Коммерциялық банктердің активті операциялары диплом жұмысы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 4
І. Коммерциялық банктердің активтік операциялары және олардың сипаттамасы.
1.1. Банктің активтік операцияларының мәні мен құрылымы. 7
1.2 Банк операциялары туралы түсінік 12
1.3. Банк активтерін сапасына байланысты жіктеу. 15
ІІ. Қазақстан Республикасы екінші деңгейлі банктердегі активтік операцияларды
2.1. Банк “ЦентрКредит” ААҚ технико-экономикалық сиппатамасы. 23
2.2. Банктің активтерінің сапасын бағалау 25
2.3. Банк несиелік портфелі және оған талдау.
2.4. Бағалы Қағаздар портфелі. 46
2.5. Валюталық операциялар және олардың түрлері. 47
ІІІ. Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің активтік операцияларын жетілдіру
3.1. Коммерциялық банктердің активтік операцияларының құрылымын жақсарту жолдары 54
3.2. Банк активтік операцияларын сақтандыру. 59
Қорытынды 61
Пайдаланылған әдебиеттер 64
Кіріспе
Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды және бөлінбес құрылымдарының
Коммерциялық банктер өздерінің табыстық базасын кеңейтіп, рентабельділігі мен бәсекелестілігін
Халыққа дәстүрлі активтік операцияларды (несиелік, есеп-айырысу кассасы, валюталық және
Коммерциялық банктердің дұрыс жұмысын атқаруы олардың өзінің және сырттан
Банктік қызметтің маңызды және басты бөлігін пайда табу мақсатында
Активтік операцияларды жүзеге асыру барысында банктер әртүрлі жұмсалымдар жасайды.
Банктер мен кәсіпорындардың активтерінің құрылымындағы айырмашылық олардың міндеттемелерінің шығу
Банктің өз және тартылған қаражаттарын жоғары табыс алу мақсатында
Осыған байланысты дипломдық жұмысымның мақсаты:
банктің активтік операцияларының мәнін көрсету;
банктердің активтерінің ұтымды құрылымын анықтау және активтердің сапасын бағалау
Қойылған мақсатқа жетуде мынадай міндеттерді шешу қажет:
Банктің активтік операцияларының құрылымы мен оның ерекшеліктеріне тоқталу;
Банктің активтік операцияларының құрылымына әсер ететін факторларды қарастыру;
Банк активтерінің сапасын анықтайтын көрсеткіштерге нақты материалдар негізінде талдау
Банктің активтік операцияларын жетілдіру жолдарын қарастыру;
Жұмысты жазу барысында «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет
І. Коммерциялық банктердің активтік операциялары және олардың сипаттамасы.
1.1. Банктің активтік операцияларының мәні мен құрылымы.
Банктің активтік операциялары оның операцияларының маңызды бөлігін құрайды.
Банктің активті операциясы бұл банктердің кіріс табуымен өтімділікті көтеру
Банктің активті операциялары негізгі кіріс көзін құрайтын операция болып
Бұл операцияға нақты ақша және кассалық қызмет операциясы, есеп
Кассалық операциялар нақты ақша негізінде жүзеге асырылады. Бұл кезде
Банктің есеп қарыз операциясы кең көлемді кіріс әкелетін операция
Кіріспеде айтылып өткендей бұл операциялар банк балансының актив жағынан
Банк активтерінің құрылымы деп банк балнсының активінің сапасы бойынша
Әрбір банк активтердің ұтымды құрылымын белгілеу және сақтау кезінде
Бірінші топқа: қолма-қол ақша және оған теңестірілген қаражаттар жатады,
Екінші топқа: басқа кәсіпорындардың, ұйымдардың бағалы қағаздарына салынған
Үшінші топқа: кәсіпорындарға, ұйымдарға берілген қарыздар жатады. Бұл активтердің
Төртінші топқа: банктің негізгі құралдары жатады: ғимараттар, құрылғылар есептеу
Банк өз активтерінің құрылымын олардың жекелеген топтары және түрлері
Егер активтердің бірінші тобын қарастыратын болсақ, Орталық Банкте корреспонденттік
Алайда, корреспонденттік шоттағы қаражаттарды активтің басқа түріне орналастыру туралы
Қаражаттардың екінші топтағы активтеріне орналастырылуы акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің,
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында бұл қызметпен тек санаулы ғана
Бір мезгілде бұл топтың активтері банктің қарыздар тобының активтеріне
Акционерлік қоғамдардың, кәсіпорындардың, ұйымдардың бағалы қағаздарына қаражаттар жұмсау және
Екінші топтың активтерінің құрылымында да негізгі үлесті кәсіпорындарға, ұйымдарға
Екінші топтағы активтердің ішінде шамасы бойынша едәуір орын алатын
Коммерциялық банктердің дамуымен байланысты банкаралық несиелер де тұрақты түрде
Активтердің төртінші тобын негізінен коммерциялық банктің өндірістік-техникалық базасын дамытуға
1.2 Банк операциялары туралы түсінік.
Банк заңды тұлға коммерциялық ұйым жарғыға сәйкес банк қызметтін
Екінші деңгейлі банк бұл Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі ұсынған
Банк операциясы бұл азаматтық, құқылық қызметпен нақты істерді бухгалтерлік
Ерекшеліктері:
Іскерлік қатынастардың ұзақтығы.
Банктік операцияның сенімділігі.
Бекітілген заңдарға сәйкес, арнайы деңгейде қалыпты жүргізілуі.
Банк операцияларын мерзімділігіне байланысты күнделікті дәстүрлі, дәстүрлі емес банк
Дәстүрлі банк операциясы деп банк операциясын жүзеге асыру туралы
Дәстүрлі операциялар:
есеп, қарыз, несие операциялар.
депозит, аманаттар қабылдау.
- клиенттің шотын жүргізу.
Банк қаржысымен қызығушылығына байланысты арнайы лицензия негізінде жүзеге асырылатын,
Оған:
валюталық
траст
лизингтік
факторингтік т.с.с.
Коммерциялық банк қызметтерінің принципі.
