Шаруашылық серіктестіктер

 ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
1-тарау. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ЖАЛПЫ МӘСЕЛЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ 4
§ 1. Шаруашылық етуші субъектілердің түрлері және олардың
§ 2. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты 9
§ 3. Бухгалтерлік қызметтің жұмысын ұйымдастыру. Құжаттау және
Пайдаланған әдебиеттер 30
КІРІСПЕ
Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте, бухгалтерия
1-тарау. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ЖАЛПЫ МӘСЕЛЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
§ 1. Шаруашылық етуші субъектілердің түрлері және олардың
Қазақстан Республикасының аймағында әрекет етіп тұрған барлық субъектілерге
Сот алдында жауап беретін және сотқа шағымдана алатын,
Филиалдар бұл заңды тұлғалардың тұрған жерінен тыс жерде
Филиал да, өкілдік те заңды тұлға болып табылмайды.
Коммерциялық ұйымдар тек келесідей нысанда құрылуы мүмкін:
- шаруашылық серіктестіктер;
- акционерлік қоғамдар;
- өндірістік кооперативтер;
- мемлекеттік кәсіпорындар.
Коммерциялық емес ұйымдар заң актілерімен қаралған діни бірлестіктерден,
1. Шаруашылық серіктестіктер. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) қосқан үлесі бөліп
Қазіргі кезде шаруашылық серіктестіктер толық және коммандиттік серіктестіктер
Толық серіктестік — мұндай серіктестіктің қатысушылары толық серіктестіктің
Коммандиттік серіктестік — серіктестік міндеттемелері бойынша өзінің барлық
2. Қосымша және жауапкершілігі шектеулі серіктестік
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС). ЖШС жарлық капиталы
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік. Мұндай серіктестіктің қатысушылары оның
3. Акционерлік қоғам — өз қызметін жүзеге асыру
Ашық акционерлік қоғам — өздерінің шығарған акциясын ашық,
Жабық акционерлік қоғам. Мұндай қоғамның акциялары тек қана
Ашык қоғамның акциялары, бағалы қағаздардың нарығына қарап бағаланады
4. Өндірістік кооператив — бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін
5. Мемлекеттік кәсіпорын. Мемлекеттік кәсіпорындарға жататындар:
шаруашылықты жүргізу құқына негізделген мемлекеттік кәсіпорын. Ол өз
ағымдағы (оперативтік) басқару құқығына (қазыналық кәсіпорын) негізделген мемлекеттік
6. Коммерциялық емес ұйымдар. Оларға: мекемелер, қоғамдық бірлестіктер,
Шаруашылық жүргізуші субъект қызметінің мақсаттарын оның меншік иесі
Мемлекеттік мүлікті басқаруға уәкілетті органдар, басқа заңды және
Субъектінің құрылтайшылары (акционерлері) бекіткен жарғы негізінде қызмет етеді.
Негізгі қорлар мен айналым қаражаттары, сондай-ақ субъектінің дербес
Субъектінің мүлкін қалыптастырушы көзі болып мыналар саналады: құрылтайшылардың
Мемлекет қолданылып жүрген заңдарға сәйкес субъектінің мүліктік құқықтарын
Субъектіні басқару оның меншік иесінің жарғысына сәйкес ұйымдастырылады.
