МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ…………………………………………………………...................3
І Қаржылық нәтижелер
мен есебі
1.1. Қаржылық
1.2. Ұйымның қаржылық нәтижелері элементтерінің есебі........................10
1.3. «ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаржылық-экономикалық сипаттамасы және кәсіпорынның
1.4. «ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаржы есеп жұмысын ұйымдастыру..................28
ІІ «ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаржылық нәтижелерін талдау
Ұйымның жылдық есебін қаржылық талдау..........................................38
Қаржылық қорытынды элементтерін аудиттеу......................................48
Пайданы бөлу және қолданылу тәртібі...................................................57
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президентінің өз халқына Жолдауында «Қазақстан – 2030.
Қазақстан Республикасында нарықтық экономика одан әрі күшейе түсуде, онымен
Қазіргі уақытта бәсекелестік ортада кәсіпорынның тіршілік етуі оның қаржылық
Табыс кәсіпорын қызметінің тиімділік критерийі және оның қаржылық нәтижелерінің
Табыстың көлемін экономикалық түбегейлі анықтау кәсіпорын үшін үлкен
Әрбір ұйымның қызметімен танысу үшін мүмкіндігінше оның көптеу жақтарын
Кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижелері көрсеткіштер жүйесінде өз көрінісін табады.
Осы дипломдық жұмыстың мақсаты «ӨзенМұнайГаз» ӨФ қызметінің
Осы мақсатқа жетуде мынадай міндеттер қойылады:
ұйымның қаржылық нәтижелер есебінің мәні мен маңызын ашу;
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ мысалында қаржылық нәтижелерінің бақылауын ұйымдастыру;
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаржылық-экономикалық сипаттамасы мен есеп жұмысының ұйымдастырылуын оқып
ұйымның жылдық есебін қаржылық талдау;
қаржылық нәтижелерге басқарушылық талдау;
пайданы бөлудің тәртібін зерттеу;
қаржылық нәтижелер есебін ХҚЕС-на көшуге байланысты жетілдіру;
шешімдер қабылдап, ұсыныстар енгізу.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі «ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаржылық нәтижелерінің есебі
- мұнай өндіру
- құрылыс
- қызмет көрсету саласы
- жол-құрылысы кәсіпорындары
Дипломдық жұмыс келесілерден құралған:
Кіріспе;
2 тараудан тұратын негізгі бөлім;
Қорытынды мен ұсыныс;
Қолданылған әдебиеттер тізімі;
Қосымшалар.
Дипломдық жұмысты жазу барысында басымдылықпен келесі мәліметтер қолданылды: ғалымдар
І Қаржылық нәтижелер қалыптасуы есебінің экономикалық
мәні мен есебі
1.1. Қаржылық нәтижелердің мәні, қалыптасуының тәртібі
мен құрылымы
Ұйымның қызметінің қаржылық нәтижесі – бұл есепті жылдағы
Табыс – бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі, не міндеттемелердің
Шығыстар – өнімді өндіумен, жұмысты атқарумен, қызметті көрсетумен
Қаржылық есеп беруде шаруашылық жүргізуші субъект қызмет түріне (өндірісіне)
Табыстар – бұл субъекттің негізгі және негізгі емес қызметінің
Ықшамдалған түрде бұл түсінік 2007 жылы 28 ақпандағы Бухгалтерлік
«Шығыстар» түсінігі түрлі маңызға ие және зерттеу мақсаттарына және
Әдеттегі қызмет түрлерінен ұйымның қаржылық нәтижелерін қалыптастыру мақсаты үшін
С.К.Барышеваның айтуы бойынша республикамызда экономиканың дамуы
- өнімдерді (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс;
- жалпы табыс;
- негізгі қызметтен түскен табыс;
- негізгі емес қызметтен түскен табыс;
- салық салынғанға дейінгі әдеттегі қызметінен алынған табысы;
- салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметінен алынған табысы;
- төтенше жағдайдан алынған табысы;
- таза табыс;
- кәсіпорын қызметінің қорытынды қаржылық нәтижесі болатыны.
