Мазмұны
Кіріспе
І. «вуздағы Кафедра құжат айналымын Delphi көмегімен
1.1.Есептің қойылымы. 5
1.2.Ақпараттық жүйенің құрылымы. 7
1.3.«Вуздағы кафедра құжат айналымын Delphi программасы көмегімен
1.4.ADO технологиясы.
негізгі бөлім
ІІ. «Вуздағы Кафедра құжат айналымын Delphi көмегімен дамытуды
ақпараттық жүйесін ұйымдастыру
2.1. Delphi негізгі тілінің құралдары 22
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
ХХ ғасырдың соңы азаматтардың индустриялық эрадан информациялық эраға
Соңғы компьютерлік технологиялардың пайда болуы көптеген мекемелердің, өндірістердің,
Деректер қоры, дерктер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ), электрондық
Қазіргі уақытта көптеген мекемелерде, өндіріс орындарында және компанияларда
Осындай мекемелердің бірі – кафедра. Әрбір кафедраның атқаратын
Жұмыстың мақсаты кафедрада жасалатын оқу жоспары есептеу
Жұмыстың маңыздылығы: кафедра құжат айналымын
Жоғарыда айтылғандарға орай курсттық жұмыстың мақсаты «Кафедра
Деректер қоры теориясымен танысу және ДҚБЖ түрлерін қарастырып,
Microsoft Access деректер қорын басқару жүйесінінң құралдарының
«Кафедра құжат айналымын автоматтандыру» деректер қоры қамтитын жұмыстарын
Microsoft Access – те кестелер арқылы деректер
Delphi – де қосымша интерфейсін құру
Microsoft Access – те құрылған кестелерді ADO технологиясын
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден,
Бітіру жұмысының бірінші бөлімінде жалпы деректер қоры және
Қорытындыда қойылған мақсаттарды жүзеге
Бағдарламада модульдің коды келтірілген.
І. «Вуздағы кафедра құжат айналымын Delphi көмегімен
1.1.Есептің қойылымы.
«Кафедрадағы құжат айналымын Delphi программасы арқылы дамыту
Кафедраның құжат айналымын зерттей келе кафедраның жұмысын автоматтандырудың
Кіріс
Шығыс
Оқу жоспарына мына мәліметтері кіреді:
Мамандық аты
Мамандыққа оқуға түсу жылы
Пән аты
Пән компоненттері
Пән түрі
Ақпараттық жүйеде өңделетін құжаттар кіріс және шығыс
Кіріс құжаттары
Жоғарыда көрсетілген мәліметтер негізінде кіріс құжаттары келесі обьектілерден
Факультет (факультет аты, декан, байлансы телефоны, мекен-жайы -
Кафедра(Аты, Факультеті ) – факультеттердегі кафедралар туралы мәліметтер
Мамандық(Аты, Кафедрасы) – кафедралардағы мамандықтар туралы мәліметтер жиналады.
Пән – кафедралардағы оқытылатын пәндер туралы мәліметтер жинақталып,
Пән компоненті (пән аты, компоненттің түрі) – пән
Мамандыққа оқуға түсу жылы – белгілі бір мамандыққа
Кіріс құжаттарына мәліметтер енгізуде деректер қорына жаңа жазбалар
Жоғарыда аталған обьектілерде сақталатын мәліметтер шығыс құжаттарын
Шығыс құжаттары
Кіріс құжаттарының әрқайсысы белгілі бір мәліметерден тұрады. Осы
Мамандық аты
Пән аты
Мамандыққа түсу жылы
Пәннің түрі
Пән компоненті
Жоғарыда аталған шығыс құжаттарының обьектілері кіріс құжаттарының мәліметтерімен
1.2.Ақпараттық жүйенің құрылымы.
