Мазмұны
Кіріспе .....................................................................................................................3
І. МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ теориялық негіздері
1.1. Муниципалды басқарудың мазмұны, принциптері мен
1.2. Дамыған елдердегі муниципалды басқарудың әлемдік
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУдың жағдайы
Муниципалды басқарудың даму кезеңдері..............................................15
Муниципалды басқару жүйесінің тиімділігін арттыру және жетілдіру жолдары..................................................................................................................30
Қорытынды ...........................................................................................................34
Пайдаланылған әдебиеттер..................................................................................35
Кіріспе
Экономикадағы өзгерістердің барлық өмірлік циклдағы қиындығы қоғамдық қызметтің,
Басқару – алға қойылған мақсаттарға жетудегі ұжымдық адамдарға
Жергілікті өзін - өзі басқару нысандарына халықтың жергілікті
Ал “ муниципалды басқару ” ұғымына анықтаманы 1985
Муниципалды басқару өзі шешетін мәселелер сипатына сай болуы
Муниципалды құрылымның әлеуметтік инфрақұрылымын қалыптастыру;
Муниципалды құрылымның экономикасын тұрақтандыру;
Аймақаралық және аймақішілік байланыстарды дамыту;
Бір ыңгай экономикалық кеңістікті сақтау.
Осы мәселелерді шешуде әлеуметтік – экономикалық процестерге ықпал
Муниципалды басқару жүйесі өзін – өзі басқару принциптері
Жергілікті өзін – өзі басқару принциптері халық қызметінің
Курстық жұмыстың мақсаты – дамыған шетелдік мемлекеттердің жергілікті
І. МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУДЫҢ теориялық негіздері
1.1. Муниципалды басқарудың мазмұны, принциптері мен
Муниципалды басқару ең біріншіден, муниципалды құрылымның атқарушы –
Муниципалды басқару өзіне келесілерді енгізеді:
А) жергілікті деңгейдегі мемлекеттік басқару, яғни мемлекеттік биліктің
Б) жергілікті өзін – өзі басқару халықтық билік
В) муниципалды менеджмент – жергілікті өзін – өзі
Жергілікті өзін - өзі басқарудың құрылымдарына –
Жергілікті өзін - өзі басқаруды тұрғын халық тікелей
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарын ұйымдастыру мен
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарының дербестігіне олардың
Облыстық жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыру нысандарына: тікелей
Жергілікті өзін - өзі басқарудың функцияларына: облыс территориясындағы
Жергілікті немесе муниципалды өзін-өзі басқару – бұл белгілі
Жергілікті өзін-өзі басқару, тұрғындардың өмір сүру жағдайында маңызды
Кез келген қазіргі заманғы демократиялық мемлекет тым болмаса
Жергілікті өзін - өзі басқару жүйесі орталық билік
Жергілікті тұрғындардың осы саладағы атқарылып жатқан реформаға қанағаттанбауы
Жергілікті өзін - өзі басқару жүйесінің тиімді қызмет
Муниципалды басқаруды кең қолдануды анықтайтын факторлар:
жергілікті өзін - өзі басқару шарттарында территориялдық құрылым
муниципалдық құрылым шаруашылық қатынастардың толыққұқықтық субъектісі болып келеді.
жергілікті өзін - өзі басқару шарттарында муниципалды қауымдастықтың
жергілікті өзін - өзі басқару жүйесінің қызметі нағыз,
Муниципалды басқарудың мақсаты – муниципалды құрылым халқының өмірсүру
әлеуметтік инфрақұрылымды қалыптастыру;
экономиканы тұрақтандыру;
әлеуметтік – экономикалық процестерді реттеу;
экономикалық жағдайды қолдайды;
бірыңғай экономикалық кеңістікті сақтайды.
Муниципалды басқарудың негізгі принциптері – жалпы және жеке
Бірыңғайлық пен коллегиалдылық.
Заңдылық.
Жариялылық.
Мемлекеттік кепілділік.
Муниципалды құрылымдарды басқару процесіне халықтың қатысуы.
Кешенділік.
Халықтың сұранысын қанағаттандыру.
Территориалды және салалық басқарудың үйлесімділігі.
Жергілікті өзін - өзі басқарудың экономикалық негізі мына
а) Жергілікті өзін - өзі басқаратын қауымның
б) Мемлекеттік меншіктің жергілікті өзін - өзі
в) қолданыстағы заңға сәйкес жергілікті қауымның қажеттілігін қанағаттандыру
г) жергілікті қаржылар.