Халықаралық тәжірибеде мәні ашылған түсініктер қолданылады: өнімдерді (жұмыс, қызмет)
Сонымен бірге қаржылық есептілікті пайдаланушылардың шатасу себебі табыстың
Белгілі бір уақыт кезеңінде түскен кіріс деп кәсіпорын
Бөлінбеген кіріс – бұл дивидендтер түріндегі кіріс бөлігі акционерлерге
В.К.Радостовец былай жазған: «Кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижесі
Және табыс (зиян) – кәсіпорын қызметінің негізгі жалпылауыш көрсеткіші
Материалдық және өзге оларға теңескен шығындарды алып тастағанда өткізілген
Өткізуден тыс табыстар мен зияндарға келесілер жатады:
валюттік шоттар мен шетел валютасындағы операциялар бойынша бағамдық айырмалар;
кәсіпорынға жататын акциялар, облигациялар және басқа бағалы қағаздар
бірлескен ұйымдардағы үлестік қатысуда мүліктерін жалға беруден алынған табыстар;
экономикалық санкциялардың бірнеше түрлері – айыппұлдар, өсімақылар;
кіріс көлемін арттыратын немесе кемітетін өнім (жұмыс, қызмет) өндірісімен
Пайда сатылған өнімнің толық өзіндік құнын, еңбекақы шығындарын қоса
А.А.Шаменова : «5610 «Жиынтық кіріс (зиян)» шоты –
Е.Б.Абдрасилов өзінің көзқарасында келесі сөздермен баяндайды: «Қаржылық
Д.А.Сарсенова былай деп жазды: «Өнімді, жұмысты, қызметті
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте
Ұйымның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтар қарастырмас бұрын,
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қарсы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен
Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайы – бұл оның қаржы бәсекелестік
Осы берілген түсініктерге сүйене отырып, біз бұл ұғымды былай
Қаржылық жағдайдың мәні және талдаудың мақсаты, қаржылық талдаудың мазмұнын
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы ксіпорының белгілі бір кезеңдегі қаржылық
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайында қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен өзара
Сондықтан да бұл жыл сайын өз облигацияларсы белгілі бір
Осылайша, қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік
Қаржылық нәтиже ұйымның өндірістік-қаржылық қызметінің нәтижесінде меншікті капиталдың белгілі
Шаруашылық қызметтің қаржылық нәтижесі календарлық жыл ішінде қалыптасқан кіріс
Ұйымның соңғы қаржылық нәтижесі келесілердің әсерінен құралады:
а) өнім, тауар, (жұмыс, қызмет) сатудан алынатын, сонымен бірге
б) негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді, материалдар мен өзге
в) операциондық табыстар мен шығыстар (мүліктерді сатудан алынған нәтижелерді
г) өткізуден тыс түсетін кіріс пен зиян;
д) төтенше жағдайлардан алынған табыстар мен шығыстар.
Есепті кезең бойынша ұйымның соңғы қаржылық нәтижесі ұйымның жиынтық
салық органдарымен есептелген айыппұл мен өсімақылар;
келісім-шарттар бойынша міндеттемелердің орындалмауы немесе дұрыс орындалмауынан сауда ұйымдары
несие келісім-шартын бұзуы үшін жоғарлатылған пайыздық төлем сомалары;
кепілдеме, сенімділік мәміле шарттары бойынша міндеттемелер;
Календарлы есепті жылдың аяқталуы бойынша есепті жылда ұйым алған
5610 шоты бойынша аналитикалық есебі табыстар мен шығындар есептілігін
1.2. Ұйымның қаржылық нәтижелері элементтерінің есебі
Нарықтық экономика жағдайында табысты ұлғайту және шығындарды азайту кез
Нарықтық экономикада табыстар ақшалай түрде жүргізіліп, өндіріс және факторы
а) жұмыскерлердің еңбек табысы – (жалақы, сыйақы және т.б.)
