Қылмыс субектісінің түсінігі


Мазмұны:
Кіріспе
1 Қылмыс субъектісі-қылмыс құрамының бір элементі
1.1 Қылмыс субектісінің түсінігі
Заңды тұлға ұғымы
1.3 Қазақстан Республикасының Қылмыстық заңына сәйкес
қылмыстық жауаптылыққа тартылуға тиіс тұлғалар
2 Қазіргі уақыттағы шетел қылмыстық құқығындағы заңды тұлғалардың
2.1 Англо-американ құқықтық жүйесіндегі елдердің қылмыстық құқығында заңды
2.2 Романо-германдық құқықтық жүйесіндегі елдердегі заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығының
2.3 Социалистік құқықтық жүйедегі елдердегі заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығының
3 Отандық қылмыстық құқықтың теориясындағы заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығының
3.1 Қылмыстық құқықтағы заңды тұлғалардың жауаптылығы мәселесінің
өзектілігі
3.2 Заңды тұлғаның қылмыс субъектісі ретіндегі кінәсі мәселесі
3.3 Заңды тұлға қылмыстық жауаптылық және жазаның субъектісі ретінде
Қорытынды
Қолданылған нормативтік-құқықтық актілер мен әдебиеттер
Қосымша А, Ә, Б, В, Г
Кіріспе
Бітіру жұмысын зерттеудің өзектілігі. Бүгінгі күні қоғамда болып жатқан
Еліміздегі қылмыстық-құқықтық реформалар тұсында заңгер-ғалымдардың көңілін өзіне аударған осындай
Шетелдердің қылмыстық құқығына көз жүгіртетін болсақ, көптеген экономикасы дамыған
Қазіргі күні еліміздегі экономикалық жағдай, сәйкесінше осы саладағы заңнама
Осылайша бүгінгі күні Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығындағы заңды тұлғалардың
Зерттеу объектісі мен пәні. Осы бітіру жұмысының зерттеу объектісі
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын көздейтін шетелдердің қылмыстық құқық нормалары,
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Зерттеудің негізгі мақсаты заңды
- АҚШ, Франция, Қытай заңнамаларының негізінде заңды тұлғалардың қылмыстық
- құқық субъектісі ретінде заңды тұлғаның мәнін ашатын азаматтық
- заңды тұлғаларды қылмыс субъектісі ретінде тану мүмкіндігін немесе
- заңды тұлғаларды қылмыс және жазаның субъектісі ретінде танудың
Зерттеудің ғылыми жаңалығы ең алдымен зерттеу тақырыбын таңдаумен
Зерттеудің практикалық маңызы осы жұмыста жасалған қорытындылар мен ұсыныстарды
Жұмыстың құрылымы. Зерттеудің алдына қойылған мақсаты мен міндеттері бұл
1 Қылмыс субъектісі-қылмыс құрамының бір элементі
1.1 Қылмыс субектісінің түсінігі
Қылмыс субъектісі – қылмыс құрамының бір элементі болып табылады.
Қылмыс субъектісі белгілі бір белгілерге ие болғанда ғана қылмыстық
Міндетті белгілер қылмыс субъектісі болып табылатын кез келген
Факультативтік белгілер тек қылмыстық заңда тікелей көрсетілген жағдайда ғана
Қылмыс субъектілерінің ауқымының бұлай шектелуі – заңды тұлғалар, яғни
Қылмыс субъектісі түсінігінен қылмыскер тұлғасы түсінігін ажырата білу керек.
Криминологияда қылмыскер тұлғасы негізінен қылмыстылықтың немесе нақты қылмыстың себебін
Қылмыс субъектісінің түсінігін қарастыру барысында бұл түсінікті қылмыстық құқық
Жоғарыда айтылғандардың бәрін қорытындылай келгенде қылмыс субъектісі – ол
1.2 Заңды тұлға ұғымы
Заңды тұлғаның азаматтық құқықтағы субъект ретіндегі белгілерінің негізінде Келина
Заңды тұлғаларды қылмыс субъектісі ретінде тану туралы мәселесін шешу
Жоғарыда көрсетілген сұрақтарға жауапты ең алдымен азаматтық құқық тұрғысынан
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 33-бабына сәйкес “Меншік, шаруашылық жүргізу
Заңның мәтінінен заңды тұлға ретінде жекелеген бір белгілерге ие
а) ұйым – белгілі бір мақсаттарға жету үшін жасалатын
б) ұйым белгілі бір әлеуметтік құрылым.
