Мазмұны
Кіріспе.........................................................................................................5
1 Нарық мәні құрылымы және атқаратын
2 Нарықты құру мехаизмі, нарықтық инфрақұрылымы..................22
3 Қ.Р-да нарықтың қалыптастыруды тұрақтандыру және
дамыту.......................................................................................................25
Қорытынды..............................................................................................30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі........................................................31
Кіріспе
Нарыктық теория мен практикадағы мәнінің зор
Казақстан Республикасы ғалым-экономистерінің нарық жайлы пікір
емес. Бірнеше анықтамаларды келтіріп
жүйе әрі айырбас нәтижесі
өндірістік қатынастарды қысқаріу, шаруашылық
рушы үйым».2 «Нарық - тауар айырбасының аясы, сатушы
арасындағы белгілі экономикалық қатынастар жүйесінің сипаттамасы». тушы мен
сатып алушы арасындағы тауарды өткеру жайлы қатынастар жүйесін
Осы көзқарастың әрқайсында жеткілікті аргумент келтірілген және нарықтык
Айырбастау айырбас пен айналыс аясының қатынасынан басталмайды, өндірістік
Нарық іс-әрекетінің саласын тек айырбаспен шектеу, оның бәсекелестікпен
Мемлекеттік — әміршілдік экономикадан басқасына өту экономиканы орталықтан
Нарық қоғамдық тұтынушылар мен өндірушілерді байланыстырудың тиімді механизмі
Сонымен бірге нарықтық механизм идеалды емес, оның елеулі
Реттелмейтін таза нарықтық экрномика адамның еңбек ету, білім
1.Нарықтың мәні құрылымы және атқаратын қызметтері
Нарық — өзін-өзі реттеуші ұдайы өндіріс жүйесі, барлық
Біздің ойымызша, бұл анықтамаға мына сөздерді косуға болады:
Осыдан мынадай тұжырым жасауға болады: «нарық» ұғымын тар
Қазіргі нарық күрделі жүйені құрап, ол көптеген саладан
Әр түрлі белгісіне қарай нарықты классификациялау:
Кесте-1
Нарық - күрделі жүйе, оның құрылымын әртүрлі белгілермен
Қазіргі ішкі нарық - түгел алып қарағандағы елдің
Бәсекелестік сипат пен деңгейі тұрғысынан былай жіктейміз: а)
ә) олигоиолиялық нарықта азғана сатушылар іс-әрекет жасап. олардың
б) монополиялық бәсеке нарығы — еркін нарық (бәсекелестер
«Сатушы нарығы» және «сатып алушы нарығы» болып та
Атқарылып жатқан зандылықтарға сай көзқараспен нарықты бьілай жіктейміз:
Нарықты ірі тауар топтарына қарай — азық-түлік және
Адамзат қызметінің аясына байланысты (өндірістік, өндірістік емес, қаржылық,
Адамзат қызметінің әрбір аясы үлттық нарықтық жекелеген элементін
Қатысушыларға қоғамдық қажетті өндіріс шығындары жайлы жел объективті
Нарыктык механизм «санациялық» (сауықтыру) қызметті де атқарады. Бәсекенің
Біздің нарық терең монополияланған. Нарықтағы барлық тауардың 50-70%
Нарықтың қажеттілеу қызметтеріне — тауардың қоғамдық маңызын мойындау,
Нарық механизмі ғылым мен техника жетістіктерін, еңбек ресурстарын,
Енді нарық дегеніміз не? Ең алдымен осыны анықтап
Нарық - бұл өндіріс факторларын немесе оның нәтижелері
Нарық - бұл сатушылар мен сатып алушылар арасындагы
Нарық - тауарларды сатып алу - сатумен байланысты
Нарық тауары өкізуге байланысты сатушылар мен сатып алушылардың
Келтірілген көзқарастардын қай-қайсысы да жсткілікті түрде дәлелді, бірақ
Нарық қызметін тек қана айырбас саласымен шектеу -
Сурет.1. Нарық экономикалық байланыстар мен қатыныстар ретінде.
Берілген анықтамада әңгіме, біріншіден, тек өндірушілер мен тұтынушылардың
Сурет. 2. Нарықтын атқаратын қызметтері.
Ең алдымен нарық экономикалық тұрғыдан бөлектенген материалдық игіліктерді
Нарықтың басқа бір атқаратын қызметі - ақпараттық. Нарық
Сонымен бірге нарық механизмі мынандай қызметте атқарады -бәсеке
Осылармен қатар, маңыздылығы жағынан басқалардан кем түспейтін нарықтын
- меншік қатынастарының алуын түрлі нысандары;
- өндіріс қуатының белгілі бір резерві мен бос
- нарық инфрақұрылымын жасау;
- тауар өндірушілердің сан адуын түрлерінің болуы;
Сурет.3. Нарықтың қалыптасуынын негізгі компоненттері.