Коммерциялық банк (акционерлік) заң жүзінде ақша қаржыларын тартуға орналастыруға
Банктік статус Ұлттық банктен банк операциясын жүргізу туралы алынған
Банк ашуға ниет білдірген заңды немесе жеке тұлға алғашқы
Ұлттық банк белгілеуі бойынша олар төмендегі құжаттарды, банктік бақылау
Өтініш
Техника экономикалық негіздер (бизнес план)
Іскерлік жоспарымен 3 жыл мерзімде белгіленген есеп
Банк бастығы туралы анкета. (банктік тәжірибе, жоғары экономикалық білім,
Банк жарғысы (ашылатын банкті атау, мекен-жайы, жүргізілетін операция түрлері,
Құрылтайшының төлем қабілеті туралы аудиторлық қортынды және жарғылық қордың
Лицензия түрлері:
Жаңа банк ашуға;
Бөлімшелер ашуға;
Валюталық операциялар жүргізуге;
Халық қаржыларын таратуға;
Коммерциялық банктің функциялары:
1. аманаттар қабылдау;
2. несиелендіру жүргізу;
3. шаруашылық мекемемен есеп айырысу;
4. айналымға бағалы қағаз тағы сол сияқты құндылықтар
5. кеңес беру және әртүрлі
Принциптері:
Өзіндік қаржылар есебінен қызмет ету рентабентілікті
Еркін түрде қаржы тарту орналастыру экономикалық еркіндікте болу.
Нарық жағдайына байланысты клиенттермен сенімділік қатынаста болу.
Қызмет бағытын, экономикалық орнын еркін таңдау.
1.3. Банк активтерін сапасына байланысты жіктеу.
Банктің активтерінің сапасы олардың өтімділік, тәуекелділік, және табыстылық деңгейімен
Алдымен активтерді үш топқа бөледі:
Өтімді активтер. Оларға: кассадағы қолма-қол ақша, Орталық Банктегі және
Өтімді активтердің мөлшері салымшылардың орналастырған ресурстарын қайтаруға қатысты олардың
Жұмыс істеп тұрған активтер. Олар клиенттерге берілген қарыздар, банкаралық
Бұлар табыс әкелетін активтер, бірақ белгілі-бір дәрәжеде тәуекелі бар
- Өтімсіз активтер. Оларға қозғалмайтын мүлікке, банктің ғимаратына
Мұндай жұмсалымдар банктің өз қаражаттары есебінен жұмсалыуы қажет. Өйткені
Келесі сатыда активтердің белгілі-бір уақыт кезеңіндегі динамикасына талдау жасалады.
Мұндай жіктеудің көптеген түрлері бар. Анағұрлым белгілісі - бұл
Ерекше есептелген активтер. Бұл категориядағы активтер тап осы кезде
-Қауіп тудыратын активтер. Мұндай активтерде қарыздың қайтпай қалу ықтималдылығының
-Күдікті активтер. Күдікті ретінде жіктелген активтерге қауіп тудыратың активтерге
Шығынды активтер, яғни қайтарылмайтын немесе құндылығының жоқтығы сонша оларды
Осындай тәсілмен топтастырылған активтердің динамикасына талдау жасау тәуекелге қатысты
Пруденциалдық нормативтер жайлы ереже бойынша, төменде көрсетілген сандық белгілер
1-топ тәуекелділік дәрежесі нөлге тең активтер. Оларға мыналар жатады;
касса (теңгелер және халықаралық экономикалық ынтымастық пен даму ұйымына
Ұлттық Банктегі шоттардағы қаражаттар, Ұлттық Банктегі міндетті депозиттер;
Монетарлық бағалы металлдар;
Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымына кіретін елдердің Орталық Банктеріндегі
Мемлекеттік және басқа да жоғары өтімді бағалы қағаздар;
Несиелер (депозиттермен, жоғары өтімді бағалы қағаздармен монетарлы бағалы металлдармен,
Қазақстан Республикасы Үкіметтіне берілген несиелер;
2-топ тәуекелділік дәрежесі 0,2-ге тең активтер. Олар:
- Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымына мүше
3-топ тәуекелділік дәрежесі 0,5-ке тең активтер. Олар:
Монетарлы емес бағалы металдар.
4-топ тәуекелділік дәрежесі 1-ге тең активтер. Олар:
Экономикалық ынтымақтастықпен даму ұйымына кірмейтін елдердің валютасы;
Басқа банктердегі ағымдағы шоттардағы және мерзімдік депозиттердегі қаражаттар;
Сатуға арналған бағалы қағаздар және басқа қағаздар;
Басқа банктерге берілген несиелер ;
Төлемдер бойынша есеп айырысулар;
Материалдық қорлар;
Негізгі құралдар;
Есептелген проценттік табыстар;
Проценттерді және шығындарды алдын ала төлеу;
Бағалы қағаздар бойынша премиялар және скидкалар;
Банк дебиторлары;
Уақытша активтер;
Активтерді тәуекелділік дәрежесі бойынша өлшеу Сәйкес баланстық шоттағы қалдықты
Банк активтерінің барлығы белгілі бір тәуекелде болады. Банк өз
Банктік қадағалау органдары пайдаланатын активтерді топтастырудың заңдастырылған жүйесі әр
Қазақстанда бес буынды жіктеу қолданылады. Ол негізгі сома немесе
Банктер ай сайын айлық баланспен бірге Қазақстан Республикасы Ұлттық
Жіктеу активтердің сапасына, яғни олардың қайтарылу мүмкіндігіне негізделеді.
Активтер және баланстан тыс талаптар стандартты және жіктелетін болып
Актив бойынша талап орындалады деп ойлауға негіз бар болса,
Несиелік портфельдің жіктелінуі екінші деңгейдегі банктердің берген барлық несиелері
Банктер берген несиелер, қарыз берушінің несие бойынша төлемдердің (негізгі
Стандартты;
Күдікті, бұл өз кезегінде;
а) субстандартты
ә) қанағаттанарлықсыз
б) тәуекелі жоғары күдікті
3. Үмітсіз.
Стандартты несие – бұл өтеу мерзімі жетпеген және сапасы
Бұл категориядағы несиелерде олардың қайтпай қалу белгілері болмайды.