Жоғарыда келтірілген Азаматтық кодекс нормасында заңды тұлғаға тән әртүрлі
Біз материалдық белгілеріне оқшауланған мүлкінен бөлек төменгілерді жатқызуымызға болады:
1) ішкі ұйымдастырушылық бірлігі. Бұл жүйе ұйымның ішкі құрылымдық
2) экономикалық бірлігі. Заңды тұлғаның экономикалық бірлігі дегенде, біз
3) функционалдық бірлігі. Бұл белгі бойынша заңды тұлғаның барлық
Енді заңды тұлғаның құқықтық белгілеріне келетін болсақ, заң ол
1) заңды тұлғаның құрылуының заңдылығы. Оның өзіне екіге бөліп
а) заңды тұлға жету үшін құрылған мақсаттардың заңға сәйкес
б) заңды тұлғаны құру барысындағы заңдылықтың сақталуы;
2) ұйымның өз атынан азаматтық-құқықтық қатынастарға қатысуы. Бұл белгі
3) ұйымның жеке жауаптылығы. Заңды тұлға өзінің міндеттемелері үшін
4) жарғының болуы. Жарғыда заңды тұлғаның құрылу мақсаты, сипаты,
Жоғарыда аталған белгілерге ие ұйым ғана біздің заңнамаға сәйкес
Бүгінгі күні заңды тұлғалардың мәнін ашатын теорияларды бір-біріне қатыстылығына
Біріншіден, бүгінгі күні де танымал және көп қолдаушылары бар
Бұл топқа фикция теорясынан басқа “ұжымдық меншік”, “мүдделер теориясы”
Екінші топқа – “нормативистік теорияларды” жатқызуға болады. Бұл теория
Үшінші топқа – “реалистік теорияны” жатқызуға болады. Бұл теорияға
Жоғарыда келтірілгендердің негізінде заңды тұлға азаматтық құқықтық толық субъектісі
Жоғарыда келтірілгендердің негізінде біз сенімділікпен заңды тұлға қылмыстық құқықта
Қазақстан Республикасының Қылмыстық заңына сәйкес қылмыстық жауаптылыққа тартылуға тиіс
Қазақстан Республикасы қылмыстық құқығы бойынша кімдер қылмыстық жауаптылыққа тартылады?
Біздің Қылмыстық заңда қылмыстық жауаптылыққа тартылуға тиісті адамдар нақты
Кейбір ғалымдардың пікірінше, белгілі бір жасқа толу мен есі
1. Қылмыс субъектісінің жасына байланысты белгілері .
Қылмыстық құқықта жасқа байланысты белгілердің болуы қылмыс субъектілерінің өздерінің
Ал кейбір қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылық 18 жастан басталады.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 15-бабының 3-бөлігіне сәйкес егер кәмелетке
2. Есі дұрыстық
Жоғарыда қарастырғанымыздай, есі дұрыстық қылмыстық жауаптылықтың қажетті шарты болып
Бұрындары есі дұрыстық тек есі дұрыс еместіктің қарама-қарсы мағынасы
Есі дұрыстық – ол қылмыс жасаған адамның жасына және
3. Шектеулі есі дұрыстық.
Біздің Қылмыстық құқықта есі дұрыстықпен қатар шектеулі есі дұрыстық
4. Есі дұрыс еместік.
Есі дұрыс еместікке қылмыстық заңда анықтама берілген (Қазақстан Республикасының
5.Қылмыстың арнайы субъектісі.
Кейбір қылмыстар құрамы үшін қылмыс субъектісі болуға есі дұрыстық,
Қолданылып жүрген қылмыстық заңда қылмыстың арнаулы субъектісі туралы жалпы
2. Қазіргі уақыттағы шетел қылмыстық құқығындағы заңды тұлғалардың
2.1 Англо-американ құқықтық жүйесіндегі елдердің қылмыстық құқығында заңды
Бүгінгі күні әлемдегі ірі дамыған елдердің құқықтық жүйесінде заңды
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығының теориясын тарихи тұрғыдан қарастыру
Жалпы заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығы институтының англо-американдық құқықтық жүйесінде
Бұл жұмыстың осы бөлімінде англо-американдық құқықтық жүйедегі елдердің қылмыстық
Бұрын Америка заңгерлері корпорациялардың қылмыстық жауаптылығына теріс көзқараспен қарайтын.
Бүгінгі күні АҚШ заңгерлері үшін корпорациялардың қылмыстық жауаптылығы ешқандай
Федеарлдық қылмыстық заңнамада корпорациялардың тікелей қылмыстық жауаптылығын көздейтін қызметтер
АҚШ қылмыстық құқығында корпорациялардың жауаптылығы өзге елдердегідей сипатта болды.
