Мазмұны
Кіріспе 10
1 Экономикалық тұрақты дамудың теориялық негіздері 12
1.1 Экономикалық тұрақты дамудың мәні мен мазмұны 12
1.2 Экономикалықті тұрақты дамудағы жүйелік тәсілдің негіздері 16
1.3 Экономикалық өсу стратегиясын қалыптастыру негіздері 28
2 ҚР және ОҚО экономикалық тұрақты
2.1 ҚР және ОҚО экономикалық тұрақты дамудың қарқындық көрсеткіштерін
2.2 ҚР және ОҚО экономикалық және әлеуметтік тұрақты дамудың
3 Экономикалық тұрақты дамудың болашағы мен негізгі бағыттары 55
3.1 Экономикалық тұрақты дамудың тетіктерін реттеу және бағалау 55
3.2 Экономикалық тұрақты қалыптастыруды жетілдіру жолдары 58
Қорытынды 68
Қолданылған әдебиеттер тізімі 70
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Нарықтық экономикаға өтуде және экономиканы реформалауда ең
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, шикізат ресурстарына бай бір қатар дамушы
Экономиканың шикізат секторынан түскен үлкен кіріске ие бола отырып,
Нарық қатынастарында әркімнің жеке әрекеті әртүрлі қайшылықтар мен кедергілер
Бұл кейбір облыстардың, аудандардың (қалалардың) аймақтық даму деңгейінің әртүрлілігіне
Дипломдық жұмыстың мақсаты – экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ететін
Қойылған мақсатқа жету келесі міндеттерді шешуді қарастырады:
экономикалық тұрақты дамудың теориялық негіздерін зерттеу;
ҚР және ОҚО экономикалық тұрақты дамудың қазіргі жағдайын талдау;
экономикалық тұрақты дамудың болашағы мен негізгі бағыттарын анықтау.
Зерттеу обьектісі: ҚР және ОҚО экономикасы
Зерттеу пәні: адам ресурстарын басқару процесінде қалыптасатын экономикалық, құқықтық
1 Экономикалық тұрақты дамудың теориялық негіздері
1.1 Экономикалық тұрақты дамудың мәні мен мазмұны
Экономиканы тұрақты дамудың басты мақсаты — дамыған, өркениетті ел
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев біздің елде он жыл
Болашақ ұрпаққа, олардың өмір сүру ортасына қамқорлық ету тұрақты
Тұрақты дамудың көптеген анықтамалары мен көрсеткіштері қалыптасуда. Олар кең
Тұрақты даму қажеттілігі туралы К.Джанбуршин өзіндік ойын былай деп
2002 жылы «Тұрақты дамуды институтционалдық нығайту» бағдарламасы бойынша Қазақстан
Тұрақты дамудың бұл концепциясының негізгі мақсаттары:
- барлық қоғамның тұрмыс
тіршілік әрекетінің табыс, тұтыну, білім алу, денсаулық, қауіпсіздік, бостандық
- елдік қауіпсіздігінің ұзақ мерзімдік әлеуметтік және экономикалық аспектілерін
- даму және табиғатты пайдаланудың маңызды мәселелері
туралы шешім қабылдауда әлеуметтік серіктестік жуйесін құру.
Тұрақты даму теориясының біржақты экологиялық өрбуінің өзіндік қарама-қайшылықтары аз
1. Ресурстардың таусылу шегі. Ресурстардың жетіспеүшілігі Мальтустың теориясының дәстүрлі
Алтын қорының қазіргі таңда игеру мүмкіндігі 9 жыл, қалайы
Минералдардың орнын алмастыру, әрине, ресурстардың жалпы жетіспеүшілігінің әсерін тежейді.
2. Қоршаған ортаны ластаудың шегі. Қоршаған ортаны ластаудың шеткі
3. Экологияның бұзылуы. Адамның іс-әрекетінің қоршаған ортаға кері әсерінің
Осы дәлелдерге сүйене отырып, «нөльдік өсуді» жақтаушылар мынадай қорытындыға
Әйтсе де, бұл «нөльдік өсу» концепциясы теориялық тұрғыда да,
Экономиканы тұрақты даму мәселелерін жүйелік тәсіл арқылы зерттейтін болсақ,
Біріншіден, елдің әлеуметтік-экономикалық жүйенің қызмет ету және даму барысының
Бүгінгі күннің негізгі мақсаты экономиканың нарықтық қатынастары дамуының тұрақтылығы
Экономика тұрақтылығы әлеуметтік тұрақтылықты жасағанымен, экологиялық тұрақсыздықты тудыруы мүмкін.
Ал, ол қаржыландыру кезі — тек экономика жүйелерінен туатын
Қорыта келгенде, экономика және әлеуметтіліктің даму тұрақтылығы өте көп
Ал, оның кызметінің өзгешелігі басқа барлық қалған категориялар қызметтеріне
1.2 Экономикалықті тұрақты дамудағы жүйелік тәсілдің негіздері
Адамдардың шаруашылық қызметі «орта» деп аталатын белгілі бір кеңістікте
Әлеуметтік-экономикалық ортаның да адамдардың шаруашылық қызметіне әсері өте үлкен.
Әлеуметтік орта, әдетте қоғамның экономикалық ұйымдастырылуы немесе экономикалық деп
Егер ғылымның тарихи даму мәселелеріне келетін болсақ, онда біз
Экономикалық жүйе ұғымы туралы әртүрлі көзқарастарды кездестіруге болады, соған
Бүтін жүйе ретінде оның құрылымы өте күрделі және элементтерінің
АҚШ профессоры Фритьоф Капраның айтуынша, кез келген әлеуметтік жүйені
Экономиканы тұрақты даму мәселелерін жүйелік тәсіл арқылы зерттейтін болсақ,
Әлеуметтік-экономикалық жүйенің мониторингі — жүйенің құрылымы мен тиімділігін экономикалық
Мониторингтің негізгі міндеттері:
мониторинг объектісін басқарудың тиімділігін жоғарылату;
тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ететін қолайлы
жағдайлар жасау, ұлттық экономикаға инвестиция тартуға қолғабыс ету;
елдің ресурстық-энсргетикалық қорларын сақтау;
мониторингтің мәліметтері негізінде экономикалық саясатты
ғылыми дәлелдеу, экономикалық
қамтамасыз ету;
әлеуметтік-экономикалық саясаттың мақсаттарына жетуге
бағытталған макроэкономикалық, салалык және аймақтық жоспарларды ақпараттық қамтамасыз ету;
мониторингтің мәліметтерін, экономикалық болжамдардың
дұрыстығын қамтамасыз етуге, әлеуметтік-экономикалық саясатты
ғылыми дәлелдеуге пайдалану;
мемлекеттік орындар жасаған келісім шарттарының және
міндеттемелерінің орындалуын талдау;
мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігіне зиян келтіретін
жағдайлардан алдын-ала сақтандыру.
Мониторингтің такырыбына мыналар жатады:
өндірістің құрылымы және өсімділігі (динамикасы);
мониторинг объектілерінің қаржылық және экономикалық жағдайы;
мониторинг объектілерінің негізгі құралдарының жағдайы, өндіріске озат технологияны енгізу;
инвестициялық іс-әрекет;
экономикалық талаптарды және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану;
еңбек ресурстарын пайдалану;
мониторинг объектілерінің статусына және қызмет етуіне қарасты құқықтық мәселелер
Экономиканы реформалаудың қазіргі кезеңінде шаруашылық кешендерінің дамуы әлеуметтік-экономикалык процестердің
Экономикалық реформаны одан әрі дамудың барысын жан-жақты зерттемеу реформаның
табиғи ресурстардың саны мен сапасы;
еңбек ресурстарының саны мен сапасы;
негізгі капиталдың (қаржылык ресурстардың) көлемі;
технология (өндірістің техникалык-технологиялык деңгейі);
екіншіден, экономикалық потенциал Қазақсган
Басқаларға келетін болсақ (мұнай, көмір, қара және түсті металдардың
сапасы бойынша салыстырмалы түрге келтірілген ауыл шаруашылығында пайдаланылатын жер
адам басына шаққанда суды жылдық. пайдалану (көлемі куб, м);
халықтың тығыздығы (1 шаршы шақырымдағы адам саны);
халық шаруашылығы салаларында бір адамға шаққандағы
негізгі қорлар;
бір адамға шаққандағы қаржыландыру көлемі (мың теңге);
халық шаруашылығының барлық салаларындағы адам басына шаққандағы электрэнергиясын тұтыну;
1000 адамға шаққандағы жұмысшылардың саны (адам);
адам басына шаққандағы өндірілген өнеркәсіптік өнім (мың теңге);
әлеуметтік инфрақұрылымдар салаларының ендірістік потеициалы (балл). [10]
Республиканың аймақтарында мол ірі экономикалык потенциалдың болуы, олардын өміршеңдігін,
1. Тұрақтылық деңгейі аймақта өндіргіш күштердің дамуы мен
қоршаған ортаны сақтаудың қалыптасқан тепе-теңдігін
өндірістің даму қарқыны мен табиғатты қорғау
кеткен шығындардың өлшемділігін көрсетеді.