контрагенттер өздерінің өнімдеріне баға белгілеу құқы.Енді осы шарттарға
Біріншіден, экономикалық субъектілердің дербестігі мен тәуелсіздігі, олардың келісім-шартқа
Екіншіден, меншіктік қатынастардың алуын түрлі нысандарының болуы нарық
Нарықты экономикага көшу кезінде ескеретін маңызды жәйт -ол
Үшіншіден, әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғанындай, нарықтық тиімді жұмыс
Төртіншіден, нарық механизімінің үзіліссіз қызмет істеуі үшін оның
Нарықтық экономика жалпылама негіздегі ерекше инфрақурылым - несие
Бесіншіден, нарық механизімінде мемлекеттік қаржы жүйесінің, негізін құрайтын
Алтыншыдан, өндірушілсрдің өнім өндірудегі және оны сатудагы монополиясына
Нарық жағдайында бәсеке күресінің бірнеше түрлері болады: а)
Нарықтық қатынастар дамыған елдерде жетілген бөсеке (ол нарықтық
Сурет. 4. Бәсеке күресінің түрлері.
фирмалар өндіретін жағдайда болады) деп те бөледі. Енді
1.Таза бәсеке нарығын бір-біріне ұқсас (бір-бірін ауыстыра алатын)
2.Монопапистік (грекше "монос" - жалғыз, "полео" - сатамын)
3. Олигополиялық (грекше "молигос" - көп
4. Таза монополии жағдайында, жеке кәсілорындар бәсекелестердің болмауына
Монополизммен күресу үшін бір-бірімен байланысты екі мақсатты жүзеге
Жетіншіден, шаруашылық субъектілерінің нарық туралы нақтылы мәліметі (маркетинг
Қазіргі нарық құрылымы жағынан сан-алуан элементтерден тұрады. Онын
Территориялық белгілеріне қарай нарық мынандай түрлерге бөлінеді: дүниежүзілік
Дүниежүзілік нарық, сатушылар мен сатып алушылар арасындагы тауарлар
Еларалық бірлестіктер нарығы деп, экономикалық айырбастын ерекше формалары
Ұлттық нарық бір елдін мемлекеттік шекарасының аумағымен шектелген
Аймақтық нарық - бұл бөлек территориялық бөлімше нарығы
Жергілікті оқшауланған нарық - кейбір елді пункттердің жиынтығы
Нарықтық катынастардың жетілу шамасына қарай нарықты: дамыған (кемелденген)
Олитполиялық нарық, баға белгілеу саясатына тым сезімтал жене
бәсекелестерінің стратегиясы мен әрекетіне қарай шапшаң шешім қабылдауымен
Монополиялық бәсеке нарығы, сапасы, қасиеті, сыртқы безендірілуіне қарай
Қолданылып жүрген зандылықтарға сәйкес нарықты көлеңкелі (астыртын) және
Нарықтың дамуының сәйкестігіне (пропорционалдылығына) байланысты теңдестірілген (балансыланған) және
Тауар ерекшеліктеріне қарай нарық-салалық және сала ішіндегі нарық
2.Нарықты құру механизімі нарықтық инфрақұрылым
Нарықтық экономиканың негізгі шаруашылық субъектілеріне үй шаруашылығын, фирма
Табыс пен шығындардың айналуы
Үй шаруашылығы материалдық (жер мен капитал) және адами
Үй шаруашылығы тапқан табыстың барлығын өнім сатып алуға
Фирмалар өндіріс ресурстарын біріктіреді және қозғалысқа келтіріп
Табыс пен шығындардың айналуы үкіметке кәдімгідей әсер етеді
Үкімет фирмалардан салық алып, жеке кәсіпорындарға дотация субсидия
Адамдардын әрекет ету ортасына (өндірістік, әлеуметтік, қаржы рухани)
Нарықтың инфрақұрылым проблемасының өндіріс пен тұтынудың арасындағы пропорция
Казақстанның "Дағдарысқа қарсы шұғыл және әлсуметтік-экономикалық реформаларды терендету
Нарықтық экономиканың қажетті элементтерінің бірі болып инфракұрылым жатады.
