Құрылыс ұйымдарындағы үстеме шығыстар және пайдалылықты есептеу
Жоспар.
Кіріспе..............................................................................................................9
1-бөлім............................................................................................................10
1.1. Шығындардың жіктелуі және тәртібі.........................................10
1.2. Өндірістік шығын есебінің әдістері және өнімнің, алынған
1.3. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығыңды есепке алудың
2-бөлім............................................................................................................44
2.1. Басқарушылық есеп және мұнда қолданылатын шығындарды жіктеу.......................................................................44
2.2. Басқарушылық ұйымдастыруды және бақылауды негіздеу шығындары туралы ақпарат
3-бөлім............................................................................................................53
3.1. «Интеграция-Құрылыс» ЖШС мысалында шығындарды азайту және пайдалылықты көбейту
3.3. «Интеграция-Құрылыс» ЖШС-нің
жаңа өнім шығару жөніндегі бизнес жоспары...........................56
Қорытынды................................................................................................70
Қолданылған әдебиеттер.........................................................................71
АННОТАЦИЯ
Диплом жұмысы «Құрылыс ұйымдарындағы үстеме шығыстар және пайдалылықты есептеу»
Студент: Ибрагимов Д, тобы ЭФ-03-7к1,
Дипломдық жұмыс жетекшісі: Атенова К.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайымызда пайданы максимизациялау басты мәселелердің бірі.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі:
Жалпы көлемі: 72 бет;
Кесте: 13;
Сызба: 3.
Зерттеу объектісі: «Интеграция-Құрылыс» ЖШС
Зерттеу ғылыми маңызы: Қазіргі нарықтық экономикада кәсіпорындардың есеп саясатының
АНЫҚТАМАЛАР.
Өнім (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс – қосымша құнға
Кәсіпорындар мен ұйымдардың тиімділігі – олардың қызметінің тиімділігін сипаттайды,
Кәсіпорындардың дебиторлық берешегі - сатып алушылардың жөнелтіген
Субконта – кез-келген аналитикалық есеп объектісі.
Типтік операциялардың шаблоны дегеніміз – белгілі бір шаруашылық әрекетті
Негізгі капиталға инвестициялар дегеніміз – негізгі қорларды сатып алуға,
Негізгі капиталға инвестициялар туралы мәліметтер шағын кәсіпкерлік субъектісінің инвестициялық
Шағын кәсіпкерлік субъектілері – заңды тұлға құрмаған жеке тұлғалар
31.01.2006ж. «Жеке кәсіпкерлік туралы» №124-III заңға сәйкес шағын кәсіпкерлікке
Шағын бизнес кәсіпорыны – заңды тұлға түріндегі шағын кәсіпкерлік
Шағын бизнестің заңды тұлғалары - тіркелген және іс-әрекеттегі, оның
Тіркелген кәсіпорындар - белгіленген тәртіпте мемлекеттік тіркемеден (қайта
Іс-әрекеттегі кәсіпорындар – экономикалық қызметті жүзеге асыратын немесе потенциалды
Белсенді кәсіпорындар – есепті кезеңде экономикалық қызметті нақты жүзеге
Салық салынғанға дейінгі кәдімгі қызметтен түскен табыс (залал) -
Негізгі қызметтен түскен табыс (залал) – бұл сальдоланған қаржылық
Нормативтік сілтемелер
Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Қазақстан Республикасының 2007
Бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелік ұсыныстар.
Ұйымның есептік саясатын әзірлеу жөніндегі әдістемелік ұсынымдар, Қазақстан Республикасының
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңы 28.02.2007ж
Шағын кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп БЕС № 23
Қазақстан республикасының 2003-2005 жылдарға арналған Мемлекеттiк аграрлық азық-түлiк бағдарламасын
Қысқартулар
ХҚЕС –Халықаралық қаржылық есеп стандарттары
БЕС – Бухгалтерлік есеп стандарттары
НҚ – Негізгі құралдар
МЕА – Материалдық емес активтер
ЖШС – Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
ҒТП – Ғылыми-техникалық прогресс
ІІМ – Ішкі істер министрлігі
Кіріспе.
Нарықтық экономикада басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есептің ролі мен мәні
Кез-келген өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру белгілі бір шығындармен байланысты.
Бірінші бөлімде, жалпы шығындар туралы толық мәлімет төрт тарауда
Екінші бөлімде, басқару есебі пәнімен танысу, ондағы шығындармен танысу,
Үшінші бөлімде, «Интеграция-Құрылыс» ЖШС мысалында, оның есеп саясатын талдай
Зерттеу объектісі: «Интеграция-Құрылыс» ЖШС
Зерттеу ғылыми маңызы: Қазіргі нарықтық экономикада кәсіпорындардың есеп саясатының
ЖШС-тің өндірістік жоспарымен танысу. Өндірістік жоспардың негізгі нысаны, бұл
Дипломдық жұмыс негізгі үш тараудан тұрады.
1.1. Шығындардың жіктелуі (классификация) және тәртібі.
Кез келген өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру белгілі бір шығындармен
Шығындар - активтердің келуі немесе пайда болған өндіріс шығындарымен
Ақшалай формадағы субъект шығынына өңімнің өзіндік құн жатады.
Өзіндік шығындарды дұрыс ұйымдастыру үшін оның ғылыми-негізделген жіктелімі аса
пайда болу орны бойынша - өндіріс, цех, учаске, құрылымдық
өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша - оның өзіндік құндарын
шығьн түрлері бойынша немесе өнімнің өзіндік құнына көшіру тәсілі
экономикалық элементтер бойынша және калькуляциялау баптарымен.
Сонымен бірге:
а) экономикалық элемент бойынша - өнім өндіру үшін қандай
- материалдық шығындар;
- еңбекақы шығындары;
- аударым;
- құралдың тозуы;
- басқадай шығындар;
ә) калькуляция баптары бойынша - өнімнің жекелеген түрлерінің өзіндік
БЕС 7-ге сәйкес оған жататындар:
- материалдар;
- еңбекақы;
- аударым;
- үстеме шығындар.
Элементтер бойынша шығындарды топтастыру
Кесте 1
(мың, теңгемен)
Экономикалық элементтер Сома Калькуляция баптары Сома
1. Материалдык шығындар 78000
2. Еңбекакыға кететін шығындар 17000
3. Аударым 3980 3.
4. Құралдың тозуы 6300
5. Басқадай шығындар 11720
Барлығы: 117000 6. Аударым
Өндірістік емес шотқа есептен шығарылады (-) (кайтарылған
Аякталмаған өндіріс қалдығының өзгеруі (+)
600 8. Үстеме шығьндар.
9. Басқадай шығындар 17500 7200
Барлығы: 114000 Барлығы: 114000
Экономикалық шығындар бойынша шығын (117000 теңге) және калькуляция баптары
Алайда, экономикалық элемент және бап бойынша шығынды есепте топтастыру
Экономикалық элемент бойышша топтастыру оның құрылымын зерделеу, өндірістік шығындар
Өндіріске арналған шығындар басқа белгілердің қатары бойынша жіктелуі мүмкін.
Кесте 2
№ Жіктеу тобы Шығындар
1 Өндіріс процесіндегі экономикалық роль бойынша • негізгі
• үстеме
2 Өнімнің өзіндік құнына салу тәсілі бойынша •
• жанама
3 Құрамы бойынша (біртектілік) • бір элементті
• кешенді
4 Өндіріс көлеміне қатынасы бойынша • өзгермелі
• тұракты
5 Пайда болу кезеңі бойынша • ағымдык
• біруақыттық
6 Өндіріс процесіне қатысуы
• әкімшіліктік
• коммерциялык
7 Тиімділігі бойынша • өндірілетін
• өндірілмейтін
8 Бақылау мүмкіндігі бойынша • реттелетін
• реттелмейтін
9 Орташалау деңгейі бойынша • жалпы
• орташа
10 Пайданы генерациялау кезеңіне
• кезеңге
Негізгі - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты: шикізат және
Үстеме - өндірісті ұйымдастыру, оған қызмет ету және басқарумен
Бір элементті - бір элементтен тұрады (еңбекақы, материалдар, аударым).