есептеу Қазақстанның барлық аймақтары
Өйткені, экологиялық жағдай елдің барлық аумақтарында күрделі,
ал кейбір облыстарда апатты
байыпты құрылымдық қайта құруды іске асырудың қажеттілігіне
байланысты нарыққа өту барысында тепе-теңдікті шаруашылық
кешенін құру адамның шаруашылық іс-әрекеттері мен қоршаған
ортаны қоргау арасындағы бұзылған тепе-теңдікті қайта қалпына
келтіруге тиіс. Осы айтылғандарды
аймақтағы өндіргіш күштердің даму деңгейін көрсететін
адамның шаруашылық іс-әрекетінің жинақталған қорытындысы
болып табылатын бір адамға шаққандағы жалпы қосымша құн
өндіру (теңге);
жалпы көрсеткіш - ол аймақтағы экологиялық жағдайды
сипаттайтын антропогендік қайта құрылудың индексі;
бір адамға шаққандағы банк капиталының
2. Бәсекелестік мүмкіндік деңгейі мына көрсеткіштермен сипатталады:
республикадан шет елдерге сатылған өнеркәсіп өнімдерінің
барлық өндірілген өнеркәсіп өнімдерінің жалпы көлеміндегі үлес
салмағы;
ауылшаруашылық өнімдері бойынша да осындай керсеткіштер (%);
минералдық шикізаттар бойынша да осындай көрсеткіштер (%);
жалпы өндірілген өнімнің
өндірістің жалпы көлеміндегі өндірілген өнімнің үлес салмағы, (%).
Дағдарыстың деңгейін мына көрсеткіштермен бағалауға болады:
жұмыссыздық деңгейі (%);
өмір деңгейі (халықтың ақшалай табысының тұтыну бюджетінің ең азына
инфляцияның деңгейі (%);
берешек қарыздардың алашақ қарыздардан көптігі;
өндірістердің залалдығы.
Жергілікті жердегі ерекшеліктерді есепке алу үшін, бірінші кезекте, оларды
Қазақстан аймақтарындағы әлеуметтік-экономикалық жағдайды талдау, аймақтардағы инвестициялық құлдырау тереңдігінің
1. Жергілікті жердің нарыққа енудегі бастақы сәтінің жағдайлары:
табиғи-ресурстық потенциалдың ерекшеліктеріне байланысты аймақтардың салалық мамандандырылуы;
қалыптасқан өндірістік, инновациялық, экспорттық (өнімді
сыртқа шығару) және еңбек потенциалы;
аймақтың арнайы мемлекеттік қызметтерін бірінші кезекте,
қорғаныс, транзиттік (аралық жүк өткізу), сыртқы экономикалық
және басқалардың орындалуына байланысты нарыққа икемсіз,
теңестірілген экономикалық салалық құрылымының қалыптасуы;
көлік және жұмыс күшін қалпына келтіру шығындарының
едәуір айырмашылықтарын тудыратын географиялық орны;
әлеуметтік ортаның даму деңгейі.
2. Жергілікті жердің реформа жүргізудегі стратегиясы:
жекешелендірудің көлемі және қарқыны, меншік түрін өзгерту;
қаржылық нарықты, бағалы қағаз нарығын құрудың тенденциялары;
нарықтың өзгертулерін, оның ішінде бюджеттік саясаттың жетілу ерекшеліктері мен
банктік жүйенің, инвестициялық институттардың, басқа да
нарықтық инфрақұрылымдардың типтері мен масштабтары;
аймақта жүргізіліп отырған экономикалық саясаттың ерек-шеліктері. Мысалы, протекционистік саясат,
шетелдік инвестиция тартудағы аймақтық ерекшеліктер;
жергілікті өкімет орындарының экономиканы тұрақтандыру әлеуметтік жағдайды жақсарту барысында
3. Әлеуметтік-экономикалық өзгерістердің нәтижелілігі және жергілікті жердің нарықтық катынастарға
қалыптасқан меншік түрлерінің өзара қатынастары;
инвестицияның климаттық қолайлылығының деңгейі;
қаржы, инвестиция және құнды қағаздар
нарықтың инфрақұрлымының жетілгендігі;
инвестициялық ортадағы нарықтық өзгерістердің аймақтағы әлеуметтік-экономикалық қайта
Елдің және аймақтың бәсекелестік қабілеттілігін зерттеудің тағы бір жолын
Жергілікті жердің саясатын іске асыру тетіктерін, әдістері мен құралдарын
Бұл принциптер мыналар:
мемлекеттер мен жеке аймақтардың мүдделерінің үйлесімді
сай келуі, шаруашылық кешеннің барлық элементтерін адамның,
коғамның және табиғаттың қажеттіліктеріне сай даму;
аймақаралық жәнс мемлекетаралық байланыстар жүйесін құруда және оларға
жалпы мемлекеттік мүдденің басымды болуын қамтамасыз ету;
шаруашылық жүргізүші субъектілердің бірыңғай әлеумет
тік-экономикалық және құқықтық кеңістікке тауар, еңбек және
аймақтық ұдайы өндіріс процесін оның экономикалық потенциалының деңгейі мен
әлеуметтік-экономикалық даму, экономиканы реформалаудың әлеуметтік салдарын жұмсарту және бұл
аймақтардың экономикалық дербестігін және олардың өз ресурстарына бағдар ұстауы
аймақтық орындардың жер-су ресурстары, өсімдіктер мен малдарды, өндірістік-экономикалық және
Қазақстандағы әрбір жергілікті жердің әлеуіметтік-экономикалық тұрақтылығын жасаудың өзіндік күрделілігі,
Сурет 1. Жергілікті жердің тұрақты даму құрылымындағы механизмдік жиынтықтар
Демек, әрбір құрылымның жеке механизмін жетілдіру жолында оның өзіндік
Қазақстан экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі — ол қазіргі бар
Елдің бәсекелестік қабілеттілігі теориясының негізін қалаған Майк Портер экономиканың
1. Факторлық жағдайлар - осы салада жетістікті бәсекеге қажетті
Сұраныс жағдайлары - осы саланың өнімі мен қызметіне ішкі
Тектес және қостаушы салалар, халықаралық нарықты бәсекелестік қабілеттілігі бар
Саланың стратегиясы, оның құрылымы, бәсекелестіктері мен ішкі рыноктағы бәсекелестіктің
Осыған орай, аймақтық экономиканың бәсекелестік қабілеттілігін талдау барысында ресурстық
Қазіргі кезеңдегі мемлекеттік инвестициялық саясат шаруашылық субъектілерінің капиталға қажеттілігін
Өнеркәсіп кәсіпорындарын қаржылық сауықтыру саясатының негізгі бағыттары:
Экономикалық мәні бар қаржылық тұрақты өнеркәсіптік кәсіпорындарды олардың
экономикалық мәні бар кәсіпорындарды қаржылық сауықтыру мақсатында сыртқы басқаруды
экономикалық мәні бар кәсіпорындарды қаржылық
жергілікті бюджеттердің қаражаттары және тартылған қаражаттар есебінен қаржылық сауықтыру
өнеркәсіптік кәсіпорындарды қайта ұйымдастыру барысында олардың инвестициялық тартымдылығын көтеру,
банкроттықты болдырмау және кәсіпорындарды қаржылық сауықтыруды қамтамасыз ететін сертификаттык
Мемлекеттің инвестициялық саясатын іске асыруға қатысуының түрлері:
үйлесімді инфрақұрылымдар құру арқылы делдалдық және ұйымдастырушылық қызмет көрсету
инвестициялық жобаларға қатысушыларға тікелей іс-әрекеттерді іске асыру;
жеке инвестормен қатар, бірлескен
республикада басымдылықты жобаларды іске асыру мақсатында әртурлі
Біз экономиканы тұрақты дамудың экономикалық потенциалын зерттеуде, оның негізгі
1. Табиғи ресурстар:
жер көлемі (шаршы, шақырым), ауыл
минералдық шикізаттын кен орны (түрі, қоры, кен орнының ауданы,
су ресурстары (жер бетіндегі су, жылдық ағу, ең аз
жануарлар дүниесі ресурстары (кәсіптік түрлері: аңшылық және балықтың қоры,
орман ресурстары (табиғи орманның жалпы ауданы, екпе ағаштар және
дем алу орны ресурстары (қорықтар,
2. Өндірістік ресурстар:
өнеркәсіптік (тұтас, салалык кесінді және меншіктік түрлері бойынша);
өнеркәсіптік кәсіпорындардың саны, олар орналасқан аудан,
соның ішінде қалалык жерде, селолық жерде, негізгі қорларының
құны, соның ішінде өндірістік, өндірістік емес, негізгі өнеркәсіптік
қорлардың моральдық және физикалық тозуы, соның ішінде негізгі құрал-саймандар,
өндірістік аудан, оның ішінде пайдаланылмайтыны;
қойма орындары, оның ішінде пайдаланылмайтындары;
натуралдық түрдегі өнім шығару көлемі, өнеркәсіп өнімінің (жұмысының, қызметінің
ауыл шаруашылығы тұтас, салалық кесіндіде және меншік
ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының саны, ауыл шаруашылығына пайдаланылатын
мал мен құстың басы мал шаруашылығы өнімінің түрлері
бойынша, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу қуаттары, жартылай фабрикат және
қайта өңделген өнімнің еткізу көлемі;
өндірістік ауданның бары, мал мен құсты ұстайтын қоракопсы, қойма
ауыл шаруашылығы техникалары және құрал-саймандарының бары, соның ішінде фермерлік
ауыл шаруашылығы техникасынын және құрал-саймандарының
ауыл шаруашылығының негізгі қорлары;
3. Өндірістік инфрақұрылым:
көлік (темір жолдар, сипаты, жұмысы; автожолдар, сипаты, жұмысы;
сипаты, жұмысы);
қалалық электрокөліктер, әуе көліктері (сипаты, жұмысы).
