Жоспар
Кіріспе
3
1 бµлім. Экологиялық ғылымның теориялық негізі.
1.1 Қазіргі ғылыми педагогикалық єдебиеттерде экологиялық
1.2 Мектептегі тєрбие беру ерекшеліктері. 8
2 бµлім. Экологиялық білім беру ерекшеліктері.
2.1 Бастауыш мектепте экологиялық білім беру мазм±ны.
2.2 Экологиялық ж±мыс формалары мен єдістері. 21
2.3 Мектептегі м±ғалімдердің экологиялық тєрбие беру ж±мыстарына
Қорытынды 27
Қосымша. 29
Єдебиеттер тізімі 41
Кіріспе.
Б‰гінгі таңда жаппай экологиялық білім мен тєрбие беру
Осы орайда, елімізде жас µспірімдерге экологилық білім беруді
Олар:
туған µлкеміздің табиғаты мен оның табиғи ресурстарының ±зақ
республиканың кµптеген аймақтарында экологиялық апаттың, апатты жерлердің кµбейе
µндіріс пен µнеркєсіп кешендерінің зиянды қалдықтары, ғарыш айлағының
экологиялық білім, тєрбие жєне мєдениеттің қалыптасуы мен т±рмыстық
Аталған проблемаларды шешу ‰шін экологиялық білім алу ауадай
Мектеп, гимназия, колледждер жєне де басқа оқу мекемелері
1 Бµлім.
Экология ғылымының теориялық негіздері.
1.1 Қазіргі ғылыми педагогикалық єдебиеттердегі экологиялық мєселелер туралы.
Білімнің барлық салалары сияқты, экология ‰здіксіз дамып келді,
Дербес ғылым ретінде экология шамамен 1900 жылы қалыптасты.
«Экология» (грекше «oicos»-мекен, ‰й жєне «logos»- ғылым) сµзбе
Авторлар неғ±рлым дєл жєне қысқа т±жырымдама беруде бір-бірімен
Кез келген ғылым саласы сияқты, экологияның екі аспектісі
Экологияның практикалық нєтижесі ең алдымен пайдалану мєселелерін шешуден
Американ экологы Р. Рикфелс: «Табиғатқ келтірілген н±қсанды т‰зетудің
¤зіндік табиғи ‰рдістердіңғ негізінде жатқан заңдар біздің
1.2 Мектептегі тєрбие беру ерекшеліктері.
«Экологиялық білім беру проблемасы 1968 жылы Б¦¦ мен
биосфера т±рақтылығын сақтау ‰шін экологияны қорғауға байланысты ағарту
халыққа экологиялық тєрбие беру;
ж±ртшылық арасында экологиялық ‰гіт-насихат ж±мыстарын ж‰ргізу.
М±ның бєрі б‰гінгі таңда экологияның д‰ниеж‰зілік, єлемдік деңгейдегі
Мектептегі тєрбие саласында, болашақ ±рпақтың денсаулығы мен
«С±лулықты, кµркемдікті т‰сіне білудің µзі – ‰лкен эстетикалық
Кемеңгер Абай бала мінезінің жµргектен қалыптасатынын
Мысалы, «Жаз», «¤зен» жєне т.б. µлеңдерінде табиғаттың
Ал М. Ж±мабаев µзінің «Педагогика» атты ғылыми
Осы орайда, табиғатқа, қоршаған ортаға байланысты М.Дулатовтың «Таза
«Б±л сµзден ғибрат мол адамзатқа,
Тегін қыл жақсылықты, қ±лға сатпа.