1962 жылы АҚШ заңгерлерімен жасалып шыққан Үлгі Қылмыстық
Бізге АҚШ-тың сот жүйесі, сот прецеденттеріне сүйенетіні белгілі. Ал
Кейіннен соттар бұл шешімге штаттардың, сонымен қатар федералдық соттарда
Бұрын АҚШ қылмыстық құқығында заңды тұлғалар тек заңмен көзделген
Біріншіден, капиталистік қатынастардың күрделенуі заңды тұлғалардың рөлін арттырды. Заңды
Екіншіден, заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығы өздеріне заңмен көзделген міндеттерді
Көп уақыт бойы корпорациялар тек адамдар ғана жасайтын қылмыстар
Жоғарыда айтқанымыздай, АҚШ-та бірлестіктердің қылмыстық жауаптылығы 1962 жылы Америка
АҚШ-та федералдық деңгейде корпорациялардың құқыққа қайшы әрекеттеріне қарсы күрес
Федералдық деңгейде жоғарыда аталғандардан бөлек заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын
Бұл заңдарға сәйкес қылмыстық жазалау объектілері болып тұрақты қызмет
Бірақ та тәжірибеде “кәсіпорын” түсінігін талқылау барысында үлкен пікірталастар
АҚШ-та заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығының тағы бір ерекшелігі, заңды
Кейбір заңгерлердің корпорациялар кісі өлтіру қылмысы үшін де қылмыстық
1978 жылы күзде АҚШ-тың Индиана штатының Бас атторнейі Форд
Корпорацияны кінәлі деп тапқанның өзінде сол әрекетке сай норманы
Бұл мәселе тәжірибеде әртүрлі шешіледі: кейбір штаттарда заң ережелеріне
Корпорацияларға айыптау үкімі шығып, заңда көзделген жазалар тағайындалғанның өзінде
Корпорацияның және оның мүддесі үшін қылмыс жасаған жеке тұлғаның
АҚШ-та заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығы институты ғасырдан астам уақыт
АҚШ қылмыстық құқығында кепілдік бермесе де заңды тұлғалардың қылмыстық
Романо-германдық құқықтық жүйесіндегі заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығының қалыптасуы және
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығы мәселесі романо-германдық құқықтық жүйеге жататын
Жалпы романо-германдық құқықтық жүйе жеке кінәлілік және жеке жауаптылық
1950 жылы Голландияда “Экономикалық қылмыстар туралы” Заңға сәйкес корпорациялар
Бұдан басқа Норвегия, Финляндия, сияқты елдердің қылмыстық құқығында заңды
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығы институты жан-жақты зерттеліп, әртүрлі даму
Революцияға дейінгі француз құқығына кейбір бірлестіктердің қылмыстық жауаптылығы таныс
1670 жылы жарық көрген қылмыстық іс жүргізу саласындағы ірі
ХVІІІ ғ. аяғында Ұлы Француз буржуазиялық революциясы өзінің мақсаты
Сонымен қатар Францияда әртүрлі қоғамдардың қылмыстық жауаптылығы жанама түрде
Франция тарихында 1810 жылдан кейін әртүрлі бірлестіктерге тек қана
Жоғарыда аталған мысалдар заң бойынша заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығы
ХХ ғасырдың ІІ жартысында Француз заңгерлері заңды тұлғалардың қылмыстық
1980 жылдардың аяғында Францияның жаңа Қылмыстық кодексін талқылау барысында
1992 жылғы Францияның Қылмыстық кодексіне сәйкес қылмыстық жауаптылыққа мемлекеттен
Заңды тұлғалар қылмыстық жауаптылыққа жеке тұлғамен бірге және өзі
Франция Қылмыстық кодексі бойынша заңды тұлғаның қылмыстық жауаптылығы міндетті
қылмыстық іс-әрекет (әрекетсіздік) заңды тұлғаның пайдасына жасалуы тиіс;
заңды тұлғаның басшысы немесе өкілі арқылы жасалуы тиіс.
Жасалған қылмыстық әрекеттің заңды тұлғаның “пайдасына” жасалуы заңды тұлға
Заңды тұлғаның қылмыстық жауаптылығының басты шарты – қылмыстық әрекетті
Францияда заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығы кез келген қылмыстық әрекетке
Франция Қылмыстық кодексі заңды тұлғалардың тек қана аяқталған қылмыс
Францияда жаңа Қылмыстық кодекс күшіне енген соң сегіз айға
Екінші шешім 1995 жылы 3-қарашада шықты. Бұл жол жәбірленушінің
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығына байланысты үшінші шешім 1995 жылдың
Жоғарыда айтылған заңды тұлғалардың барлығына да айыппұл салынды. Бұл
Осылайша заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылық институты ұзақ уақыт қалыптасып,
Бүгінгі күні Францияның сот тәжірибесі заңды тұлғалардың жеке тұлғалармен
Социалистік құқықтық жүйедегі заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығының қалыптасуы
Нарықтық экономикалық қатынастардың күрделеніп дамуы қылмыстық заңның дамуына да
Жоғарыда атап өткендей, нарықтық экономикалық қатынастардың күрделеніп дамуы қылмыстық
Бірақ шаруашылық саласында заңды тұлғалардың атынан және заңды тұлғаларға
Ұзақ уақыт пікірталастардан кейін 1988 жылы 21-қаңтарда ХӨБЖ-ң “Жемқорлық,
Жалпы Қытайда жауаптылықтың бұл түрі жоғарыда аталған қаулыдан кейін
1988 жылғы Қаулы бойынша бірлестіктердің қылмыстық жауаптылығы екі нысанда
1997 жылы 14-наурызда Халық Өкілдерінің Бүкілқытайлық Жиынының VIII шақырылымы
Ерекше атап өтетін жәйт, Қылмыстық кодекстің Жалпы бөлімінде “Корпорациялық
Сонымен қатар өзге елдердің қылмыстық құқығындағы заңды тұлғалардың қылмыстық
Қытай Қылмыстық кодексінің Ерекше бөліміндегі баптардың көбісі корпорациялық қылмыстар
Заңды тұлғаларды Қытайда қылмыс субъектісі ретінде тану өз жемістерін
Сонымен қатар бұған дейін тек қана жеке тұлғалар ғана
3. Отандық қылмыстық құқық теориясындағы заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығының
3.1 Қылмыстық құқықтағы заңды тұлғалардың жауаптылығы мәселесіне қатысты пікірталастар