Өзін - өзі басқарудың экономикалық негізін тану тек
Муниципалды бірлестіктерді алып қарайтын болсақ мемлекеттік меншікті муниципалды
Коммуналдық меншік жергілікті (коммуналдық) тұлғаларға оперативті басқару мен
Коммуналдық меншік жалпы-халықтық немесе қоғамдық меншіктің құрамдас бір
Коммуналдық меншіктің негізгі субъектісі – жергілікті билік
Коммуналдық меншік субъектісіне байланысты экономикалық қатынастар жүйесін біржақты
1.2. Дамыған елдердегі муниципалды басқарудың әлемдік
Жергілікті өкілетті және атқарушы органдарды қайта құруды ұйымдастыру
Мемлекеттік және муниципалдық құрылымдағы өзін–өзі басқарудың даму тәжірибесінің
Әлеуметтік құрылымның мұндай қалыптасуының негізінде, мемлекеттің жалпы билік
Мәселелерді шешу ізденістері коғамды мемлекетке, жеке индивидке, толық
Гуманистикалық концепция келесі әлеуметтік бағытты қамтиды: адам табиғаттан
Функционалды – догматикалық концепция берілген функцияны құжаттау құқығымен
Гуманистік және функционалды - догматикалық тұлғалық концепциялардың бір-біріне
2. Жергілікті өзін–өзі басқарудың институционалдық белгілері «Жергілікті өзін-өзі
Жергілікті өзін – өзі басқарудың құқықтық кепілдік өлшемі
а) Жергілікті өзін–өзі басқарудың ұйымдық қиғаштығы, оның органдарының
б) Жергілікті өзін –өзі басқарудың органдарының өзіндік дербес
в) Жергілікті өзін – өзі басқарудың органдарының
1) нормативтік актілерді қабылдайды;
2) жергілікті бюджетті нақтылайды;
3) жергілікті салықтарды, төлемдерді анықтайды;
4) шаруашылық келісімдерді жүргізеді;
5) муниципалды кәсіпорынды басқарудың принципті міндеттерін шешеді;
6) жергілікті атқарушы органдардың қызметіне тексеру жүргізеді.
г) жергілікті өзін – өзі басқару формаларының алуан
3. Адам мен азаматтың еркіндігі мен құқығының қамтамасыз
Бұл жағдай мемлекеттік билік органдарын тек азаматтардың сайлау
Сонымен қоса, муниципалды тәжірибедегі белгілі жағдай, ол мемлекеттің
Өкілеттіктердің бөлінуі екі формада жүргізілуі мүмкін:
1) бөліп беру - жергілікті өзін - өзі
2) беру – мемлекеттік органдарына қатысты қандай да
Сонымен мемлекеттік билік жергілікті қауымдағы өзін - өзі
4. Жергілікті өзін - өзі басқару қолданыстағы заң
- өзін - өзі басқару органдарын сайлау;
- халықтың жергілікті аса маңызды мәселелерді шешудегі орындалған
- халықтың құқықтық шығармашылық ынтасының қозғалысы;
- муниципалды округте тұрғылықты тұратын халықтың талабын құруға
Жергілікті өзін - өзі басқарудың арқа сүйейтін және
Жарғыда келесі ережелер мазмұндалып орындалады:
- жалпы ереже: қызметтің құқықтық негізі, мақсаттары мен
- жергілікті өзін - өзі басқару ұйымының
- ұйымдастыру тәртібі мен қызмет формасы;
- жергілікті өзін - өзі басқарудың экономикалық негізіне
- жергілікті өзін - өзі басқарудың қаржылық негізіне
- жергілікті маңыздылыққа жатқызылатын объектілер;
- халықтың жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге қатысу
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының міндеттерін,
- жергілікті өзін - өзі басқару органдарының өкілдік
- жергілікті өзін - өзі басқару органдары қызметіне
- шекара маңындағы аймақтардағы органдары қызметерінің ерекше
- жергілікті өзін - өзі басқару органдары мен
- жарлығына өзгерістер мен толықтыруларды енгізу тәртібі.