Субстандартты несие - негізгі қарыз және пайыздың қайтарылуы бойынша
Қанағаттанарлықсыз несиеге негізгі қарыз немесе пайыздың қайтарылуы бойынша төлем
Мына негіздердің біреуі бар болған жағдайда несие күдікті несие
негізгі қарыз немесе проценттің қайтарылуы бойынша төлем 60 күннен
қарыз алушының қаражаттарының үнемі жеткіліксіздігі;
сауықтандырудың бір жылдан көп емес мерзімге жариялануы;
қарыз алушыға материялдық зиян келтірген форс-мажорлық жағдайлар қарыз алушының
Егер келесі негіздердің біреуі бар болса, онда несие үмітсіз
негізгі қарыз және процентті қайтару бойынша төлемнің 90 күннен
қарыздың бір реттен көп ұзартылуы;
қарыз алушының банкрот деп жариялануы;
сауықтандырудың бір жылдан көп мерзімге жариялануы;
қарыз алушыға материалдық зиян келтірген және оның ары қарай
Егер жіктелген несие жоғарыда көрсетілген критерийлер бойынша несиелердің арасында
Қаржылық жағынан тұрақты қарыз алушыға берілген бланктік несие субстандартты
Банктің басқа банктерге орналастырған депозиттерінің жіктелінуі.
Банк басқа банкке депозиттер орналастырған кезде, соның ішінде, «ностро”
Мерзімдік депозит банкте депозиттің негізгі сомасының немесе ол бойынша
Талап етілгенге дейінгі депозиттерден (“ностро” корреспонденттік шоты) қаражаттарды аудару
Дебиторлық қарыздардың жіктелінуі.
Дебиторлық қарыздар контрактіде алдын ала көрсетілген, оларды өтеу мерзімдері
Дебитордың өтімділігі және қаржылық жағдайының төменделуінің байқалса, бірақ ол
Дебиторлық қарыздың өтелуі ұзартылса, онда ол несие бойынша қарыздар
Шартты міндеттемелер де (баланстан тыс міндеттемелер) несиелер сияқты жіктелінеді.
Несиелік портфельді талдаудың нәтижелері қарыз бойынша зиянның орнын толтыруға
Резервтік қорды құраудың көзі банктің пайдасы болып табылады.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында коммерциялық банктер жіктелінген активтер бойынша
Субстандартты активтер бойынша пайыз уақытында төленіп тұрса негізгі қарыздың
Қанағаттанарлықсыз активтер бойынша пайыз толығымен төленген жағдайда негізгі қарыздың
Күдікті активтер бойынша барлық жағдайда негізгі қарыздың 50 пайызы
ІІ. Қазақстан Республикасы екінші деңгейлі банктердегі активтік операцияларды
2.1. Банк “ЦентрКредит” ААҚ технико-экономикалық сиппатамасы.
Бұл бөлімде “Банк Центркредит” Ашық Акционерлік Қоғамының активтерінің құрылымына
Ашық Акционерлік Қоғам Банк “Центркредит” 1988 жылы 19 қыркүйекте
Банк Қазақстан Республикасы Әділет Министірлігі заңды тұлға ретінде
2000 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасындағы банктік жүйенің жиынтық
Банктің елдегі, активтердің көлеміне байланысты рейтингілі банктер арасында 16
2.2. Банктің активтерінің сапасын бағалау.
Банк активтерінің сапасы мына критерийлер негізінде анықталады:
активтердің өтімділігі;
активтердің тәуекелділігі;
активтердің табыстылығы;
активтердің диверсификациялануы;
Активтердің өтімділігі – бұл активтердің өткізілуі немесе борышкердің өз
Банк активтері өтімділік дәрежесіне байланысты бірнеше топтарға бөлінеді.
Бірінші топқа өтімділігі өте жоғары активтер жатады. Оларға:
банктің кассадағы қолма-қол ақшалары;
Орталық Банктегі корреспондеттік шоттағы қаражаттары;
- Мемлекеттік бағалы қағаздар жатады;
Бұл топтың активтерінің көлемін белгілі бір деңгейде ұстап отыру
Банктің өтімділігін қамтамасыз етіп отырудың негізгі шарты болып табылады.
Екінші топқа өтімді активтер жатады. Оларға;
заңды және жеке тұлғаларға берілген қысқа мерзімді қарыздар;
банкаралық несиелер;
факторингтік операциялар жатады;
Бұлардың қолма-қол ақшаға айналу уақыты көбірек болады.
Үшінші топқа: банктің ұзақ мерзімді жұмсалымдары және инвестициялары, соның
Төртінші топқа: өтімсіз активтер жатады, оларға қайтару мерзімі ұзартылған
Банк активтердің тиімді құрылымын белгілей отырып өтімділік талабын орындауы
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі екінші деңгейдегі банктерге ағымдық өтімділік
Енді “Банк ЦентрКредит” Ашық Акционерлік Қоғамының 2000 желтоқсанынан 2001
Кесте 1
«Банк ЦентрКредит» активтерінің құрылымы.