Бүгінгі күні нарықтық қатынастардың дамуы және әртүрлі меншік нысандарының
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптынығы мәселесі бізде 90-шы жылдардың басында
Жоғарыда көрсетілген заңды тұлғаны қылмыс субъектісі ретінде танитын Қылмыстық
Бүгінгі күні ТМД-ның кейбір заңгер-ғалымдары қылмыстық жауаптылықты және оның
Жалпы заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын енгізу туралы заңнамалардың даму
Бүгінгі күні ұйымдасқан топпен жасалған; шаруашылық, экологиялық қылмыстарда қылмыс
Бүгінгі күні заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын енгізу неліктен үлкен
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын енгізуді қолдаушылардың келтіретін ең негізгі
А.В.Наумов заңды тұлғалардың қырмыстық жауаптылығы туралы өз ойын былайша
С.Г.Келинаның пікірінше, келесі себеп ол-тиісті заңды тұлғаның басшысын қылмыстық
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын қылмыстық құқыққа енгізгеннен кейін, бұл
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын енгізудің қарсыластарының бұл мәселе қолдаушыларының
Бұл сұраққа Б.С.Никифоров былайша жауап берді: ”Құқықтағы “тұлға” –бұл
Заңды тұлғаларға қатысты қолданылмайтын қылмыстық құқық қағидаларының бірі-жеке кінәлілік
Профессор А. Н. Ағыбаевтың пікірінше: ”заңды тұлғаның қылмыстық жауаптылығы
Дәл осындай пікірді сол уақыттағы Қазақстан Республикасы Әділет министрінің
Біздің ойымызша А.Н.Ағыбаевтың жоғарыдағы келтірілген аргументтерінің негізділігі шамалы. Өйткені,
Қылмыстық заңда қазіргі кезде көзделген жазалардың ешқайсысы заңды
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын енгізудің қарсыластары заңды тұлғалардың жауаптылығын
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын енгізу қаншалықты негізді, бұл институт
3.2 Заңды тұлғаның қылмыс субъектісі ретіндегі кінәсі мәселесі
Қылмыстық құқық теориясында кінә қылмыстың субъективтік жағының міндетті белгісі
Жалпы кінәнің маңызы тек қылмыстық құқықта ғана зор емес,
Заңды тұлғаларды қылмыс субъектісі ретінде тану туралы пікірталас кезінде
Кінә туралы тек қана адамдарға ғана қатысты айтуға болатындықтан,
Мұндай жағдайда заңды тұлғаны қылмыстық құққық тұрғысынан кінәлі деп
Бірақ қылмыстық құқықта заңды тұлғалардың кінәлілігіне байланысты басқа бір
Біз заңды тұлғалардың кінәсін қарастырған кезде,оны жеке тұлғалардың кінәсін
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауптылығын енгізудің қарсыластары оның кінәлілік мәселелерін
Біздің қылмыстық құқыққа сәйкес объективтік айыптауға жол берілмейтіндіктен заңды
Өз кезегінде профессор С.Г.Келина қылмыстық жауаптылыққа тек қана заңды
Біз білетініміздей қылмыстың субъективтік жағының белгілерінің бірі-ерік.
1879 жылы халықаралық жария және жеке құқыққа байланысты өзінің
Мұндай көзқарас ол кезде жеке тұлғаның ғана емес,сонымен қатар
ХХ ғасырдың басында АҚШ-та natural entity теориясы дүниеге
ә) заңды тұлға жеке бастамашылықтың нәтижесінде құрылады және оның
Жалпы кінәнің дәстүрлі анықтамасын (яғни субъектінің өзінің қоғамға қауіпті
Дәл осындай кінә азаматтық құқықта кездеседі. А.В.Венедиктовтың тұжырымы бойынша:
Мұны басқаша былай айтуға болады: ”Заңды тұлғаның еркі-оның қызметін
Егер заңды тұлғаның жұмысшыларының немесе органының қызметтік әрекеттері оның
Мұндай пікірді Б.С.Антимонов та қолдайды. Оның пікірінше.”Заңды тұлға-ол адамдардың
Н.Д.Егоровтың пікірінше, біз жоғарыда айтқан кінә (яғни тұлғаның өзінің
Жоғарыда қарастырылған ой-пікірлердің барлығы да заңды тұлғаның азаматтық құқықтағы
Бұл жерде біз Г.К.Матвеевтің ойымен келіскен жөн. Оның пікірінше:
Егер біз заңды тұлғаларды қылмыс субъектісі ретінде танитын болсақ,
Біздер қылмыстық құқық теориясынан кінәнің қасақаналықпен немесе абайсыздықпен болуы
Егер заңды тұлғаның қызметкері немесе органы заңды тұлғаның мүддесі
а) өзінің іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынып,оның мүмкін
ә) өзінің іс әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынып,оның
Егер заңды тұлғаның мүддесі үшін әрекет ететін оның қызметкері
а) өзінің іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіп туғызуы мүмкін екедігін
ә)қажетті ұқыптылық пен сақтық болғанда ол зардаптарды білуге тиісжәне
Бұл жерде атап өтетін жағдай алғашқы кезде заңды тұлғалар
Біздер заңды тұлғаны қылмыс субъектісі деп тану үшін,заңды тұлғалардың
а)заңды тұлға қылмыстық кодексте қылмыс деп танылған әрекеттер үшін
ә) заңды тұлға өзінің жұмысшысының немесе органының қызметтік шеңберіндегі
Біріншіден, жұмысшының кінәсі қызметтік болуы мүмкін, яғни бұл жұмысшының
Екіншіден, жұмысшының кінәсі-өзінің қызметтік міндеттерінің шеңберінен тыс болуы мүмкін.Аталып
б) жұмысшының өзінің қызметтік міндеті шеңберінде жасаған құқыққа қайшы
Бір ескере кететін жағдай заңды тұлғаның өкілі оның мүддесі
Бүгінгі күні заңды тұлғаларды төмендегідей қылмыстардың субъектісі ретінде тануға
-заңсыз жолмен табылған ақша қаражатын немесе өзге мүлікті заңдастыру;
-несиені заңсыз алу және мақсатсыз пайдалану;
-несиелік берешекті өеуден әдейі жалтару;
-монополистік іс-әрекеттер және бәсекелестікті шектеу;
-тауарлық белгіні заңсыз пайдалану;
-көрінеу жалған жарнама беру;
-кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару;
-ұйымдарға салынатын салықтарды төлеуден жалтару;
-тұтынушыларды алдау.
