Мазмұны
1. Отбасындағы тәрбиенің теориялық негіздері
1.1 Отбасы - тәрбие факторы
1.2 Отбасы жүйесі- баланың жеке бас дамуы мен
1.3Отбасындағы дағдарыстар
2. Ата-аналар мен балалардың қарым-қатынасын жақсарту жолдары
2.1 Отбасының қалыптасуы және оның ерте заман дәстүріне
2.2Ата-аналар мен балалардың өзара татулығы
2.3Отбасының тәрбие жұмысын ұйымдастырудағы рөлі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Отбасындағы тәрбиенің теориялық негіздері
1.1 Отбасы - тәрбие факторы
Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы" заңында (07. 06.
Отбасының тәрбие өмір салты, оның барлық құрылымдық элементтері
Ұйымдастырылған мақсатты жүзеге асыруда іс-әрекет болмаса, тәрбие де
Баланың отбасында орындайтын тапсырмалары оларды орындауға қатынасы. Баланың
Ата-ананың тәрбие жұмысының күн тәртібін ұйымдастыруынан көруге болады,
Олардың ара қатынасы баланың жасына, оның жеке тұлғасының
Отбасының бос уақыттағы бірлескен іс-әрекетінің оқушы үшін маңызы
Ата-ана арасындағы, ата-ана мен бала арасындағы, балалардың арасындағы
Отбасындағы бала тәрбиесінің жетілуі әлеуметтік-педагогикалық және материалдық сипаттағы
Кесте 1- Отбасының педагогикалық процесі күйінің диагностикасы
Негізгі критерилер Көрсеткіштер Диагностикалық әдістер
Отбасының жалпы сипаттамасы 1) отбасы құрылысы;
2) ауқаттылығы, тұрмыстық жағдайы;
3) ата-ана туралы мәліметтер (білім деңгейі, кәсібі, әлеуметтік-мәдени
Отбасына бару (байқап-бақылау, әңгіме-сұхбат жүргізу).
Өнегелік-психологиялық атмосфера 1) өнегелілік мақсат-нұсқаулары;
2) отбасындағы өзара қатынас стилі;
3) ата-ананың баланың өмір әрекетінің мазмұнына көңіл бөлуі;
Әңгіме-сұхбат.
Оқушылардың шығармалары. Тесттер. «Мен жне менің отбасым» суреті.
Ранжирование.
1 2 3
Ата-ананың педагогикалық мәдениеті 1) ата-ананың тәрбиенің мақсатын, міндеттерін
2) тәрбиенің құралдарын, формаларын, әдістерін, тәсілдерін білу. Сұрақ-жауап.
Әңгіме-сұхбат.
Байқап-бақылау.
Оқушының сипаттамасы 1) отбасы өміріне белсенді араласу;
2) адамгершілік, ителлектуалдық, өмірлік мақсаттар;
3) іс-әрекеттің мақсаты, себеп-салдары;
4) іс-әрекет түрлерінің алуан түрлілігі;
5) іс-әрекеттің білігі мен әдіс-тәсілдерін игеру. Байқап-бақылау.
Педагогикалық жағдайлар.