(мың теңге)
Баптары 1.01.200 сомасы 1.04.2000 сомасы 1.07.2000 сомасы 1.10.2000 сомасы
1. Қолма- қол ақша 198254 233735 232910 327733 463327
2. Ұлттық банктегі депозиттер 219962 27558 42721 377844 616488
3. Басқа банктердегі депозиттер 615202 27877 29340 197976 584207
4. Бағалы қағаздар 755728 123675 1950462 1756201 3211943
5. Несиелер
6. Заңды тұлғалардың капиталына инвестициялар 14021 14021 36935 36935
7. Өтелмеген акцептер бойынша міндеттемелер 40602 90424 90449 71375
8. Негізгі құралдар 404682 418593 261887 301218 415887
9. Материалды емес активтер 15636 14794 15142 15506 15182
10. Басқа да активтер 283469 313467 468764 643372 324434
Минус: дебиторлық қарыздар және басқа да банктік қызмет бойынша
Активтер барлығы 3767150 4269689 4722682 6836382 8948603
1-кестеде келтірілген “Банк ЦентрКредит” Ашық Акционерлік Қоғамының активтерінің мәліметтері
Кесте2
Активтердің құрылымы (қорытындыға-% пен алғанда)
Баптары 1.01.00 үлесі
1.01.01 үлесі Жыл соңындағы ауытқушылық 01.01.2000-ға қарағанда
1. Қолма-қол ақша 5,3
5,2 -0,1
2. Ұлттық банктегі депозиттер 5,9
6,9 +1
3. Басқа банктердегі депозиттер 16,6
6,5 -10,1
4.Бағалы қағаздар 20,4
35,9 +15,5
5.Несиелер 31,4
36 +4,6
6.Заңды тұлғалардың капиталына инвестициялар 0,4
0,1 -0,3
7.Өтелмеген акцептер бойынша міндеттемелер 1,1
1 -0,1
8. Негізгі құралдар 11
4,6 -6,4
9. Материалды емес активтер 0,4
0,2 -0,2
10. Басқа да активтер 7,6
3,8 -4
Минус: дебиторлық қарыздар және басқа да банктік қызмет бойынша
0,2 +0,1
Активтер барлығы 100
100 -
Кестеге қарап банк активтерінің құрылымында қарастырылып отырған мерзімде (01.01.02)
Жоғарыдағы топтар бойынша активтерді жинақтайық (кесте3), кестедегі талдауда “
Кесте 3
Актив топтары
%
Топтар 01.01.2000 01.01.2001 Ауытқу
1. Өтімділігі өте жоғары активтер 31,6 48 +16,4
2.Өтімді активтер 48 42,5 -5,5
1. Өтімділігі төмен активтер 9,1 4,9 -4,2
1. Өтімсіз активтер 11,4 4,8 -6,6
Минус: Резервтер 0,1 0,2 +0,1
Барлығы: 100 100 -
Өтімділігі өте жоғары активтерге қолма-қол ақша, Ұлттық Банктегі депозиттер,
Өтімді активтерге басқа банктердегі депозиттер, несиелер жатқызылды. Несиелік портфелдің
Оның құрылымы туралы мәлімет жоқ болғандықтан және “Банк Центркредит”
Бұл берілген түсініктелерден кейін жоғарыдағы кестеге қарап мынадай қортынды
Жалпы банк активтерінің құрылымы өтімділік тұрғысынан алғанда едәуір жақсарған.
Тәуекелділік активтердің сапасының критерий ретінде олардың ақшалай формаға айналған
Мысалы, қарыздың тәуекелі қарыз алушының қаржылық жағдайына, несиелеу объектісінің
Тәуекелділік дәрежесіне байланысты банк активтері бірнеше топтарға бөлінеді.
Активтердің тәуекел дәрежесі бойынша топтастырылуы және активтердің әр бір
Капиталдың жеткіліктілігін бағалау үшін халықаралық тәжірибеде Базель келісімінің ұсынысы
Кестеден көрініп тұрғандай банктің жиынтық тәуекелі 4189479,4 мың теңге
Тәуекелділігі бойынша активтердің топтастырудың әртүрлі елдерде нақтылы тәжірибесіне тәуелсіз
Активтер табыстылық дәрежесіне байланысты екі топқа бөлінеді: табыс әкелетін
Кесте 4
Активтердің тәуекелділік дәрежесіне қарай жіктелінуі
Активтердің атауы Тәуекел
1 топ 0 463327 -
1. Қолма- қол ақша 0 616488 -
2. Ұлттық Банктегі ақшалай қаражаттар 0 - -
3. Монетарлық бағалы металлдар 0 3211943 -
4. Мемлекеттік бағалы қағаздар 0,2 584207 116841,4
2 топ 0,5 - -
Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымына мүше елдердің банктеріндегі ағымдық
3 топ 1 3222184 3222184
Монетарлық емес бағалы металлдар
1 - -
4 топ 1 - -
1. Бағалы қағаздар 1 - -
2. Клиенттерге талатор 1 - -
3. Төлемдер бойынша есеп айырысулар 1 - -
4. Материалдық запастар 1 - -
5. Бағалы қағаздар бойынша сыйақы
6. Негізгі құралдар 1 415888 415887
7. Банктің дебиторлары 1 89563 89563
8. Материалдарды емес активтер 1 15182 15182
9. Басқа да активтер 1 324434 324434
Барлығы: 47 8948603 4189479,4
Активтер табыстылық дәрежесіне байланысты екі топқа бөлінеді: табыс әкелетін
Cонымен қатар, активтердің құрылымын табыстылық дәрежесі бойынша реттегенде ақылға
“Банк Центркредит” Ашық Акционерлік Қоғамында табыс әкелетін активтердің үлесі
Кесте 5
Активтердің табыстылық бойынша топталуы
Активтер: 2000 жыл 2001 жыл
Табыс әкелетін 77,4 83,1
Табыс әкелмейтін 22,6 16,9
Барлығы: 100 100
Банк активтерінің сапалығы олардың диверсификациялану дәрежесімен де анықталынады. Диверсификациялану
табылады: банктік ресурстардың жұмсалуының негізгі бағыттары бойынша банк активтерінің
2.3. Банк несиелік портфелі және оған талдау.
“Банк ЦентрКредит” Ашық Акционерлік Қоғамы өзінің несиелік портфелінің көлемі
Қазақстан экономикасының әр түрлі салаларын қаржыландыру Банктің негізгі қызмет
2000 жылы Алматыда “Бөлшек Оралығы” (Розничный центр) ашылды
1999 жылы “Thomson bank watch” халықаралық беделді рейтингтік
2001 жылы өткен жылмен салыстырғанда банктің орташа ссудалық портфелі
Диаграмма 2
Экономика салалары бойынша несиелер (%)
35 % - индустриалды өндіріс;
30 % - сауда;
19 % - құрылыс;
9 % - ауыл шаруашылығы және тамақ өнеркәсібі;
7 % - тұтыну несие;
Несиелік портфелдің құрылымы экономика салалары бойынша, зерттеп отырған кезең
Банк есепті жылы айтарлықтай дәрежеде оныменен несиеленетін экономика секторларымен
Банк несиелеу облысында бұрынғыдай отандық экономиканы қолдауға, банктің дәстүрлі
Орта және шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдауға 2000 жылы
Валюта түрлері бойынша несиелер: теңгеде 87,6 %, қатты валюта
Кесте 6
Валюта түрлері бойынша несиелік партфель құрылымы.