Осы жоғарыда аталған қылмыстардың барлығы заңды тұлға мүддесіне жаслуы
Жоғарыда көрсетілген қылмыстарда заңды тұлға субъект болып табылуы мүмкін
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 214 бабы кедендік төлемдер мен
-кедендік баж;
-лицензия үшін алым;
-кедендік ресімдеуге байланысты алымдар;
-тауарды сақтауға байланысты алымдар және т.б. төемдер мен алымдар.
Бұл жерде заңды тұлға басшылары немесе өзге де жеке
Егер біздер қылмыс субъектісі ретінде тек қана жеке тұлғаларды
3.3 Заңды тұлға қылмыстық жауаптылыққа тарту жолдары
Заңды тұлғаларды қылмыс субъектісі ретінде мәселе көтерілген кезінде ТМД
Автордың пікірінше, заңды тұлға қылмыс жасағанда белгілі құқықтық құрылымға
Егер біз заңды тұлғаларды қылмыс субъектісі ретінде танитын болсақ,
Заңда заңды тұлғаларды қылмыс субъектісі ретінде қарастыруға болады ма?
Заңды тұлғаларды қылмыс субъектісі ретінде тану туралы мәселелерді шешу
Қылмыстық жауаптылықтың түсінігі біздің Қылмыстық кодексте берілмеген. Кодекстің Жалпы
1) қылмыстық жауаптылық ол – барлық қылмыстық-құқықтық қатынастар. Яғни,
И.Я. Козаченконың пікірінше, қылмыстық жауаптылық ол – қылмыс жасалған
2) қылмыстық жауаптылық деп қылмыс жасаған тұлғаға қатысты сот
Бұл жерде қылмыс жасаған тұлғаны соттау арқылы жаза тағайындау
3) қылмыстық жауаптылық мемлекет атынан шығарылған үкім арқылы қылмыс
Өз еңбектерінің бірінде А.Н.Тарбагаев “Қылмыстық жауаптылық ол – кінәлі
Қылмыс жасау кезінде қылмыстық жауаптылық емес, тек оған тартылу
4) қылмыстық жауаптылық ретінде тек қана қылмыс жасаған тұлғаның
Бірақ бұл жерде бағыттарда мұндай негізгі төрт топқа бөлу
Жоғарыда аталған бағыттарды қарастыру барысында біз мынадай қорытынды жасауымызға
Осылайша, біз бұл жұмыстың осы бөлімінде жоғарыда көрсетілген міндеттің
Бізде заңды тұлғаларды қылмыс субъектісі ретінде тануды көптеген заңгер-ғалымдар
1993 жылғы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің жобасында заңды тұлғалардың
Заңды тұлға қылмыстық заңмен көзделген әрекет үшін қылмыстық жауаптылыққа
а) заңды тұлға тікелей заңда көзделген белгілі бір қызметті
б) заңды тұлға өзінің құрылтай құжаттарына және белгіленген мақсаттарына
в) жеке тұлғаға, қоғамға немесе мемлекетке зиян келтірілген немесе
Заңды тұлғаның қылмыстық жауаптылығының негіздерін белгілейтін дәл осындай норма
Оның пікірінше, заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығы туралы айтқан кезде
а) егер әрекет заңды тұлғаның пайдасына жасалса;
б) заңды тұлғаның басшысы немесе өзге өкілетті тұлғасымен жасалса.