Субъектінің еңбек ұжымы еңбек келісім-шартының негізінде, сондай-ақ кәсіпорын
Шаруашылық жүргізуші субъектісі өнім шығарушы болып табылатындықтан, ол
Субъект өз қызметін дербес жоспарлайды және даму болашағын,
§ 2. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша жасалған
Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы (кәсіпорын өз
- толассыз қызметі (есеп саясатының мәселесі бойынша қандай
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын көрсету
- шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр фактілердің
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы
Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек: әдістемелік,
Әдістемелік аспектісі деп кәсіпорында өнімнің өзіндік құнын есептеу,
Есеп саясатының әдістемелік белігі нақты шаруашылық ахуалынан, олардың
Кәсіпорын бухгалтерлік есептің келесідей ережелерін өз бетінше шешуіне
- келіп түскен негізгі құралдар объектісін бағалау —
- негізгі құралдың амортизациясы - бухгалтерлік есептің
- негізгі құралдарды жөндеу — жөндеу жұмысын жүргізудің
- материалдық емес активтердің амортизациясы - әрбір материалдық
- болашақ кезеңнің шығыстары — кезеңдері нақты анықталмаған
- алдағы шығыстар мен төлем резервтері - кәсіпорын
- күмәнді қарыздар бойынша резервтері - кәсіпорын түгендеу
- қаржылық инвестиция - кәсіпорын ұзақ мерзімді қаржылық
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестіктерінің инвестициясын
- табысты тану - №5 "Табыс" деп
- тауарды сату бойынша - субъектінің сатып алушыға
- көрсеткен қызметі бойынша — есептік күнге жасалған
- дивидендтер, пайыздар түріндегі табыстар — пайыздар активтерден
- негізгі құралдарды жөндеу есебі. Негізгі құралды жөндеу
- материалдардың есебі. Өндіріске жатқызылатын (немесе өндіріске есептен
- басқарушы есеп. Есептің бұл түрі сыртқы пайдаланушылардың
- өндіріске кеткен шығындар мен өнімнің өзіндік құнын
Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі шалафабрикаттық немесе шалафабрикатсыз
- үстеме шығыстарын есептеу және тарату. Кәсіпорын
- мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу. Міндетті түгендеумен қоса,
- бухгалтерлік есеп нысаны. Кәсіпорын бухгалтерлік есеп нысанын
- нақты (іс жүзінде) пайдаланатын шоттар жоспары. Кәсіпорын
- өндіріс ішіндегі есеп беру. Ішкі есеп беруді
- бухгалтерлік қызметтің құрылымы мен ұйымдастырушылық нысаны. Кәсіпорын
- есепті орталықтандыру деңгейі. Кәсіпорынның нақты қызметінің жағдайына
- ішкі өндірістік бақылау. Кәсіпорын ішкі өндірістік бақылау
Есеп саясатын негіздеу және таңдау кезінде барынша жалпы
Есеп саясатын құрудың негізгі қағидалары мен талаптары №1
Атап айтқанда, есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз
- шаруашылық қызметінің барлық фактілерін бухгалтерлік есепте толығымен
- сақтық жағдайын ұстау керек, яғни бухгалтерлік есепте
- шаруашылық нысанының басымдылық мазмұнын, яғни шаруашылық қызметінің
- қайшылықсыз деп әрқилы есеп түрлерінен қалыптасқан мәліметтердің
- ұйымдылық (рационалдық) кәсіпорынның көлемімен, оның қызмет масштабына
Аталған қағидалар мен талаптар кез келген кәсіпорынның есептік
§ 3. Бухгалтерлік қызметтің жұмысын ұйымдастыру. Құжаттау және
Шаруашылық жүргізуші субъектісі өзінің нақты жағдайына, көлеміне және
Субъектіде бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға, шаруашылық операцияларын орындаған кезде
Субъектінің құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға кәсіпорынның
Бас бухгалтерді қызметтің босатқан кезде ол жаңадан тағайындалған
Субъект активтердің, меншік капиталының, міндеттемелердің және олармен жасалатын
Бухгалтерлік қызметтің басты мақсаты субъектіні жедел басқару үшін
Бухгалтерлік есепті жүргізген кезде субъекті мына жайларды қамтамасыз
- есеп беру кезеңінің ішінде міндеттемелер мен активтерді
- қаржылық міндеттемелерімен мүліктерді түгендеу нәтижесін және есептік