Кесте 1 жалғасы
Педагогикалық процестің сипаттамалары отбасының тәрбие мүмкіндіктерінде жатыр. Оларға
Жоғары деңгей - барлық негізгі көрсеткіштер толығымен көрініс
Отбасыларда бірігіп істелінген еңбек, табиғатқа саяхат, спорттық шаралар,
Орташа деңгейде отбасының педагогикалық процесі, жалпы алғанда, қанағаттанарлық
Ата-ана баланың оқу іс-әрекетіне көңіл бөлгенімен, олардың тиісті
Төменгі деңгей отбасының іс-әрекетінде ала ауыздықпен, ата-ананың нашар
1.2 Отбасы жүйесі - баланың жеке бас дамуы
Отбасы жүйесін - біріңғай білім беру деңгейі ретінде
Отбасы қызметі - құрылымдық ұйымдастыру және дамумен тығыз
Отбасы қызметінің негізі екі тұрғыда қарастырылады:
1) әлеуметтік ортада қосымша өкілеттік алған отбасы мүшелері
2) отбасында көрініс алатын мінез - құлық феномені
Әлеуметтік ортада қосымша өкілеттік алған отбасы мүшелерінің басты
Біздің қоғамда отбасы қызметі соңғы жүз жылдықта қатты
Баланың ата-ана және құрбыларымен қарым-қатынаста болуы әлеуметпен кездесуге
Отбасы психотерапиясында қолданылатын жүйелі ықпал ету түрі -
Отбасы - іштей тұрақты, тұйық ұжым. Сондықтан оны
Қазіргі уақытта мектеп пен отбасы ынтымақтастық әрекетінің келесі
Ата-аналармен ұйымдастырушылық-педагогикалық жұмыс ата-аналар комитеті (жалпы мектептік, сыныптық),
Отбасы бала тәрбиесінде көмек көрсетуді ықпалды тәсілі -
Ата-аналарға отбасы тәрбиесін жақсарту мақсатында жеке дара көмек
Ата-аналар оқушылардың оқу еңбегінің әртүрлі шараларын өткізуге қатыстырылады
Отбасы мектеп жұмысына тартудың нәтижелі формасының бірі "кіші
Осылайша, мектеп пен отбасының сынып жетекшісі арқылы реттелетін
Отбасында баланың даму ерекшелігін зерттеуде соңғы кезде авторлар,
Бала дамуы өмір сүрген ортасының мәдениеті мен экономикалық
1) бірінші кезең (туылғаннан бір жасқа дейін) негізгі
2) екінші кезең, бір жастан-үш жасқа дейінгі жас
Бала дамуының қарқындылығы оны дербес етеді. Ата-ананың бақылау
3) үшінші кезең «бастамашылдық немесе кінәлілік сезімі» 4-5
4) төртінші «Еңбексүйгіштік немесе бүтінсіздік сезімі». 6-11 жаста
5) бесінші жеткіншектік кезең-11-16 жас. Осы кезең үш
Дағдарыс белгілері:
1) баланың жалпы оқу үлгерімі төмендейді;
2) негативизм. Үш жас дағдарысымен салыстырғанда, оны екінші
Дағдарыс кезінде жеткіншек іс-әрекеті жағымсыз сипатта болуы міндетті
Выготский іс-әрекеттің үш нұсқасын келтіреді.
Бірінші нұсқа-негативизм жеткіншек өмірінің барлық саласында айқын байқалады.
Екінші типте-бала потенциалды негативист. Негативизм қоршаған ортаның теріс
Үшінші жағдай жағымсыз құбылыстар мүлдем болмайды. Ол балалардың
Созылмалы сипаттағы екі топ факторы мәні ерекше: дұрыс
Дәл осы жас кезеңінде алғашқы суйцид әрекет белсенділік
Бұл кезеңде өз тәніне көңілі толмаушылық, гормондардың қайта
Көптеген жеткіншектер басқалардай болғысы келемен қатар ешкімге де
1.3 Отбасындағы дағдарыс
Отбасы дамуы процесс барысында бірыңғай жүйе ретінде бірнеше
1) кері құрылымдық, бұл отбасы қатынасының бұзылуы және
2) құрылымдық, отбасының жаңа деңгейі қызметіне көтерілуіне мүмкіндік
Отбасы қалыпты дағдарыстары
Отбасы психологиясында - өмірде кездесетін дағдарыстың кез-келген түрі
Алғашқы некеге тұрудың өзі - дағдарыс болып табылады.
Бұл ерлі-зайыптылардың бір-біріне бейімделу кезеңі - алғашқы жылда
Келесі дағдарыс отбасында екінші баланың дүниеге келуімен байланысты
Қарым-қатынастағы дағдарыс бала мектепке дейінгі мекемеге немесе мектепке
Келесі ол уақытқа байланысты екі дағдарыстың қатар келуі:
Отбасы дамуының келесі дағдарыстың кезеңі бұл - ерлі-зайыптылардың
Қатар келген екі дағдарысты теңестіру қиынға соғып, отбасында
Ажырасудың екінші шарықтау кезеңі қырық-қырық бес жас аралығы.