Инфрақұрылым — бұл институтгар (ұйымдар, фирма, мекемелер) яшынтығьшан
3.Қ.Р-да нарықтық қатынастарды тұрақтангдыру және дамыту
Нарықтық катынастардың Қазақстан Республикасындағы салыптасуының ерекшелігі көптеген факторлармен
Біріншіден, өтпелі экономиканың ерекшелігі сонда, Қазақстан тұтастық
Екіншіден, экономиканың өтуін Қазақстан алғашқы рет әлемдік практикада
Үшіншіден, Қазақстанның территориялық-географиялық жағдайы — өркениеттіліктің батыс пен
Төртіншіден, Қазақстан Республикасындағы экономиканы реформалау созылған экономикалық дағдарыс
Ол КСРО-ның ыдырауымен, бүрынғы жалпы одақтық халық шаруашылығы
Бесіншіден, өнеркәсіптегі мемлекеттік сектор негізінен ірі кен-байыту, металлургиялық,
Жекешелендіру тек қана үшінші кезевде (1996-2001 жж.) ғана
Реформалау практикасы көрсеткендей, Қазақстан Республикасы таңдап алған бағыт
Нарықтың экономика - ертеден келе жатқан шаруашылықтың жургізу
Бірінші кезеңде айырбас операциялары тұрақсыз, кездейсоқ болады, олар
Екінші кезендегі тауар қозғалысын мына формула бойынша Т1
Үшінші кезендегі тауар тепе-теңдігі мына айырбас формуласы бойынша
Төртінші кезеңдегі тауар қозғалысының формуласы: Т1 - тауар
Көшпелі мал шаруашылығы жағдайында жер өндірістін шарты ие
Терендей түскен меншіктік бөлінісу Қазақстанда тауарлы ақша қатынастардың
Өздеріңізге белгілі,- қазақтардың күн көрісінін арқауы тек қана
Сонымен бірге нарықтық қатынастардың қалыптасуына белгілі бір дәрежеде
Шаруашылық салаларының әр алуандылығы сауданың дамуы патриархалдық-феодалдық шаруашылықты
Қазірде тәуелсіз Казақстан Республикасының алдында жоғарыда көрсетілген тарихи
Екінші кезеңде (1996-2005 жылдар) экономиканың шикізаттық бағытын біртіндеп
Үшінші кезең 5-7 жыл мерзімге созылып, ашық үлгідегі
Осындай жағдайлардың салдарынан Қазақстан революцияға дейінгі дәуірдің өн
Қорытынды
Қорыта айтқанда, Батыс елдерінің шаруашылық саласындағы саясаты
Оның біріншілері - еркін нарықты және экономикаға мемлекеттің
Нарықты көлемді тауар топтары (азық-түлік және өндіріс тауарлары),
Нарықтық экономиканың бой көтеруі нарықтық инфрақұрылым негізгі элементтерінің
бағалы қағаздарды саудалау үшін қор биржасы;
— ендіріс құрал-жабдығы мен тұтыну заттарын сату үшін
коммерциялық көтерме сауда кәсіпорындары;
акционерлік кәсіпорын мен бірлестіктер қаржысына құралған
қоймалар, элеватор, тоңазытқыш, транспорт шаруашылықтары;
коммерциялық банктердің коммерциялық несиелер арқылы
қызмет жасауы, ол несиелер құрылтайшы-кәсіпорын пай жарнасынан
немесе акционерлік негізде құрылуы керек;
-жарнамалық сипаттағы қызмет үшін құрылтайшылар; - сервистік, ремонттық,
Әдебиеттер.
1.Аяпова Ж. М., Арынов Е. М. Русско-казахской толковой
2.Жунусов Б. А., Мамбетов У. Е., Байжомартов. Ңарықты
3.Қазіргі заманғы нарық табиғаты және дамуы Э.
4.Кабдиев Д. К. Развитие экономической мысли в Казахстане
(конец XIX - нсчало XX века) - Алма-Ата,
5. Кондратьев Н. Д. Проблемы экономической динамики. М.
6.Сабырбаев Б. Экономикалық терминдердің орысша-қазақша
түсіндірме сөздігі - Алматы, Қазақстан, 2000.
7.Современная экономическая мысль: / Пер. с англ., М.:
8. Фсодоров Б. Г. Современные вамотнокрсдитные рынки -
Мерзімді басылымдар тізімі
9. Алехин Б. И. Рынок цснных бумаг: Введение
10.Искаков.У. Нарықтық қаржы.- Экономика негіздері, 2005,N3.
11.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N
12.Кулигин П. Социалистік экономикадағы нарық. - "Вопросы экономики",
13.Малышева.В.қаржы нарығының тиімділігін басқарайық,-Қаржы-Қаражат,2005, N11.
14.Сәдірмекова.Т.Қазақстандағы қаржы мәселесі.-АльПари,2006, N1.