Кешенді - бірнеше элементтен тұрады (құрамына қызметкердің еңбекақысы кіретін
Тікелей - өнімнің нақгы бір түрін өндіретін өндіріспен байланысты
Жанама - өнімнің жеке түрлеріңің өзіндік кдоына тікелей салышбауы
Шығындар бір бөлімшеде тікелей, екінші бір бөлімшеде жанама болуы
Шығындардың тікелей және жанама болыш бөлінуі салалық ерекшеліктерге, өндірістің
Өзгермелі - оның көлемінің өзгеруі өндіріс көлемінің өзгеруіне тікелей
Жалпы өзгермелі шығын өндіріс көлеміне үйлесімді (пропорционально) өседі. Өндіріс
Кесте 3
Көлем, бірлікте. Бірлікке шаққандағы өзгермелі
шығын Бірлікке шаққандағы жалпы өзгермелі шығындар, теңгемен
100 10 1000
200 10 2000
300 10 3000
400 10 4000
Тұрақты - өнім өндірісі көлемінің өзгеруіне тәуелді емес (жылу,
Егер көлем 10%-ке артса немесе кемісе, онда жалпы тұрақты
Кесте 4
Көлем, бірлікте Бірлікке кететін тұрақты шығын, теңгемен Бірлікке кететін
1 300 300
2 150 300
5 60 300
15 20 300
20 15 300
25 12 300
30 10 300
Ағымдағы - жиі қайталанатын кезеңдік шығын (шикізат, материалдар шығыны).
Бір жолғы - демалыс төлемі, жөндеу жүргізу және т.б.
Өндірістік - тауарлық өнімді дайындаумен және оның өндірістік өзіндік
Әкімшілік - жалпы басқарумен байланысты шығындар және жалпы шаруашылык,
Коммерциялық (өндірістен тыс) - өнімді сатып алушыға өткізумен байланысты
Өндірушілік (жоспарланған) - ұғымды технология мен өндірісті ұйымдастыру арқылы
Өндірушілік емес (жоспарланбаған) — технологияның жетіспеушілігінен және өндірістің дұрыс
Реттелетін - атқарушы шығын деңгейш реттейтін немесе оған елеулі
Реттелмейтін - қызметкер оның деңгейіне елеулі ықпал ете алмайтын
Жалпы - өндірілетін өнімнің барлық көлеміне кететін шығынды білдіреді.
Орташа - есепте бір өнім бірлігіне кететін шығын.
Өнімге - өнімнің өзіндік құнына жұмсалатын шығын (тікелей шығын).
Кезеңге - кезең шығындары: жалпы және әкімшілік шығындары, тауарды
Өндірілген өнімді бағалау, экономикалық шешімдерді қабылдау, жоспарлау, бақылау және
1. Өндірілген өнімді бағалау үшін шығындарды топтастыру:
негізгі - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты;
үстеме - өндірісті ұйымдастыруда пайда болады;
тікелей - өнімнің нақты бір түрін өндірумен байланысты және
жанама - жекелеген өнім түрлерінің өзіндік құнына тікелей емес,
кірістік (болашақта табыс әкелетін ресурстарға ие болу және оның
біткен (шығынға кеткен материалдар).
2. Шешім қабылдау және жоспарлау үшін шығындарды топтастыру:
өзгермелі - оның көлемі өндіріс көлеміне қарай үйлесімді (пропорционально)
тұрақты - өнім өндіру көлемінің өзгеруіне тәуелді емес;
қайтарылмайтын - өткен кезеңнің шығыны мен табысы;
міндеттік (вмененные) - ресурстар шектеулі болған жағдайда пайда болады
айыптық (өсетін) - қандай да бір өнім партиясын дайындауда
маржиналдық (шектеулі) - қосымша шығындар, бірақ есепте өнім бірлігіне
релеванттық - тапсырыстардың (заказ) сақталуы мен орындалуыша байланысты.
3. Шығындарды басқару мақсатында бақылау және реттеу процесін жүзеге
реттелетін;
реттелмейтін;
тиімді (өндірмелі, яғни (производительные);
тиімсіз (өндірілмейтін);
бақыланатын;
бақыланбайтын.
1.2. Өндірістік шығын есебінің әдістері және өнімнің, алынған пайданың
Өнімнің өзіндік құны - бұл өндіріске және өткізуге кететін
Калъкуляциялау - бұл барлық тауарлық өнімдердің де әрі бір
Калькуляцияда субъект шығындары ақшалай түрде қорытындыланады.
Калькуляцияның мына түрлері болуы мүмкін:
• жоспарлы - еңбек шығынының, озық техника мен
• есеп берушілік (нақты) калъкуляция - өнімнің өзіндік
• нормативті калъкуляциялар - ағымдағы жоспарлы калькуляцияның әр
• жобалық калькуляциялар - келешекке құрылған жоспарлы калькуляцияның
• алдын-ала жүргізілетін калъкуляция — нақты шығын
Калькуляция барысында шығын есебінің объектісін және өнімнің өзіндік құнын
Шығын есебінің объектісі — кәсіпорын өндіріс шығын есебінің талдамалығын
Калькуляциялау объектісі - кәсіпорын калькуляциялайтын өнім (жұмыс, қызмет) түрлері.
Кешенді өндірістерде біртұтас технологиялық процесте шикізаттың бір түрінен әр
Шығынды шығарып тастау әдісі - мұнда өнім өндірудің бір
Құрамдастырылған (комбинированный) әдіс - негізгі және ілеспе өнімнің бірнеше
Кезеңдер:
• кешенді шығынның жалпы сомасынан ілеспе өнімнің өзіндік
• шығынның қалған сомасынан нақты өнімге тікелей көшірілуі
• шығынның қалдығы белгіленген коэффициентгерге сәйкес өнімдерге бөлінеді;
• тиісті өнімдердің өзіндік құнының жалпы шамасы анықталады.
Шығын есебінің объектілері бойынша тапсырыстық калькуляцияның процестік әдісі бөліп
Тапсырыстық әдіс - технологиялық мақсаттарға арналған материалдар шығынын, өндіріс
Өндірістік шығынның тапсырыстық есебін ұйымдастыру мына жағдайларда жүзеге асуы
Барлық тікелей шығындар жекелеген тапсырыстар бойынша шығын номенклатурасында белгіленген
Жеке тапсырыс шығын есебі мен калькуляциялаудың объектісі болын табылады.
Есептің тапсырыстық әдісіне мына ерекшеліктер тән:
• тапсырыстар бойынша шығындарды қорьггындынау (жалпылау)
• тапсырысты орындау барысында оны есептен шығару
• тапсырыстар есебінің карточкасын жүргізу, сондай-ақ жанама шығынды
900 «Негізгі өндіріс» талдамалық шоттар саны кәсіпорынға орналастырылған тапсырыстардың
Қайта бөлу әдісі біркелкі өнім өндірістің барлық кезеңінде (шекті)
Әдістің мәні мынада - тіпті бір қайта жасаудан әр
Шығын есебінің қайта бөлістік әдісінің ерекшеліктеріне мыналар жатады: жекелеген
Жаппай өндіріс жағдайьтада бір текті өнімдер жай калькуляцияларда пайдаланылуы
Бұл әдіс екі элементтен тұратын шартты түрде дайын болған,
Шығындарды калькуляциялауды әдістермен жүзеге асыруға болады: ФИФО - өнім
Шығынның жиынтық есебі шығын есебінің нұсқаларының біреуімен және өнімнің
• жартылай өңделген өнімсіз (бесполуфабрикатный) - оны бір құрылымдық
жартылай өңделген өнімдік (полуфабрикатный) - бухталтерлік есеп жүйесінде келесі
Жартылай дайындалған өнімдік нұсқада есептік жазбалар былайша жүргізіледі:
Кесте 5
Шаруашылық операцияларының мазмұны Дебет Кредит Сома
1. Жартылай өнім бірінші цехта дайындалды (айдың басындағы аяқталмаған
2. Жартылай дайындалған өнім одан әрі өвделуге №2 цехына
3. Жартылай өнім №2 цехында дайындалды (айдың басывдағы аяқталмаған
4. Жартылай дайындалған өнім №3 цехына одан әрі өндеуге
5. Дайын өнім қоймаға кіріске алынады (сатып алушыларға босатылды)
Өзіндік құнды калькуляциялаудың процестік әдісі біртекті немесе шамамен бірдей
Бұйымның бір бірлігінің өзіндік құны белгілі бір кезеңдегі өндірістің
Мұндай өндіріске кен өндіруші өнеркәсіп пен энергетика салалары жатады.