Кез келген программаны құрастырудың бірінші кезеңі жобалаудан тұрады-
Мұнда ең басты мәселе программа текстін жазу емес,
Деректер қорының структурасын жобалау мен олардың қатынастарын анықтау
Ақпарат моделі алға қойылған мақсатты бастапқы шешудің кезеңі
Дайын ақпарат моделі өзі бір дайын өнім. Себебі,
Негзігі терминдер
Ақпарат моделін тұрғызудың мақсаты мәліметтерді анық толығымен сипататау
Ақпарат модель обьектілерін анықтау үшін обьект және қатынас
Обьект дегеніміз – олар туралы мәліметтер анықталатын және
Обьект
Сурет 1.2.1. Ақпараттық обьектінің суреттелуі.
Обьектінің, оның қасиеттерін сипаттайтын және бір обьектінің әр
Осы түсініктерді программа жүзінде қарастыратын қарастыратын болсақ, онда
Сонымен деректер қоры деп, ақпарат жүйесіне қажетті барлық
Қарапайым деректер қоры бір кестеден тұрады. Байланыс обьектілердің
Байланыс мағыналардың бөліктерін қосатын түзумен немесе сынық түзумен
Обьектінің өзара әсерін көрсететін – аты;
Дәрежесі немесе қуаттылығы – «бірдің бірге», «бірдің көпке»
Міндеттілік белгісі – міндетті немесе міндетті емес.
Көбінесе байланыстар «бірдің көпке» түрдегі байланыста болады. Бұл
Ақпарат модельдерін тұрғызу ережелері
Енді ақпарат моделін тұрғызуда сақтауға қажет ережелерді келтірейік.
1-Ереже : Кез келген құбылыс бір обьект түрінде
2-Ереже: Әрбір обьект жеке дара анықталуы керек, яғни
Келесі үш ереже ақпарат модельдері әртүрлі обьектілерінің өзара
3-Ереже: Модульде «Көптің көпке» түрлі қатынастың болуы
1.2.2-сурет. Байланыстың «Көптің көпке» түрі.
4-Ереже: «Бірдің бірге» түрлі бір жақты немесе
1.2.3-сурет. Байланыстың «бірдің бірге» түрі.
5-Ереже: Рекурсивті қатынастар жай модельдерге әдетте қолданылмайды.
1.2.4-сурет. Рекурсивті байланыс.
Көріп отырғанымыздай, ақпарат моделін түсінудің қиындығы жоқ, және
1.3.«Вуздағы кафедра құжат айналымын Delphi программасы көмегімен
Оқу жоспары деректер қорын жобалау барысында мынадай талаптар
Факультетте қанша кафедра бар, ол кафедрада қандай мамандықтар
Факультет – мұнда факультет көлеміндегі мәлімет жазылады.
Кафедра – мұнда кафедра мамандықтары көрсетіледі.
Мамандық - әр кафедра бойынша мамандықтардың түрлері көрсетіледі.
Мамандыққа түсу жылы – мамандыққа түскен жылдар көрсетіледі.
Пәндер – кафедра бойынша пәндер тізімін сақтайтын обьект.
Оқу жоспар – программаға қажетті негізгі обьект болып
Енді айтылған түсініктер бойынша мүмкін болатын байланыстарды қарастырайық.
Факультетте бірнеше кафедра болуын ескеріп, Факультет және Кафедра
1.2.5-сурет. Факультет және Кафедра обьектлерінің арасындағы байланыс.
Кафера обьектісі Мамандық обьктісімен, де пән обьектісімен де
1.2.6-сурет. Кафедра, Мамандық және Пән обьектілерінің байланысы.
Жоғарыда көрсетілген байланыс келесіні көрсетеді. Әр кафера бірнеше
1.2.7-сурет. Мамандық, Түсу жылы және оқу жоспар
обьектілерінің байланысы.