ә) кәсіпкерлік табыстар (пайда);
б) меншік табыстары (салымнан алынатын пайыздар, рента және т.б.);
в) еңбек салымына байланыссыз түсетін әлеуметтік табыстар (мемлекеттен
Бухгалтерлік есептің 5 «Табыс» стандартына сәйкес табыс – есепті
Саудадағы табыс ұйымға тиесілі және сыйлықтар, роялти, дивиденттер алып
Қызмет көрсетудің, яғни мәміленің нәтижесінде үлкен деңгейдегі дәлдікпен табысты
Бухгалтерлік есепте ұйымдардың табыстары мыналарға шектеу қояды:
негізгі қызметтен түскен табыстар;
негізгі емес қызметтен түскен табыстар.
Нарықта негізгі қызметтен түскен табыс – бұл алынған тауарларды
Негізгі қызметтерден түскен табыстың есебі шоттардың жұмыс жоспарының 60-бөлімшесінің
Сатып алушыларға қосылған құн салығынсыз (ҚҚС) сату құнымен тиелген
Дебеті – 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
Сатып алушыларға жіберілген тауарлар үшін шоты бойынша бюджетке төленетін
Сатып алушыларға ұсынылған төлем талап-тапсырмасы бойынша есеп айырысу шотына
Бақылаушы-кассалық машиналарын қолдану арқылы сатып алушылармен есеп айырысуды
ҚҚС-сыз сату (нарық) құнымен тауарларды өткізуден алынған табыс сомасына:
Сауда ұйымының кассасына түскен өткізілген тауарлардан түскен табыстан
Есеп айырысу шоты мен кассаға түскен сомалардың барлығы
Тауарларды жеткізуге түскен аванс сомасы тауарларды өткізуден түскен табысқа
Ұйымның кассасына сатылған тауарлардың құнының бөлігі бастапқы жарна түрінде
Несиеге берілген тауарлардың нарықтық құнынан бюджетке төленуге жататын ҚҚС
Дайын өнімді, жұмыстарды және қызметтерді сатудан түскен табыс сомасы
6010 шоты бойынша талдау есебі №11 журнал-ордерде жүргізіледі, ведомоста
Негізгі емес қызметтен түскен табыс – бұл ұйымның негізгі
Негізгі емес қызметтен түскен табыстың есебін есептеу үшін шоттардың
6210 «Активтердің шығуынан түскен табыстар» шоты онда мынадай
Материалдық емес активтерді басқа кәсіпорындарға төлеу шарты негізінде сатқанда
материалдық емес активтер қабылдау-тапсыру актісіне сәйкес сатылған материалдық емес
сатып алушылар мен тапсырысшыларға ұсынылған және есеп-төлем құжаттарымен төленуге
Ұйымның есеп айырысу шотына немесе кассасына сатып алушылардан оларға
Жыл аяғында материалдық емес активтерді сатудан түскен табыстар мен
шығыс сомасына: дебет – 5610 «Жиынтық кіріс (зиян)» шоты,
табыс сомасына: керісінше, 5610 «Жиынтық кіріс (зиян)» шоты кредиттеледі
Ұйымдар өздерінде бар, бірақ қажеті жоқ немесе артық негізгі
Негізгі құралдар объектілерін төлем шарты негізінде өткізгенде негізгі құралдардың
сатып алушылар мен тапсырысшыларға ұсынылған және банкпен төлеуге алған
Жыл аяғында негізгі құралдар объектілерін өткізу бойынша түскен
шығыс сомасына: дебет – 5610 «Жиынтық кіріс (зиян)» шоты,
табыс сомасына: керісінше, 5610 «Жиынтық кіріс (зиян)» шоты кредиттеледі
Акционерлік қоғам формасында қызмет ететін сауда ұйымдары бағалы
Акциялар, облигациялар және өзге бағалы қағаздарды өткізгенде мынадай бухгалтерлік