Шығындардың толық қосылуына қарай толық шығын және өзгермелі (тікелей)
• пайда болу орындары бойынша барлық шығындарды шоғырландыру
• шығынды негізгі өнімді (конечный продукт) шығармайтын бөлімшелерге
• үстеме шығынды негізгі өнімді шығарушы бөлімшелерге (өзіндік
Бөлудің бірнеше базаларын пайдалануда бұл әдістің мынадай кемшіліктері бар:
Пайда жанама салығы жоқ түсім мен өндірілген өнімнің толық
Өзгермелі (тікелей) шығын әдісінде толық емес өзіндік құнның есеп
« Директ – костинг » жүйесі бойынша шығын есебінің
Жүйенің мәні: тікелей (өзгермелі) шығындар дайын өнім түрлері бойынша
«Дирекг-костинг» жүйесі бойынша өзіндік кұнды калькуляциялау кез келген өндіріс
«Директ-костинг» жүйесін айрықшалап көрсететін бірнеше ерекшеліктері бар:
1. Өндірістік шығындар өзгермелі және тұрақты болып бөлінеді.
2. Шектеулі шығындар бойынша өнімнің өзіндік құнын калькуляциялайды.
3. Есеп беруді жасау көп сатылы болады.
Есеп процесі екі кезеңде болады:
Өзіндік қүнның 1-ші есеп айырысуы:
• сатудан түскен табыс - 500 000;
• өзгермелі шығын - 150 000;
• маржиналданған табыс - 130 000.
Нәтижедегі 2-ші есеп айырысу:
• тұрақты шьғын – 300 000;
• өндірістің рентабельдігі, яғни пайдалылығы – 12.55 пайыз.
«Директ-костинг» жүйесінің артықшылығы - баға белгілеудің тиімді саясатын жүргізуге,
Бұл жүйе өндірісті өткізуге бағдарланған. Өткізу мөлшері неғұрлым мол
Нормативті әдіс.
Өнім өндіруге кететін материалды айдың басында цех шығын етпеген
Ауытқу есебі ( + — ) жабдықтың, шикізаттың, материалдың
Нормадан (мөлшерден) ауытқуға мыналар себепші болады: материалдың ауыстырылуы, оларды
Материал шығыны бойынша нормадан ауытқу мына әдістермен анықталады:
• құжаттау әдісі - материалды ауыстыру салдарынан болатын
• топтамалық пішу (партионного раскроя) әдісі - өндіріске
түгендеу әдісі - осы әдіспен ауысым, бес күндік, он
Бухталтерия кезең сайын ауытқулар туралы, оның себептері мен оған
Ауытқуларды анықтау тауарлық өнімнің өзіндік құнына және аяқталмаған өндіріс
Өнімнің бір бірлігінің нақты құны шығын баптары бойынша нормативтегі
Өнімнің нақты өзіндік құны нормативті өзіндік құнға үстемелеу жолымен
«Стандарт-кост» жүйесі бойынша шығын есебінің әдісі.
«Стандарт» - өндіріске аса қажетті машина және еңбек шығынындағы
«Кост» - бұл өнімнің бір бірлігін әзірлеуге кететін өндірістік
Америкалық әдебиеттерде «стандарт-кост» ұғымы өндірістің тікелей бұйымдарын реттеуге бағытталған
«Стандарт-кост» жүйесінің артықшылығы - өндіріс пен бұйымды өткізудің болжалды
Ауытқу - нақты және нормативті (жоспарлы) шығындардың арасындағы айырмашылық.
Жоспарлау және есеп объектісіне өндірістің заттай негізін құрайтын өнім
Барлық стандарттар жиынтығы үш топқа бөлінеді:
• баға деңгейінің есебіне қабылданғанға байланысты:
1) идеалды - әлдеқайда қолайлы (жайлы) баға мен материал,
2) қалыпты - экономикалық кезең ішінде орташа бойынша болады;
3) ағымдық - нақты есептік кезеңдегі болжалды әрі қолданыстағы
4) базистік - жылдың басында белгіленеді және жыл бойы
• қуаттылықты пайдалану деңгейіне қарай:
1) теориялық - кәсіпорын оны жақсы немесе идеалды орындауымен
2) өткендегі орташа орындау — статистикалық деректермен есептеледі және
3) қалыпты орындау - алдағы кезеңдегі норма кернеуінің болжалдық
• өнім шығару көлеміне қарай:
1) теориялық - кәсіпорынның теориялық қуаттылығы алдын ала анықталып
2) практикалық - кәсіпорын жақсы орындаумен қол жеткізеді, нақты
3) қалыпты - кезең ішінде өндірістің жоғары және төменгі
4) болжалды - өнім шығарылымының болжалды көлеміндегі өндірістің нақты
Бұл сипаттамалар мынаны көрсетеді: америкалық фирмаларда шығын баптары бойынша
«Стандарт-кост» жүйесі - тікелей шығындарды басқару құралы. Бұл
1-ші нұсқа. Шығындар 900 «Негізгі өндіріс» шотының дебетіне жиналады
2-ші нұсқа. 900 «Негізгі өндіріс» шот дебетінде қорытыланған шығындар
Америкалық фирмалар әдетте стандарттықтан болатын нақты шығын ауытқуының өзіндік
Алынған пайданың өзіндік құнын калькуляциялау мен пайдалылықты анықтау.
Кез-келген шығындарды жіктеу басшыға дұрыс, тиімді негізделген шешімдерді қабылдауға
Өзіндік құнды және алынған пайданы анықтау үшін шығындар бьшайша
кіретін (входящие) және өтіп кеткен (истекшие);
тікелей және жанама;
негізгілер мен қосымшалар;
өнімнің өзіндік құнына кіретін және өндірістен тыс (кезең
бір элементті және кешенді.
Кіретін (входящие) шығындар алынған және бар ресурстар, күткендегідей,
Өтіп кеткен (истекшие) шығындар осы шақта кіріс алу
Мысалы, алып-сату үшін тауар өндірісіне жұмсалған шығындар, егер бұл
Сызба 1
Сонымен, кіретін шығындар "шығындар" терминінің синонимі, болып табылады, ал
Өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына жатқызу әдістеріне байланысты шығындар
Өнімнің нақты түрін өндірумен нақты жұмысты (қызмет көрсету) орындауға
Өнімнің бірнеше түрін өндіру үшің жалпы сипат атқаратын және
Өнім бірлігіне шаққандағы тікелей шығындар мөлшері іс жүзінде өндіріс
Шығындар белгіленуіне байланысты негізгі және қосымша болып бөлінеді.
Өнім өндіруге тікелей байланысты шығындар негізгі болып табылады (шикізат,
Қосымша (жанама) шығыстар өндірісті ұйымдастыру, кызмет ету және оны
Қосымша шығыстар екі топқа бөлінеді:
Қосымша (өндірістік) шығыстар. Бухгалтерлік есепте олар жайлы ақпарат
Қосымша (өндірістік емес) шығыстар кезең шығыстары. Бұл шығыстар
Қосымша өндірістік шығыстарға (жабдықты ұстау мен пайдалануға) майлайтын, ысқылайтын
Өндірісті басқаруға шыққан шығыстар (кезең шығыстары) еңбекақыны және өндірістік
Қолданыстагы баптар номенклатурасы өндірісті дайындау міндетін аткаруға, ұйымдастырушылық және
Шығындарды жіктеудің таңдалған бағыты шығыстарды пайда болған жерлерінде жайылдырма,
Кәсіпорынның басқа шығындары сияқты қосымша шығыстар басқару есебінде басқару
Біртекті өнім шығаратын кейбір кәсіпорындарда, мысалы, өнеркәсіптің әнергетикалық, көмір,
Өндірістік және өндірістен тыс (мерзімдік шығындарды немесе кезең шығындары).