1.01.2000
Валюта түрі Сомасы (млн тг)
үлес салмағы
1. тенге 2823 87,6
2. қатты валюта 399 12,4
Барлығы: 3222 100
Жобалық, саудалық қаржыландыру және лизинг шегінде берілетін несиелер бойынша
2000 жылдың басы мен соңына жасалған несиелік портфель құрылымының
Қанағаттанарлықсыз, тәуекелі жоғары күдікті және үмітсіз займдардың сомалық үлес
Стандартты және субстандартты займдар арасындағы арақатынастың өзгеруі, несиелік портфельді
Қарыздар бойынша мүмкін зияндарға резервтердің есептелуі Қазақстан Республикасы Ұлттық
2001 жылы несиелік қызметпен байланысты зияндарды жабуға резервтердің өсімі
Несиелік портфелмен жіктеумен сәйкес 2001 жылдың 31 желтоқсанына провизия
Есептен шығарылып тасталған несие бойынша шығындардың орнын толтыру, банктің
Баланстан шығарылып тасталған несиелерді қайтару мақсатымен келесі жұмыстар жүргізілді:
Қарыз алушылар мен кепіл берушілерге орындалмаған міндеттемелер туралы жазбаша
Қарыз алушылардың банктің есеп шотына талаптар қойылды.
Претензиялық талап жұмыстарына қатысу.
Жүзеге асырылған іс-шаралар нәтижесінде (оның ішінде сот шешімін орындау
Жалпы алғанда 2000 жылдың қорытындысы бойынша банктің табыстарының ішінде
Несиелік портфельдің мерзімдер бойынша құрылымы көрсетілген.
Кесте 7
Несиелік портфельдің мерзімдер бойынша құрылымы.
(млн. тенге)
01.01.2000 01.01.2001
Сомма млн.тг үлесі Сомма млн.тг үлесі
Барлығы 1166 100 3222 100
Қысқа мерзімді 1078 92,4 2280 70,7
Орта мерзімді 3 0,3 322 10
Ұзақ мерзімді 85 7,3 620 19,3
Осы кестеде көріп отырғандай 2000 жылмен салыстырғанда 2001 жылы
Банк кепілдікпен қамтамасыз етулердің өтімділігі мен қарықтық бағасын анықтауда
«Банк Центркредитң ААҚ (бұдан кейін Банк) несие операцияларын жүзеге
400 мың долларға дейін – түпкілікті шешімді Бас офистің
400 мың доллардан 1млн долларға дейін-Банк басқармасы қарастырады;
1 млн. Доллардан жоғары – Банк басқармасы түпкілікті шешімді
Қарыз беру процедурасын жүргізу үшін қажет құжаттар:
Қарыз алушының жобасын қаржыландыру бойынша сараптаушының қорытындысы;
заңгердің қорытындысы;
филиалдың қауіпсіздік бөлімінің қорытындысы (100 мың долларға дейінгі несиелер
Бас офистің қауіпсіздік басқармасының қорытындысы (100 мың доллар және
Банк мамандары әзірлеген кепілге салынған мүлікті бағалау актісі;
Несиелік келісім;
Кепілдік келісім;
Филиалдың Несиелік комитетінің несиені беру туралы қабылдаған шешімі;
Жоғары шекті сомалар бойынша: Бас офистің Несиелеу департаментінің Несиелік
Мерзімді міндеттеменің көшірмесі;
қарыз шотын ашу үшін, мерзімді міндеттемелерді, кепілге салынған
касалық қоймаға өткізілген құжаттар түпнұсқасын қабылдау – беру бойынша
Мен осыған байланысты банкте тәжірибеден өту барысымда бақылаған «Орхидея«
- қарыз алушының анкетасы
Компанияның қаржылық есеп беруі, дебиторлық және кредиторлық қарыздары туралы
Бюджеттік міндетті төлемдер бойынша қарызының бар немесе жоқ екендігі
Қарыз алушының кепілге салынған мүлкі бойынша салық төленгендігі туралы
Басқа банктер алдында қарызы бар немесе жоқ екендігі туралы
Бизнес-жоспар
Қарыз қаражаттарын пайдаланудың мақсатын көрсететін құжаттар (контракттар, шот-фактуралар, т.б.)
Жарғы және құрылтай құжаттарының нотариальды-куәландырылған көшірмелері.
Жинақталған құжаттар пакетінің негізінде несиелік офицер «Орхидея» ЖШС-нің жобасы
Қарыз алушы – «Орхидея» ЖШС. Заңды тұлға ретінде 1.10.2000ж.
Кесте 8
Компания қызметінің түрлері
Қызмет түрі Түсетін түсім,
мың теңге Алынатын пайда,
мың теңге Әр қызмет түрінің
Үлесі, мың теңге
Өндіріс 8 000 3 800 75
Сауда 1 500 600 10
Қызмет көрсету 500 300 15
Барлығы 10 000 4 700 100
Сән салонының негізгі қызметі шағын формалар мен көйлектерді тігу,
Шағын форма тігуге заказ беруші ретінде «Дастархан», «Helіos», «Рахат-транссервис»
Қарыз алушының несиелік тарихына келетін болсам, ол кезінде «Еуропалық
Негізгі құралдарынан машиналар мен жабдықтардың баланста көрсетілген қалдық құны
Материалдар Германия мен Италия дүкендерінен қолма-қол ақша арқылы сатып
Несиелік тәуекелді төмендету мақсатымен қарыз алушының несие қабілеттілігі анықталды.
