономикалық
Үкiметтiң нарықтық қатынастар мен кәсiпкерлiктi дамыту жөнiндегi саясатының маңызды
2 ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІ НЕСИЕЛЕНДІРУ ШАРТТАРЫ МЕН
2.1 Шағын және орта кәсіпорындарға банктік
1997 ж. 17 шілдесіндегі 131-1 «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік
Қазақстандағы шағын және орта бизнесті дамытуға және қолдауға бағытталған
Жалпы шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін керекті заңнама
Шағын кәсіпкерлікті дамыту елеулі болып жарияланғанымен ол қазіргі кезде
Бірақ отандық шағын бизнестің бір қатар маңызды қиыншылықтары бар:
Шағын және орта бизнес субъектілерін несиелендіру механизмі келесі
Осы топқа негізгі міндеттеме болып, банк үшін үйреншікті кепілдің
Заңды тұлғалар үшін заңды тұлғалар арасында қолма-қол есеп айырысуына
Формальды емес секторда қызмет ететін кәсіпкерлердің көбісіне маңызды болып,
Шағын кәсіпорындарды несиелендірудегі мүмкін болатын тәуекелділікті бағалауда негізгі әлеуметтік
Несиені уақытылы қайтаруда елеулі рөлді кәсіпорындардағы экономикалық жағдай және
Біздің экономикамыздың жағдайында тәуекелділіктің маңызды факторы болып қолма –
Мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдарға елеулі өнім бөлігін сататын клиенттер
Шағын және орта бизнес кәсіпорындарына банктік ссуданы беру шарттары:
Әр жаңа несие жағдайында қайтармау тәуекелі салыстырмалы жоғары. Бірақ
Қайталанатын несие бұл 2-ші несиеден бастап берілетін барлық несиелер,
Неиелер жалпы қабылданған қамсыздандыру тәсілінде беріледі, қамсыздандыруда алынатын мүліктер
- жер учаскілері. Кепілге кепіл берушінің меншік құқығымен
Кепілге алынатын жабдықтар мемлекеттік стандартқа сәйкес сақтау және
- өнеркәсіп (мұнай және мұнай өнімдері, көмір, түсті және
Несиені алу үшін қажетті несиелік құжаттар: Кәсіпкер
Техникалық-экономикалық негіздемесінде келесі бөлімдер болу керек: Коммерциялық мәмілені суреттеу
Банкпен жиі несиелік қарым-қатынаста болатын және банкте жақсы беделін
Несиелік комитетпен несиені қарыз алушыға беру туралы жағымды шешім
Кепілге келісім-шарт заңды құжат болып табылады, ол негізгі міндеттемеден
Кәсіпорындардың алынған несиелерін өтеу шарттары
Қарызды беру тәртібі: Соңғы дайындықтан кейін, барлық керек құжаттармен
Даярланған құжаттар банк бухгалтериясына қарыз шоты бойынша операцияларды жасау
Кәсіпорынның мәліметтері мен баланс бойынша несие қамтамасыздығын тексеру
Қарызды өтеу амалдары, мерзімдері және тәртіптері, банк пен қарыз
Нақты қарызды өтеу мерзімдері тездетілген міндеттемелермен жасалынады. Шағын
Кездейсоқ жағдайға байланысты несие алушының қаржылық қиыншылықтарға тап болған
Егер қарыз бойынша төлем мерзімі келген жағдайда есеп айырысу
Қарызды қайтаруда және ол бойынша пайызды төлеуге несие алушының
Қарыз бойынша пайыз заңды тұлғалардан және жеке кәсіпкерлерден ай
Егер несие алушының шотына сома аударылып және ол
банк балансының шотына аударады және әр несие алушыға жеке
Кесте - 3 Аксионерлік Қоғам “ТұранӘлем Банк” Талдықорған филиалының
(% түрінде)
2002 2003 2004
Ауылшаруашылық және балық аулау 9 10 10
Құрылыс 8 7 9
Электр энергиясын өндіру 2 3 3
Тамақ өнімдерін өндіру 8 7 6
Мейрамхана мен қонақ үй 5 6 5
Транспорт 3 5 4
Көтерме саудамен тамақ өнімдерін сату 30 28 30
Бөлшек сауда 35 35 33
Бұл кестедегі мәліметтерді 2- диграммадан жалпы жылдарды қосқандағы пайыз
АҚ “ТұранӘлем Банктен” шағын бизнес субъектілері қалауы бойынша
Кесте - 4 Аксионерлік қоғам “ТұранӘлем Банк” Талдықорған
(млн. теңге)
2002 2003 2004
Ұзақ мерзімді несиелер 90 200 350
Қысқа мерзімді несиелер 120 180 260
Барлығы: 210 380 610
Банктік несиелендірудің дамуын тежейтін проблемалар
Біз Қазақстан экономикасы толығымен нарықтық қатынастардың жүйесіне еңгендігіне куәміз,
Қазақстанда тұрақты, ұзақ мерзімді экономикалық өсуге өтуді қамтитын жағымды
Банк жүйесінде нақты экономикаға несиелер беру көлемін өсіру тенденциясы
Негізгі есептердің бірі банктік депозиттер мен несиелердің пайыздық мөлшерлемесінің
Отандық банктердің шикізат секторын несиелеуге қатысу мүмкіншілігі болмағандықтан, әсіресе
Қазақстанда шағын бизнес әлі нашар дамыған. Ресми деректер бойынша
Сонымен, үкімет пен жергілікті билік органдары мемлекеттік көмек көрсетудің
Шағын бизнесті қолдауда төмен мөлшерлемемен жеңілдетілген салық жүйесін еңгізу
Банктік несиелендірудің дамуына кедергі болатын проблемалар:
Бірінші кезекте банктік қызмет көрсетулерге қол жеткізу одан да
Несиелік портфельді тез өсіру жағдайларында банктердің несиелік портфелінің тез
Банктердің қысқа депозиттік базасымен байланысты оларды қанағаттандыру бойынша банктердің
Өзге тағы бір мәселе болып валюталық және депозиттік несие
Сонымен қатар, банктер беретін несиелер мен
Несие бойынша пайыз мөшерлемесіне келсек, онда аграрлы аймақтарда олар
Несие бойынша ең төмен банктік маржа (8-9%) индустриалды аймақтарда
Кез келген есептеулерде Қазақстандағы банктік маржа өте көп мөлшерде
Егер құндық көрсеткіш бойынша 2002 жылдың үшінші тоқсанында орта
Шағын бизнесті несиелендіруді ұстап тұрған мәселелер: Қазақстандағы шағын және
Осылардың барлығы экономикадағы құрылымдық қайта құрылуды тежейді, қайта өңдеу
Негізгі қорытындылар: Қазіргі таңда Қазақстанда өндірісті несиелендіруді дамытудың дүние
3 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Коммерциялық банктердің экономикалық мәндерін жетілдіру жолдары
Банктiк iстiң шағын кәсiпкерлiктi несиелендiруi мен басқа да қаржылық
Әрине несие берушi несие тиiмдi пайдаланғанын бағылауға мүмкiндiгi бар.