Мұндай жіктеу бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттарына жауап береді, соған
Сондықтан шығындар басқару есебінде мыналарға жіктеледі:
өндірістік (өнімнің өзіндік құнына кіретін);
өндірістен тыс (есепті кезең шығындары немесе жиі-жиі болатын шығындар).
Өнімнің өзіндік құнына кіретін шығындарға. тек қана өндірістіқ шығыңдар
Өңдірістік қорлар материал қорларында, бітпеген өндіріс көлемінде қәсіпорын қоймасындағы
Кезең шығыстары қорларды бағалағанда есептелмейді, жасалған есепті кезендерінде есептен
Сонымен қатар шығындар бір элементті және кешенді болып бөлінеді.
Өндіріске жұмсалатын біртекті шығындар бір элементті деп аталады. Бұл
Соған орай, бұл кәсіпорында қосылғыштарга бөліп орналастыруга келмейтін шығындар
Кешенді шығындар бірнеше Экономикалық әлементтерден тұрады. Іс жүзінде барлық
1.3. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығыңды есепке алудың
Кәсіпорынның басқарушы есебі, есептің бір бөлігі ретінде, жіктеумен, жазумен,
Кәсіпорынды басқарудын екі нүскасын кездестіруге болады.
Бірінші нүсқада тек есептік функция орындалады: жауапкершілік орталығы бойынша
Ал екінші нүсқада таза есептік функциямен қатар өндіріске кеткен
Сөйтіп, өндірістік (басқару) есеп қаржылық есебін кеңейтеді және ол
Стандарт-кост жүйесі бойынша өндіріске кеткен шығындарды есепке алу. Стандарт-кост
Қаржылық және өндірістік (басқару) есебін салыстыру кестесін келтіріп көрейік:
Кесте 6
Салыстыру аясы Қаржылық есебі Басқару есебі
1 2 3
Акпаратты пайдаланатын негізгі тұтынушылар.
Бухгалтерлік есеп
жүйесінің түрлері Шаруашылықтан тыс
ұйымдармен жеке
тұлғалар
Екі жақты жазба жүйесі Фирма ішіндегі әртүрлі басқарушы тұлғалар
Екі жақтың жазба жүйесімен
шектелмейді, яғни нәтиже беретін кез келген жүйесі пайдаланады
Таңдау
еркіндігі Бухгалтерлік есептің
жалпы қабылданған
белгілерін міндетті
түрде басшылыққа алу Нормалар мсн шектеулер жоқ:
бірден-бір өлшем жарамдылығы
Пайдаланылатын
өлшемдері Шаруашылық жағдайының фактісі болған тұсында әрекет етіп тұрған
адам-сағаты, машина сатушы және т.б.
Егер доллармен жүзеге асырылса, онда доллардың іс жүзіндегі немесе
Талдаудың негізгі
объектісі Шаруашылық бірлік
тұтас алынады Шаруашылық бірлігінің әртүрлі
құрылымдық бөлімшелері.
Есеп беру жиілігі Тұрақты негізде,
кезеңдігі бойынша Қажет болған реестр тұрақты
емес нсгізде жасалуы да мүмкін.
Сенімділік дәрежесі Объектіні талап
етіледі: кезеңдігі
бойыша еткен
жағдайлармен
фактілерді сипатгайды Жоспарлау мақсатына тікелей
байланысты болып келеді; бірақ
қажет кезде дәл дсректерде
пайдаланады; табиғаты жағынан
футуристік болып келеді (бола-шаққа ақпарат беруге қабілетті).
Стандарт-кост жүйесінің негізгі ерекшелігі мынадай: өндіріске жұмсалатын барлық шығьшдар
Шетел фирмаларының тәжірибесі көрсеткендей, олардың басым көпшілігі стаңдарт-кост жүйесін
Стадарт-кост жүйесінің жұмыс істеуі негізіне фирманың өзі белгілеген және
- теориялық стандарттар — бұл кез
- ағымдық стандарттар — стандарт белгілеген мерзіміне өндіріс шығындарының
- базистік (негіздік) стандарттар - өндіріс процесінде болған езгерістерге
Материалдарға, энергия тарифтеріне, қызметтерге жасалған баға өзгерістері базистік стандартты
Шығыстарға жатқызылатын баптар бойынша фирманың келесі қызметі олардың стандартын
Жьл соңыңда әрекет етіп тұрған стандарт арталығымен қайта қаралып,
Нормалардын қатаң сақталуын бақылауды цех қызметкерлері жүзеге асырады: мастер,
Егер де кәсіпорын ауытқудың есебін құжатталған түрде жүргізетін болып
Стандарт-кост жүйесі қолданатын жекелеген фирманың шеңберінде өнімнің өзіндік құнын
Директ-костинг жүйесі бойынша өндіріс шыгындарын есепке алу. Соңғы жылдары
Директ-костинг жүйесін пайдалану идеясы біз үшін жаңалық емес. 30-шы
Шығындарды өндіріске толық жатқызу жүйесі мен директ-костинг жүйесі арасындағы
Сызба 2
Сонымен, директ-костинг жүйесінің негізі стандарт-кост жүйесінде жасалған, бірақ үстеме
Директ-костинг жүйесін пайдалану белгілі қиындықтар туғызады: үстеме шығыстарды ауыспалы
2.1. Басқарушылық есеп және мұнда қолданылатын үстеме шығындарды жіктеу.
Басқарушынық есептің пәніне өндірістік басқару процесінің барлық кезеңіндегі объектілердің
1. Өндірістік ресурстар. Ол
• негізгі құрал - еңбектің қорын елемейтін, пайдалы қолданылу
• материалдық емес активтер - ұзақ мерзімді жұмсалым объектісі,
• материалдық активтер - еңбек қүралының
2. Шаруашылық процестері
• дайындау процесі - алу, сақтау,
• өндіріс процесі - өнім (жұмыс, қызмет) өндірудің
• қаржылық-өткізушілік қызмет - бұл өнімді өткізу, буып-түю, тасымалдау,
Ұйымдастырушылық топ - субъектіні заңды тұлға ретінде, оның құрылымын,
Басқарушылық есеп пәніне субъектінің ақпарат жүйесіндегі басқарушылық есеп объектілерінде
Басқарушылық есептің негізгі әдістері:
• құжаттау - алғашқы
• түгендеу - объектінің нақты жағдайын, сондай-ақ есептік құндардан
• бағалау, топтау және қорытындылау, бақылау шоттарын пайдалану -
- өндірістің өзіндік ерекшелігі;
- басқарудың технологиялық және ұйымдастьфушылық қурылымы, басқару жүйесінің
Топтастырынған ақпарат оперативтік және стратегиялық шешім қабылдауға керекті қызмет
Бақылау шоты — бұл есептік кезең операцияларының қорытынды сомасы
• жоспарлау - субъектінің мүмкіндігін нарық жағдайымен сәйкестендіруге
бағытталған үздіксіз циклдік процесс. Ол болашақтағы проблемаларды шешумен тікелей
• мөлшерлеу - барлық ресурс түрлерін тиімді пайдалануды қамтамасыз
• лимиттеу (шектеу) - қор мен шығын мөлшерлік жүйесіне
• талдау - барлық қалған элементтермен өзара эрекеттеседі, талдау
• бақылау - белгіленген тапсырманы орындауға бағытталған жоспарлау мен
Өндіріс түрлері:
Өндірудің мына түрлері бар:
1. Негізгі - шығарылуы үшін кәсіпорын құрылған өнімді, сондай-ақ
Қосалқы - өндірістік процеске аса қажетті шыныққан жұмысшылары, құрал-сайманы,
Бұған қоса кәсіпорында (негізгі және қосалқы өндірісте) мыналар бар:
а) қосалқы цехтар (побочные цехи) - қалдықтарды кәдеге жаратады
ә) қосалқы (подсобное) - өнімді негізгі материалдан дайындайды, алайда
б) эксперименттік және тэжірибелік цехтар - тэжірибелік үлгілерді дайындайды
3. Қосалқы өндіріс - өндірістік процеске аса қажетті шыныққан
2.2. Басқарушылық ұйымдастыруды және бақылауды негіздеу шығындары туралы ақпарат
Басқарушылық шешімді қалыптастырудағы ақпараттық қажеттіліктер әр түрлі деңгейдегі бөлімшелер
Басқарушылық шешімді өндіру (жасау) процесі мәселені шешудің бірнеше мүмкін
Бұл процестің мына кезеңдерін бөліп көрсетуге болады: мәселенің пайда
Басқарушылық шешімді қабылдауға баламалы нұсқаларды қарастырғавда болжалды шығындар мен
Басқарушылық шешімді қабылдау процесіндегі мұндай тәсілдеме елеулі ақпараттарға ғана
«Шығындар - көлем - пайда» талдауы шығынның, түсімнің, өндіріс
Шығындарды өзгермелі және тұрақты деп бөлу залалсыздыц нүктесін, яғни
Шығынды бюджеттеу және бақылау
Бақылаумен қатар басқару қызметінің маңызды бір саласында жоспарлау жатады.