Енді әр обьектіні жеке қарастырамыз және оларға қажетті
Обьектілердің ақпараттық атрибуттары
Факультет
Факультет обьектісінің атрибуттары болып қарастырылатын, төмендегі мәліметтер сәйкес
Атауы;
Факультет деканы;
Қысқаша аты;
Телефон;
«Факультет» обьекті. Бұл обьектіде университет факультеттері туралы
Өріс Мәліметтер типі Түсініктеме
Id «Счетчик» Факультет коды
Fac Мәтіндік Факультет аты
SmallFac Мәтіндік Қысқаша аты
Кафедра
Кафедра обьектісінің атрибуттары болып қарастырылатын, төмендегі мәліметтер сәйкес
Кафедра коды
Кафедра аты
Факультет коды
«Кафедра» обьектісі. Факультетте жұмыс істейтін кафедралар туралы мәлімет
Өріс Мәліметтер типі Түсініктеме
ID_Cafedra «Счетчик» Кафедра коды
Name_Caf Мәтіндік Кафедра аты
ID_Fac Сандық Факультет коды
Мамандық
Мамандық обьектінің атрибуттары болып қарастырылатын, төмендегі мәліметтер сәйкес
Мамандық коды
Мамандық аты
Кафедра коды
«Мамандық» обьекті. Мұнда кафедрада дайындалатын мамандықтар тізімі болады.
Өріс Мәліметтер типі Түсініктеме
ID_Special «Счетчик» Мамандық коды
Special Мәтіндік Мамандық аты
ID_caf Сандық Кафедра коды
Пән
Пән обьектінің атрибуттары болып қарастырылатын, төмендегі мәліметтер сәйкес
Пән коды
Пән аты
Кафедра коды
«Пәндер» обьекті. Мұнда кафедрада оқылатын пәндер тізімі болады.
Өріс Мәліметтер типі Түсініктеме
ID_Dis «Счетчик» Пән коды
Dis Мәтіндік Пән аты
ID_caf Сандық Кафедра коды
Түсу жылы
Түсу жылы обьектінің атрибуттары болып қарастырылатын, төмендегі мәліметтер
Түсу жылы коды
Түсу жылы
Мамандық коды
«Түсу жылы» обьектісі. Мұнда әр мамандықтың түскен жылдарының
Өріс Мәліметтер типі Түсініктеме
ID «Счетчик» Түскен жыл коды
Year Мәтіндік Түскен жыл
ID_Spec Сандық Мамандық коды
«Оқу жоспары» обьектісі. мұнда әр мамандықтың оқу жоспары
Dis Мәтіндік Кафедра бойынша оқытылатын барлық пәндер тізімі
Control Сандық Емтихан болатын семестр
Curs Сандық Курсы көрсетіледі
Credit Сандық Кредит есептеледі
SumTime Сандық Барлық сағат саны есептеледі
Component Мәтіндік Компонент аты
View Мәтіндік Пән түрі
Lex Сандық Барлық лекция саны есептеледі
Prac Сандық Барлық практика саны есептеледі
Labor Сандық Барлық лабораториялық сағат саны есептеледі
SRSP Сандық Барлық СРСП саны есептеледі
SRS Сандық Барлық СРС саны есептеледі
lex1 Сандық 1-семетрдегі лекция саны.
Prac1 Сандық 1-семетрдегі практика саны.
labor1 Сандық 1-семетрдегі лабораториялық саны.
SRSP1 Сандық 1-семетрдегі СРСП саны.
Sum1 Сандық 1-семетрдегі барлық сағат саны есептеледі.
lex2 Сандық 2-семетрдегі лекция саны.
Prac2 Сандық 2-семетрдегі практика саны.
labor2 Сандық 2-семетрдегі лабораториялық саны.
SRSP2 Сандық 2-семетрдегі СРСП саны.
Sum2 Сандық 2-семетрдегі барлық сағат саны есептеледі.
lex3 Сандық 3-семетрдегі лекция саны.
prac3 Сандық 3-семетрдегі практика саны.
labor3 Сандық 3-семетрдегі лабораториялық саны.