сатып алушыға өткізілген бағалы қағаздарды сату құны бойынша беру
сатып алушыларға шот ұсынылды: қолма-қолсыз есеп айырысу кезінде –
Жыл соңында құнды қағаздар өткізу бойынша түскен
шығыс сомасына: дебет – 5610 «Жиынтық кіріс (зиян)» шоты,
табыс сомасына: керісінше, 5610 «Жиынтық кіріс (зиян)» шоты кредиттеледі
Ұйымдардың өздерінің бос қаражаттарын басқа ұымдар бағалы қағаздарына салу
6110 «Сыйақылар бойынша табыстар», 6120 «Дивиденттер бойынша табыстар» шоттары
Бағалы қағаздарды сатып алу құны бойынша есеп айырысу шотынан
Егер алынған бағалы қағаздардың сатып алу құны олардың номиналдық
Алынуға тиісті сыйақыларды эмитент банк үзіндісі немесе кіріс касса
Өткен жылдары алынған табыстарды есептегенде және 3520 «Алдағы
Алынған табыстар 5610 «Жиынтық кіріс (жиынтық зиян)» шотына көшіріліп
Сыртқы экономикалық қызметпен айнлысатын сауда ұйымдары шетел партнерлерімен түскен
Бағамдық айырма – бұл валюталық активтер мен пассивтерді бухгалтерлік
Бағамдық айырмалар нарықтық бағамдардың шаруашылық операциясын жасау мен есеп
Бухгалтерлік есеп пен есептілікте мыналардан туындайтын бағамдық айырма беріледі:
егер валютаны алмастырудың нарықтық бағамы есеп айырысу күніне осы
әрбір есепті күнге және осы шоттардағы ақша құралдарының
6250 «Бағамдық айырмадан түскен табыстар» шоты айырбасталатын конверттелетін шетелдік
Ұйымдардың қаржылық-шаруашылық қызметінде оң бағамдық айырманың пайда болу жағдайларының
Экспорттық операцияларында бағамдық айырмалар экспортталатын тауарды теңгемен мәмілелік құн
Тауарларды шетел валютасында сатқанда республика ішінде бағамдық айырма теңгемен
Жоғарыда қарастырған тауарлық операциялардың нәтижелерінен туындайтын бағамдық айырмадан
Ұйым кассасында немесе оның банктік шоттарында не өзге несиелік
Жоғарыда келтірілген бағамдық айырмадан алынған сомаға ҚҚС-ты бюджетке төленуге
Жыл аяғында 6250 шоты бойынша қалдық болмауы керек, яғни
6230 «Мемлекеттік субсидиялардан алынатын табыстар» шоты үкімет органдарынан алынған
Мемлекеттік органнан алынатын субсидиялардың түрлеріне байланысты бухгалтерлік есеп шоттарында
Жыл аяғында 6230 шоты бойынша қалдық қалмауы керек және
6280 «Өзге де табыстар» шоты кәсіпорынның негізгі емес қызметінен
- негізгі құралдарды түгендеу кезінде анықталған негізгі құралдардың есепке
- түгендеу кезінде анықталған материалдардың, дайын өнімнің және алынған
- түгендеу кезінде анықталған ақша қаражатының есепке алынғандары (1010,
Төмендегі жазбалардан кейін 6280 шот жабылуға тиіс. Оған сәйкес
Кәсіпорынның ұйымдық қызметі оның мақсаты мен міндеттеріне сәйкес кәсіпорынның
Өндіріске кеткен шығындардың басқарушылық есебі кәсіпорынның негізгі мақсатын орындауға
Өндіріске кеткен шығындар есебінің негізгі маңызы, міндеті – өндіріс
Шығыстар да табыстар сияқты екі топқа бөлінеді:
- негізгі қызмет бойынша шығыстар;
- негізгі емес қызмет бойынша шығыстар.