Жоғарыда көрсетілген критерилердің негізінде біз төмендегідей сұрақтарға жауап табуымызға
Біріншіден, қандай жеке тұлғалардың қоғамға қауіпті әрекеті заңды тұлғаның
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын қолдаушылардың арасында мұндай жауаптылық Қылмыстық
Екіншіден, корпорациялық қылмыстың арнайы субъектісі қандай мақсаттарда әрекет етуі
Жоғарыда айтылғандардың барлығының негізді екендігіне көз жеткізуіміз үшін біз
Қылмыстық жауаптылыққа қарағанда жаза қылмыстық жауаптылықты жүзеге асырудың нысаны
Қылмыстық жазаның мәнін оның жазалаушылық сипатынан көруге болады. Өйткені
Жаза – мемлекеттік мәжбүрлеудің ерекше шарасы, ол мемлекеттік мәжбүрлеудің
Жаза тек соттың айыптау үкімі арқылы ғана мемлекттің атынан
Біздің Қылмыстық кодекте жазаның мақсаты ретінде әлеуметтік әділеттілікті қалпына
Біз енді заңды тұлғаларды қылмыс субъектісі ретінде танитын болсақ,
Қылмыстар жасаудан сақтандыру. Біздің ойымызша, заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығын
Әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру. Жалпы әділеттілік этикалық категория ретінде
Егер заңды тұлғаның қылмыстық әрекеті арқылы үлкен зардаптар келіп,
Сотталған адамды түзеу. Егер заңды тұлға өзінің қоғамға қауіпті
Біз көріп отырғанымыздай, жазаны заңды тұлғаларға мақсатына сай қолдану
Жоғарыда көрсетілгендердің барлығын қорытындылай келе, заңды тұлғаның қылмыстық жауаптылығы
Бұл сұраққа қазіргі кездегі заңды тұлғаларды қылмыстық жауаптылығын қолдаушылардың
Қорытынды
Жүргізілген зерттеу нәтижесінде заңды тұлғалардың қылмыстық жауаптылығы өте даулы
Әрине, ұзақ уақыт бойы қылмыстық саясат оның негізінде жүзеге
Заңды тұлғалармен жасалатын қоғамға қауіпті әрекеттермен күрес саласындағы қылмыстық
Қазіргі уақытта адамдар экономика саласындағы қылмыстарға қарағанда көшедегі қылмыстарға
Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде төмендегідей қорытындылар жасалды:
1. Заңды тұлға-оқшауланған мүлкі бар, айналымға өз атынан қатысатын
2. Азаматтық және әкімшілік құқық бұзушылықтар қылмыстық-құқықтық тәртіппен жазаланатын
3. Заңды тұлғаны азаматтық-құқықтық тәртіппен тарату тек мүліктік
4. Адамдардың денсаулығына және қоршаған ортаға зардап келтірген (мысалы,
5. Қылмыстың тікелей орындаушыларын ғана жауаптылыққа тарту
6. Заңды тұлға қылмыс субъектісі болып танылса, басқа субъектілер
7. Заңды тұлғамен жасалатын қылмыс ретінде заңды тұлғаның атынан
8. Заңды тұлғаның қылмыстық жауаптылығы жеке тұлғаның қылмыстық жауаптылығын
9. Заңды тұлғаның кінәлілігі оның атынан өзінің қызметтік міндеттерінің
10. Заңды тұлғаларға қылмыстық-құқықтық санкциялар тек қоғамға қауіпті
11. Заңды тұлға қылмыстық заңда қылмыс ретінде көрсетілген әрекеттер
Заңды тұлға қылмыс субъектісі ретінде танылады, егер:
а) заңды тұлға заңмен тікелей көзделген міндетті орындамағаны үшін
б) заңды тұлға құрылтай құжаттарына және белгіленген мақсаттарына сай
в) жеке тұлғаға, қоғамға немесе мемлекетке зиян келтірген
13. Біздің ойымызша Қазақстан Республикасында заңды тұлғаларға төмендегідей
айыппұл;
белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан шектеу;
заңды тұлғаның қылмыс деп танылған әрекетті жасау кезінде пайдаланылған
мүлкін тәркілеу;
заңды тұлғаның қызметін тоқтата тұру;
заңды тұлғаны тарату.
14. Заңды тұлғаларға оның банктік шоттарына тыйым салу
15. Бүгінгі күні ұйымдасқан қылмыс құқықтық нысанға
Осылайша, егер заңды тұлғаларды қылмыстық жауаптылыққа тартылуы мүмкін десек,
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. 16 шілде 1997 жыл.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. 27 желтоқсан 1994 жыл; Ерекше
“Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы” ҚР Заңы. 2 шілде
Қазақстан Республикасының Кеден кодексі.
Агыбаев А.Н. Об ответственности юридических лиц в проекте УК
Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық.Жалпы бөлім.-Алматы. Жеті жарғы.2000.
Ахметшин Н.Х. Реформа уголовного законодательства Китайской Народной Республики //
Брайнин Я.М. Уголовная ответственность и ее основание в советском
Брайнин Я.М. Уголовная ответственность и ее основание в советском
Владимиров В.А.,Левицкий Г.А. Субъект преступления по Советскому уголовному праву.-М.,Госюриздат,1964.
Волженкин Б.В. Экономические преступления. – Санкт-Петербург. Издательство “Юридический центр
Гражданское право. Под ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Часть І. Издание
Джекебаев У.С. Об уголовной ответственности юридических лиц // Известия
Джекебаев У.С. Основные принципы уголовного права Республики Казахстан. –
Елюбаев Ж.Е.Новый УК-требование времени//Тураби,1997,№3.
Имамов Э.З. Уголовное право Китайской Народной Республики. – М.,
Келина С.Г. Ответственность юридических лиц в проекте нового УК
Козаченко И.Я. Санкций за преступления против жизни и здоровья:
Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. Караганда.1999.