Жоспар оперативті, әкімшілікті, стратегиялық деп бөлінеді. Мезгілі бойышпа қысқа
Бюджеттік жоспарлаудың сатыларына мыналар кіреді: барлық жауапты орталықтарды жоспарлау;
Өндірілген өнімнің өзіндік құнын бағалаудың және пайданы анықтаудың
өндірістік шығын есебі.
Кесте 6
№ Шаруашылық операциялардың Дебет Кредит Сома
р/с мазмұны
1 2 3 4 5
Негізгі өндірістің шығын есебі
1 Негізгі өндіріске материал босаты- 901 «Материал- 201,206,208 материал-
лады дар» дар
2 Негізгі өндіріс жұмысшыларына ең- 902 «Өндіріс жұ- 681«Еңбекақы
бекақы есептелді мысшыларының кызметкерлермен есеп
еңбекақысы» айырысу»
3 Өндірістік жұмысшылардың еңбек- 903
ақысы корынан аударым
асырылады
4 Негізгі өндіріс шыганына
шығындар қосылды шығындар» Үстеме шығындар
Үстеме шығындар есебі
5 Материалдар бойынша 931
дар» Материалдар
6 Негізгі өндіріс жұмысшыларына 932 «Қызметкер-
еңбекақы есептелді. лердің еңбекақы- қызметкерлермен
сы» айырысу»
7 Өндіріс жұмысшыларына еңбекақы 933 635 28350
қорынан аударым жүзеге
асырылды Еңбекақыдан аудару Әлеуметтік салық
8 Негізгі кұралдың есебінен жөндеу 934 Негізгі 687 «Жөндеу
шығыны құралдарды 206, 208 «Материалдар»,
жөндеу 681 «Еңбекақы бойынша
қызметкерлермен есеп
айырысу», 635 «Әлеу-
меттік салық»
9 Материалдық емес активтердің амор- 935 «Негізгі құрал- 111-116
тизациясы мен негізгі құралдың дың тозуы
тозуы есептеледі материалдық емес зациясы»,
активтердңің амор- гізгі құралдыің тозуы»
тизациясы»
10 Коммуналдық қызмет көрсету 936 «Коммунал- 671 «Төленуге тиісті
сомасына дық қызмет көрсе- шоттар»
тулер»
1 Жалдың (аренда)
есептелді лемақысы» лық берешектер»
12 Басқадай үстеме шығындар жузеге 938 «Басқадай»
27600
асырылды
13 Үстеме шығындардың өзіндік құны 930 «Үстеме шы- 931-938
есептелді ғындар» дар»
Қосалқы өндірістің шығын есебі
14 Материалдар босатылды 921 «Материал- 201-206, 208 «Материал- 300000
дар» дар»
15 Негізгі өндірістің жұмысшыларына 922
еңбекақы есептелді мысшыларының қызметкерлермен есеп
еңбекакысы» айырысу» -
1 2 3 4 5
16 Өндіріс жұмысшыларының еңбекақы қорынан аударым жүзеге асырылды 923
«Аударым» 635 «Әлеуметтік салық» 18900
17 Үстеме шығындардың сомасына 924 «Үстеме шы-ғындар» 930 «Үстеме
18 Қосалқы өндіріспен орындалған жұ-мыстың өзіндік қрш есептелді 920
19 Негізгі өндіріс шығындарына қосалқы өндірістің қызметі (қызмет көрсетуі)
20 Тараптарға қосалқы өндіріс орын-даған қызмет керсету босатылды 801
Бюджет қызметіне мыналар жатады: көзделген мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін
Бас бюджет - барлық бөлімшелерге немесе тұтас ұйымның жұмыс
оперативті (ағымды) - мұнда сегментке немесе ұйымның жеке қызметтеріне
қаржылық - мұнда ұйғарылған қаржы көздері және оларды жоспарлы
Бюджеттің орындалуын бағалау нақты қол жеткен нәтижеден жоспарланған нэтиженің
Бас бюджетті жасау процесінің жөнелту нүктесіне (отправной точки) бюджетті
Ацшалай қаражат бюджеті - бұл ақша, төлем түсімі мен
Бақылау құралы ретінде бюджет қызметі жоспарлы көрсеткіштерді нақты көрсеткіштермен
статистикалық — ұйымның іскер белсенділігінің нақты деңгейіне байланысты құрылатын,
икемді - белгілі бір (нақты) іскер белсенділіктің диапазоны үшін
Икемді бюджет ұйымды және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметін бақылауға
Жоспарлыдан нақты шығынның ауытқуын талдау технологиясы мына кезеңдерді қамтиды:
нақты және жоспарлы көрсеткіштерді салыстыру;
жоспарлыдан нақты пайданың ауытқу себебін анықтау;
баға бойыңша, ресурс бойынша ауытқу есебі (баға факторы);
ресурстарды пайдалану көлемі бойынша ауытқу есебі (сандық фактор).
Рентабелъділіктің (пайдалылықтық) ішкі нормасы - бұл кәсіпорын пайда алмай-ақ
Өтелімділік кезеңіне ұйым пайдасы уақыт факторын ескермей инвестициялық шығынның
Рентабелъділік коэффщиенті жарты жылдық жоспардағы пайданың жұмсалған күрделі қаржыға
Өндіріс пен өткізудің әр түрлі факторларына шектеулерді енгізу «шығындар
Бұл өнімнің бір немесе басқа түрлерін өндіретін өндірістің тартымдылығына
3.1. «Интеграция-Құрылыс» ЖШС мысалында шығындарды азайту және пайдалылықты көбейту
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша жасалған әдістемелік
Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған тәсілдер
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі нормативтік-құқықтық
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты келесідей
Кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы (кәсіпорын өз балансындағы тек
Толассыз қызметі (есеп саясатының мәселесі бойынша қандай да бір
Есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын көрсету әдісінің тұрақтылығы,
Шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр фактілердің түскен немесе
Мысал ретінде қарастырылып отырған, «Интеграция-Құрылыс» ЖШС-ке жалпы сипаттама берейік:
«Интеграция-Құрылыс» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің жарғысы Құрылтайшылардың жалпы жиналысымен 07.02.2003
Жөндеу-құрылыс жұмыстары, күрделі құрылыс;
Электр-монтаждық жөндеу, жібері-жөндеу жұмыстары;
Мал шаруашылығы, халық тұтыну тауарларын, және ауыл шаруашылық өнімдерін
Қамтамасыз ету-өткізу, сауда-саттық және коммерциялық қызметі;
Қоғамдық тамақтану пунктері, дәріхана, базар, сауда үйлері, ресторан, фирмалық
Дәрігерлік пен фармацевтикалық қызметі;
Автокөліктік және экспедициялық қызметі;
Жанармай құю бекеттерін, автотұрақтар, техникалық қызмет станциясын ашу;
Жанар жағар май материалдарын сатып алу және сату;
Халық пен ұйымдарға тұрмыстық қызмет көрсету;
Делдалдық қызмет;
Сыртқы экономикалық қызмет, экспорт-импорт операциялары;
Қазақстан Республикасының Заңдарымен тыйым салынбаған өзге де қызмет түрлері.