құбыр көлігі, (сипаты,жұмысы), су көлігі, (сипаты, жұмысы);
байланыс (өндірістік және әлеуметтік іс-қимылының сипаты,
қалалық және ауылдық жерлерде);
сумен жабдықтау және канализация (сипаты және жұмысы);
электр энергиясымен қамтамасыз ету (сипаты және жұмысы);
жылумен қамтамасыз ету (жұмыс көрсеткіштері, физикалық
және экономикалық сипаттары);
құрылыс (саны, құрылыс мекемелерінің қуаттылықтары жұмыс түрлері бойынша, жұмыс
экология (тазарту құрылыстарының қуаттылықтары түрлері бойынша, табиғи
4. Демографиялык потенциал: халық саны, жынысы және жас құрамы,
5. Әлеуметтік инфрақұрылым: денсаулық сақтау (қала, ауыл), білім беру
6. Халыктың өмір сүру деңгеій: тұрғын үймен қамтамасыз ету,
халыққа дәрменді қызмет көрсету көлемі, нарықтағы
Біздің мемлекеттің алдында тұрған шешуі
Экономиканың тұрақты дамуындағы жүйелік тәсілдің методикалық негіздерінің өзі, оның
1.3 Экономикалық өсу стратегиясын қалыптастыру негіздері
Экономикалық өсу - әлеуметтік мәселелерді үйлесімді шешудің негізі,
Өз жағынан қамтамасыз етілген қажеттілік пен оның жаңа түрлерінің
Қоғамның қажеттіліктері өсіп отырады және сапа жағынан өзгереді. Бірінші
Экономикалық өсу мәселелері мына бірізділікте қарастырылады: біріншіден, оның түсінігі
Экономикалық өсу екі өзара байланысты тәсілмен анықталады және өлшенеді:
Қай елдің болмасын экономикалық өсуі алты негізгі факторлармен анықталады.
Экономикалық өсу факторларына АҚШ және Еуропа елдерінде жүргізілген зерттеулер
Көптеген артта қалған елдердің экономикалық өсуге жету үшін едәуір
1. Кейнстік теория экономикалық өсуді көбінесе сұраныс факторы көзқарасы
2. «¥сыныс экономикасы» концепциясын жақтаушылар эконо-микалық жүйенің өндірістік потенциалын
3. Әртүрлі теориялық бағыттағы экономистер жылдам экономикалық өсудің өнеркәсіптік
Өнеркәсіптің инфрақұрылымы дамымаған елдерде еңбек өнімділігі баяу көтеріледі. Еңбек
«Қазақстан-2030» стратегиясында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев «Біздің салауатты
мемлекеттің белсенді рөл атқара отырып, экономнкаға араласуының шектеулі болуы;
макроэкономиканы тұрақтандыру;
инфляцияны төмендете отырып, стратегиялық экономика-
лық ілгерілеуге бағыттау;
экономиканың нақты секторын сауықтыру, фискальды жәие
монетарлық қатаң шектеулер
әлеуметтік саясат;
кәсіпорындарды жекешелендіру;
өзіміздің энергетикалық және өзге де табиғи ресурстары-
мызды игеруді жалғастыру;
шетел инвестицияларын тиісінше қорғау;
Қазақстан үшін индустриялы технологияны қалыптастыру;
өндірісті диверсификациялау.
Бұл принциптер елдің экономикалық өсуі барысында тұрақты сақталуда. Сонымен
Ұзақ мерзімдік экономикалық өсу ішкі қаржы ресурстарымен қамтамасыз етуге
Дүниежүзілік тәжірибеге сүйенсек, даму мүмкіндіктері Қазақстанға ұқсас мемлекеттер экономикалық
Бүл стратегиялардың Қазақстанға қолайлылығын анықтау үшін ұлттық экономиканың табиғи
Егер жұмыс күшін алатын болсақ, онда Қазақстан халық саны
Өтпелі кезеңдегі экономиканың жаппы дағдарысына инвестициялық белсенділіктің терең төмендеуі
Шетелдік капитал экономиканың нақты секторына кең көлемді ұзақ мерзімдік
Қазіргі кезеңде негізгі капиталдың маңыздылығына карамастан, айналым капиталына инвестицияның
Шетелдік инвесторлар кеңесінің тоғызыншы алқа мәжілісінде Қазақстан Республикасының Президенті
Н. Ә. Назарбаев мынадай өте маңызды бағыттарға тоқталып өтті.
Кедендік ережелерді жетілдіру бағытында да бірсыпыра шешімдер қабылданды. Көптеген
Инвестициялық климаттың тартымдылығының маңызды құрамының бірі - сот жүйесінің
Индустриалдық-инновациялық саясат арқылы құрылымдық ережелерін орындау экономикамыздың шикізаттық бағытқа
Индустриялық өндірісті дамуға бағытталған іс-шаралар жүйелі түрде жүргізілмеді, әрі
Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдардағы индустриялық-инновациялық бағдарламасының мақсаты-елдегі тұрақты даму
Американдық жетекші ғылыми парктерді немесе инновациялық орталықтарды құруда жеке
АҚШ-тың инновациялық орталықтары алғашқы кезде ұлттық ғылыми қормен қаржыландырылды.