Одан әрі өсіп қалған балалардың кәсіп таңдауымен байланысты
Ажырасудың үшінші шарықтау шегі және өз-өзіне қол жұмсауға
Балалар ажырасу процесіне үш түрлі типте жауап қайтарады:
Жеңімпаздар ата-анасының ажырасуынан белгілі бір пайдаға қол жеткізеді:
Жеңілгендер. Бұл жағдайға байланысты қайғыруы жеңілген балалар. Отбасында
Аман қалғандар бұл барлық ауыртпалықты белсенді түрде басынан
Отбасылық қалыптан тыс дағдарыс - отбасы өмірлік циклының
1) сыртқы қиындық (жеке тұрғын үй, жұмыстың болмауы);
2) күтпеген жағдай, стресстер (отбасы немесе бір мүшесінде
3) ішкі отбасы жағдайын тепе-теңдікте бағалай және жеңе
Отбасында қалыптан тыс дағдарыс жағдайының белгі көрсеткіштері:
1) дағдарыс жағдайы;
2) отбасы мүшелерінің болып жатқан жағдайды түсінуі және
3) отбасы мүшелерінің болған жағдайға көз-қарасы, қабылдауы;
4) отбасы мүшелерінің өзгеруі;
5) жекелік және отбасылық жағдайды дағдарыстан шығару мүмкіндігі.
Зерттеушілердің бір қатары 17-19 жаста жасөспірімдік дағдарыс кезеңін
Бірінші бұл-ішкі ресурстар мен конструктивті копингтік бағдарламаларды қолданудың
Екінші тәсіл болып-жекелік эмоционалдық тұрғыдағы уайымдауларына қатты мән
Үшінші-дағдарыс жағдайды шешуде туындаған жағымсыз уайымдардан қашу, жағдайды
Қыз баланың ерекшелігі ол дағдарыс жағдайын терең эмоционалдық
Боз балада бұл шақтағы ерекшелік ол дағдарыс жағдайын
Э.Г.Эйдемиллер «отбасы диагнозы» деген терминді ұсынған. Отбасы диагнозы-отбасы
2 Ата-аналар мен балалардың өзара қарым-қатынасы
2.1 Отбасының қалыптасуы және оның ерте заман дәстүріне
Бала тәрбиесі - тәрбиенің барлық түрлерін, сан-саналы қамтитын
"Тәрбиелеу ісі ұрпақтар арасындағы сабақтастық байланысты қамтамасыз етеді.
Ұлттық салт-сананың қалыптастыруының екі негізі бар: игі әдеттер
Егеменді жастарының санасына ұлттық ұлағатты қасиеттерді сіңіре білу
Әрбір халықтың рухани азығының қайнар бұлағы оның халықтық
Өмірдің айлы да арайлы кезеңіне лайықтап, ұлттық тәлім-тәрбиенің
Әрбір адамның мінез - құлқындағы әдептілік қасиеттері оның
Қайырымдылық - мүдделі, кіріптар, көмекке құштар адамға, табиғатқа,
Жас ұрпақтың үлгілі, өнегелі болып өсуіне, сонымен қатар,
Ата-бабаларымыз өмір тәжірбиелерінен, халықтың әдет-ғұрып болып қалыптасқан дәстүрлерінен
Ұрпақ тәрбиесі, бүгінгі қоғамда лайықты азаматтар тәрбиелеу күрделі
Тәрбиелеудің қиындығы оның нәтижесі бірден көріне бермейтін әрекеттерге
Әрбір отбасының қалыптасқан әдет-ғұрпы ата дәстүрі болады. Сонымен
"Ұлдың ұяты - әкеге, қыздың ұяты - шешеге"
Аталары балалары мен немерелеріне ертегі, аңыз-әңгіме, мақал-мәтелдер айтып
Отбасындағы ұл тәрбиесінде әке мен аталардың рөлі ерекше.
Отбасында әкелері немесе аталары өз өнерлерін балаларына үйретіп,
Баланың өсіп-өнуіне отбасындағы қалыпты жағдайдың әсері мол. Сондай-ақ,
Бала бойындағы стресс ересектердікі сияқты, әрқайсысы үшін жеке
Сонымен қатар, балалар стресті әр түрлі қабылдайды. Кейбір
Стрестен оңай, табысты шығу үшін уақыт пен шыдамдылық
Балалар стресс қалай сезілетінін еске түсіріңіз. Ата-ана үшін
Баланың көзімен осы жағдайды көруге тырыссаңыз, оның қаншалықты
Бәрін түсіну үшін балаға уақыт беріңіз. Ересектер сияқты,
Баланы келеңсіздікке дайындаңыз. Жағдай туралы аз білгендіктен, қорқыныш
Қазіргі заманның ата-аналары балаларына аз уақыт бөледі. Көбіне,
Бала қай жаста болмасын, сіз оның көмекшісі, қорғаушысы,
Өзіңіздің өміріңізде болған қиыншылықтар мен қуаныштар туралы балаңызбен
Өз-өзіне сенімді адамдар стрестік ситуацияға қиыншылық ретінде емес,
Ата-аналардың өзінің баласына деген махаббат сеземі де өмірдегі
Ата-бабамыз ұлды өздеріндей еңбек сүйгіш, малсақ, жауынгер, әнші,
Қонақ күту, үлкенге иіліп сәлем беру, ән айтқызу,
Отбасындағы ұлт тәрбиесінде әке мен аталардың рөлі ерекше.