- тиісті есептік кезеңіне шығыс пен табьтстын дұрыс
- әрбір айдың басына синтетикалық есеп шоттары бойынша
Жасалған шаруашылық операцияларын тіркейтін алғашқы құжаттардың мәліметтері бухгалтерлік
Бухгалтерлік құжаттарда жасалған шаруашылық операциялары мәліметтердің айғақтылығын немесе
Операцияларды құжаттармен рәсімдеу процесі бухгалтерлік есептін. алғашқы сатысы
Құжаттардың арналымы мен мазмұнын дәл және толық түсіну
Құжаттар арналымы бойынша мына топтарға бөлінеді:
- тәртіп орнататын (басқара білетін) — жарлыктың мазмұны,
Көптеген жарлық ретіндегі құжаттар, операция жасалғаннан кейін барып,
- ақтаушы (атқарушы) — жасалған шаруашылық операцияларының фактісін
- бухгалтерлік рәсімдеу — тәртіп орнататын және ақтаушы
- қиыстырылған (қарастырылған) — жоғарыда келтірілген құжаттардың бірнеше
Құжаттар жасау бойынша мына топтарға бөлінеді:
- бір жолғы — жасалған бір немесе бірнеше
- жинақтаушы — біртектес шаруашылық операциялары жасап біткеннен
1-сызба. Бухгалтерлік құжаттардың жіктемесі
Құжаттар мазмұндық көлемі бойынша мына топтарға бөлінеді:
- алғашқы (бастапқы) — шаруашылық операциялары жасалған кезде
- жиынтық — алғашқы құжаттардың негізінде жасалады; олар
Құжаттар жасалу орны бойынша мына топтарға бөлінеді:
- ішкі — кәсіпорынның өзі жасайды;
- сыртқы — басқа кәсіпорындардан, ұйымдардан, жеке тұлғалардан
- типтік — халық шаруашылығының барлық салаларында, өзгеріссіз
- арнайы — халық шаруашылығының кейбір салаларында, нақты
Шаруашылық операцияларын рәсімдеу үшін қолдан алғашқы құжаттардың нысаны
- құжаттың атауы (нысаны);
- жасаған күні;
- субъектінің атауы, яғни кімнің атынан құжаттардың жасалғанын
- шаруашылық операциялардың мазмұны (ақшалай және заттай көрсетіледі).
- қызмет бабындағы тұлғаның атқаратын қызметі, яғни жасалған
- жеке қолдары және олардың аты-жөні, қызметі.
Құқықтық актілердің нормативтік талабына және операцияның сипатына, сондай-ақ
Бухгалтерлік құжаттарды жүргізу әдісіне біршама талаптар қойылады, олардың
Құжаттардағы жазулар, цифрлар барынша анық, әрі түсінікті болуы
Кәсіпорын басшысы құжаттарға қол қоюға құқы бар тұлғаларды
Бухгалтерлік есепте алғашқы құжаттардың қозғалысы (жасау немесе басқа
Барлық бухгалтерлік құжаттар жазылған сәттен бастап, архивке (мұражайға)
Құжат айналымының басты мақсаты құжаттардың қозғалысын дұрыс ұйымдастыру
Қазіргі таңда, бухгалтерлік есепті компьютеризациялаудың көмегімен ондағы құжат
Бухгалтерияға келіп түскен құжаттар есептік регистрлерге жазылғанға дейін
Бухгалтерияға келіп түсетін құжаттардың көпшілігі тек шаруашылық операцияларының
Құжаттардағы қателерді түзету дегеніміз — арифметикалық және мән-мағынасы
Бухгалтерлік есеп құжаттарының қатесін жөндеудің бірнеше әдісі бар.
Корректуралық (түзету) тәсілі — текстегі немесе сомадағы қатенің
"Қызыл жазу" тәсілін, шоттар корреспонденциясында жіберілген қателерді түзету
Қосымша жазу (проводка) әдісі дұрыс шоттар корреспонденциясы жасалған
Ішінара қосымша тәсілі дұрыс шоттар корреспонденциясы жасалған кезде,
Есептік жазбалар үшін пайдаланған құжаттарды "Жабылды" деген мөртаңба
Бухгалтерияға келіп түскен құжаттар тексеруден және корректировкадан өткеннен
Бірлі-жарым құжаттар ғана регистрлерде топтастырылмауы мүмкін. Белгілі бір
Есептік кезең біткеннен кейін, бухгалтерияда тұрған барлық құжаттар,
Есептік регистрлер. Қажетті ақпараттарды алу үшін кәсіпорынның қызметін
Есептік регистрлер — есептік жазбаларға арналған, белгілі бір
Бухгалтерлік есепте регистрлер арналымы бойынша, мазмұндылығы немесе мазмұнының
Есептік регистрлер өз арналымы бойынша мына топтарға бөлінеді:
- хронологиялық — шаруашылық операцияларының жүзеге асуына қарап
- жүйелі регистрлерінде — шаруашылық операциялары экономикалық мазмұны
2 Сызба. Есептік регистрлердің жіктемесі
- құрастырылмалы — бұл хронологиялық және жүйелі жазбалары
Регистрлер мазмұндылық көлемі бойынша аналитикалық, синтетикалық болып белінеді.