Меншікті айналым қаражаттары = меншікті капитал + ұзақ мерзімді
Енді жоба қаржылық бағалаудың жай әдісі бойынша жалпы талданады:
Жобаның өтелу мерзімін есептеу әдісі (аймен көрсетіледі)
(Несие сомасы / таза пайда) * несиелеу мерзімі =
= 8 000 000 / 8 685 000 *
Өнімнің рентабельділігін есептеу әдісі
Таза пайда / тауарлық өнімнің өзіндік құны = 8
«Орхидея» сән салоны банктен алған қаражаттарын қамтамасыз ету ретінде
Нарықтық құны салыстырмалы түрде алынып отырған ғимараттың 1 шаршы
571 * 122,8 = 70 118,8 $
Ал мүліктің кепілдік құнын анықтау барысында төмендету коэффициенті (k
70 118,8 * 0,88 = 61 704 $
Сонда қорытындылай келгенде Бериков Б.М. қарызын қамтамасыз ету ретінде
Несиелік офицер осы сараптаушының мүліктік бағалауынан өзінің сараптау қорытындысында
Несиелік комитет аталған клиентке несие беруді ұйғарды. Осының негізінде
2002 жылдың 25-ақпанында толтырылған несиелік келісім негізінде 2-наурызда клиентке
Енді «Банк ЦентрКредит» ААҚ-ның жалпы несиелік портфеліне тоқталайын.
«Банк ЦентрКредит» ААҚ-ның несиелік портфель құрылымы
Несие түрлері 01.01.00 01.01.01 01.01.02
млн.тенге % млн.тенге % Млн.тенге %
Қысқа мерзімді 4 911,60 55,9 6 064,80 48,6 10
Орта мерзімді 1 797,80 20,5 3 861,70 31 9
Ұзақ мерзімді 2 073,00 23,6 2 543,40 20,4 2
Барлығы
8 782,40 100 12 469,90 100 21 805,70 100
«Банк ЦентрКредит» ААҚ-ның несиелік портфелінің сапасы
Несие типі
01.01.99 01.01.00 01.01.01 01.01.02
млн.тенге % млн.тенге
Стандарттық
5 495,00 85 7 411,20 84,4 10 599,10 85
Субстандарттық
573,3 8,9 717,2 8,2 1 549,70 12,4 5 795,10
Қанағаттанар-лықсыз
117,2 1,8 125,8 1,4 109,3 0,9 401,1 1,8
Жоғарғы
тәуекелді күмәнді 66,9 1 273,7 3,1 64,1 0,5 82,4
Зиянды
210,5 3,3 254,5 2,9 147,6 1,2 284 1,3
Барлығы
6 462,90 100 8 782,40 100 12 469,90 100
“Банк ЦентрКредит” ААҚ-ның несиелер бойынша құрылған провизиялары
Несие типі
01.01.99
млн.тенге % млн.тенге
Стандарттық
- - - - - - - -
Субстандарттық
34 927,00 11,4 36 542,00 8 78,90 27,8 291,40
Қанағаттанар-
Лықсыз
26 248,00 8,6 28 395 6,2 25,4 8,9 83,3
Жоғарғы
тәуекелді кумәнді 33 450,00 11 136 859 30 32,1
Зиянды
210 485 69 254 495 55,8 148 52 284
Барлығы
305 110 100 456 291 100 283,9 100 700
Банктің несиелік портфелінде провизия құруды талап етпей портфелінің қамтамасыз
тін стандарттық несиелердің үлесі зор. Бірақ, 2001 жылы олардың
2001 жылы несиелеудің жалпы көлемінен бөлшек сауда – 26,7
2.4. Бағалы Қағаздар портфелі.
“Банк Центркредит” Ашық Акционерлік Қоғамы бағалы қағаздарға инвестиция жұмсауда,
МЕККАВМ - Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің валюталық мемлекеттік
Мемлекеттік бағалы қағаздардан басқа, банк өзінің портфелін корпоративтік облигациялармен,
Банк өзінің бағалы қағаздар портфелінде міндетті түрде өтімділігі өте
“Банк ЦентрКредит” Ашық Акционерлік Қоғамының Мемлекеттік бағалы қағаздар нарығындағы
жылдың 1 қаңтарына басқа заңды тұлғаларды инвестицияларына жұмсалымдары 14021
2.5. Валюталық операциялар және олардың түрлері.
«Валюталық операциялар» түсінігінің мәні мен мазмұнын ашу үшін берілген
Шетел валютасы құрамына төмендегілер кіреді:
шетел мемлекетінде немесе мемлекеттер тобында айналыстағы немесе заңды төлем
шоттардағы шетел мемлекеттерінің ақша бірліктерідегі немесе халықаралық ақша немесе
Валюталық құндылықтарға мыналар жатады:
шетел валютасы;
шетел валютасындағы бағалы қағаздар шетел валютасындағы төлем құжаттары
бағалы металдар – кез-келген түрдегі және жағдайдағы алтын,
табиғи бағалы металдар - шикізат өңделген түрдегі алмаздар,
Резидент түсінігі өзіне азаматтар мен ұйымдардың келесі категорияларын кіргізеді:
ҚР-да тұрғылықты жері бар жеке тұлғалар, соның ішінде шетелде
ҚР-ның заңнамасына сәйкес құрылған және олардың орналасқан жері ҚР
ҚР- нан тыс жерлердегі ҚР-ның дипломатиялық, сауда және т.б.
Резидент еместер – «резиденттер» ұғымында көрсетілмеген ҚР-дағы немесе одан
Валюталық операциялар деген кезде келесілерді түсіну керек:
меншік құқығы және басқа құқықтардың валюталық құндылықтарға өтуіне байланысты
валюталық құндылықтарды ҚР-на әкелу және жөнелту, сонымен қатар
Валюталық операцияларды түрлері.
Клиенттердің валюталыјқ шоттарын ашу және жүргізу.
Бұл операциялардың келесідей түрлері бар:
валюталық шоттарды заңды тұлғаларға (резиденттер мен резидент еместерге), жеке
шоттардағы қалдықтар бойынша проценттер есептеу;
овердрафттар беру (банк басшылығының шешімі бойынша ерекше клиенттерге);
операцияларды жасау шегінде көшірмелер беру;
кез-келген уақыт аралығында шот архивін рәсімдеу;
клиенттердің бұйрығы бойынша олардың валюталық шоттарындағы қаражаттарға қатысты операцияларды
экспорт-импорттық операцияларды бақылау.
Коммерциялық банктің саудалық емес операциялары.