2.2 Ата-аналар мен балалардың татулығы
«Отбасы татулығы бағдарламасы» бағыттары 5 бөліменен тұрады.
1) психологиялық диагностика;
Топты психологиялық зерттеу, жекелік психодиагностика патогенді және эмоционалды
Психологиялық диагностика нәтижесі психологтың алдағы коррекциялық жұмысын «Баланың
2) психологиялық коррекция;
Психологиялық коррекция психологиялық-педагогикалық кешен ретінде бір жағынан бала
Психологиялық коррекция және психотерапия әдістерін қолдану бала мен
3) психологиялық ағарту;
Тұлғалық қалыптасуға бағытталған сабақтарда отбасы мүшелерін психологиялық ағарту,
Ата-анада психологиялық сауаттылықты дамыту, баланың жас және жекелік-психологиялық
4) психологиялық кеңес беру-психолог шағымданып келген бала мен
5) психологиялық алдын-алу жұмыстары;
Психологиялық алдын-алу жұмыстарының негізгі ұстанымдары:
- балаға жекелік (оның жасына, жынысына, әлеуметтік жағдайына,
- баланың ең алдымен жас ерекшелігін, қалыптасушы тұлға
- ең алдымен қалыптасып келе жатқан тұлға типтерін,
- баланың жеке бас дамуында зияндық сипат: психологиялық
Алдын-алу жұмыстарының түрлері:
-тікелей оқыту, бала мен ата-ананың білім мен дағдыны
- стресс жағдайының пайда болуы, тұрақты және қолайды
Отбасы татулығы қызметін құру қажеттігі
Соңғы жылдары баланың құқықтық сауаттылығына қатысты мәселелер көптеп
Отбасы татулығы қызметі осы мәселелерді үш бағытта шешеді:
1) баланы психологиялық қолдау;
2) ата-анамен психолгиялық ағарту жұмыстары;
3) отбасы татулығы сақтау жұмыстары.
Аталған бағыттар тәжірбиелік психология және психотерапия Еуразиялық Институты
Мақсаты мен міндеттері:
- бала және отбасының үйлесімді дамуын қолдауға бағытталған
- отбасында психологиялық сауаттылық мақсаты ақпараттық-ағарту ұйыммен азаматтық
- биологиялық отбасында баланы психологиялық қолдау арқылы тиімді
- баланың биологиялық отбасында нәтижелі дамуын қамтамасыз ету
«Баланың жеке басын дамыту мектебі» және «Ата-аналар мектебінде»
- құзырлылық-психолог маман иесі отбасына, әдіс тәсілдерді қолдану
- нақтылық және кәсіби жауапкершілік. Өз іс-әрекетінде психолог
- адам құқығы және абыройын құрметтеуі. Психолог индивидтің
- айналаның қолайлы сипатына қамқоршы. Өз іс-әерекетімен психолог
- әлеуметтік жауапкершілік. Аданың қолайлы өмір сүоуіне өз
Аталған ұстанымдарда ескерілуі «Баланың жеке басын дамыту» және
Ата-аналар және ерлі-зайыптылар қатынасының нәтижелігіне тренингтер жүргізілуде. Сондай-ақ,
Бағдарлама: арт-терапия, нейролингвистикалық бағдарлама, психодрама, қимыл-қозғалыс психотерапиясы, денеге
«Ата-аналар мектебі» өз отбасында бақытты, жақын адамдармен мәнді
Негізгі міндеттер:
- бала мен ата-ана қатынасына психологиялық диагностика мен
- тұлға ерекшеліктері мәселелеріне психологиялық коррекция (агресивті,мінез-құлық, мазасыздық,
- ата-аналар қабілеттерін дамыту;
- ерлі-зайыптылардың қабілеттерін дамыту;
- тұлғаның жекелік мүмкіндіктері мен қабілеттерін ескере отырып
- отбасылық дағдарыс психотерапиясы;
- отбасылық дағдарыстың алдын-алу;
- жас ерекшелік дағдарыс психотерапиясы;
- жас ерекшеліктің дағдарыстың алдын-алу;
- тиімді қарым-қатынас дағдыларын дамыту;
- қақтығыс жағдайында тиімді іс-әрекет дағдыларын дамыту;
- тиімді қарым-қатынас дағдыларын дамыту, сенімділік пен көшбасшылық
- үлгідегі іс-әрекет мазмұны;
- қақтығыс жағдайының алдын-алу дағдыларын дамыту.