Негізгі қызмет бойынша шығыстарға тек қана сатылған өнімнің және
Сатылған өнімнің және көрсетілген қызметтердің өзіндік құны
Басқа субъектіге өзіндік құнымен материалдар босатылғанда 7010 шоты дебеттеліп,
Негізгі емес қызмет бойынша шығыстарға мыналар жатады: жалпы
Жалпы және әкімшілік шығыстар – бұл жалпы жетекшілік
Әкімшілік-басқарушы қызметкерлеріне еңбекақы есептелінді, бұл бухгалтерлік есеп шоттарында мынадай
Кәсіпорын басқарушы қызметкерлер еңбекақы қорынан әлеуметтік салық есептелінді, яғни
Ұйым басқару ғимаратын ұстауға коммуналдық шығындарға шот есепке алынған
Есепті тұлғалардың әкімшілік мақсаттағы іс-сапарға жұмсаған сомасы бастапқы құжаттар
Өнімдерді сату және қызметтерді көрсету бойыша шығыстар – бұл
Сатып алушыға тауарды жеткізу үшін транспорттық қызмет құны ҚҚС-сыз
Және осы транспорттық шығындар есеп айырысу формасына байланысты мына
Саудамен айналысатын қызметкерлердің еңбекақысы есептелгенде бухгалтерлік жазбада
Осы бөлімдегі қызметкерлердің еңбекақысынан әлеуметтік салық ұсталды, бұл кезде
Ұйым сауда мақсатында жалға алған негізгі құралдар үшін төлемдерді
Сыйақылар бойынша шығыстар – бұл сатып алынған материалдық қорлар
Алынған займдар, жалдау бойынша шарттар және шығарылған бағалы қағаздар
Есептелген сыйақыларды төлеу келесі проводкамен беріледі: 3380 «Төлеуге
Есепті жыл соңында жоғарыда келтірілген негізгі емес қызмет бойынша
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаржылық-экономикалық сипаттамасы
және кәсіпорын есеп саясаты
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ Қазақстан Республикасы, Маңғыстау облысы, Жаңаөзен қаласында
Қысқаша атауы – ӨФ «ӨзенМұнайГаз». ӨФ
ӨФ өзінде мөрі, дербес балансы, банкілерде есеп шоттары, өз
Қызметінің мақсатына жетуі үшін серіктекстік өзінің атынан мәмілелер жасауға,
Серіктестік қызметінің мақсаты заңды тұлғалар мен азаматтарды өнімдер, тауарлар
Әрекет заты болып келесілер табылады:
Серіктестік заңдармен тыйым салынбаған басқа да қызмет түрлерімен айналысуға
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттамасын кестелерде ұсынылған берілген арқылы аша
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ толық сипаттау үшін өндірістік-қаржылық қызметінің негізгі
Кәсіпорындарының мөлшерлерін сипаттайтын ең көп таралған көрсеткіштер болып жиынтық
1 - кестедегі көрсеткіштерге төмендегідей талдау беруге болады: тауарлар
Бәсекелестік жағдайында кәсіпорын жарнамаға, жаңа жеткізушілерді іздеуге шығындарын
Өнімдер (жұмыс, қызмет) көлемін көбейту және өндіріс тиімділігін жоғарлату
2 - кесте
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің жұмысшылар санының құрылымы
Көрсеткіштер
Жылдар Ауытқулар 2010/2008
(+/-)
2008 2009 2010
адам үлес салмағы % адам үлес салмағы %
1 2
Әкімшілік-басқарушылық персонал
19
38%
15
30%
13
26% -6
12%
Тауарларды өткізумен айналысатын жұмысшылар
24
48%
28
56%
330
60%
6
2%
Төменгі қызмет
етуші персонал
7
14%
7
14%
7
14%
0
0%
Барлығы: 50 100% 50 100% 50 100% *** **
Бүкіл кезең бойына жұмысшылардың жалпы саны өзгеріссіз болып
Нарықтық экономикаға көшу жағдайында негізгі құралдар кәсіпорынның
3 - кесте
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ негізгі құралдарының құрамы мен құрылымы
(кезең соңына)
Көрсеткіштер
Жылдар Ауытқуы 2010/2008 (+/-)
2008 2009 2010
мың теңге үлес салмағы % мың теңге үлес салмағы
1 2 3 4 5 6 7
1. Жер
80,4
3,1%
80,4
0,6%
80,4 0,6%
0
-2,5%