Жарғы міндетті түрде, мемлекеттік тіркеуден өтеді және бір
Жергілікті өзін - өзі басқарудың органдары – иерархиялық
Халықаралық тәжірибеде жоғарғы тұрған мемлекеттік органдардың жергілікті өзін
- азаматтардың қоғам бірлестігі мүшесі ретінде өзінің тұрғылықты
- биліктің көлденеңнен болуымен қатар тікелей басқару жүйесінің
Халықаралық тәжірибеде жергілікті өзін - өзі басқарудың төрт
1. Жергілікті өзін - өзі басқарудың англосаксондық моделі
Англосаксондық жүйенің басты ерекшелігі – жергілікті сайланбалы органды
2. Жергілікті өзін - өзі басқарудың француздық моделі
Бұл жүйе Франция, Италия, Испания және т.б. көптеген
Бұл жүйенің басты ерекшелігі – жергілікті мемлекеттік басқару
Франциядағы жергілікті өзін - өзі басқарудың негізін коммуналар
3. Жергілікті өзін - өзі басқарудың неміс немесе
Германияда – общиналар, қалалар, аудандар жергілікті өзін -
Жергілікті басқарудың жоғарыда қарастырылған 2 жүйесі арасындағы айырмашылық
Көптеген елдерде (Австрия, Германия, Жапония) жергілікті басқару англосаксондық,
Бір жағынан әр жүйе шеңберінде басқа жүйеден алынған,
Романдық – германдық құқықтық қағидаға негізделген жергілікті басқару
Сонымен,дамыған өзін – өзі басқару мемлекеттік орталықтандыруды,онымен жанжалға
Бұл модельдердің барлығы осы немесе басқа деңгейлерде басқару
4. Кеңестік интегрирленген модель – бұл аймақтық басқарудың
Интеграциялық процестер, біріншіден,Батыс Еуропасында түрлі елдердегі жергілікті органдар
Бұл құжаттың негіздері Еуропаның түрлі елдеріндегі жергілікті биліктің
Әдетте осы күнге дейын Хартияға қол қойылмаған, қол
Қазақстан өзінің территориясының кеңдігінен, республика халқының көп ұлтты
ІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МУНИЦИПАЛДЫ БАСҚАРУдың жағдайы
2.1. Муниципалды басқарудың даму кезеңдері
Жергілікті өзін-өзі басқару демократияның негізгі, нақты айтқанда, міндетті
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың тиімді жүйесін қалыптастыру,
Қазақстанда ұзақ уақыт бойына жергілікті өзін-өзі басқаруды енгізу
Соған қарамастан, біздің елімізде барлық уақытта жергілікті өзін-өзі
Мұның өзі заң жобаларының жетілмеуінен туындады. Жергілікті өзін-өзі
Қоғамдағы саяси жүйені реформалау шеңберінде халық сайлайтын мәслихаттар
Әрине, қазіргі уақытта жоғарыда айтылған мәселелер Қазақстанның жергілікті
Осы орайда жергілікті тұрғындар заңнаманың шеңберінде іске асыруға
Өзін-өзі басқару секілді жаңа бағытты игеруде, жергілікті басшылардың
Барлық елдерде жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілік-аумақтық бірліктің төменгі
Жергілікті жерлерде өзін-өзі басқаруды енгізу Қазақстанның бірнеше халықаралық
Кез келген қазіргі заманғы демократиялық мемлекет тым болмаса
Алайда, әлемнің көптеген елдерінде, жергілікті өзін-өзі басқарудың қандай
Біздің Конституциямызда мұндай деңгейлер қарастырылмаған. Негізгі Заңның жергілікті
Жергілікті өзін-өзі басқару туралы заң Конституцияның осындай негізгі
Бірақ ең бастысы, басқару жүйесінде өзін-өзі басқарудың орнын
Жергілікті өзін-өзі басқару туралы болашақ заң жобасының үкіметтік
Ал заң жобасының үкіметтік нұсқасына қатысты айтатын болсақ,
Бірақ жергілікті өзін-өзі басқаруды құру үшін қандай схема
Бірақ мұның барлығы ең басты мәселе қалай шешілетініне,
Парламент 2008 жылдың соңында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық
Мемлекет басшысының Жолдауында аталған тапсырмаларды жүзеге асыру аясында
Бұл заң жобасы бойынша жұмыс тобына жетекшілік жасаған
ҚР Конститутциясында 21.05.2007 ж енгізілген түзетулер Қазақстандағы жергілікті
Елбасының пікірінше, жергілікті өзін-өзі басқару институтын енгізу барысында
Елбасы мәслихаттар өкілді билік органы ретінде өзін толық
Елбасы пікірінше, төмен деңгейдегі әкімдер жергілікті өзін-өзі басқару
Унитарлы сипаттағы басқаруға тән жерігілікті мемлекеттік басқару және