Б±лақтай кез-келгенге даяр болып,
Міндетсіз біліміңді тарат халыққа» - деген жолдары
Автордың пікірінше, табиғатты қорғауға тєрбиелеу балалардың табиғатқа деген
¦лы педагогтеріміздің табиғат жайындағы сындарлы ой-т±жырымдары тєрбие ісінде
мектептегі оқу-тєрбие ісінің мазм±нында балаларды табиғаттың қ±пия сырларымен
табиғатты қорғауға байланысты ±лттық тєрбие ‰рдістерін басшылыққа алып
экологиялық тєрбие ж±мыстарына арналған єдістемелік н±сқаулар, кµмекші қ±ралдар,
Осы бағытта дайындалған «Табиғат-тіршілік бесігі», «Экологиялық тєрбие», «Табиғат
Ендеше, табиғат пен Жер-ананы с‰йіп, оны аялап, қамқорлыққа
Табиғатты қорғауды к‰шейту ‰шін экологиялық тєрбие берудің маңызы
Жалпы білім беретін мектептердегі оқу-тєрбие ж±мыстары қоғамның табиғатпен
Экологиялық тєрбие берудің мєні-адамның бойында табиғатты қорғау белсенділігін
Қазіргі кездегі мектептегі экологиялық білім беру мен бєрбие
Адамның табиғатпен байланысының т‰рлері:
1.Практикалық.
2.Теориялық(аңыздық, дінилік, философиялық, ғылыми).
3.Эстетикалық(єсемдік)
4.Этикалық-парасаттылық, т.б.
Практикалық єсері, б±л ата тегіне ±қсас ±рпақ қалдыру
Қоғам мен қоршаған орта арақатынасын єлеуметтік экология зерттеп,
Сонымен, экология бастапқы биологиялық объектілермен қоршаған орта арақатынасын
Мектептегі алатын экологиялық білім биологиялық экологияны, аумақты экологияны,
Қазіргі мамандардың ±сынуы бойынша мектепте берілетін экологиялық тєрбие
1. Кµппєнділік модель, дєст‰рлі оқыту пєндерін экологияландыру, яғни
2. Бірпєнділік модель, арнаулы экология курсын енгізу.(1982 жылы
3. Аралас модель, экологиялық мєселелер єр пєнде тақырып
Аталған модельдерді негізге ала отырып, єр т‰рлі бағдарламалардың
Мектеп реформасында, оқушыларға экологиялық тєрбие беру мєселесі айрықша
Сондықтан да бастауыш сынып м±ғалімдеріне экологиялық тєрбие беруде
II бµлім.
Экологиялық білім беру ерекшеліктері.
2.1. Бастауыш мектепте экологиялық білім беру мазм±ны.
Б‰гінгі оқушы-ертеңгі азамат. Атына заты сай болуы ‰шін
Республикалық халыққа білім беру органдары табиғат қорғау жµнінен
Мектеп қабырғасында білім бастауыш сыныптарда берілген білімдерге µте
Экологиялық білім беру дегеніміз-жастарға қоғамның, табиғаттың жєне қоршаған
Экологиялық білім берудің мақсаты- жеке адамның бойына табиғатқа
Экологиялық білім беру жеке адамның экологиялық мєдениетін қалыптастырудан
¤кінішке орай, қоғамдық санада табиғатқа байлық кµзі немесе
Жеке адаммен қоғамның табиғатқа деген оң кµзқарасын, экологиялық
Олар:
экологиялық жєне табиғат қорғау заңдарын жетілдіру жєне
табиғи ресурстарды тиімді пайдалануда жауапкершілікті к‰шейту;
қоршаған ортаның тазалығы мен адам денсаулығының ‰йлестігін сєйкестендіру;
экологиялық білім беруді ±йымдастыруды тездету;
елдегі экологиялық жағдайлардың мєліметтерінің кµпшілікке жетуін қамтамасыз ету.
Б±л міндеттерді шешу ‰шін бастауыш мектеп жасындағы балалардың
Табиғаттың даму заңдылықтарын оқыту мен тєрбиелеу ж±мысына педагогтардың
Сонымен қатар, И.В.Зверев, И.Г.Суравегина, А.Н.Захлебный, Н.С.Сарыбеков, О.Танабаев, М.Н.Сарыбековтар
Бастауыш мектеп жасындағы кезеңнің ерекшелігі, б±л кезде
Экологиялық тєрбие мен білім беруді кешендік т±рғыдан қарастыру
Ресейдегі Н.Ф.Виноградовтың «Қоршаған орта», А.А.Плешаковтың «Єлем жєне Адам»,
биосфера-(глобальды) б‰кіл жер шарын қамтитын экож‰йе;
қарапайым экож‰йе;
адам жєне жер экож‰йесіндегі адамзат.