2.Ғимараттар мен құрылыс жайлар
1065
40,5%
8000
62,7%
8645
59,5%
7580
19%
3. Машиналар мен жабдықтар
780
29,6%
965,5
7,6%
1316
9,1%
536 20,6%
4. Басқа да НҚ 707 26,8% 3721,5 29,1% 4493
Барлығы: 2632,4 100% 12767,4
100%
14534,4 100% 11902
***
3-кестенің берілгендері 2008 жылмен салыстырғанда 2010 жылы негізгі құралдардың
Әрі қарай біз «ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің ағымдағы активтерінің мөлшері мен
2010 жылдың соңына жағдай мүлдем өзгеріп кетеді: қорлардың үлес
4 - кесте
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ ағымдағы активтерінің мөлшері мен құрылымы
(кезең соңына)
Көрсеткіштер
Жылдар Ауытқуы
2010/2008
(+-)
2008 2009 2010
мың
теңге үлес салмағы % мың
теңге үлес салмағы % мың
теңге үлес салмағы % мың
теңге %
1 2 3 4 5 6
Ақша құралдары және эквиваленттері 3025,7 5,0% 593,6 1,0% 2808
Дебиторлық берешек 6094 10,0% 23948 41,7% 59002 36,3%
Қорлар 33002,4 54,4% 30431 52,9% 46877 28,8% 13874,6
Өзге ағымдағы активтер 18539 30,6% 2506 4,4% 54035,2 33,2%
Барлығы: 60661,1 100,0% 57478,6 100% 162722,2 100% ***
Кәсіпорын есеп саясаты бухгалтерлік есепті реттеу жүйесінің элементі болып
Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп кәсіпкерлер мен ұйымдардағы операциялар мен
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға көшуі барлық басқару жүйелерді қайта
Есеп саясаты – бұл ұйым қаржы есептілігін дайындау және
Кәсіпорындағы есеп саясатын құруға жауапкершілік кәсіпорын басшысы мен бас
Есеп саясатын қалыптастыра отырып, ол бухгалтерлік есепті жүргізудің таңдалған
Есеп саясатын құру үшін негіз бен бастамасы болып шаруашылық
«Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Респбликасының 2004
Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары қоғамдық мәнде қабылданған қаржылық есептілікті
Бұл стандарттар қолданады:
бухгалтерлік есеп пен есептіліктің ұлттық жүйесінің негізі ретінде көптеген
есеп пен есептілікке өз талаптарын жасап жатқан мемлекеттер
шетел және ұлттық компанияларға қаржылық есептілікті ХҚЕС-на сәйкес ұсынуға
саны өсіп келе жатқан сауда кәсіпорындары.
ХҚЕС-ның жүйесі жеке және сондай-ақ мемлекеттік секторда да қолдануға
Есеп саясатын жасау барысында «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік
Кәсіпорын есеп саясатында сұрақтардың екі тобын ерекшелеуге болады:
ұйымдастырушылық-техникалық;
әдістемелік.
Есеп саясатына ұйымдастырушылық-тхникалық бөлімнің міндетті түрде кіргізілуі «Бухгалтерлік есеп
Ұйымдастырушылық-техникалық бөлім өзіне мыналарды қосады:
есеп жұмысын ұйымдастыру;
бухгалтерлік есеп формалары мен ақпараттарды өңдеу технологиясын;
бастапқы құжаттар мен құжат айналымының ұйымдастырылуын;
ішкі бақылау;
мүлік пен міндеттемелерді инвентаризациялауды өткізу тәртібі.
Шаруашылық субъекттің есеп саясатының негізгі әдістемелік сұрақтары әдістемелік бөлімде
Әдістемелік бөлімнің құрамына келесілер кіреді:
негізгі құралдар есебі;
материалдық емес активтер есебі;
тауарлы-материалдық қорлар есебі;
ақша құралдарының есебі;
шетел валютасындағы операциялар есебі;
еңбек және еңбекақы есебі;
инвестициялар есебі (қаржылық құралдар);
активтердің құнсыздануы;
займдар бойынша шығындар есебі;
меншікті капитал;
дебиторлық берешек;
міндеттемелер;
резервтер;
табыс салығы есебі;
түсім;
шығындарды тану;
есептілік;
есеп саясатына қосымша;
есеп саясатын бақылау;
бухгалтерлік есептілікте көрсетіуі;
есеп саясатының өзгерістері.