Саудалық емес операцияларға банк клиенттерінің тауарлары мен қызметтерінің экспорты
қолма-қол шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын сатып
шетел валютасының және валютадағы төлем құжаттарының инкассосы;
банк клиенттерінің пластикалық карточкаларын шығару мен қызмет көрсетуді жүзеге
шетел банктерінің жол чектерін сатып алу (төлеу);
ақша аккредитивтерін төлеу және соған ұқсас аккредитивтерді шығару:
Шетел банктерімен корреспонденттік қатынас орнату.
Бұл операция банкпен халықаралық есеп-айырысуларды жүргізу үшін қажетті шарт
Халықаралық есеп-айырысуларды жүзеге асыру үшін банк шетел банктерінде және
Конверсиялық операциялар.
Конверсиялық операциялар дегеніміз ҚР-ның қолма-қол және қолма-қолсыз теңгесіне қарсы
Есепті күндегі шетел валютасын сатып алу (сату) операциялары бойынша
Дереу жеткізіп беру мәмілесі (қолма-қол мәсіле - cash) –
«Tomorrow» типтес мәміле дегеніміз валюталау күні мәміле жасалған күннен
«Spot» типтес мәміле дегеніміз валюталау күні мәміле жасалған күннен
Мерзімді (форвардтық) мәміле (forward outrіght) – бұл валюталау күні
Своп мәмілесі (swop) – бірдей сомаға жасалған екі қарама-қарсы
Банктің валюталық позициясы.
Конверсиялық операцияларды банктің валюталық позициясы бойынша тәуекелдерді ескермей жүргізуге
Валюталық позиция – сәйкес валюталарда активтер мен пассивтер құрайтын
Ашық валюталық позиция – банктің валютасы түріндегі талаптары мен
Қысқа ашық валюталық позиция – жекелеген шетел валютасындағы ашық
Жабық валюталық позиция – жекелеген шетел валютасындағы валюталық позиция,
Валюталау күні – мәміле жақтарымен келісілген мәміле бойынша контрагенттің
«Спот» мәмілесі – бүгінгі келісілген курс бойынша жүзеге асырылатын
«Форвард» операциясы (мерзімді мәмілелер) – бұл дәл қазіргі уақытта
«аутрайтпен мәміле» - валютаны белгілі бір күнде жеткізіп беру
«опционмен» мәміле – валютаны жеткізіп беру күні белгіленбеген шартпен.
«Своп» мәмілесі валютаны бірдей уақытта «форвард» курсы бойынша мерзімге
«репорт» мәмілесі – шетел валютасын «спот» шартында
«дерепорт» мәмілесі – шетел валютасын «спот» шартымен сатып
Валюталық арбитраж – шетел валютасын валюталық курстардың айырмасынан пайда
Валюталық арбитраждың келесі күні – уақытша арбитраж. Оның мәні
Сонымен қатар, конверсиялық валюталық арбитраж да бар. ол валютаны
Тауарлар мен қызметтердің экспорты және импортымен байланысты халықаралық есеп-айырысулар
Сыртқы саудада дакументарлы аккредитив, документарлы инкассо, банктік аударым сияқты
Документарлы аккредитив - өзінің клиенті - бұйрық берушісінің (импортердің)
Документарлы инкассо формасы бойынша есеп-айырысу кезінде банк өз мойына
Банктік аударымдарды қолдану кезінде есеп-айырбастаудағы барлық валюталық түсімдер өкілетті
Банктің валюталық қаражаттарды тарту және орналастыру бойынша операциялары.
Бұл операциялардың келесідей түрлері бар:
депозиттерді тарату бойынша:
жеке тұлғалардың;
заңды тұлғалардың, оның ішінде банкаралық депозиттер;
несиелерді беру бойынша:
жеке тұлғаларға;
заңды тұлғаларға;
Несиелерді банкаралық нарықта орналастыру.
ІІІ. Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің активтік операцияларын жетілдіру
3.1. Коммерциялық банктердің активтік операцияларының құрылымын жақсарту жолдары.
Банк қаражаттарын орналастырған кезде несиелік операциалармен бағалы қағаздармен инвестициаларға
Қаражаттарды орналастыру проблемасының айқын шешімі банк бара алатындай тәуекел
Біріншіден, банктер кәсіпкерліктің анағұрлым қатаң реттелетін саласы болғандықтан олар
Екіншіден, банк пен оның клиенті арасындағы қатынас сенім және
Үшіншіден, коммерциялық банктің акцияларын ұстаушылар басқа инвесторлар сияқты табыс
Төртіншіден банктік активтердің құрылымына елдегі жалпы саяси және әлеуметтік
Заңдық актілер және бұйрықтар коммерциялық банктердің активтік операцияларына банктік
Банктің тартылған қаражаттарының көп бөлігін талап етілгенге немесе клиенттің
банктің клиентерінің несиеге негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жеткілікті қаражаттардың
Коммерциялық банктер, өтімділікке және қауіпсіздікке қатысты шектеулермен қатар, қызметі
Өтімділік пен пайдалылық арасындағы бұл келіспеушілік банк қаражаттарын орналастырған
Банк басшылығы бір жағынан жоғары табыс алуға мүдделі банктің
Банктің өтімділікке қолма-қол ақша деңгйін жоғары ұстау арқылы немесе
Шетелдік банктік тәжірибе өтімділікті басқару үшін активтердің құрылымына белгілі
Банктің өтімділігін және пайдалылығын тұрақты қамтамасыз ету үшін активтердің
бірінші реттегі резервтер
(депозиттер пайызбен алынғанда)
екінші реттегі резервтер
(депозиттерге пайызға алғанда)
қарыздар (барлық актив-
терге пайызбен алғанда)
Осы жерде шетелдік банктік тәжірибеде бірінші реттегі резервтерге екінші
Бірінші реттегі резервтерге кассадағы қолма-қол ақша және Орталық банктегі
Екінші реттегі резервтерге өтімділігі өте жоғары сатылуға арналған бағалы
Енді банктің құрылымының оның пайдалығына әсерін қарастырайық. Мысал ретінде
«Банк Центркредит« Ашық Акциянерлік Қоғамының балансының активтері жөніндегі мәліметтері
Кесте 9
Активтердің құрылымы
Көрсеткіштер 31.12.2000 31.12.2001
1. Пайдалығы (активтерге %-пен алғанда) 0,6 0,4
2. Активтердің құрылымы (%)
2.1. 1-ші өшіреттегі резервтер (қолма-қол ақша, 75-кореспондентік шоттағы қаражаттар)
2.2. 2-ші реттегі резервтер (өтімділігі өте жоғары бағалы қағаздар)
2.3. Несиелер 31,4 36
2.4. 3-тұлғалардың капиталына инвестициялар 0,4 0,1
2.5. Негізгі құралдар 11 4,6
3. Жоғарғы табыс әкелетін активтердің үлесі (%) 51,8 71,9
4. Тәуекелі жоғары активтердің үлесі (%) 42,8 40,7
Кестеде қарап мынадай қортынды айтуға болады. Ағымдық мезгілде банктің
Жоғарыда айтылып өткендей банктік қаражаттарды әртүрлі активтерге орналастыру жұмыс
Екінші әдістің, яғни активтерді үлестіру әдісінің пайда болуы, бірінші
Жалпы қор әдісінің негізінде барлық ресурстарды жинақтау идеясы жатыр.