Бірінші бағыт бойынша бастауыш мектеп жасындағы балаларға жер
Екінші бағыт бойынша- тірі денелердің µздерінің табиғи µмір
‡шінші бағыт бойынша, адам жєне адамзат ‰шін жер
Біздің республикамызда, 1999-2000 жылы бастауыш мектеп пєндерінің арасында
Экологиялық білім адамның ішкі сезімін оятып, айналадағы табиғи
Оқушыларға экологиялық білімді игерту мектептегі оқу-тєрбие ж±мысында екі
Сабақты оқыту барысында экологиялық мєселелердің бір-бірімен байланыстарын ғылыми
Сыныптан тыс уақытта ж‰ргізілген тєрбие ж±мысы нєтижесінде табиғатпен
Ол ‰шін бастауыш мектеп м±ғалімі:
экологиялық категория аппараттары жµнінде ±ғымды меңгерту;
табиғат пен қоғамның қарым-қатынасы туралы ғылыми білімі болу
экологиялық заң ж‰йесін білу қажет, оның структуралық қиындығын,
табиғаттың єр жақты байлығын т‰сіне білу.
қоршаған ортаның ғылымтану єдісін меңгеру, оның пайда болуын
бастауыш мектепте берілетін экологиялық білімнің жєне тєрбиелеудің есебін,
жас балаларға экологиялық тєрбие берудің жолдарын білу керек,
бастауыш мектептердегі экологиялық потенциалды оқу дисциплинасын аша білу.
оқушылардың табиғатты с‰юге, қорғауға, єрі қарай дамуына қызығушылығын
табиғатты қорғау ж±мыстарына балаларды бейімдеу керек. Олардың қоршаған
оқушыларды табиғатта ж‰ру ережелерімен таныстыру. Табиғатқа жасалған жаман
Оқушылардың экологиялық сана-сезімдерін, тєртіптерінде болып жатқан µзгерістерді анықтау.
Экологиялық ж±мыс формалары мен єдістері.
Табиғатқа деген махаббат қ±діретті сезім. Ол адамға єділ,
Балаларға мейірімділік, білуге қ±марлық тєн, бірақ оларға білім
Табиғатты белсенді танумен байланысты ж‰ргізілетін ж±мыс т‰рі неғ±рлым
Кµбіне балалармен табиғат арасындағы байланыс ешқандай педагогикалық єсерсіз
экологиялық сµздік ж‰ргізу;
экобасылымдар жасау;
қоректік тізбек қ±ру;
с‰йеніш ж‰йелерін қ±ру;
экокарточкалар жасау;
экологиялық н±сқаулар ±йымдастыру;
экокарта сызу;
экологиялық сыныптан тыс ж±мыстар µткізу;
экологиялық ертегілер қою.
Енді осыларға т‰сініктеме берейік.
Экологиялық сµздік – б±л м±ғалімнің сабақта ж‰ргізетін терминмен
Экобасылымда - альбом, газет, кітапшалар шығару. Мысалы, «Қазақстан
Табиғатта тірі ағзалар арасында єрқайсысы келесі
С‰йеніш ж‰йесін қ±ру-жаңа білімнің негізгі қ±раушы бµліктерін
Экокарточкалар – б±л табиғатта µзін ±стай білу, ж‰ру
тыйым салатын экокарточкалар.Сурет қою қызыл бояумен сызылады. «Қ±с
насихаттайтын экокарточкалар. «Табиғат єсемдігін сақта!», «Қ±старды аяла!»
Экологиялық н±сқаулар-бір кездерде педагогикада кең таралған, қазір Батыс
Экокарта- б±л т±рған жердің ластану кµздерін анықтап, қоқырлар,
Экологиялық сыныптан тыс ж±мыстар- экоконференциялар, экошоу, мерекелер µткізу.
Экологиялық ертегілер - µсімдік, жануарлар тіршілігін қорғау, аялау,
Сонымен қатар б±л ж±мыстардан басқа экологиялық мазм±ны бар
Тапсырма адам бойындағы тек жақсы жақтарын ғана емес,
Бір тапсырмалар сыныпта фронтальды т‰рде қолданылса, басқасы-балаларға с±рақты
М±ғалім µзінің қалауы бойынша б‰кіл сыныпқа тапсырма беріп,
Материал µзінің қиындығына қарай єр т‰рге бµлінеді.