SRSP3 Сандық 3-семетрдегі СРСП саны.
Sum3 Сандық 3-семетрдегі барлық сағат саны есептеледі.
lex4 Сандық 4-семетрдегі лекция саны.
Prac4 Сандық 4-семетрдегі практика саны.
Labor4 Сандық 4-семетрдегі лабораториялық саны.
SRSP4 Сандық 4-семетрдегі СРСП саны.
Sum4 Сандық 4-семетрдегі барлық сағат саны есептеледі.
lex5 Сандық 5-семетрдегі лекция саны.
Prac5 Сандық 5-семетрдегі практика саны.
Labor5 Сандық 5-семетрдегі лабораториялық саны.
SRSP5 Сандық 5-семетрдегі СРСП саны.
Sum5 Сандық 5-семетрдегі барлық сағат саны есептеледі
lex6 Сандық 6-семетрдегі лекция саны.
prac6 Сандық 6-семетрдегі практика саны.
labor6 Сандық 6-семетрдегі лабораториялық саны.
Srsp6 Сандық 6-семетрдегі СРСП саны.
Sum6 Сандық 6-семетрдегі барлық сағат саны есептеледі
lex7 Сандық 7-семетрдегі лекция саны.
prac7 Сандық 7-семетрдегі практика саны.
labor7 Сандық 7-семетрдегі лабораториялық саны.
SRSP7 Сандық 7-семетрдегі СРСП саны.
Sum7 Сандық 7-семетрдегі барлық сағат саны есептеледі
lex8 Сандық 8-семетрдегі лекция саны.
prac8 Сандық 8-семетрдегі практика саны.
labor8 Сандық 8-семетрдегі лабораториялық саны.
srsp8 Сандық 8-семетрдегі СРСП саны.
sum8 Сандық 8-семетрдегі барлық сағат саны есептеледі
id_year Сандық Түскен жыл коды
Ned1 Сандық 1-семестрдегі апта саны
Ned2 Сандық 2-семестрдегі апта саны
Ned3 Сандық 3-семестрдегі апта саны
Ned4 Сандық 4-семестрдегі апта саны
Ned5 Сандық 5-семестрдегі апта саны
Ned6 Сандық 6-семестрдегі апта саны
Ned7 Сандық 7-семестрдегі апта саны
Ned8 Сандық 8-семестрдегі апта саны
Деректер қорының обьектілері сипатталып болғаннан кейін, олардың арасындағы
Модель обьектілерінің арасындағы байланыстар
Жеке обьектіні ерекшелеумен жеке олардың модельдерін анықтаудан басқа
1.2.8-сурет. Ақпараттық модельдегі атрибуттар мен обьект байланыстар.
1.2.8-суретте көрсетілген бір ақпараттық обьектіер басқамен өздерінің атрибуттары
Жоғарыда айтылғандай, ақпарат модельдерінің мағыналарынан құрылған деректер қоры,
Деректер қорын тұрызу-Біздің құрастырған ақпараттық модель деректер қорын
Кафедра.mdb форматының MS Access деректер қорын құрамыз. Ашылған
1.4.ADO технологиясы.
Деректер қоры Access деректер қорын басқару жүйесінде құрылды.
ADO деген сөз бұл ActiveХ Data Object деген
OLE DB интерфейстерінің жиынтығы барлық Microsoft компаниясының операциялық
ADO-технологиясында жұмыс істейтін қолданбалар Microsoft Access, Microsoft SQL,
ADO-технологиясы Com технологиясында құрылған. Яғни, ADO-ның барлық обьектілерімен
OLE DB Com обьектілерінің жиынтықтарынан тұрады:
Атап айтсақ,
Command
Date Source
Enumerater ADO
Error
Rowset
Session
Transaction
Command команда және оның орындалу механизмі.
Date Source деректер қоймасы
Enumerater ADO Profaider қамтамасыз ету үшін қолданылады.