Егер біздің индустриялық-инновациялық бағдарламаға келетін болсақ, ол негізінен жалпы
Бағдарламаны үш кезеңде іске асыру көзделген болатын.2003-2005 жылдарға созылатын
2005-2010 жылдардағы екінші кезеңде жеке сектордың ынтасын зерттеуге, жобаларды
2011-2015 жылдардағы үшінші негізгі кезеңде ұйымдастырушылық іс-әрекетті ретке келтіру,
Өнімнің әр бірлігіне капитал шығынының деңгейінің жоғары болуы ғылыми
Белсенділік қабілеттілікті жоғарылатудың негізгі мәселелері -менеджменттің деңгейін көтеру, еңбек
Дамыған елдерде өткен ғасырдың екінші жартысында ғылыми парктер мәселелеріне
2-суретте аймақтық, аумақтық әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықты анықтаудың жан-жақтылығы қарастырылған. Оның
Сурет 2. Әлеуметтік-экономикалық тұрақтылық жүйелері
Мысалы, экономиканы тұрақты түрде дамытып әлеуметтікті кеміте беру толыққанды
Белгілі бір облыстағы аудандар мен қалалар, елді мекендердің тұрақты
Сонымен, дүниежүзілік тәжірибені, қазақстандық бағдарламаларды (шетелдік тауарды алмастыру, инновациялық
Экономикалық тұрақты дамудың теориялық негіздерін зерттеу нәтижелері бойынша келесі
1. Экономиканы тұрақты дамудың басты мақсаты - дамыған, өркениетті
2. Тұрақты дамудың мәні - қазіргі кезеңдегі қажеттіліктерді қанағаттандырумен
3. Экономикалық өсу - әлеуметтік мәселелерді үйлесімді шешудің
4. Тұрақты экономикалық дамудың аймақтық аспектілері негізінен қазақстандық ғалым
5. Қоғамдық тұрақтылықтың даму қозғаушы көздері: әлеуметтік, экологиялық, экономикалық
2 ҚР және ОҚО экономикалық тұрақты
2.1 ҚР және ОҚО экономикалық тұрақты дамудың қарқындық көрсеткіштерін
«Бүгінде біздің зкономиканы жекеменшікке және кәсіпкерлікке арқа сүйейтін барынша
Бұл жеткен жетістіктер-ұлттық экономиканы реформалау жылдарының негізгі қорытындысы. Экономиканы
біріншіден, әкімшілік жоспарлы жүйені күйретсе болды, өміршең нарық механизмдері
екіншіден, экономикалық реформаға қадам баспай тұрып, оның теориялық-әдістемелік негіздері
Бұдан шығатын қорытынды: экономика тұрақты даму кеңістігіне шықты, дегенмен
Біз тұрақты экономикалық дамудың ғылыми негізін тек өткен реформалау
Бұрынғы одақтық экономиканың ыдырауына байланысты Қазақстан тәуелсіз мемлекеттер қатарында
Бірақ, казір қалыптасып отырған экономикалық дамудың дағдарыстан кейінгі, дәлірек
Реформалау жылдары ішкі жалпы өнім 39 пайызға төмендеді, өнеркәсіптік
Әйтсе де республика экономикасының дамуын бұлай тұтас қарау көп
Қазақстан экономикасының реформалар басталған кезден бүгінгі таңға дейінгі даму
Нарықтық қайта құрудың екінші кезеңі елде 1993 жылдың караша
Реформаның екінші кезеңінің басты қорытындысы — негізі өзіндік, жаңа
Экономиканы либерализациялау. Экономикада нарықтық тетіктерді іске қосу және жаңа
Жеке сектордың басымдылығымен көп укладты экономиканың негізін құру. Жалпы
Нарыктық экономиканың институттары мен инфрақұрылымының дамуы. Нарықтық инфрақұрылымның негізі
Біршама тепе-тең тұтыну рыноғын кұру. Экономикалық жүйенің өзгеруі қысқа
Қаржылық тұрактылық. Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету барысында да бірсыпыра
Күрделі экономикалық ауыр мәселелердің орын алғанына қарамастан, экономиканы
Көрсетілген жетістіктермен қатар, елдің экономикасын реформалаудың екінші кезеңінде біршама
Экономиканы реформалаудың үшінші кезеңінде (1997-2002жж.) өндірістің әлденуі анық көрініс
Бұл мәселелерді шешу реформалаудың үшінші кезеңінде институционалдық өзгерістерді қомақты
Осы кезеңде іске асырылған көптеген қадамдардың арасында өте прогрессивтік
зейнетақы реформасын өткізу. Жеке азаматтардың зейнетақы қаражаттары жинақтау қорлары
жекешелендіру процестерін және
өңдеүші өнеркәсіп кәсіпорыіндарын қайта құруға бағытталған отандық тауар
отандық банк секторын одан әрі нығайтуға және халықтың қаражатын
халықаралық нарықтағы баға конъюктурасының өзгеруіне байланысты елдің бағынышты болмауын
Республика экономикасын реформалаудың барлық кезеңдерінде өтпелі экономикаға тән екі
өткен уақытта үстемдік еткен экономикалық жүйенің негізін қалаған белгілер,
реформалауға дейінгі елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайы.
Қазақстандағы негізгі әлеуметтік-экоыомикалық көрсеткіштер бойынша 2010 жылды 2006 жылмен
1-кесте
Қазақстандағы негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштердің индекстері (алдындағы жылға пайызбен)
Көрсеткіштер 2006 2009 2008 2009 2010
Халық саны 99,8 100,1 100,6 100,8 101,0
Экономикада жұмыспен қамтылғандардың саны 108,7 100,2 104,1 102,8 101,8
Жұмыссыдардың саны 86,1 88,5 97,3 98,0 97,2
Орташа айлық жалақы 120,4 117,5 113,8 121,7 120,2
Жалпы ішкі өнім 113,5 109,8 109,3 109,4 109,7
Түпкілікті тұтыну шығыны 109,6 105,0 104,2 110,9 111,5
Өнеркәсіп өнімі 113,8 110,5 102,1 110,1 104,8
Ауыл шаруашылық өнімі 117,3 103,4 102,1 98,9 107,3
Негізгі капиталға инвестициялар 117,3 103,4 116,6 123,1 131,1
Бөлшек сауда айналымы 144,7 110,6 109,9 118,2 113,5
ТМД елдерімен сыртқы сауда айналымы 115,7 108,2 132,0 147,8
Жалпы пайдаланудағы көліктін жүк айналымы 117,5 88,0 109,8 109,0
Өткен жүйемен байланысты Қазақстан экономикасын реформалауға күрделі және де
жаңа тәуелсіз мемлекеттерден
Қазақстанның өтпелі экономикасы біртұтас экономикалық жазықтықта бұрынғы қалыптасқан республикааралық
Қазақстанда ауысу процесі
инфрақұрылымдардың жоқ кезінде, сапалы және өзара қарама-қайшы емес
ел нарықтық экономикаға ауысу процесінің басталуынан әлдеқашан бұрын
Қазақстан экономиканы реформалаудың алгашқы екі жылын рубльдік кеңістікте еткізді.
Осы жағдайда Қазақстан экономиканы реформалауды бастап, өтпелі кезеңге аяқ
макроэкономикалық тұрақтылық, экономиканы сауықтыру және оны жүйелік дағдарыстан алып
нарықтық қатынастар, институттар және экономиканы реттеу тетіктерін қалыптастыру және
экономиканы өсу траекториясына шығару [31].
Енді Оңтүстік Қазақстан облысының негізгі әлеуметтік-экономикалық керсеткіштерінің индекстеріне тоқталып
2-кесте
Оңтүстік Қазақстан облысының негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерінің индекстері (алдындағы жылға
Көрсеткіштер 2006 2009 2008 2009 2010
Халық саны 99,5 99,9 100,6 112,6 122,3
Экономикада жұмыспен қамтылғандардың саны 104,8 102,1 99,6 100,4 101,8
Жұмыссыдардың саны 83,9 81,5 78,7 75,5 74,1
Орташа айлық жалақы 125,6 125,0 110,0 129,4 135,4
Жалпы ішкі өнім 97,5 83,3 190,1 111,7 110,5
Түпкілікті тұтыну шығыны 121,5 102,3 110,8 128,7 130,9
Өнеркәсіп өнімі 114,0 119,2 113,0 102,7 105,2
Ауыл шаруашылық өнімі 210,5 228,3 347,7 353,3 362,5
Негізгі капиталға инвестициялар 93,1 105,1 105,9 129,8 126,8
Бөлшек сауда айналымы 100,6 104,6 120,2 124,2 127,4
ТМД елдерімен сыртқы сауда айналымы 191,5 103,3 94,5 109,7
Жалпы пайдаланудағы көліктін жүк айналымы 121,9 101,7 103,7 95,0
Оңтүстік Қазақстан облысының негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерінің индекстері бойынша 2010
Экономиканың дамуын тек белгілі статистикалық көрсеткіштер дәрежесінде бағалаймыз да,
аумақтық, аймақтық экономиканың даму деңгейіндегі тұрақтылық жағдайын анықтайтын көрсеткіштер;
тұрақсыздандыру бағытындағы экономикалық статистикалық көрсеткіштер;
тұрақты (тұрақсыз) даму бағытындағы экономикалық көрсеткіштер.
Мұндай көрсеткіштерді республика, облыс, аудандар мен қалалар аймақтарында қолданып,
2009 жылдың 1 қазанына облыс бюджетінің табыстары 106312,3 млн.
3-кесте
Оңтүстік Қазақстан облысының тұрақты дамуының негізгі экономикалық көрсеткіштері (млн.