Мектептегі м±ғалімдердің экологиялық тєрбие беру ж±мыстарына анализ.
Практика барысында мен №8 М±хтар Єуезов атындағы орта
М±ғалімдердің жоғары дєрежеде дайындаған, шеберлікпен ±йымдастырылған экологиялық мақсаттағы
экологиялық ‰йірме: экологиялық апталық, экологиялық кештер, экологиялық тақырыптағы
Табиғи ортадағы ж±мыстар: қоғамдық пайдалы еңбек, мектеп ішіндегі
Осы бағыттарды мектеп м±ғалімдері сыныптан тыс ж±мыстарда пайдалана
Ал ‰йірме ж±мыстарында ‰йірме м‰шелері жекелеген тапсырмалар орындайды,бµлме
‡йірме жиналысының бірінде м±ғалім оқушыларға қаламыздың экологиялық жағдайы
Енді балалар «Жас ағаш, кµктей бер» номинациясы бойынша
Қорытынды.
Қорыта келгенде балаларға экологиялық білім мен тєрбие беруде
М±ғалімнің міндеті баланың жан д‰ниесіне білімқ±марлықтың, талаптылықтың
Оқушылармен экологиялық мақсатта ±йымдастырылған ж±мыстарының басты шарттарының бірі
Балалардың табиғатқа жан-жақты қызығушылығын ескере отырып, м±ғалім оларға
М±ғалім балалардың сабаққа, оқу материалына, танымдық іс-єрекетке қызығушылығын
М±ғалім оқушыларға экологияляқ білім мен тєрбие беруде оқытудың
Балаларға экологиялық білім беруде єр т‰рлі єдістерді,ж±мыс т‰рлерін
Мен осы мемлекеттік практикада оқушыларға белгілі бір деңгейде
Сонымен экологиялық тєрбие беруді балалық шақтан бастау керек.
Қосымша.
Экологиялық есептер,жағдайлар.
Бес жасар Марат ағасымен жаңбырдан кейінгі ылғалды жолмен
«Қандай жаман бақа, біздің Маратты қорқытып жіберген»,-деп одан
Ағасы д±рыс істеді ма?
Б±л жерде сен не істер едің?
Жаңа мµлтекауданның жанынан ағып µтетін кµлшік бар. Балалар
Балалардың б±л істерін қалай т‰сінуге болады?
Балалардың істеріне баға беріңдер.
Б±л оқиғадан µзің қандай қорытынды жасайсың?
Жан±я орманнан келе жатты. Айжан мен Маржан жолдан
Ал екі қыз қуанып, қайта-қайта кірпіге қарайды.
Қыздардың кірпіні алғаны д±рыспа? Неге?
Кірпінің қалада µсу тіршілігі туралы не айтасыңдар?
Барлық адамдар осы қыздар сияқты істейді ме?
Егер сендер орманнан қ±с ±ясын тауып алсаңдар не
Троллейбуста жылап отырған қызға елдің бєрі кµңілін аударды.
Ендеше неге жылайсың? Енді сенде єдемі тоты қ±с
Б±л єңгімедегі барлық адамдарға баға беріңдер.
Б±л оқиға сендерге қандай сезім тудырады?
Б±л істі істеген қыз бен шешесін қандай сезім
Осы оқиға кезінде сендер не істер едіңдер?
Жемшашар.
Мейірлан терезе алдына жемшашар орнатты. Жемшашарға бірінші болып
-Мейірлан сендерге қандай бала болып кµрінеді?-
Сендер қалай істер едіңдер? Неліктен?
Қ±стар қандай пайда келтіреді?
Лайка.
¦лан бақшадан бір к‰шік тауып алды. Ол оны
К‰шік неге ¦ланды жақсы кµріп қалды?
Қай жерден оның к‰шікке деген к‰тімі кµрінеді?
Сендер қамқорсыз кішкентай к‰шік немесе мысық кµрсеңдер не
Жаз.
Тамылжыған жаздың бір к‰нінде ‰ш дос ж‰к машинасымен
Достар қандай қателіктер жіберді?