Есеп саясатының басты тапсырмалары – шаруашылық қызметінің жоғары деңгейін
1.4. «ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаржы есеп жұмысын
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-де бухгалтерлік есеп журналды-ордерлі формасы негізінде ұйымдасқан. Сондай-ақ,
Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінің негізгі міндетері:
субъектіні, тағы да басқа қызығушы тұлғаларды кәсіпорынның шаруашылық ққызметі
субъектілердің шаруашылық қызметтерін Қазақстан Республикасының заңдылықтарына сай жүргізілуін бақылау
Лауазымды тұлғаның қызметінде ауыстырулар болған жағдайда ұйымдастыру-шешуші және қаржылық-есеп
Есепті-бухгалтерлік ақпараттардың сақталуы мен жойылуы 30.06.1992 жылғы ҚР-ның Министрлер
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп бухгалтериямен жүргізіледі, бұл бөлімдегі жұмыстың бәрін
Құжаттардың өз уақытында сапылы толтырылуының сақталуы, олардың ішіндегі мәліметтердің
Орындаушылардың құжат айналымдылығының тәртібін сақтауды бас бухгалтер бақылайды. Бас
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-і қаржылық және өндірістік есепті, салықтық және
Салықпен есептесу мен төлеу № 210-II 12.06.2001 жылғы
Кәсіпорында бөлімшелер мен учаскелер бойынша нақты тапсырмалардың бөлінуі өте
Ақша құралдарының есебі мен талдауы.
Ақша құралдар есебінің негізгі тапсырмалары болып табылады:
ақша құралдарының сақтығын қамтамасыз ету және олардың мақсатты бағытталуы
ақша құралдары қозғалысы бойынша барлық операциялардың құжатталуының толықтығы мен
кассалық және қаржылық тәртіпті ұстану;
ақша құралдарына инвентаризация өткізудің уақыттылылығы.
Қолма-қол ақшаны сақтау, қабылдау және беру үшін шарашылық субъектілерде
Касса бойынша материалды-жауапты тұлға болып қолма-қол ақшаның сақтығына
Кассада ақша құралдары қозғалысы тіркелетін негізгі құжаттар:
кіріс касса ордері;
шығыс касса ордері;
төлем ведомосі;
кіріс-шығыс касса ордерлерін тіркеу журналы;
касса кітабы.
2008 жылдың сәуір айында «ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің кассасына есеп айырысу
Д-т
1010
1040
2008 жылы сәуір айында кассадан есепті тұлғаға 20 000
Д-т
1270
3350
1010 «Кассадағы ақша қаражаты» шот дебеті мен кредиті бойынша
№1 журнал-ордер мен №1 журнал-ордерге ведомосі арналған. Ондағы жазбалар
Кассалық құжаттардың саны көп болмауына байланысты кассалық есеп айына
Есеп айырысу шотындағы ақша құралдарының есебі 1030 «Ағымдағы банктік
шот иесіне банктен қолма-қол ақшаны беруге чек-бұйрық;
қолма-қол ақшаны енгізуге хабарлама;
төлем тапсырмасы;
төлем-талап тапсырмасы.
Банк үзіндісінде есеп айырысу шотындағы ақша құралдары қозғалысы бойынша
2008 жылдың сәуір айында есеп айырысу шоты бойынша келесі
- есеп айырысу шотына зейнетақы жарналары қайтарылды:
Д-т
1030
- есеп айырысу шотынан электр энергиясы үшін төлем төленді:
Д-т
7210
- есеп айрысу шотынан кеңсе тауарлары үшін:
Д-т
3310
- банктік қызмет үшін сома ұсталды:
Д-т
3310
1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» шотының дебеті мен
2. Тауарлы-материалдық қорлардың есебі мен таладауы.
Тауарлы-материалдық қорлар – бұл мына түрдегі активтер:
шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар және бұйымдар қоры;
аяқталмаған өндіріс, жұмыс пен қызмет;
ұйымның қызметі барысында сатуға арналған дайын өнімдер, мен тауарлар.
Тауарлы-материалдық қорлардың есебі №2 «Қорлар» ХҚЕС-на сәйкес жүргізіледі.
Барлық материалдық қорлардың есебі 1300 «Қорлар» бөлімшесінің активті шоттарында
«Шикізаттар мен материалдар» әрбір бірлік құны бойынша, «Отын» орташа
Тауарлы-материалдық қорлар өзіндік құны мен өткізудің таза құнынан
Тауарлы-материалдық қорлар жеткізушілерден олармен жасалған келісім-шарт негізінде келіп түседі.