2009ж. 1 қазанына кассалық орындалу, мың теңге Есеп беру
I. Табыстар 106312535,6 98,5
Салықтар түсімдер 26524796,7 98,4
Салықтық емес түсімдер 290708,4 130,1
Негізгі капиталды сатудан түскен кіріс 8422008,9 88,9
Алынған ресми трансферттер 71075021,6 99,8
II. Шығындар 104073926,7 94,8
III. Операциялық сальдо 2238608,9 -
IV. Таза бюджеттік несиелеу -3975,6 -
Бюджеттік несиенің өтелуі 3975,6 9,6
V. Қаржы активтерімен операциялар сальдосы 976936,4 -
VI. Бюджет тапшылығы (профицит) 1265648,1 -
VII. Бюджет тапшылығын (профицитті пайдалану) қаржыландыру -1265648,1 -
2009 жылдың 1 қазанына 2010 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда
2009 жылдың 1 қазанына мемлекеттік бюджетке түскен салықтар және
4 кесте
Жергілікті бюджетке түскен салықтық және салықтық емес түсімдер құрылымы
Түсім түрлері 2009ж. 1 қазанына 2010ж. 1 қазанына
Салықтық түсімдер 100,0 100,0
Корпоративтік табыс салығы - -
Жеке табыс салығы 24,9 20,6
Әлеуметтік салық 39,8 40,5
Меншік салығы 10,8 10,7
Қосымша құн салығы - -
Акциздер 19,3 23,8
Табиғи ресурстарды пайдаланудан түскен түсімдер 3,2 2,4
Кәсіпкерлік қызметті жүргізуден түскен алымдар 1,4 1,4
Халықаралық сауда және сыртқы операциялар салығы - -
Басқа да салықтар 0,6 0,6
Салықтық емес түсімдер 100,0 100,0
Мемлекеттік меншіктен түскен кіріс 14,9 27,3
Мемлекеттік сатып алудан түскен түсімдер 0,1 0,1
Айыптар мен жазалау шараларынан түскен түсімдер 74,6 66,0
Басқа да салық емес түсімдер 10,4 6,6
Әлеуметтік қызмет көрсету облыстық бюджеттің барлық шығындар көлемінің негізгі
Көптеген күйзеліске ұшыраған ұсақ шаруалар, фермерлік қожалықтар және баска
3-суретте 2009 жылдың 1 қазанына облыстың бюджет шығындарының құрылымы
Орталықтандырылған тиімсіз экономиканың күйреуіне байланысты бұл сападағы жалпы жағдай
Сурет 3. Облыстық бюджет шығындарының салалар бойынша үлесі
Ауылдық жердегі барлык мемлекеттің мүлігін сол жердің жергілікті басшылары
Инвесторлар үшін бул салаға қаржы саяу аграрлық өнім өндірісіндегі
Ауыл шаруашылық өнімдерін өзімізде өндірмейінше, еліміздегі ауыл шаруашылық тауарларының
Қорыта айтқанда, жекешелендіру реформаларынаи кейінгі қалыптасқан жағдай реформаланған шаруашылықтарды
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев 2008 жылғы 12
Қазақстан таяу болашақта кластерлер үшін құрылыс алаңына айналады деген
Кластер мектебінің көсемі Майкл Портер Қазақстанда болып, экономиканы тұрақтандыруды
Сонда барып әкімшілік іс-шаралар қолдануға жол табуға болады. Онсыз
XXI ғасырдың бас кезінде Қазақстан экономикасы «дағдарыстың», «құлдыраудың» және
2.2 ҚР және ОҚО экономикалық және әлеуметтік тұрақты дамудың
Бір мемлекет ішінде экономиканы тұрақты даму көзі тек өзіндік
Сонымен, зерттелімнің негізгі алға қояр талаптары тұрақсыздықты тудыратын көрсеткіштерді
- жергілікті бюджет қорының дамуындағы әлеуметтіктің және экономиканың дамуына
- банк жүйелерінің халыққа және экономиканың дамуына тигізетін тиімділігін
- қаражат қорлар (инвестқорлар, зейнетақы қорлары, сақтан-
дыру қорлары, кұнды қағаздар корлары
жақсарту арқылы экономика тұрақтылығын арттыруда қаржы сұраныстарына ұсыныстарды ұйымдастыру;
- жергілікті бюджет несие қорларын жасау мен оның айналым
тетіктерін жетілдіру;
- экономиканың жергілікті жерде (аудандық, қалалық) тұрақ-
ты даму мүмкіншілігіндегі ресурстарын бағыттау мәселелері мен
жоғарыдан қаржы бөлу әдістерін жетілдіру.
Осыған орай, әрбір облыстың әлеуметтік-экономикалық тұрақты дамуының белгілі нәтижесін
5-кесте мәліметтеріне сәйкес Қазақстан Республикасы бойынша Оңтүстік Қазақстан облысында
5 кесте
Жан басына шаққандағы жалпы аймақтық өнімнің үлестік мәліметі
Көрсеткіштер Орташа халық саны, мың адам Халық санының үлестілігі,
2009 2010 2009 2010 2009 2010
Қазақстан Республикасы бойынша 15074,8 15219,3 100 100 277,5 334,0
ОҚО бойынша 2213,3 2322,2 14,68 15,0 96,5 116,8
Дегенмен, Оңтүстік Қазақстан облысының экономикасының дамуында 2010 жылы елеулі
Қазакстан Республикасында 2009—2010 жылдар аралығында жалпы аймақтық өнімдерді ендіру
6 кесте
Қазақстан Республикасы бойынша аймақтық өнеркәсіп өндірісі
Көрсеткіштер Өнім өндіру көлемі кәсіпорындардың колданыстағы бағаларымен, млн.теңге Өнімнің
2009 2010 2009 2010 2009-2010
Қазақстан Республикасы бойынша 343109 263400 98,8 113,2 110,3
ОҚО бойынша 5578 41845 87,4 109,3 127,5
Шағын бизнестің дамуы мен оның өсуі облыстағы әлеуметтік-экономикалық ахуалды
2010 жылғы 1 қазанда республикада 140,9 мыңнан астам шағьш
Мысалы, олардың өнімдері мен қызметтерін сатудан тусетін кірістер нәтижесінде
Шағын және орта кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау кезінде оларды инститүционалдық
Қай облыс болмасын, оның аймақтық тұрақты дамуының әлеуметтік және
Халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайы, әрине қаржылық тапшылық тек өндіріс экономикасын
Әлеуметтік саланың мәселесін шешу бірінші кезектегі мәселе болып табылатыны
Халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайының жоғары болуы еңбекақының көлеміне байланысты екені
Жалпы, экономиканың дамуы - әлеуметтіктің дамуынын кепілі. Себебі, экономикадағы
Республикалық, мемлекеттік, жергілікті бюджеттің жылдық мақсатының өзі тек экономиканы
бюджеттің арнайы шығыстары;
бюджеттің экономиканы несиелендіруі;
бюджет дефицитін қаржыландыру арқылы бюджеттік сұраныстарды толықтыру;
бюджет трансферті.