Кµктем.
Кµктем мезгілі. К‰н жылынып жерге кµк шыға бастады.
иттерін қуып ж‰р екен. Мараттың б±л ісіне шыдай
-Сєуле Маратқа не айтты?
Кішкентай қ±с.
Мақсат шымшықты ±стап алып ,торға қамап қойды. Бір
Неге енді Мақсат қ±с ±стамайтын болды?
Неге ол қ±стың µлімін ауыр қабылдады?
Мақсаттың кінєсі неде?
Қоңыраубастар.
Орманнан жайлауға шығып таң қалдым. Қаншама г‰лдер. Олар
Жазушы неге таң қалды? Г‰лдердің т‰сін айту ‰шін
Адамдардың орманнан, жайлаудан г‰лдерді єкелуі д±рыс па?
Б±л єңгіме неге ‰йретеді?
Болат.
Болат деген мейірімді ±л бала. Жанында жамандық кµрсе
Қандай нашар адамдар?! Мына жағалауға неге жандары ашымайды,-деп
«Қандай іс істесең ойланып істе, бір зат істесең
Жамандыққа Болат қалай қарады? Туристердің қандай ісі Болаттың
Болат жағалауды қалай жинады? Ол неге єкеліп соқты?
Єңгіменің басты мақсаты неде?
Қандай мақалда тура осындай ой туралы айтылған?
Жан-жағынан Болатқа наразы кµрсететін адамдар аз болуы ‰шін
Болаттың ісін қалай бағалайсыңдар?
Сендер Болаттың орнында болсаңдар не істер едіңдер?
Інжуг‰л.
Жексенбі к‰ні бір ±л бала орман жолдарымен поездға
Неге інжуг‰лдер тірі секілді жолға т‰се берді? Оларды
¦л бала сендерге қандай сезім тудырады?
Неге кейбір балалар, ‰лкен адамдар табиғатқа осындай іс
Осындай тєртіпке баға беріңдерші.
Г‰л, ағаш немесе табиғаттың кейбір б±рыштарын суреттеңдер. Олардың
Қ±стар балапандарын шығара берсін.
Ағаш жинау ‰шін балалар орманшымен орманға аттанды. Б±л
Орманшы ±яны т‰зеп, қ±стар балапандарын шығара берсін,-деп балаларды
Кµктемде ормандағы б±тақтарды не ‰шін жинап, орманды тазалайды?
Қай сµзде, сµйлемде табиғаттың єсем екенін кµрсетеді?
Жан-жануарларды, қ±старды, табиғатты с‰ймейтін адамда адамгершілік қасиеті бола
Б±л єңгіме бойынша µздерің қандай қорытындыға келер едіңдер?
Шал мен ағаш.
Балалар орманға барды. Бір уақытта жаңбыр жауып кетті.
Бір к‰ні шал орманда келе жатып, т‰бі жанған
Балалар орманға қандай із қалдырып кетті?
Б±л істері оларды қандай деп сипаттайды?
Шал не істеді? Батпақ алу шалға оңай болды
«Бєріне қарсы µмір с‰р» дегенді қалай т‰сінесіңдер?
Сендер қалай ойлайсыңдар, шалдың істеген ісін барлық адам
Адам µзін орманда, кµлде т.б. қалай ±стау керек?
Алмастың терегі.
К‰зде ж±мысшылар ‰йдің алдына ағаштар отырғызды. Қыс µтіп,
Алмас неге ағашқа кµмектесті?
Б±л іс оны қандай бала деп сипаттайды?
Сен жєне сенің достарың табиғатқа қалай қарайды?
¤зің т±ратын жердің табиғатын қалай қорғайсың?
Сен жєне сенің достарың ағашты µлімнен қ±тқарама?
Қызықты деректер
Ең ±шқыр қ±с-шымшық. Жайшылықта сағатына 70-80 километр ±шқанмен
Д‰ниедегі ±шатын қ±стар мен жєндіктердің ішіндегі қанатын жиі
Жыртқыш атаулының ішіндегі ж‰регі ең кішкентай аң-арыстан.