Крылова Н.Е. Уголовная ответственность юридических лиц во Франции: предпосылки
Кузнецова Н.Ф .Кодификация норм о хозяйственных преступлениях// Вестник Московского
Курс Российского уголовного права. Под ред. В.Н.Кудрявцева, А.В. Наумова.
Лясс Н.В. Проблемы вины и уголовной ответственности в современных
Малеин Н.С. Имущественная ответственность в хозяйственных отношениях.-Москва,Юрлит.1968
Маньковский Б.М. Проблемы ответственности в уголовном праве.-М., Изд. АН
Матвеев Г.К.Психологические аспекты вины советских юридических лиц.//Соетское государство и
Молдабаев С.С., Рахметов С.М. Субъект преступления по уголовному праву
Наумов А.В. Предприятие на скамье подсудимых//Советская юстиция, 1992,№17/18.
Наумов А.В. Ресей Федерациясының қылмыстық құқығы. – Астана, Фолиант,
Наумов А.В. Уголовный закон в период перехода к рыночной
Нерсесян А.А./Вопросы наказуемости в уголовных правах ФРГ и
Никифоров А.С. Об уголовной ответственности юридических лиц // Уголовное
Никифоров Б.С., Решетников Ф.М. Современное американское уголовное право. –
Ойгензихт В.А./Юридическое лицо и трудовой коллектив: сущность, поведение, ответственность.
Орлов В.С. Субъект преступления по Советскому уголовному праву.-Москва, Госюриздат.1958.
РешетниковФ.М.Современная американская криминология. М.,ЮрЛит, 1965.
Селивановский Л. Ответственность юридических лиц за нарушения валютного законодательства//
Советское гражданское право.Субъекты гражданского права/под ред.С.Н.Братуса.-Москва,Юрлит.1984.
Советское уголовное право. Общая часть. Кригер Г.А., Наумов А.В.,
Тарбагаев А.Н. Понятие и цели уголовной ответственности. – Красноярск,
Трайнин А.Н.Защита мира и борьба с преступлениями против человечества.-М.,Изд.
Уголовное законодательство зарубежных стран (Англия, Франция, США, Германия, Япония)
Уголовное право зарубежных стран. Под ред. И.Д.Козочкина. – М.,
Уголовное право России.Общая часть/под рук.д.ю.н.А.Н.Игнатова, д.ю.н. Ю.А.Красикова. Т-1.-Москва.Норма,1999.
Флетчер Дж., Наумов А.В. Основные концепций современного уголовного права.-
Фукс С.Л. Обычное право казахов в ХVІІІ-первой половине ХІХ
Юридическая жизнь в Китае/ перевод Ахметшин Н.Х., Валимов И.В.,
www.dvdvko.kz
Қосымша А
Заңды тұлғалардың құрылу белгілері
Қосымша Ә
Таблица 1. ШҚО заңды тұлғалардың қылмыс бұзушылығының көрсеткіші
Басты мәселлер
Ірі кәсіпорындар Жеке кәсіпкерлер Үкіметтік емес ұйымдар
% Рейтингтегі орны % Рейтингтегі орны % Рейтингтегі
Пара алушылық 56,0 1 30,4 2 23,6 3
Қыземт бабын асыра пайдалану 33,7 1 33,0 3 33,3
Салықтық талаптарын орындамау 47,1 1 37,9 2 15,0
Еңбек шарттарының бұзылуы 42,1 1 24,2 2 18,6
Тіл мәселесі 47,7 1 35,8 2 16,2 3
Қаржылық есептердің бұрыстығы 30,0 2 30,4 1 25,4 3
Сыбайластық 42,4 1 14,4 3 22,8 2
Заңсыз жұмыс күшін пайдаланушылық 24,6 1 22,8 2 8,1
Қосымша Б
Таблица 2.Заңды тұлғалардың азаматтық қоғам құрудағы белсенділігі (%)
№№ п.п. Сұрақтар мен жауаптар Категории
Ірі кәсіпорындар Жеке кәсіпкерлер Үкіметтік емес ұйымдар
1. Саяси партияларда тіркелген 14,1 24,5 16,1
2. Қоғамдық ұйымдарда тіркелген 10,1 8,8 13,8
3. Сайлауға қатысқандар 35,2 58,8 80,7
4. БАҚ қатысады 18,2 15,0 16,7
5. Сын айтады 27,1 23,9 32,5
6. Үкімет құрамын біледі 9,2 7,5 6,8
7. Мәжіліс депутаттарын біледі 10,4 10,8 13,8
8. Қалалық маслихат құрамын біледі 8,9 14,4 12,5
9. Әкімдердің аты жөнін біледі (облыс, қала, аудан) 14,7
Қосымша В
Заңды тұлғалардың қылмыс жасау деңгейі 2004-2006 ж.