Шығындарды және пайдалылықты талдау алдында, ЖШС-тің өндірістік жоспарымен танысу.
Мұнда мен байқағаным, бұл – кәсіпорынның өндірісінің өндірістік және
Және де тұрақты шығындар әрқашанда тұрақты болады, мұны пайдалана
Шығындар мен пайда арасындағы қатынасты толығымен жаңа өнімді шығару
3.2. «ИНТЕГРАЦИЯ-ҚҰРЫЛЫС» ЖШС-нің жаңа өнім шығару жөніндегі бизнес-жобасы.
РЕЗЮМЕ.
«ИНТЕГРАЦИЯ-ҚҰРЫЛЫС» өнеркәсібі жауапкершілігі шектеулі серіктестігі ретінде қарастырылған.
Кәсіп түрі - өндіріс.
Өнімің түрі: Өзінің жоғары сапасы мен қолданыстағы тұрақтылығымен ерекшеленетін,
Кәсіпорынның нысаны – халықтың және құрылыс ұйымдарының материалдық қажеттіліктерін
Келешекте кәсіпорын көзделетін мақсаты: өнімнің ұсыну көлемін арттыру –
Нақты бизнес жобаның іске асуы: негізгі қорлардан 3 жыл
«ИНТЕГРАЦИЯ-ҚҰРЫЛЫС» ЖШС-тің жаңа өндірістік процесі «ноу-хау» болып табылады.
Жаңа технологияны пайдалану арқылы қоршаған ортаға (атмосфераға, суға) келтірілетін
«ИНТЕГРАЦИЯ-ҚҰРЫЛЫС» ЖШС-тің ерекшелігі: тұтыну өз талабына сай көркемді кірпіштің
Өнеркәсіп дамуның бірінші кезеңі шамамен бір жыл уақыт алады,
Кәсіпорын және өнім туралы жалпы сипаттама.
«ИНТЕГРАЦИЯ-ҚҰРЫЛЫС» өнеркәсібі жауапкершілігі шектеулі серіктестігі және өз өнеркәсібін ҚР
Кәсіпорын жеке меншік негізінде жеке индивидуалды өнеркәсіп арқасында құрылған.
Кәсіпорынның басқару қызметін оның генеральды директоры – Садыков Д.Б.
Бас бухгалтер – Мауленкулова Н.Н. – кәсіпорынның құжаттық есеп
Кәсіпорынның негізгі көзделетін өндірісі – көркемді кірпіштерді шығару.
Нарықты және негізгі бәсекестерге анализ жүргізу.
Жалпы кәсіпорынның нарықтағы жағдайын және бәсеке жүргізу барысын талдайтын
Кәсіпорынның негізгі кері жақтарын қарастыратын болсақ, бұл: бәсекелестерге қарағанда
Ал оң жақтарына тоқталатын болсақ: өндірістік процеске жаңа ақпараттық
Ал қалған параметрлер бойынша (өндірісті ұйымдастыру, мамандар іріктеу, қаржылық
«ИНТЕГРАЦИЯ-ҚҰРЫЛЫС» ЖШС-гі жалпы айтып кеткендей, көркемді кірпіш бұйымдарын нарыққа
Біздің бұйымның күшті жақтары, ол оның ұзақ мерзімділігі; экологиялық
Өндірісті жоспарлау.
Өндірістік жоспардың негізгі нысаны, бұл - өнімді шығарудың өндірістік
Кесте 7
ӨНДІРІСТІК БАҒДАРЛАМА
№
Көрсеткіштердің аталуы Жылдар
2008 г. 2009 г. 2010 г.
Өнім көлемінің өсу коэф. Шығару көлемі
(өсу коэф. ескеру), нат. бірлік. Өнім көлемінің өсу коэф.
(өсу коэф. ескеру), нат. бірлік. Өнім көлемінің өсу коэф.
(өсу коэф. ескеру), нат. бірлік.
1. Өнім 1 1,0 48 900,0 1,05 51 345,0
2. Соның ішінде: сату-сатып алу келісімдерін ескере отырып өнімнің
Итого: 1,0 48 900,0 1,05 51 345,0 1,1 53
Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын анализдейтін болсақ, 2008 жылы өнімнің 48
Келесі тоқталып өтетін аспекттерімнің бірі бұл «ИНТЕГРАЦИЯ-ҚҰРЫЛЫС» ЖШС-нің тауарды
Схема 3
«ИНТЕГРАЦИЯ-ҚҰРЫЛЫС» ЖШС-тің технологиялық өндірісінің схемасы.
Дайындаушы этап:
Материалдарды іріктеу;
Материалдарды құрғату;
Компонеттер бөлшектеу;
Араластыру.
Өндірістік этап:
Штамптау;
Құю;
Формаға келтіру;
Термоөндіріс.
Кірпішті көркемдету.
Қорытынды этап:
Өнімге декоративті және қорғанысты
материалды бетіне енгізу
Өндірістік процесті бастау алдында, біз жалпы айналыстағы кетеін шығын
Маркетингтік қызмет жоспары.
Қазіргі заманғы маркетинг – фирмаға үлкен пайда әкелу үшін
Жаңа тауарды өндіру және өткізу жүйесін іске асыру үшін
Аналитикалық функция келесі аспектілерді зерттеумен айналысады: тұтынушылар, бесекелестер, тауарлар,
Жоғары айтылып кеткен аспектілерді зерттеп, анализдеу арқылы кәсіпорын маркетологтары
Өндірістік функцияға тоқталатын болсақ, бұл – жаңа тауар өндіруді
Аналитикалық функцияны орындағаннан кейін, нарықтағы жағдайды талдай отырып, маркетологтар
Өткізу фунциясына (сату функциясы): бағалық саясат; тауар қозғалысы жүйесін
Мұнда тауар толығымен сатылуға дайын болғаннан кейін маркетологтар тауарды
Ол үшін біз тауарымыздың бағасын есептейік:
Біздің ЖШС-те бағаны орнатудың келесі әдісі қолданылады:
«орта шығындар + пайда»
Оның формуласы келесідей болады: Б = ( т.ө.қ. +
Мұндағы: Б – баға;
Т.ө.қ. – толық өзіндік құн;
Б.п. – 1 бірлікке болжамды пайда (өзіндік құнның 20
ҚҚС – қосылған құн салығы. 14 %
( 181,8 + 8801603,6 * 0,2 : 489000
Қорытынды: баға – 261,8 теңге (0.25 шаршы метр)
Кәсіпорынның бағалық саясаты.
Кесте 8
№
Объектіні зерттеу барысында қойылатын сұрақтар немесе оны анализдеу әдісі
1 Бағалар – сіздің кәсіпорынның шығындарының қай дәрежеде екенін
2. Бағалардың жоғарлауына не төмендеуіне қандай реакция байқалады? Сұраныс
3. Сатып алушылар сіздің кәсіпорынның тауарларының бағаларына қандай көзқараспен
4. Сатып алушылар белгіленген бағаға қандай көзқараста? Оң Оң,
5. Бағалық стимуляция саясаты фирмамен жүргізіле ме? Қарастырылмаған Мүмкін,
6. Стандартты бағалар саясаты кәсіпорынмен жүргізіле ме? Бастапқы этапта
7. Бәсекелестер бағаларын өзгерткен жағдайда фирма қандай іс-әрекеттер жасайды?
8. Потенциалды сатып алушыларға тауар бағалары белгілі ме? Ия,
Қаржылық жоспар.