Кєдімгі қ±рбақа ‰ш рет секіргенде 10 метр, 3сантиметрге
¤зіне тамақ тауып жеуі ‰шін пингвин 265 метр
Қазақстандағы ең жылы жаз-Шымкент облысы, Орынбасар станциясында, ал
Єлемдегі ең кішкентай балық - Пандага деп аталады.
Саламон аралдарының т±рғындары ‰шін картоп ақша мен тиын
Ең ауыр , суда да, қ±рлықта да тіршілік
Шµлдегі ең ±зақ ±йықтайтын жєндік-тасбақа.Ол жылдың 9 айын
Суыққа ең шыдамды қ±стар-қаз бен ‰йрек. Норвегиялық ғалымдар
Керіктің тек мойны ғана емес, тілі де сала
Қ±стар еш уақытта µз ±яларына ±йықтамайды. ¦яларына тек
Егер бµлмеде µсетін г‰лдің бірін шай т±нбасымен суарсаң,
Шµл қ±мы ‰немі жылжып отырады. Сахара шµліндегі қ±м
Орманда жаңғырықтың естілетіні дауыс тасқа соғылады немесе орманда
Қыста найзағай неге жарқылдамайды. Оны білу ‰шін алдымен
Б±ғы чукчалардың мінсе-кµлегі, кисе киімі, сойса-азығы, терісі-яранга деп
Кавказ тауы бµктеріне орналасқан ауылдардағы ‰йлер, «сакли» деп
Канадағы Қиыр солт‰стігінде қатал табиғат қойнауында Иглуын паналап,
Индонезиялық Сушатра аралында «ағаш аяқты» ‰йлер бар. Маусым
Кемпірқосақ қалай пайда болады? Аспан к‰мбезіндегі т‰рлі-т‰сті доға
.
Экологиялық н±сқаулар.
Н±сқау №1.
«Табиғаттың шағым кітабы» (3-4 сыныптарға арналған). Мақсаты: табиғаттан
Шағым жазылады.
Талданып жауабы беріледі.
Н±сқау №2.
«Кµрген жануарлар шеруі» (2-4 сыныптарға арналған).
Кµрген жануарларының суретін жинап, аттарын жазып сипаттау. Баланың
Н±сқау №3.
«Тамшылар» (4-сыныпқа арналған).
Б±л ‰немділерге арналған н±сқау.
Мақсаты: таза судың д±рыс қолданылуын, ‰немдеуін қадағалау.
«Суды қалай жоғалтамыз?»
Мектептегі, ‰йдегі су кµздерін қадағалап, 1 сағатта, 1
«Суды қалай ‰немдейміз?»
Жауабын тауып, ескерту белгілерін қою, плакат, газет, бюллетень
Н±сқау №4.
«Қылмыс хроникасы» (1-4 сыныптарға арналған)
Мақсаты: табиғатта болып жатқан қауіпті істерді белгілеп, шешу
Єдебиеттер тізімі.
Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. -
Сағымбаев Р. Экология негіздері. - А,.1995ж.
Уранов А.А. Растение и среда. -М.,1974г.
В.Л.Алексеев. 300 вопросов и ответов по экологии.
Қ±лжанова Н. Халқыма деп іс қылдым.- А,.1995ж.
Уєлиханов Ж. Таңдамалы шығармалары. –А,:Жазушы, 1985ж.
«Қоршаған ортаны қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. //Атамекен,
Бес арыс: естеліктер, эсселер жєне зерттеу мақалалар. –
Абай. Қара сµздер .-А., 1993ж.
Ж±мабаев М. Педагогика. –А,:Рауан ,1993ж.
Тыныбаев Б.Б. Экологиялық білім берудің қажеттілігі. //Бастауыш мектеп
Таңатарова Қ. Бастауыш мектепте экологиялық білім білім берудің
Таңатарова Қ. Қазақ мектептеріндегі экологиялық білім негізі. //Бастауыш
Ж. Єбілдинова. Д‰ниетану сабағы. //Бастауыш мектеп №3,4-2002.-20бет.
Л.Байденова. Судың маңызы. //Бастауыш мектеп №8-2001.- 24бет.
Д.Тілеубаева. Қ±старға қамқор болайық! //Бастауыш мектеп №8-2001.-39бет.
42