Error пайда болған қателіктер жайлы мәлімет
Rowset команданың орындалу нәтежесі болып табылатын мәліметтер жиынтығы.
Session бір деректер қоймасымен жұмыс жасайтын обьектілер тобы.
Transaction OLE DB-да транзакцияны басқару.
ADO-технологиясында жұмыс жасау үшін Delphi-де мынадай компоненттер бар:
TADOConnection-Деректер қорына қатынау үшін қолданылады.
TADOQuery-Деректер қоймасымен біріктіру үшін және транзакция жұмысы үшін
TADOTable- ADO құралдарымен қатынауға болатын кестелер.
TADOStoredProc-сақталатын процедуралармен ADO-технологиясымен жасалатын сұраныстар.
TADOCommand және TADODateSet деректер провайдерге SQL тіліндегі командаларды
TADOConnection компоненті.
ADO-технологиясындағы ең негізгі момент ADO провайдерлердің көмегі арқылы
Microsoft JET OLE DB Provider- Access Деректер
Microsoft OLE DB Provider for MS Indexing
Microsoft OLE DB Provider for MS Active Directory
Microsoft OLE DB Provider for Internet Publishing-
Microsoft Data Shaping Service for OLE DB –
Microsoft OLE DB Simple Provider- OLE DB –ның
Microsoft OLE DB Provider ODBC drivers – ODBC
Microsoft OLE DB Provider for Oracle- Oracle деректер
ADO-технологиясындағы транзакцияның Атрибутес қасиеті
Транзакцияны автоматты түрде ашу қажеттігін көрсетеді. Атрибутес екі
Xq ComnuitRetaining- іске қосу
Xq AbortRetaining- істен алу
Атрибутес қасиетінің үш тәсілі бар:
FunctionbeginTrars: Integer алғашқы транзакция құпталған соң жаңа
ProcedureCommiTrans алғашқы транзакция аяқталған соң жаңа транзакция басталады.
ProcedureRollBack- транзакцияны құрайды, бастайды, орындайды.
ADO-да деректерге қатынау стандартты компоненттері TCustom, TADODataSet класының
ІІ. «Кафедра құжат айналымын Delphi программасы көмегімен дамытуды
2.1. Delphi негізгі тілінің құралдары
Delphi ортасы
Delphi ортасы программалау жұмыстарын жоғары дәрежеде қамтамасыз ететін
Бас терезе (Delphi 7-Project1);
Бастапқы форма терезесі (Form1);
Объектілер тармағы терезесі (Object TreeView)
Объектілер инспекторы терезесі (Object Inspector);
Код редакторы терезесі (Unit1.pas)
Код сілтеуіші терезесі (Code Explorer).
2.1.1-сурет
Терезелер бірін-бірі жартылай немесе толығымен жаба орналасады. Бас
Бас терезе.
Бас терезе құрылатын программаның жобасын басқарудың негізгі функцияларын
негізгі менюдан;
құралдар тақталарынан;
компоненттер палитраларынан тұрады.
Бас терезенің барлық элементтері сол жағында тышқанның көмегімен
Негізгі меню Delphi функцияларына өтуге қажет көптеген командалардың
Құралдар тақталары негізгі терезенің сол жақ бөлігінде, негізгі
Негізгі менюдың көптеген командаларын сәйкес командада көрсетілген батырмалар
Бастапқы форма терезесі алғашында экранның ортасында орналасады
Объектілер тармағы терезесі жүйе іске қосылғаннан соң бас
Объектілер инспекторы терезесі
Қолданбада пайдаланылатын кез-келген компонент белгілі бір параметрлар жиынымен
Properties парағында компоненттің қажетті қасиеттері орнатылады, Events
Объектілер инспекторы терезесінің парақтары екі бағаналы кестеден
Объектілер инспекторы терезесінің жоғарғы жағында формада орналасқан компонентер
Код редакторы терезесі (Unit1.pas) форма терезесінің сыртында орналасады
Форма терезесі мен код редактор терезесін батырмасы
Код сілтеуіш терезесі (Exploring Unit1.pas) код редактор терезесінің
Проект құру
Delphi RAD (Rapid Application Development- Қолданбаны жылдам жасау)
қолданбаның интерфейсін (сырт көрінісін) жасау;
қолданбаның функционалдық мүмкіндіктерін анықтау.