Жергілікті бюджеттің өзіндік кірістері оның шығындарын қамтамасыз ету мүмкіншілігі
Экономиканы тұрақты дамуға инвестицияның қосатын үлесі айтарлықтай жоғары. Инвестиция
2009 жылдың қаңтар-қазанында облыс бойынша, негізгі капиталға бағытталған инвестициялар,
Инвестициялар негізінен өнеркәсіп 45,0% (кен өндіру өнеркәсібі 22,7% және
Негізгі капиталға бағытталған инвестициялардың құрылымында 58,0% кәсіпорындардың, ұйымдардың және
Өңдеу өнеркәсібі саласы ішінде негізгі үлесі 3,0% немесе 2421,2
7 кесте
Негізгі капиталға бағытталған инвестициялардың қаржыландыру көздері бойынша құрылымы
мың теңге қорытындағы, %-бен 2010ж. қаңтар-қазанына, %-бен
Негізгі капиталға бағытталған инвестициялардың барлығы 81144264 100,0 125,3
сонымен бірге
бюджет қаражаты есебінен 24326743 30,0 171,5
онын ішінде:
республикалық бюджет 19374056 23,9 183,9
жергілікті бюджет 4952687 6,1 135,8
кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың өз қаржысы 47083942 58,0 104,3
шетел инвестиция 9733579 12,0 178,7
Инвестициялардың технологиялық құрылымының 72,0% немесе 58434,9 млн. теңгесі құрылыс-монтаж
2009 жылдың қаңтар-қазанында шетел инвестицияларының көлемінің 93,3% кен өндіру
Инвестициялардың технологиялық құрылымының 72,0% немесе 58434,9 млн. теңгесі құрылыс-монтаж
Инвестициялар негізінен өнеркәсіп 45,0% (кен өндіру өнеркәсібі 22,7% және
Өңдеу өнеркәсібі саласы ішінде негізгі үлесі 3,0% немесе 2421,2
2009 жылдың қаңтар-қазанында шетел инвестицияларының көлемінің 93,3% кен өндіру
Инвестицияның едәуір өсімі облыстың Созақ ауданында (2,3 есе) және
8 кесте
Аудандар бойынша бөлінген инвестиция (нақты бағамен млн. теңге)
Негізгі капиталға бағытталған инвестициялар
2009ж. қаңтар-қарашасы, мың теңге 2010ж. қаңтар-қарашасына %-бен Инвестицияның жалпы
Облыс бойынша 94888079 125,8 100,0
Шымкент қ. 40560528 117,7 42,7
оның ішінде
Абай ауданы 13789026 103,3 14,5
Әл-Фараби 18035419 131,7 19,0
Еңбекші 8736083 118,0 9,2
Арыс қ.ә. 2915880 110,7 3,1
Кентау қ.ә. 2686719 195,6 2,8
Түркістан қ.ә. 3482640 86,4 3,7
Бәйдібек ауданы 786906 97,9 0,8
Қазығұрт 1168871 72,1 1,2
Мақтаарал 3270506 72,7 3,5
Ордабасы 1930066 96,8 2,0
Отырар 2001333 52,7 2,1
Сайрам 4834992 131,8 5,2
Сарыағаш 4183187 156,2 4,4
Созақ 22488508 240 23,7
Төлеби 2309499 104,8 2,4
Түлкібас 920327 98,9 1,0
Шардара 1348117 100,0 1,4
ҚР және ОҚО экономикалық тұрақты дамудың қазіргі жағдайын салыстырмалы
Экономика тұрақты даму кеңістігіне шықты, дегенмен бұл дамудың бағыттары,
Республика экономикасын реформалаудың барлық кезеңдерінде өтпелі экономикаға тән екі
өткен уақытта үстемдік еткен экономикалық жүйенің негізін қалаған белгілер,
реформалауға дейінгі елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайы.
3 Экономикалық тұрақты дамудың болашағы мен негізгі бағыттары
3.1 Экономикалық тұрақты дамудың тетіктерін реттеу және бағалау
Экономиканы тұрақты дамудың тетіктерінің бірі - қаржыландыруды реттеу. Белгілі
Экономиканы тұрақтандырудың қаржылық көздері:
бюджет қорларының экономиканы
банктердегі қаражат қорларды экономиканың дамуына орналастыру мен ұзақ және
зейнетақы мен құнды қағаздар қорларындағы ақшаның экономика саласына орналасып,
Экономиканы тұрақты дамуды жалпы қоғамдық-экономикалық категория ретінде қарастыруға болады.
Экономиканы тұрақтандырудың негізгі төрт көзі болады. Олар: еңбек ресурстары
Қазақстан Республикасының еңбек жағдайы елдегі жалпы экономикалық жағдаймен анықталады.
Қандай жағдайда болсын, жұмыссыздардың санын азайтпайынша экономикамызды көтеру мүмкін
Жергілікті жердің (біртұтас облыс немесе оның ішіндегі аудандар мен
Сурет 4. Жергілікті жердегі әлеуметтік және экономикалық даму объектілеріндегі
Суретте әрбір экономика саласы бойынша тұрған жеке механизмдік құрылымның
Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 14 қарашадағы №216 Жарлығымен
9-кесте
Қазақстан Республикасының орнықты дамуға көшуін белгіленген өлшемдерде бағалау (2009-2024жж.)
Интегралды өлшеуіштер 2009ж. 2009ж. 2012ж. 2018ж. 2024ж.
Халық саны, млн. адам 15,05 15,66 16,13 17,13 18,18
Өмір сүрудің орташа ұзақтығы, жыл 65,91 67,87 68,89 70,99
Өмір сүрудің орташа нормаланған ұзақтығы 0,66 0,68 0,69 0,70
Әйел адамның орташа өмір сүру ұзақтығының асуы, жыл 11,47
Қуатты тұтыну (былтырғы жылы), ГВт 94,85 130,45 154,86 264,86
Қуатты өндіру (ағымды жылы), ГВт 29,40 43,05 57,30 113,10
Қуаттың ысырабы, ГВт 65,45 87,40 97,56 151,77 220,14
Ресурстарды пайдалану тиімділігі, РПТ 0,31 0,33 0,37 0,43 0,53
Қоршаған табиғи ортаның сапасы 0,91 0,95 0,99 0,93 0,95
Өмір деңгейі, КВт/адам 1,95 2,75 3,55 6,6 13,65
Өмір сапасы, КВтхсағат 1,17 1,78 2,43 4,35 9,49
Экологиялық орнықтылық индексі, балл 63 68 73 75 88
Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 14 қарашадағы
Дайындық кезеңі (2009-2009 жылдар) – орнақты даму қағидаттарын қоғамдық
Бірінші кезең (2010-2012 жылдар) – Казақстан Республикасының әлемдегі бәсекеге
Екінші кезең (2013-2018 жылдар) - өмір сүру сапасы деңгейі
Үшінші кезең (2019-2024 жылдар) – орнықты дамудың кабылданған халықаралық
3.2 Экономикалық тұрақты қалыптастыруды жетілдіру жолдары
Жергілікті әкімшіліктің өз көлеміндегі жалпы экономикалық-әлеуметтік құрылымдарды басқару тетіктерін
Экономикалық тұрақтылық (тұрақсыздық) тек бірнешеленген экономикалық категориялардың қызметтерінің нәтижесінде
Әрбір алғашқы категориялардың (салықтардың түрлері, ең-бекақылардың түрлері, әлеуметтік жәрдемдер
Экономиканың тұрақты дамуының негізгі түбірі бар мақсаты - тек
Экономиканы тығырықтан шығару жолдарының бірі - алашақ қарыздардың (дебиторлық)
Облыстың, әрбір ауданның, әрбір қаланың тұрақты экономикалық-әлеуметтік дамуын салыстырмалы
Экономиканы тұрақтандыруға кететін белгілі бір уақыт аралығы болады. Осы
Енді экономиканы тұрақтандыруға қанша уақыт кетеді деген сұраққа жауап
Жұмыссыздықты жоюдағы экономиканы көтеру мәселелері белгілі болғаннан кейін, әрбір
Экономикалық дамудың тұрақты қарқындық қамтамасыз ету процесінің мәні мен
ұйымдық-құқықтық қамтамасыз ету;
ақпараттық-технологиялық қамтамасыз ету;
экономикалық қамтамасыз ету.
Мұндай бағыттарды бөліп қарастыру түсінікті мәселе, өйткені экономикалық жүйенің
Тұрақты экономикалық дамуды Оңтүстік Қазақстан облысының деңгейінде қамтамасыз етудің
еңбекке жарамды азаматтарды жұмыспен толық қамтамасыз ету және бағаның
реттеу;
қызмет саласындағы жұмыспен қамтамасыз етудің экономикалық рөлін көтеру. Бұл
ғылыми техникалық мүмкіндіктерді пайдалана отырып, жұмыспен қамтамасыз етудің
зейнет жасына келген азаматтардың жұмыс қызметін одан әрі жалғастыруына
әйелдердін, еңбекке белсенді араласу мүмкіндіктерін жасау, кадрлар дайындау және
жинақталған сұранысты несиелік қаржылық саясат арқылы тиімді реттеу, айналасындағы
нарықтағы еркін бәсекелестікті құқықтық қорғау, олигополиялық экономикалық салалардағы бага
экономикалдық өсудің тиімді дамуын қамтамасыз ету үшін еңбек өнімділігін
күнделікті сұраныс тауарларын тұрақты қамтамасыз ету;
қоғамдық тарифтердің деңгейін қатаң бақылауға алу, мемлекеттік кәсіпорындардың ұтымды
Олардың пайдасыздарын қайта құру;
тауар нарқындағы конъюнктураны және баға қозғалысын әрдайым байқап отыру;
бағаның заңдарға негізделген жүйесін құру;
бір жағынан өнім мен инвестициялар экспортгау және ішкі нарықтың
экономиканың барлық саласы мен сферасын қамтитын бәсекелес нарықтардың
инновациялық орталықтарды құру мен дамудың ұйымдық-құқықтық заңдылықтарымен нақты қамтамасыз
әлеуметтік-экономикалық жүйе мүдделерін қамтамасыз ететін биліктің атқарушы және заң
Егер осы бағыттарды қамтамасыз ете алсақ, елдің экономикасын ұдайы
Сыртқы саяси стратегиялық өзгеру мен ішкі экономикалық саясат, оның
Дәстүрлі экономикалық саясатқа ғаламданудың әсер етуінің күшеюі реттелген ұлттық
Әлемдік нарықта өзінің өндірісі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін
Технологиялық дамудың фундаментін қалыптастыратын негізгі сапалы сегменттер инновация, білім,
Инновация - өнімділіктің басты көзі, білім мен ақпарат -
Осылайша, инновациялық әрекетті ұйымдастыру мен даму елдің әлеуметтік-экономикалық жағынан
Бірақ, қазіргі уақытқа дейін инновациялық әрекеттің дамуына кейбір жағдайлар
технологиялық артта қалушылық, әсіресе өндіріс пен ауылшаруашылык өңдеүші салаларында;
қазіргі кезеңдегі өндірістің өсу деңгейі;
ғылыми ізденістерге мемлекет тарапынан қолдаудың төмендеуі;
өндіріс орындары мен ғылыми-технологиялық ұйымдардың инновациялық іс-әрекетінде бағыттылық жүйесінің
ғылым мен өндірістің өзара байланысының жемісті болуына және
жетілмеуі.