Қаржылық жоспар келесі есептеулерді қарастырады:
Таза пайданы жоспарлау
Кірістер және шығыстар балансы
Кіріс және шығыстарды есептеу
Жоспарланған жылға кәсіпорынның қаржылық жоспары
Кәсіпорын активтері мен пассивтерінің болжамды балансы
Таза пайданы жоспарлау
Кесте 9
№
Көрсеткіштер атауы
2008 2009 2010
1
Жинақтау қоры
1. Таза пайда 1105306,7 1156142,5 1207875,0
2. Қорлану қор құралдарының құрулу көзі:
2.1 Жоспарланушы период басына қор құралдарының қалдығы Жаңа өндіріс
2.2 Амортизациялық бөліп шығарулар 487852,0 511312,0 511772,0
2.3 Таза пайдадан бөліп шығарулар
2.4 Тұрақты пассивтердің өсу қарқыны 216002,1 10921,3 -
2.5 Банктің ұзақмерзімді несиесі 2439260
3. Жалпы құралу көздері 4137890,1 2578398,9 2669772,5
4. Жинақтаушы қор құралдарының жұмсалу бағыттары
4.1 Ұзақмерзімді несиені қолдану үшін пайыз мөлшері 682992,8 682992,8
4.2 Негігі қорларды ұйымдастыру шығындары 2439260 - -
4.3 Айнымалы құралдарды ұлғайту шығындары - 10946,4 10853,1
4.4 Ұзақмерзімді несиені жабу - 813086,7 1626173,3
5. Жалпы шығындар 3122252,8 1507025,9 2092354,9
6. Құралдар артықшылығы 1015637,3 1071373 577417,6
Тұтыну қоры
1. Таза пайда 1105306,7 1156142,5 1207875,0
2. Тұтыну қор құралдарының пайда болу көздері
2.1 Жоспарланушы период басына қор құралдарының қалдығы - 110530,7
2.2 Таза пайдадан бөліп шығарулар
2.3 Басқа бөліп шығарулар - - -
2.4 Еңбек ақы төлеу қоры - - -
3. Жалпы құралу көздері 110530,7 226145,0 346932,5
4. Тұтыну қор құралдарының жұмсалу бағыттары
4.1 Еңбек ақы - - -
4.2 қызметкерлерге арналған тұрғын-үй құрылысының қатысу мөлшері - -
4.4 Сыйлық беру - - -
5. Жалпы шығындар - - -
6. Құралдар артықшылығы 110530,7 226145,0 346932,5
7. Құрал жетіспеушіліктері - - -
АҚША ҚАРАЖАТТАР БАЛАНСЫ.
Кесте 10
№ Көрсеткіштер атауы 1.01.08 г. 1.01.09 г. 1.01.10 1.01.11
1. Жыл басына ақша-қаражат мөлшері 250000 36800,4 1270396,7 1325339,9
2. Ақшаның түсуі:
2.1 ҚҚС-ті қоса сатудан түскен қаражат - 12568690 13248605,8
2.2 кредиттер - - - -
2.3 Тұрақты пассивтердің өсуі - 216002,1 10921,3 -
3. Жалпы түсімдер - 12821492,5 13259527,1 13825015
4. Төлемдер:
4.1 Амортизациясыз өнім өндіру шығындары - 8244470,3 8689304,3 9089392,8
4.2 Салықтық төлемдер - 57355,2 61980,9 62519,4
4.3 Негізгі қорларды сатып алу шығындары - - 117300
4.4 Несие бойынша пайыз мөлшерінің төлемдері - 654534,8 682992,8
4.5 Айналым құралдарының нормативі 213199,6 - - -
4.6 Айналым құралдарының өсуі - - 10946,4 10853,1
4.7 Несиені жабу - - 813086,7 1626173,3
4.8 ҚҚС төлемдері - 2024368,9 2204883,6 2300967,4
4.9 Пайдаға салық төлемдері - 570366,6 624089,2 649233,6
5. Жалпы төлемдер 213199,6 11551095,8 13204583,9 14203954,1
6. Период соңына ақша-қаражаттар қалдығы 36800,4 1270396,7 1325339,9 946400,8
«ИНТЕГРАЦИЯ-ҚҰРЫЛЫС» ЖШС кірістері мен шығындары, теңге.
Кесте 11
№
Көрсеткіштер
2005 г.
2006 г.
2007 г.
1. ҚҚС-сіз өткізуден түскен табыстар мөлшері 10561923 11044526,6 11524848,4
2. Толық өзіндік құн 8801603,6 9203772,2 9604040,3
Шартты-айнымалы шығындар 4723449,1 5040531,3 5366545,6
Шартты-тұрақты шығындар 4078154,5 4163240,9 4237494,7
3. Қаржылық қорытындыға кіретін салықтар 59848,9 62073,6 62538,8
4. Баланстық пайда 1700471,8 1778680,8 1858269,3
5. Пайдаға салық 595165,1 622538,3 650394,3
6. Таза пайда 1105306,7 1156142,5 1207875
7. Өнім рентабельділігі, % 12,55 12,55 12,55
8. Сату рентабельділігі, % 10,46 10,46 10,46
«ИНТЕГРАЦИЯ-ҚҰРЫЛЫС» ЖШС қаржылық жоспары
( кірістер мен шығыстар балансы)на 2009 год
Кесте 12
Құралдардың
құралу көзі
Құралдар
бағыты Пайда Амортизация Өзіндік құннан шығарулар Басқа да табыстар
Бюджетке төлемдер
- пайдаға салық 589940 * * * * *
- мүлікке салық * * * 36588 - *
- суға төлемдер * * 16243 * * *
- ҚҚС * * * 2007220 * * *
- жарнама салығы * * * 8304 * *
- Білім алатын мекемелердің мұқтаждықтарына жинақтаулар * * *
- Құқық қорғау органдардың ұстауына мақсаттық жинаулар , сәулеттендірудің
2. Арендналық төлем - - 257500 * * *
3. Банкілік қарыздардың сөндірілуі * * * * *
4.Кап. салымдары * * * * 2439260 *
5.Айн.қорл. ұлғаюы * * * * * * *
6.Жол қорларына қаржы аударылуы * * 54530 * *
7. Әлеуметтік - мәдени шараларға шығындар * * *
8. Тұтыну қорына аударулар 109560 * * * *
9. Жынақтау қорына аударулар 986050 487850 * - *
10. Зейнетақы қорына және әлеуметтік сақтандыру қорына, жұмысбастылық қорына,
11.Период соңына жинақтау қорының қолдылмаған қаражат мөлшері * *
12. Период соңына жинақтау қорының қолдылмаған қаражат мөлшері *
13.Ұзақ мерзімді несие бойынша пайыз дық төлемдер * *
14. Өнімді өндірудің басқа да шығындары * * 7232580
БАРЛЫҒЫ: 1685560 487850 8239220 2067070 2439260 109560 1688870 14810340
Тәуекел жоспары.
Кәсіпкерлік іс тәуекелмен тығыз байланысты, сондықтан кәсіпорында жаңа тауарды
Кесте 13
Тәуекел түрлері Пайдаға зияны
Сұраныстың тұрақсыздығы Бағаның өсуі, сұраныстың төмендеуіне әкеледі
Альтернативті өнімнің пайда болуы Сұраныстың төмендеуі
Бәсекелестердің бағаны төмендетуі Бағаның төмендеуіне
Бәсекелестерде өндіру көлемінің ұлғаюы Сату көлемінің азаюы не бағаның
Салықтың өсуі Таза пайданың азаюы
Тұтынушылардың төлем қабілеті Сатудың төмендеуі
Шикізат, материалдар және тасымалдауға бағаның өсуі Бағаның өсуі себебінен
Жабдықтаушыларға тәуелділігі Бағаның өсуі
Айнымалы құралдардың жетіспеушілігі Несиенің көбеюі
Тәуәкелділік қандай түрлері біздің нарықта кездесетінімен таныстық, бұл тәуекелдің
Ең алдымен, сұраныс тұрақты болу үшін біз бағаны бір
Альтернативті өнім пайда болған жағдайда сұраныс мөлшерін төмендетпеу саясатын
Жалпы айтқанда «ИНТЕГРАЦИЯ-ҚҰРЫЛЫС» ЖШС-тің нарыққа жаңа тауарды ұсынуы экономикалық
Қорытынды.
Қазіргі уақытта басқару ресурстарын жүйелеу мен өндіріс шығындарын үнемдеу
өндірістегі құрал-жабдықтарды ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін ескере отырып, оларды қолданысқа
қоршаған орта минималды немесе мүлдем зиян келтірмейтін технологияларды қолдану;
басқару, өндіру, есеп саясатының жаңа инновациялық әдістерін қолдану;
басқаруды және өндірісті ұйымдастыруға кететін шығын мөлшерін азайту. (ұйымдастыру
Қазіргі кезеңде біздің республикамыздың ұлттық өндірушілерінің көпшілігі Совет уақытысындағы
Жалпы айтқанда, кәсіпорын шығын мен баға арасындағы қатынасты өте
Пайдаланған әдебдиеттер.