Заңның ең басты ерекшілігі тексеру комиссияларының аппараттарын құру
Мәслихат депутаттарының жауапкершілігі де арта түспек. Өзінің өкілеттілігін
Жергілікті өзін-өзі басқару облыс, аудан, қала, қаладағы аудан,
Облыстық және аудандық деңгейде жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілетті
Мәслихаттардың жаңа мәртебесі бірқатар ұйымдастырушылық мәселелерді шешуді, оның
Бұл мәселелердің бірқатарын Үкіметтің тікелей араласуынсыз шешу мүмкін
«Кеңестік одақтың» ыдырау нәтижесінің Еуразия құрлығына жаңа мемлекеттердің
Аталмыш тұжырым тұрғысынан биліктің қазір қолға алып отырған
Басқа жағынан алғанда, жоғарғы атқарушы салалық органдар мемлекеттік
Жалпы, біздің елдегі бұдан бірнеше жыл бұрын пайда
Аталмыш жайтты тағы бір жағынан алып қарағанда, елдегі
Әкімшілік - аумақтық бөлініс пен жергілікті басқарым субъектісі.
Ел аумағы облыстарды жойып, тек қана аудандарға жіктелген
- индустриялы немесе мегаполисті аудан (МА);
- агро-индустриалы немесе провинциялы аудан (ПА);
- агросекторлы немесе ауылды аудан (АА) түрде жіктеп,
МА – ды қазырғы және бұрынғы облыс орталықтары
Сонымен, ел аумағы шартты түрде бес өңірге: шығыс,
Әрбір аудан Муниципалды құрылымдарқ деңгейдегі дербестікке ие болып,
Аудандық бюджет жергілікті салықтан құралады, ол жетпеген жағдайда
Мемлекеттік бағыныстағы шаруашылық субъектілерінің қызметін өзіне тиісті аймақ
Әкімшілік – аумақтық бөліністің бұлайша әлпеттенуі әр сала
Сайып келгенде, елдің әкімшілік – аумақтық бөлінісін бұлайша
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы идеясы мен тәжірибесі
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыда ел көлеміндегі территориялық
Қазіргі еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму кезеңіндегі мемлекеттік басқаруды жергілікті
Сөз жоқ, қарастырып отырған мәселе көп қырлы және
Сонымен қатар қарастырып отырған мәселенің пайда болуы мен
Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың экономикалық үлгісінің жалпы
1) Егер осы мәселемен айналысып жүрген саясаткер, басқарушылар
Егер біріншілерін жергілікті жерлердегі өкілдіктер мен кейбір басқару
2) Зерттеулер ортасында өзінің күнделікті қажеттіліктерімен, өз табиғатына
3) Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымыдың экономикалық
4) Еріктілік принципі, бұнда Муниципалды құрылымды басқарудың
5) Жергілікті қоғамдастық пен осыған сай Муниципалды құрылымды
6) Басқарудың демократизациялануына байланысты Муниципалды құрылымды басқарудың
Муниципалдық
Жергілікті
Басқару –
мақсат ұйымдастырушы және реттеуші ықпал ету
Муниципалды реттеу
Муниципалды білім беруде –
жергілікті мақсатшыл, ұйымдастырушы және
реттеуші ықпал ету
Сурет 1 «Муниципалды басқару» түсінігінің мазмұны
Мысалы, Батыс Европада шаруа қожалықтарының стратегиялық базасында, оны
Муниципалды басқару органдары
(жергілікті өзін-өзі басқару)
Муниципалды басқару
Муниципалды
меншік
Муниципалды шаруашылық
объектісі
Жергілікті бюджет
Муниципалды білім беру орталығы
Сурет 2 Муниципалды басқару объектілері
Өтпелі кезеңдегі мемлекет міндеті – жергілікті өзін-өзі басқару
институттарының қалыптасу үрдісін жеткілікті дәрежеде белсенді түрде жеделдетуге
жергілікті қауымдастықты ( жер, көпір, жол, сумен қамту,
мәдени мекемелер, мешіт пен шіркеу және т.б.) муниципалды
жергілікті өзін-өзі басқару органрының өзіндік қызметтерінің құқықтық
кепілдік ұсыныу және заңдылықпен қамтамасыз ету;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының өкілеттілігі мен
функционалдық міндеттерін айқындау;
муниципалдық жергілікті шаруашылық құру үшін және олардың
метериалды техникалық базасын қамтамасыз ету үшін материалдық және
муниципалды басқару
муниципалдық
қызмет
Муниципалдық меншік
муниципалдық құқық
Сурет 3 Муниципалды басқару базасы.