Инновациялық әрекеттің дамуына кедергі келтіретін жағдай мемлекетте оның негізі
Инженерлік ақыл-ой мен ойлап табу әрекеті қазіргі уақытта төмен
Инновациялық әрекеттің мәселелерін заң жобасы да шеше алмады. Өйткені,
Инновациялық әрекеттің дамуы ғылымға деген нарықтық сұраныс, интеллектуалдық меншік
Бірақ, бұл әрекетті жабдықтайтын қаржы ұйымдарына, кәсіпорындарына қандай протекциялар,
Технологиялық қайта жарақтауды қамтамасыз ететін, өз еркімен кіріс енгізу
Бірақ, бұл жағдайда қоғамдық ұйымдар мен басқа құрылымдық қажеттіліктер
Елдің әлеуметтік өмірінің материалдық негізін трансформациялау жолында нақты қадамдарды
Бұл мақсатты іске асыру үшін экономиканың басым саласын жақсартуды
Қазақстан бір жағынан әлемдік нарықтыц өзара әсерін дезинтеграциялау, екінші
Біздің көзқарасымыз бойынша, Қазақстанның ғаламдық экономикаға интеграциялануының үш варианты
Бірінші ұстаным. Әлемдік экономикалық кеңістікте ірі ұлттық компаниялардың минералды
Екінші ұстаным. Ерекше назар аударылмай келе жатқан аймақтық интеграцияны
Үшінші ұстаным. Ел экономикасын дамуға байланысты. Экономикалық өсудің қалыптасқан
Үш бағыттың өзара тығыз байланысы ұйымдық-құқықтық, ақпараттық-технологиялық, ұлттық экономика
Бірінші кезең (2000-2008жж.) - бұл экономиканың тұрақсыз дамуы мен
Екінші кезең (2008-2009жж.) - бұл сапалы өзгерістер кезеңі. Осы
Үшінші кезең (2008-2015жж.) - бұл кезеңде экономиканың тұрақты дамуы
Сонымен, экономиканы тұрақтандырудың негізгі төрт көзі болады. Олар: еңбек
Экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ететін тетіктердіңң қатарына интеграциялық процесстерді
Бірінші, шкі республикалық интеграциялық байланыстар іс шаралар жүйесін дайындау
Мақсаттар: өндірістік шаруашылық, экономикалық, мүліктік және т.б. байланыстардың синергетикалық
Алға қойылған мақсаттарға жету үшін стратегиялар мен іс әрекеттер:
- шикізат, материалдар, өнім және қаржы құралдарының қозғалысын ескере
- өнеркәсіптік және халық шаруашылық кешендердегі өзара байланыс процестерді
Екінші, 2000 жылы құрылған ЕуроАзЭҚ - Еуропалық-Азиялық экономикалық қауымдастық
Естеріңізге сала кетсек, ЕуроАзЭҚ-на Қазақстан, Беларусь, Қырғызстан, Тэжікстан және
Еуразиялық экономикалық қауымдастығы құрылымында мемлекетаралық банк құрылған, ол оған
Толықтай, Қауымдастық шеңберіндегі интеграциялық процестердің дамуының қарқыны айтарлықтай жоғары.
Жер-жерде өнеркәсіптің және ауыл шаруашылығының өндірісі өсті. 2009 жылы
Түрлі құжаттарды келісу жөнінде көп жұмыс жасалды. Кеден одағын
Сонымен қатар басымды бағыттарды іске асыру жөніндегі іс-шаралардың орындалуын
Инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы келісімнің жобасын келісу
Сонымен, нарықтық қайта құрулардың түрлі қарқындары, жекелеген мемлекеттердің менталитеті
Экономикалық тұрақты дамудың болашағы мен негізгі бағыттарын зерттеу негізінде
1. Экономикалық дамудың тұрақты қарқындық қамтамасыз ету процесінің мәні
ұйымдық-құқықтық қамтамасыз ету;
ақпараттық-технологиялық қамтамасыз ету;
экономикалық қамтамасыз ету.
2. Тұрақты экономикалық дамуды Оңтүстік Қазақстан облысының деңгейінде қамтамасыз
3. Экономиканы тұрақтандырудың негізгі төрт көзі болады. Олар: еңбек
4. Экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ететін тетіктердің бірі ретінде
Қорытынды
Экономикалық тұрақты даму тетіктерін қарастыру нәтижесінде төмендегідей қорытындылар жасауға
1. Экономикалық тұрақты дамудың теориялық негіздерін зерттеу нәтижелері бойынша:
- Экономиканы тұрақты дамудың басты мақсаты - дамыған, өркениетті
- Тұрақты дамудың мәні - қазіргі кезеңдегі қажеттіліктерді қанағаттандырумен
- Экономикалық өсу - әлеуметтік мәселелерді үйлесімді шешудің
- Тұрақты экономикалық дамудың аймақтық аспектілері негізінен қазақстандық ғалым
- Қоғамдық тұрақтылықтың даму қозғаушы көздері: әлеуметтік, экологиялық, экономикалық
2. ҚР және ОҚО экономикалық тұрақты дамудың қазіргі жағдайын
- Экономика тұрақты даму кеңістігіне шықты, дегенмен бұл дамудың
- Республика экономикасын реформалаудың барлық кезеңдерінде өтпелі экономикаға тән
өткен уақытта үстемдік еткен экономикалық жүйенің негізін қалаған белгілер,
реформалауға дейінгі елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайы.
3. Экономикалық тұрақты дамудың болашағы мен негізгі бағыттарын зерттеу
- Экономикалық дамудың тұрақты қарқындық қамтамасыз ету процесінің мәні
ұйымдық-құқықтық қамтамасыз ету;
ақпараттық-технологиялық қамтамасыз ету;
экономикалық қамтамасыз ету.
- Тұрақты экономикалық дамуды Оңтүстік Қазақстан облысының деңгейінде қамтамасыз
- Экономиканы тұрақтандырудың негізгі төрт көзі болады. Олар: еңбек
- Экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ететін тетіктердің бірі ретінде
Экономика мен әлеуметтің тепе-теңдігін анықтап, оны тұрақты дамудағы мәселелердің
Экономикалық дамуды тұрақтандыруды тек белгілі шешімдер қабылдап, оның орындалуын
шағын кәсіпкерлікті даму мен қолдану бағдарламасы; ауыл шаруашылығын даму
сауда-саттық (экспорт. импорт) даму бағдарламасы;
тұрғын үй және инвестициялык қатынастардың даму бағ-
дарламасы;
қаржы және банк жүйелерінің даму бағдарламасы;
құнды қағаздар мен қаражат қорлары (зейнетақы қорлары,
сақтандыру қорлары) даму бағдарламасы;
бюджет пен бюджеттік мекемелердің даму бағдарламасы (оның ішінде: денсаулық
«Ауыл» бағдарламасы (оның ішінде: аграрлық азық-түлік
бағдарламасы, «Ауыл мектебі» бағдарламасы, «Ауыл тұрғыны»
демографиялық және денсаулық сақтау бағдарламасы, Ауылдағы
отбасы бюджетінің даму бағдарламасы (күн көру, тұтыну қор-
жынының дамуы). Елбасының халыққа жолдауларынан және ҚР
Үкіметінің бағдарламаларынан туындайтын негізгі міндеттер мен
тапсырма, талаптарды жүзеге асыру қай облыс экономикасы бол-
масын, оны тұрақтандыру мен одан әрі тұрақты дамуға ықпал
етеді.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 12.02.2008 жылғы «Қазақстан халқының әл-ауқатын
Назарбаев Н.. Ә. Тұрақты даму - адамзаттың аман қалу
Аймен А. Т., Ақжанов А. А., Блялова А. К.