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на
«Анализ финансовых результатов деятельности предприятия» В.В. Журавлев журнал «Деловая
Тасмағанбетов Т. А., Әлібекова Б. А., Байболтаева Н. Ә.
Дүйсенбаев К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности: Уч. Пос.
Тасмағанбетов Т. А., Радостовец В. К., Әбленов Д. О.
Шүкімов И.Т., Тамағанбетов Т.А. Бухгалтерлік есеп (әдістемелік ұсыныстар). /
Дүйсенбаев К., Тасмағанбетов Т. Шаруашылық қызметін талдау теориясы. –
Абленов Д.О., Фролов А.А. Методическая и практическая разработка нормативов
Абленов Д.О., Фролов А.А. Организация оборотных средств и производственных
«Практикум по разработке бизнес-плана и финансовому анализу предприятия» Л.Ф.
«Финансовый менеджмент» учебник Е.С. Стоянова;
«Финансы и финансовое планирование» Энтони Гринолл, журнал «Деловая информация»
«Управление финансовой деятельностью предприятия» Коласс Б.
«Методы финансирования инвестиционной деятельности предприятий» Бочаров В.В.
«Введение в рыночную экономику» учебник под ред. А.В. Лившица;
«Инвестиционный менеджмент» Бланк И.А.
«Методы финансирования инвестиционной деятельности предприятий» Бочаров В.В.
Письмо от 19.01.2001 г. № ВБ-6-26/48 «О применении законодательств
«Положение о составе затрат на производство и реализацию продукции
Письмо от 27.04.01 г. № ВТ-6-04/350 «О разъяснениях по
Өндірілген өнімнің өзіндік құнын бағалаудың және пайданы анықтаудың
өндірістік шығын есебі.
№ Шаруашылық операциялардың Дебет Кредит Сома
р/с мазмұны
1 2 3 4 5
Негізгі өндірістің шығын есебі
1 Негізгі өндіріске материал босаты- 901 «Материал- 201,206,208 материал-
лады дар» дар
2 Негізгі өндіріс жұмысшыларына ең- 902 «Өндіріс жұ- 681«Еңбекақы
бекақы есептелді мысшыларының кызметкерлермен есеп
еңбекақысы» айырысу»
3 Өндірістік жұмысшылардың еңбек- 903
ақысы корынан аударым
асырылады
4 Негізгі өндіріс шыганына
шығындар қосылды шығындар» Үстеме шығындар
Үстеме шығындар есебі
5 Материалдар бойынша 931
дар» Материалдар
6 Негізгі өндіріс жұмысшыларына 932 «Қызметкер-
еңбекақы есептелді. лердің еңбекақы- қызметкерлермен
сы» айырысу»
7 Өндіріс жұмысшыларына еңбекақы 933 635 28350
қорынан аударым жүзеге
асырылды Еңбекақыдан аудару Әлеуметтік салық
8 Негізгі кұралдың есебінен жөндеу 934 Негізгі 687 «Жөндеу
шығыны құралдарды 206, 208 «Материалдар»,
жөндеу 681 «Еңбекақы бойынша
қызметкерлермен есеп
айырысу», 635 «Әлеу-
меттік салық»
9 Материалдық емес активтердің амор- 935 «Негізгі құрал- 111-116
тизациясы мен негізгі құралдың дың тозуы
тозуы есептеледі материалдық емес зациясы»,
активтердңің амор- гізгі құралдыің тозуы»
тизациясы»
10 Коммуналдық қызмет көрсету 936 «Коммунал- 671 «Төленуге тиісті
сомасына дық қызмет көрсе- шоттар»
тулер»
1 Жалдың (аренда)
есептелді лемақысы» лық берешектер»
12 Басқадай үстеме шығындар жузеге 938 «Басқадай»
27600
асырылды
13 Үстеме шығындардың өзіндік құны 930 «Үстеме шы- 931-938
есептелді ғындар» дар»
Қосалқы өндірістің шығын есебі
14 Материалдар босатылды 921 «Материал- 201-206, 208 «Материал- 300000
дар» дар»
15 Негізгі өндірістің жұмысшыларына 922
еңбекақы есептелді мысшыларының қызметкерлермен есеп
еңбекакысы» айырысу» -
1 2 3 4 5
16 Өндіріс жұмысшыларының еңбекақы қорынан аударым жүзеге асырылды 923
«Аударым» 635 «Әлеуметтік салық» 18900
17 Үстеме шығындардың сомасына 924 «Үстеме шы-ғындар» 930 «Үстеме
18 Қосалқы өндіріспен орындалған жұ-мыстың өзіндік қрш есептелді 920
19 Негізгі өндіріс шығындарына қосалқы өндірістің қызметі (қызмет көрсетуі)
20 Тараптарға қосалқы өндіріс орын-даған қызмет керсету босатылды 801
«ИНТЕГРАЦИЯ-ҚҰРЫЛЫС» ЖШС кірістері мен шығындары, теңге.
№
Көрсеткіштер
2005 г.
2006 г.
2007 г.
1. ҚҚС-сіз өткізуден түскен табыстар мөлшері 10561923 11044526,6 11524848,4
2. Толық өзіндік құн 8801603,6 9203772,2 9604040,3
Шартты-айнымалы шығындар 4723449,1 5040531,3 5366545,6
Шартты-тұрақты шығындар 4078154,5 4163240,9 4237494,7
3. Қаржылық қорытындыға кіретін салықтар 59848,9 62073,6 62538,8
4. Баланстық пайда 1700471,8 1778680,8 1858269,3
5. Пайдаға салық 595165,1 622538,3 650394,3
6. Таза пайда 1105306,7 1156142,5 1207875
7. Өнім рентабельділігі, % 12,55 12,55 12,55
8. Сату рентабельділігі, % 10,46 10,46 10,46
«ИНТЕГРАЦИЯ-ҚҰРЫЛЫС» ЖШС қаржылық жоспары
Құралдардың
құралу көзі
Құралдар
бағыты Пайда Амортизация Өзіндік құннан шығарулар Басқа да табыстар
Бюджетке төлемдер
- пайдаға салық 589940 * * * * *
- мүлікке салық * * * 36588 - *
- суға төлемдер * * 16243 * * *
- ҚҚС * * * 2007220 * * *
- жарнама салығы * * * 8304 * *
- Білім алатын мекемелердің мұқтаждықтарына жинақтаулар * * *
- Құқық қорғау органдардың ұстауына мақсаттық жинаулар , сәулеттендірудің
2. Арендналық төлем - - 257500 * * *
3. Банкілік қарыздардың сөндірілуі * * * * *
4.Кап. салымдары * * * * 2439260 *
5.Айн.қорл. ұлғаюы * * * * * * *
6.Жол қорларына қаржы аударылуы * * 54530 * *
7. Әлеуметтік - мәдени шараларға шығындар * * *
8. Тұтыну қорына аударулар 109560 * * * *
9. Жынақтау қорына аударулар 986050 487850 * - *
10. Зейнетақы қорына және әлеуметтік сақтандыру қорына, жұмысбастылық қорына,
11.Период соңына жинақтау қорының қолдылмаған қаражат мөлшері * *
12. Период соңына жинақтау қорының қолдылмаған қаражат мөлшері *
13.Ұзақ мерзімді несие бойынша пайыз дық төлемдер * *
14. Өнімді өндірудің басқа да шығындары * * 7232580
БАРЛЫҒЫ: 1685560 487850 8239220 2067070 2439260 109560 1688870 14810340
74
Баланста актив ретінде тіркеледі және келесі есепті кезеңнің пайда
КІРЕТІН
ШЫҒЫНДАР
Ағымдағы есепті кезеңнің пайда мен шығындар шотында шығыстар ретінде
ӨТІП КЕТКЕН
Жалпы (марж.)
кіріс
Таза кіріс
Тұрақты шығындар
Ауыспалы шығындар
Жалпы (марж.)
кіріс
Өткізуден түскен табыс