Қосымша Г
Заңды тұлғалардың қылмыстық жауапкершілігінде кездесетін мәселелермен оларды шешуге ұсыныстар
Басты мәселелері
Ұсыныстар
Заңсыз жолмен табылған ақша қаражатын немесе өзге мүлікті заңдастыру
несиені заңсыз алу және мақсатсыз пайдалану Банк ісі туралы
монополистік іс-әрекеттер және бәсекелестікті шектеу Шет мемлекеттерден нарықтағы тауарга
көрінеу жалған жарнама беру Жарнама туралы заң жобасына көрінеу
кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару;
Кеден төлемдері жөнінде тәртіпті күшейту
ұйымдарға салынатын салықтарды төлеуден жалтару заңды тұлғаның салықтан жалтару
Тұтынушыларды алдау заңмен тыйым салынған әрекетті орындағаны үшін кінәлі
Наумов А.В. Ресей Федерациясының қылмыстық құқығы. – Астана, Фолиант,
Курс Российского уголовного права. Под ред. В.Н.Кудрявцева, А.В. Наумова.
Курс Российского уголовного права. Под ред. В.Н.Кудрявцева, А.В. Наумова.
Никифоров Б.С., Решятников Ф.М. Современное американское уголовное право. –
Курс Российского уголовного права. Под ред. В.Н.Кудрявцева, А.В. Наумова.
Уголовное право зарубежных стран. Под ред. И.Д.Козочкина. – М.,
Никифоров А.С. Об уголовной ответственности юридических лиц // Уголовное
Никифоров А.С. Об уголовной ответственности юридических лиц // Уголовное
Никифоров А.С. Об уголовной ответственности юридических лиц // Уголовное
Уголовное право зарубежных стран. Под ред. И.Д.Козочкина. – М.,
Никифоров Б.С., Решятников Ф.М. Современное американское уголовное право. –
Джекебаев У.С. Основные принципы уголовного права Республики Казахстан. –
Имамов Э.З. Уголовное право Китайской Народной Республики. – М.,
Ахметшин Н.Х. Реформа уголовного законодательства Китайской Народной Республики //
Джекебаев У.С. Основные принципы уголовного права Республики Казахстан. –
Джекебаев У.С. Основные принципы уголовного права Республики Казахстан. –
Агыбаев А.Н.Об ответственности юридических лиц в проекте УК РК//Вестник
Келина С.Г. Ответственность юридических лиц в проекте нового УК
Решетников Ф.М.Современная американская криминология.М.,ЮрЛит,1965.-С.86.
Наумов А.В. Ресей Федерациясының қылмыстық құқығы. – Астана, Фолиант,
Келина С.Г. Ответственность юридических лиц в проекте нового УК
Кузнецова Н.Ф.Кодификация норм о хозяйственных преступлениях//Вестник Московского Университета. Серия
Агыбаев А.Н.Об ответственности юридических лиц в проекте УК РК//Вестник
Елюбаев Ж.Е.Новый УК-требование времени//Тураби,1997,№3.-С.11-23.
Келина С.Г.Уголовная ответственность юридических лиц в проекте нового Уголовного
Джекебаев У.С. Основные принципы уголовного права Республики Казахстан. –
Джекебаев У.С. Основные принципы уголовного права Республики Казахстан. –
Советское гражданское право.Субъекты гражданского права/под ред.С.Н.Братуса.Москва.Юрлит.1984. 64-бет.
Малеин Н.С./Имущественная ответственность в хозяйственных отношениях.Москва.Юрлит.1968.64-бет
Гражданское право. Под ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Часть І. Издание
Нерсесян А.А./Вопросы наказуемости в уголовных правах ФРГ и
Матвеев Г.К.Психологические аспекты вины советских юридических лиц.//Соетское государство и
Ойгензихт В.А./Юридическое лицо и трудовой коллектив:сущность,поведение,ответственность.Учебное пособие.Душанбе.Таджикский Государственный университет
Крылова Н.Е. Уголовная ответственность юридических лиц во Франции: предпосылки
Келина С.Г. Ответственность юридических лиц в проекте нового УК
Козаченко И.Я. Санкций за преступления против жизни и здоровья:
Наумов А.В. Ресей Федерациясының қылмыстық құқығы. – Астана, Фолиант,
Советское уголовное право. Общая часть. Кригер Г.А., Наумов А.В.,
Тарбагаев А.Н. Понятие и цели уголовной ответственности. – Красноярск,
Брайнин Я.М. Уголовная ответственность и ее основание в советском
Джекебаев У.С. Основные принципы уголовного права Республики Казахстан. –
Волженкин Б.В. Экономические преступления. – Санкт-Петербург. Издательство “Юридический центр
Джекебаев У.С. Об уголовной ответственности юридических лиц // Известия
Крылова Н.Е. Уголовная ответственность юридических лиц во Франции: предпосылки
6
Заңды тұлғаның құрылуының заңдылығы.
Оның өзіне екіге бөліп қарастыруға болады:
а) заңды тұлға жету үшін құрылған мақсаттардың
заңға сәйкес болуы;
б) заңды тұлғаны құру барысындағы
заңдылықтың сақталуы;
Ұйымның өз атынан азаматтық-құқықтық
қатынастарға қатысуы.
Бұл белгі заңды тұлғаның мүліктік және мүліктік емес құқықтарға
Ұйымның жеке жауаптылығы.
Заңды тұлға өзінің міндеттемелері үшін шарттан тыс зиян келтіргендегідей
Жарғының болуы.
Жарғыда заңды тұлғаның құрылу мақсаты, сипаты,
заңды тұлғаның нысаны және әрекеттерінің
құқықтық шеңбері көрсетілуі тиіс