Проблемы устойчивого экономического развития в условиях глобализации. Ответ. Ред.
Керімқұлов С.Е., Отаров Ә.К., Тілеуов
Сейфолла Ш. Экономика әлі де тұрақты даму сатысына
Тілегенов И.С., Исақов Ғ.Ж., Әліпбаева С.Р.
Айменов А.Т., Блялова Б.К., Блялова А.К. Табиғатты пайдалану экономикасы.
Асан Д.С., Асанова А.С. Қазақстан экономикасын тұрақты
дамудың кейбір мәселелері
практикалық конференция материалдары. - Тараз, 2009.
Исаходжаев А.Т. Экономическая безопасность - основы устойчивого экономического роста.
Орынбеков А. Модельная оценка развития социально-
Үсенова Г. Жұмыспен қамту саясаты және экономикалық өсу //Ақиқат,
Исабеков Б.Н. Қазақстанда аралас экономика
концепциялар, шешімдер. Монгография, Түркістан, 2008,- С. 319.
Қазақстан және оның өңірлері. ҚР Статистикалық агенттігі, Алматы, 2008.
Асан Д.С., Тоққожаев Қ.Б. Тұрақты даму: ресурстық және
өндірістік факторлар //Труды Международной научной конференции «Наука и образование
Асан Д.С. Жамбыл облысының тұрақты даму мүмкіндіктері //Аймақтардың дамуының
тық факторлары. Халықаралық ғылыми-практикалық конфереиция
материалдары. 2009,— Б. 78-79.
Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О. Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті
Әубәкіров Я, Жатханбаев Е., Нәрібаев К. және т.б. Экономи-
калық теория, Оқулық, Алматы, «Санат», 2008,— Б. 338.
Құлпыбаев С., Баязитова Ш., Баязитова А. Қаржы теориясы, Алматы,
Хурсевич С.Н. Использование нормативного подхода организации бюджетного выравнивания. //Финансы.
Финансы. Учебник для вузов. //Под ре. Л.А. Дробзиной. –М.,
Бол Рой, Иохинес Ф.Ли. Городские общественные финансы в развивающихся
Ким И. Роль бюджета в развитии экономики и культуры.
Баймуратов У.Б., Зейнельгабдин А.Б., Жансарбаев Б. Проблемы совершенствования
Алимбаева А.А., Утешев С.Б., Ахметов С.Н., Таубаев А.А.
Исентаев Г.К. Особенности стратегического планирования регионов. //Реалии и
Вустер Д. Реформа межбюджетных отношений в Казахстане. //Ал-Пари.-2009. -№2.
Саткалиев М.А. Сущность и содержание финансовых ресурсов региона. //Экономические
Бримбетова М.Ж. Трансформация механизма бюджетного регулирования экономики. //Известия МО
Мельников В.Д., Ли В.Д. Общий курс финансов: Учебник.-
Институт развития Казахстана, 2007-295с.
Қазақстан цифрлары. ҚР Статистика жөніндегі агенттігінің
деректері. Алматы, 2010.
Қазақстанның жылдық қысқаша статистикалық жинағы, Алматы, 2010.
Есентугелов А.Т. Индустриально-инновационное развитие РК: «Настоящее и будущее положение».-
Гаврилова В.Е. Нэоэкономика.- Москва: Юрист, 2009.-300 б.
Мадиярова Д.М. Международные экономические отношения.- Алматы: КазГАУ, 2003.-198
Буктуков Н.С. О реализации стратегии индустриально-инновационного развтия РК на
Исабеков Б.Н. Индустриалды-инновациялық саясаттың құрылымдық қарым-қатынастары //ҚазҰУ хабаршысы.- 2008.-6.
Есайдар У.С. Кәсіпорындардың инновациялық қызмет мемлекет тарапынан реттеу
Кулеев Б.И. Инновациялық инфрақұрылым //Аль-пари.- 2003.-4. б. 3-4.
Макежанова Д.С. Инновациялық даму жолындағы қиыншылықтар //Егемен Қазақстан.-2008.- 16
Есентугелов А.Т. Обеспечить технологический прорыв //Казахстанская правда.- 2008.-20 маусым.
Буктуков Н.С. Некоторые предложения по поводу вывода науки из
Астров А.В. Двигатель экономического роста //Правительственный вестник.- 1999.- 7.
Нестеров А.Н. О высокоразвитой экономике, или живу, как большинство,
Закон РК об инновационной деятельности.- Закон РК.- Алматы: Юридическая
Искаков Н.А., Сарсенбай Н.А., Джабасов А.М. Экономическая доктрина Устойчивого
11
Жергілікті жердің тұрақты даму құрылымындағы механизмдік жиынтықтар
Өндірістік процестердегі механизмдік құрылым
Бюджеттік мекемелердің механизмдік құрылымдары
Тұрмыстық қызмет көрсетудегі механизмдік құрылымдар
Білім беру мекемелеріндегі механизмдік құрылымдарын дамыту шешімдері;
денсаулық сақтау мекемелеріндегі механизмдік даму шешімдерінің құрылымы;
құқық қорғау шығындарындағы мекемелердің механизмдік құрылымын жетілдіру.
Тұрғын үй және құрылыс, сәулет қызметтерінің даму механизмдік құрылымдарының
сауда және бизнес орталықтарын қаржыландыруды қолдау шешімдері;
мәдени және рухани шығындардағы заңды тұлғалардың механизмдік құрылымдары.
Орта және шағын бизнес кәсіпкерліктерді дамытудағы аймақтық, аумақтық әкімшілік
Онын ішінде:
фермерлік шаруашылықтар үшін бюджеттік несие үлесі;
акционерліктердің шешімдері бойынша қаржы қатынастары;
инвестиция;
инновация.
Теориялық және әдістемелік тұрақтылық жасаудағы көзқарастар
Әлеуметтік тұрақтылық
Қаржы ресурстарының тұрақтылығы
Қоғамдық тұрақтылықтың даму көздері
Халықтын әлеуметтік даму тұрақтылығы
Экология тұрақтылық
Субъектілік экономика-лық тұрақтылық (экономикалық категориялар қызметтерін жетілдіру)
Мемлекеттік реттеу:
Заңды тұлғалық субъектілік шаруашылықтар экономикасы;
Мемлекеттік бюджет, ұлттық қорлар мен бюджеттік емес қорлар;
Мемлекеттік несие;
Қаржы нарығы;
Зейнетақы қорлары;
Бюджеттік мекемелер (білім, ғылым, денсаулық, спорт, т.б.);
1,2 деңгейдегі банктер жүйесі;
құқық қорғау;
сыртқы экономикалық қатынастар мен бірлестіктер және одақтар, т.б.
2. Жергілікті әкімшіліктің әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламасының еңгізілуі.
Құқықтық қатынастар
Халықтын әлеуметтік тұрақты даму:
Халықтың материалдық байлығының тұрақты дамуы;
Халықтың тұрмыстық шығындарының тұрақты дамуы;
Халықтың рухани (саяси, идеологиялық) даму тұрақтылығы;
Халықтың жеке меншіктегі қатынастарының экономикасы;
Халықтың әлеуметтік психологиясы;
Халықтың нарықтық әлеуметтік даму логикасы;
Халықтың нарықтық әлеуметтік құқығы;
Халықтың қоғамдық даму саясаты мен идеологиясы;
Халықтық әлеуметтік-экономикалық қатынастарды басқару психологиясы.
Экономикалық қатынастардағы сұраныстар мен ұсыныстар
Экономикалық-әлеуметтік тұрақты даму көрсеткіштерін енгізу арқылы тұрақтылығы басқарудағы бақылау,
Халықтың әлеуметтік даму деңгейі
Бюджеттік мекемелердің жүйелеріндегі механизмдік құрылымы
Өндіріс тұрмыстық қызмет көрсету жүйелерінің механизмдік құрылымы
Жергілікті әкімшіліктің экономиканы басқару тетіктерін жетілдіру мүмкіншіліктері
Бюджет және бюджет жүйелерінің механизмдік құрылымы
Банктердің жүйелік механизмдік құрылымы