Осы мәселені шешуде нормативтік экономикалық ғылым міндеті жергілікті
Осындай Муниципалды құрылымды басқарудың құрылымы түрін біз
7) Барлық экономикалық орта сияқты фирма немесе үй
Жеке фирма (үй шаруашылығы), нарықтық айырбас ортасына ауыса
Муниципалды басқару жүйесінің тиімділігін арттыру және жетілдіру жолдары
Муниципалды басқару жүйесі орталық билік пен жергілікті билік
Жергілікті тұрғындардың осы саладағы атқарылып жатқан реформаға қанағаттанбауы
Қазақстанда ұзақ уақыт бойына жергілікті өзін-өзі басқаруды енгізу
Соған қарамастан, біздің елімізде барлық уақытта жергілікті өзін-өзі
Мұның өзі заң жобаларының жетілмеуінен туындады. Жергілікті өзін-өзі
Қоғамдағы саяси жүйені реформалау шеңберінде халық сайлайтын мәслихаттар
Іс жүзінде жергілікті өзін-өзі басқару мемлекеттік биліктің жалғасы
Әрине, Қазақстанда өзін-өзі басқару жүйесін енгізу аса күрделі
Сондықтан да, билікті оңтайландыру ұзақ мерзімге созылатын іс-шара
Әрине, қазіргі уақытта жоғарыда айтылған мәселелер Қазақстанның жергілікті
Осы орайда жергілікті тұрғындар заңнаманың шеңберінде іске асыруға
Өзін-өзі басқару секілді жаңа бағытты игеруде, сөз жоқ,
Әлемде өте көп жергілікті өзін - өзі басқару
нақты анықталған құзыреттер мен қызметтерге ие болуы;
тұрақты пайда көздері бар жеке бюджеттің болуы;
меншікті иеленуі;
муниципалдық қызметкерлердің квалификациясының деңгейі.
Муниципалды басқаруды жетілдіру мен тиімділігін арттыруда ең өзекті
Қазақстан өзінің территориясының кеңдігінен, республика халқының көп ұлтты
Қорытынды
Қазақстан Республикасындағы муниципалды басқарудың үйлестірілген жүйесі барлық билік
Қазіргі кездегі жергілікті жерлердегі билік қазіргі кездегі талаптарға
Еліміздің мемлекеттік құрылысын жетілдіру, оның ішінде билік
Биліктің жергілікті органдарын реформалаңдыруды орталықсыздандыру үрдісін бастау жолында
• жергілікті және аймақтық нәтижелі басқарудың жоқтығы;
• жергілікті деңгейдегі мәселелерді шешуге қабілеті жететін азаматтық
Бүгінде еліміздің мемлекеттік құрылысын жетілдіру, оның ішінде
Өзімнің жұмысымның барысында муниципалды басқарудың мазмұнын, принциптері мен
Ал жұмысымның екінші бөлімінде ҚР – дағы муниципалды
Пайдаланылған әдебиеттер
«Қазақстан – 2030» Даму стратегиясы.
Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: Қазақстан, 2008.
ҚР – дағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін
"Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін,
Гневко В.Н., Когут А.Е. Развитие местного самоуправления.СПб.:РАНИСЭП, 1996.
Зотов В.Б., Макашева З.М. Муниципальное управление. Учебник для
Шумянкова Н.В. Муниципальное управление. Учебное пособие. – М.:
Старцев Я.Ю. Государственное и муниципальное управление в
зарубежных странах. - М.: РУДН, 2003.
Горный М.Б. Местное самоуправление: проблемы и перспективы. СПб,
Кубаев К.Е. Местное самоуправление. - Алматы: Казак университетi,
В.Уворов «Теория Государственного управления» 2004.
www.google.kz «Республикамыздағы жергілікті өзін өзі басқарудың
тиімділігі». Егемен Қазақстан. – 2009. 28 шілде.
35