Бұл әдіс басшылығынан өтімділік және пайдалылық принциптерінің біркелкі сақтауын
Жалпы қор әдісі арқылы қаражаттарды орналастыру кезінде өтімділікке тым
Активтерді үлестіру әдісі, банкке қажетті өтімді активтердің мөлшері, қаражаттарды
Активтерді ғылыми әдістер және операцияларды зерттеу көмегімен ұтымды орналастыру
3.2. Банк активтік операцияларын сақтандыру.
Сақтандыру қоғамдық қалыпқа келтірудің басты элементті болып табылады.
Сақтандыру жарнасы жоғалған соманы іздестіру үшін жабдықтарды қалпына келтіру
Банктік сақтандырудың бір формасы ретінде депозиттермен аманаттарды айтуға болады.
Сақтанушы бұл өзінің жеке меншік мүлкін басқа тұлғаға
Сақтандырушы белгіленген құнды куәландіріп мүмкін шығындарды өз мойнына алатын
- инвестициялық
- нарықтық
- қаржылық
- проценттік
-табиғи және өндірістік
өтімділіктің болмауы.
Банк қызметтіндегі сақтандырудың 1 формасы ретінде әр түрлі
мақсатта жинақталған қорларды айтуға болады.
Екінші деңгейдегі банктердің операциялық тәуекелділігін қамтамасыз ету үшін Ұлттық
Банк сақтандыру мекемесінің қызметін несиелену кезінде толық пайдалана алады.
Қорытынды
Банктердің және тауарлы-ақшалай қарым-қатынастардың дамуы негізгі тұрғыдан қатарлас жүреді,
Банктер нарықтық экономикада басты делдалдар болып табылады. Өз қызметінің
Банктік жүйенің мақсаты мен міндеттері негізінен экономиканы жалпы басқарудың
Қазіргі уақытта коммерциялық банктердің активтерінің құрылымы өзінің диверсификациялануының жеткіліксіздігімен
Банктің активтерінің құрылымында несиелердің үлесінің көп болуы банктің өтімділік
Несиелік жұмсалымдар өз уақытында өтелмеуімен және берілген қарыздардың ұзартылуымен
Қазақстандық тәжірибеде банктер активтерінің сапасын бағалау үшін жоғарыда айтылып
Банк өз қызметінде үнеміпайда алып отыруға тиісті. Ал, пайданың
Қысқа мерзімді мемлекеттік бағалы қағаздармен және бағалы металдармен операцияларды
банктің несиелік портфелінде күдікті және проблемалы қарыздардың үлесін азайту;
табыс әкелмейтін активтерді лизингтік операциялар арқылы табыс әкелетін активтерге
банк активтерінің диверсификациялануын ұлғайту;
клиенттерге трасталық операцияларды көрсетуді ұлғайту және тағы басқалары.
Банктің активтері бойынша мүмкіндік зияндардың орнын жабу үшін құрылған
Пайдаланылған әдебиеттер
“Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы” Заң
“Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктерінің активтерін және шартты міндеттемелерін
«Пруденциялық нормативтер туралы» Ереже 23-мамыр; 1997 жыл
Ачкасов А.И «Активные операции коммерческих банков» – Москва Консалтбанки,1994жыл
«Банковкое дело» О.И Лаврушина-Москва «Финансы и статистика;
«Банковское дело» В.И Колесникова- Москва «Финансы и статистика; 2000
«Банковское дело» Г.С Сейткасымова- Алматы «Қаржы-қаражат»
1998 жыл
8. “Банковское дело” Ю.А Бабичевой-Москва “Экономика” 1994жыл 9.
10. “Денежное обращение и банки” Г.Н Белоглазова-Москва “Финансы
11. “Основы банковского менеджмента” О.И Лаврушина-Москва “Инфра-м”; 1995жыл
12. Рид Э; Котлер Р; Гилл Э “Коммерческие банки”-Москва;
13. Усоскин В.М. “Современный коммерческий банк: Управление и
14. “Финансы, денежное обращение и кредит”Архипова, Сенчогова К
Москва “Проспект” 2000 жыл
Жуков А. И “Инвестиции и ликвидность банка” “Деньги и
Зайцева Н.В “Оперативный анализ риска, потери ликвидности в коммерческом
Ильясов С. М “Управление активами и пассивами банков”
Ларионова И.В “ Анализ деятельности кредитной организаций на основе
Фетисов Г. “Факторы определяющие надежность коммерческого банка” Финансовый
“ Банк ЦентрКредит” Ашық Акционерлік Қоғамының есеп беру материалдары;
“Деньги, кредит,банки” Лаврушин О.И. Москва: 2001ж
“Финансы. Денежное обращение. Кредит” Под. ред Дрободиной Л.А. Москва:
“Банки и банковские операций” Под ред. Жукова Е.Ф. Москва:
“Техника банковского дела” Бухвальд Б. Москва. 2001ж
“Экономический анализ деятельности коммерческого банка” Батракова Л.Т. Москва: 2000ж
“Деньги, банковское дело и денежно кредитная политика” Делан Э.
“Коммерческие банки и их операций” Маркова О.М; Сахарова Л.С;
“ Операций коммерческих банков: российский и зарубежный опыт“ Ширинская
4