- аналитикалық регистрлер жекелеген талдау есептері (карточка, кітаптар,
- синтетикалық регистрлер — бұл шаруашылық қаражаттарын және
Есеп регистрлері сыртқы түрі бойынша мына топтарға бөлінеді:
- карточкалар — бұл аналитикалық есептің бірдей форматтағы
- кітаптар — бұл да аналитикалык, есептің
- бос парақтар — жекелеген парактарда әзірленетін регистрлер
- машинограммалар (басылған қағаздар) бухгалтерлік есептің іс жүзінде
Кітаптарда аналитикалық есебін жүргізер кезде жазбалар жазбай тұрып,
Регистрлерді ашқан кезде оларға регистрлерден өткен айдың бастапқы
Ай біткен соң барлық аналитикалық және синтетикалық шоттар
Ай соңындағы жиынтық айналымы айналым ведомосын жасау үшін
Есеп регистрларының мәліметтері салыстырылады. Бұл үшін шоттар корреспонденциясы
Пайдаланған әдебиеттер
Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы,
Радостовец В.К., Радостовец В.В. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп: Өнделіп
Қ.К.Кеулімжаев, З.Н.Әжібаев, Н.А. Құдайбергенов. «Бухгалтерлік есеп принциптері» Оқу
С.Т. Міржақыпова «Банктегі бухгалтерлік есеп», оқу құралы. Алматы
«Бухгалтерия и банки» журналы, 2005 жыл №5,6
Ә. Әбдіманапов «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» Алматы
В.Л.Назарова «Шаруашалық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп», Алматы 2005
В.Кирьянова, «Теория бухгалтерского учета» Москва, 1998
5
Бухгалтерлік құжаттар
Арналымы бойынша
Жасау тәсілі бойынша
Мазмұндық бойынша
Жасау орны бойынша
Толтыру тәсілі бойынша
Тәртіптіп орнаттын (жарлықтық)
Бұйрық, жарлық
Есеп айырысу шотынан чекпен ақшаны алу және т.б.
Бір жолы
Кассаның кіріс және шығыс ордері
Берілген талап бойынша материалды босату
Кесімді жұмысқа жабылған нарядтары және т.б.
Ақтаушы (атқарушы)
Бухгалтерлік ресімдеу
Бухгалтерлік анықтама
Негізгі құралдардың және материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу
Құрастырылған
Есеп айыратын-төлемдік ведомосы
Алынған аванс туралы есеп беру және басқалары
Материалдарды қабылдау актісі
Бір жолы
Жинақтаушы
Лимиттік-зеру қартасы
Жұмысщылардың жұмыс уақытын есептейтін табель және т.б.
Алғашқы
Ішкі
Типтік
Негізгі құралды беру-қабылдау актісі
Материалдарды қабылдау ордері
Жинақтық
Кассирдың есебі, аванс есебі
Есеп айыратын-төлемдік ведомосы
Кәсіпорының бухгалтериясында жасалатын барлық құжаттар
Сыртқы
Есеп айырысу шотының көшірмесі
Шот-фактуралар және сырттан келіп түскен басқа да құжаттар
Кассалық құжаттаулар
Негізгі құралдың есебі бойынша құжаттаулар
Арнайы
Экономиканың кейбір саласында пайдаланатын құжаттар (ауыл шаруашылығында малдардың
Есептік регистрлері
Арналымы бойынша
Мазмұндылығы бойынша
Сыртқы түрі бойынша
Хронологиялық
Системалы (жүйелі)
Құрастырылған
Синтетикалық
Аналитикалық
Карточкалар
Кітаптар
Бос парактар
Машинограм-малар