Қолданбаның интерфейсі пайдаланушы мен қолданбаның өзара әрекет
Компоненттер визуалды (көрінетін) және визуалды емес (жүйелік) болып
Визуалды компоненттерге батырмалар, тізімдер, ауыстырыпқосқыштар және форманың өзі
алдымен компоненттер Палитрасынан қажетті компоненттер таңдалынып формаға қойылады;
компоненттердің қасиеттері анықталады.
Компоненттердің қасиеттері олардың сырт көрінісін, орнын және іс-әрекетін
Проектінің функционалдық мүмкіндіктері белгілі бір оқиғалар туындағанда
Аты Қызметі
MainMenu Проектінің бас менюі. Компонент күрделі сатылы менюларды
PopupMenu Көмекші немесе локальді меню. Әдетте бұл меню
Label Белгі. Бұл компонент терезеде шағын жазбаларды орналастыруға
Edit Біржолды мәтіндік редактор. Бір жолдық мәтінді шығаруға,
Интернет желісінен алынған компоненттер
«Кафедра құжат айналымын автоматтандыру » қосымшасында Delphi программалау
Қосымшаны құру кезіндегі ең алғашқы қолданылған компонент AdvMainMenu.
2.1.2-сурет
Келесі қолданылған компонент ActionManager1. Бұл компонент программада қосымша
Деректер қорында сақталған мәліметтерді қосымшада бейнелеу үшін келесі
2.1.4-сурет
Интернет желісінен алынған компоненттердің стандартты компоненттерден көптеген артықшылықтары
Келесі мысалдардан көруге болады: TrzTrayIcon компонентінің көмегімен Windows-тың
Яғни, TrzTrayIcon. Animate:= true;
2.1.5-сурет
LMDShapeHint компонентiне мысалды келесі суреттен көруге болады. Бұл
2.1.6-сурет
Суретте көрсетілген формада шығару үшін LMDShapeHint компоненттінің Style
Қорытынды
Бітіру жұмысының барысында келесідей жұмыстар атқарылды: деректер
Деректер қорын пайдалануды толық меңгере отырып көптеген күрделі,
Деректер қорын құру барысында оны неғұрлым универсалды, түсінікті
«Кафедра құжат айналымын Delphi көмегімен дамыту ұйымдастыру» ақпараттық
Жұмыс барысында оқу жоспарын жасаудағы атқаратын жұмысын мүмкіндігінше
Қолданылған әдебиеттер
В.Гофман, А.Хомоненко «Delphi 5». Санкт-Петербург, «БХВ-Петербург» 1999г.
В.Гофман, А.Хомоненко «Delphi 6» Санкт-Птербург, «БХВ-Петербург» 2001г.
Н.Культин. «Основы программирования в Delphi 7». «БХВ-Петербург». 2003г.
В. Гофман, А. Хомоненко. Delphi 5. М: “Кудиц
А. Я. Архангельский. Програмирование в Delphi 6. М:
Баженова И. Ю. Delphi 7 самоучитель програмиста. Учебно
Н. Культин. Основы программирование в Object Pascal на
Шумаков П. В. Delphi 3 и разработка базы
Фараонов В. В. Delphi 5. Учебный курс.-М.: «Номидж»,
С.Бобровский «Delphi 7 учебный курс» СПб: Питер, 2003.
Диго С.М. «Проектирование баз данных» М: Финансы и
Стивен Копустейк «ACCESS шаг за шагом» М: Бином,
Гончаров А. «ACCESS -97 в примерах», Питер,
26