Отбасы жүйесін-біріңғай білім беру деңгейі ретінде қарастыруға болады,
Отбасы қызметі-құрылымдық ұйымдастыру және дамумен байланысты. Отбасына тәртіп
Отбасы қызметінің негізі екі тұрғыда қарастырылады:
1) әлеуметтік ортада қосымша өкілеттік алған отбасы мүшелері
2) отбасында көрініс алатын мінез-құлық феномені және процестері.
Әлеуметтік ортада қосымша өкілеттік алған отбасы мүшелерінің басты
Біздің қоғамда отбасы қызметі соңғы 100 жылдықта қатты
Отбасы психотерапиясында қолданылатын жүйелі ықпал ету түрі- отбасының
2.3 Отбасының тәрбие жұмысын ұйымдастыру рөлі
Әлем ғалымдары мүмкіндігі шектеулі балалардың отбасында тәрбиеленуінің маңызы
Баланың өсіп-өнуіне отбасындағы қалыпты жағдайдың әсері мол. Сондай-ақ,
Бала бойындағы стресс ересектердікі сияқты, әрқайсысы үшін жеке
Сонымен қатар, балалар стресті әр түрлі қабылдайды. Кейбір
Стрестен оңай, табысты шығу үшін уақыт пен шыдамдылық
Балалар стресс қалай сезілетінін еске түсіріңіз. Ата-ана үшін
Баланың көзімен осы жағдайды көруге тырыссаңыз, оның қаншалықты
Бәрін түсіну үшін балаға уақыт беріңіз. Ересектер сияқты,
Баланы келеңсіздікке дайындаңыз. Жағдай туралы аз білгендіктен, қорқыныш
Қазіргі заманның ата-аналары балаларына аз уақыт бөледі. Көбіне,
Бала қай жаста болмасын, сіз оның көмекшісі, қорғаушысы,
Өзіңіздің өміріңізде болған қиыншылықтар мен қуаныштар туралы балаңызбен
Өз-өзіне сенімді адамдар стрестік ситуацияға қиыншылық ретінде емес,
Ата-аналардың өзінің баласына деген махаббат сеземі де өмірдегі
Қорытынды
Өз курстық жұмысымды қорытындылай келе, ата-аналар балаларын тәрбиелей
Отбасы тәрбиесінің түрлері мен мүмкіндіктері сан алуан. Адалдық
Бала тәрбиесі бұрынғы қазақ ауылында бір ғана үй
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Б. Айтмамбетова, А. Бейсенова. Педагогика тағылымдары: мұғалімдерге
2 И.П. Подласый. Педагогика: учеб. для студ. Высш.
3 П.И. Пидкасистый. Педагогика.: учеб. для студ. высш.
4 Ә. Нысанбаев, Т. Әбжанов. Ой. Ақыл. Адамгершілік:
5 С.А. Ұзақбаева. Балаларға адамгершілік тәрбие дәстүрі: оқулық/
6 В.А.Сухомлинский. Балаларға жүрек жылуы: оқулық/ В.А. Сухомлинский.
7 З. Ахметова. Балалар аманаты мойнымыздан кетпесін.\\ Ақиқат.
8 Қазақ тәлім-тәрбиесі.- Алматы, санат. 1995 – 327б.
9 С. Дүйсенбинова. Адамгершілік тәрбиесіне айқын бағыт. \\
10 Г.К. Нұрданова. Орта ғасыр ғұламаларының тәрбие тағылымдары.