Несиелік келісім-шартта келесілер міндетті түрде көрсетілуі керек: екі жақтың
Олар: Iшкi және сыртқы факторлардың әсерi тиетiн, Қазақстан
Әрине несие берушi несие тиiмдi пайдаланғанын бағылауға мүмкiндiгi бар.
Шағын кәсiпкерлiктiң жұмысын жақсартуына банктердiң ықпал ету тәсiлi ретiндегi
3.2 Коммерциялық банктердегі несие жүйесін дамыту
Жалпы қалыптасқан түсінік бойынша лизинг жалдық механизммен жақын байланыстырады,
Лизинг жалдық, банктік және коммерциялық (сауда) түрлеріне қарағанда кәсіпкерлік
Классикалық лизингтік операция үш жақтың қатысуы арқылы жүзеге асады.
Операцияға қатысушылардың саны егер лизинг алушы немесе лизинг беруші
Тағы бір айта кететін мысал – «Темірәлі» құрылыс компаниясын
Әлем тәжірибесі лизингтің-негізгі қаржыны жаңартуда және жабдықты сатып алғанда
«Қазақстан – 2030» стратегиясында шағын кәсіпкерліктің тұрақтануы мен дамуы,
Шағын бизнес секторындағы ең негізгі проблемалардың бірі, ол бұл
Оған себеп, біріншіден, шағын кәсіпорындар мемлекеттің өнім өндіру, қызмет
Салықтық текесерулерге талдау жасасақ, онда мынадай фактілерге көз жіберуге
Ол үшін: әрбір салық төлеушінің, әсіресе шағын кәсіпкерлік саласында
- әрбір жеке есеп құжаттарының бір-бірімен байланысын талдап, оның
Экономикасы дамыған шет мемлекеттердің салық жүйелеріне талдау жасасақ, мынадай
ҚОРЫТЫНДЫ
Мемлекетіміздің тәуелсіздік жолындағы тәжірибесі көрсеткендей экономикамыздың дамуына аса
Республикамызда болып жатқан экономикалық процестерді бақылауда Қазақстан экономикасының дамуында
Мемлекетіміз несиелендіру саясатын іске асыру жолында біршама табыстарға жетуде.
Бұл жұмыста несиені алумен байланысты қиындықтар, оларды шешу жолдары,
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылдың 6 – наурызындағы №
2. Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 ж. 29 – тамызындағы
3.Ахметов С. Основные факторы кредитного риска при кредитовании предприятий
4.Аташев Д., Қошқаров Ш. Экономикалы дамыған елдердің шағын кәсіпкерлігі
5.Аташев Д. Шағын кәсіпкерлікті даму деңгейін рейтингті бағалау
6.Абдиьдин С. Маркетинг и малое предприятие //Мысль. 1999. №
7.Досанов, Малый бизнес, мировой опыт и Казахстанская реальность //Саясат.
8.Дауранов.И. Проблемы развития малого бизнеса в Казахстане //Аль –Пари.
9.Имашев Б. Становление малого предпренимательства //Транзитная экономика. 1999. №
10.Искалиев К. Малому бизнесу государственную поддержку //Мысль. 1999.
11.Иванов В.В. Практика внедрения менеджмента, как система управления персоналом
12.Имандосов М. С. Қазақстанда бәсекелестік ортаны қалыптастырудағы кіші және
13.Исабеков Б. Шағын, орта және ірі кәсіпкерліктердің арасындағы тығыз
14. Исабеков Б. Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастыру жүйесі және оның
15. Калиев П. Институционные поддержки малого и среднего бизнеса
16.Калесова Л. В. О проблемах малого бизнеса
17.Мейірбеков Б. Елдегі жеке кәсіпкерлікті тиімді дамыту жолдары //Хабаршы
18.Мягков П. Малому предпринимательству государственная поддержка обязательна //Российский экономический
19.Назарбаев Н.Ә. Кәсіпкерлік – азаматтық қоғамның тірегі, тұрақтылықтың кепілі
20. Слащев В. Малый бизнес: Проблемы становления //Мысль
21.Тананбаева Д. М. Секреты развития малого бизнеса в Казахстане
22.Толкимбаев Г. Малое предпринимательство требует поддержки Казахстана //Транзитная экономика.
23.Туржанов С. Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және дамыту бағдарламаларын жүзеге
24.Турсумуратова А. Проблемы кредитования малого и среднего бизнеса //Саясат.
3