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ материалдық қорларының түсуі дебет бойынша, ал шығуы
Жеткізушілер мен мердігерлермен есеп айырысу 3310 «Жеткізушілер мен мердігерлерге
Бухгалтерияда тауарлы-материалдық қорлардың есебі айналым ведомосінде сандық-сомалы түрінде жүргізіледі.
2010 жылы желтоқсан айында келесі шаруашылық операциялар өткізілді:
1. «БиБ ойл» ӨФ-не бензин сомасы төленді:
Д-т
3310
2. «Алем Кеңсе» ӨФ-не кеңсе тауарлары үшін төлем жүргізілді:
Д-т
3310
3. Түскен материалдар шығын ретінде танылды:
Д-т
7210
Тауарлы-материалдық құндылықтардың инвентаризациясы – мүлік сақтығын қамтамасыз ететін бақылаудың
3. Негізгі құралдар есебі мен таладауы.
Негізгі құралдар – бұл тауарлы-материалдық қорларды жабдықтау және қызмет
Негізгі құралдар есебі №16 «Негізгі құралдар» ХҚЕС-мен реттеледі. Осы
Негізгі құралдарға ғимараттар, көлік құралдары, өндірістік-шаруашылық инвентарь және өзге
Негізгі құралдар ұзақ уақыт бойы өндіріс процесіне қатыса отырып,
Амортизация – тозуды қызмет ету мерзімі бойы активтің амортизацияланған
Амортизацияны есептеу үшін мынадай тәсілдер қолданылады:
құнда біркелкі (тура сызықты) тәсілмен есептен шығару тәсілі;
өндірістік тәсіл (амортизацияны орындалған жұмыс көлеміне пропорционалды есептеу);
қалдық құнының кему әдісі (кумулятивтік әдіс).
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің негізгі құралдарының тозуы 2420 «негізгі құралдардың амортизациясы»
2010 жылдың желтоқсан айына негізгі құралдардың амортизациясын есептеу бойынша
Д-т
2410
Мүлік салығы бойынша есептемелер негізгі құралдардың орташа жылдық құнына
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің балансында 3180 шоты бойынша мүлік салығы ескеріледі.
2010 жылдың қаңтар айында мүлік салығы есептелді:
Д-т
7210
Көлік құралдары салығы бойынша салық салу объектілері болып уәкілетті
4. Қаржылық есептілікті талдаудың әдістемесі.
Қаржылық есептілік – кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық-шруашылық қызметін кешенді
Қаржылық есеп берудің мақсаты тұтынушыларды заңды тұлғаның қаржылық жағдайы,қызметінің
Қаржылық есептемелердің негізгі үлгілері бухгалтерлік баланс , табыстар мен
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ бухгалтерлік балансы, қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есептілік
Қаржылық есептіліктің элементтер. Қаржылық есеп беру мәміленің және басқа
Актив – бұл құндық бағасы бар субъекттің құқығы мен
Міндеттемелер – бұл өткен мәміленің нәтижесі, ол жүзеге асқандықтан
Меншікті капитал – бұл субъекттің міндеттемесі шегерілген активі. Бухгалтерлік
Бухгалтерлік баланс – кәсіпорынның жылдық есеп беруінің негізгі үлгісі.
Баланс деректері бойынша кәсіпорынның қаржы жағдайына талдау жасалады.
Қаржылық есептемеге түсініктеме хат кәсіпорында кұрылатын негізгі аналитикалық
5. Еңбекақы есебі және оны төлеу.
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ жұмыскерелрінің еңбекақысын төлеу штаттық құрылымға, сонымен қатар
Еңбекақыны есептей отырып, тиесілі есептемелер мен ұсталымдарды жасап, есептің
Бухгалтерия әрбір қызметкер мен жұмысшыға шот ашады, онда жасалған
ҚР-ның Салық кодексінің 143 бабына сәйкес жұмыскерлердің еңбекақысынан жеке
Сонымен қатар қызметкерлердің еңбекақысынан міндетті зейнетақы жарналары ұсталады. Олардың
Еңбекақы бойынша қызметкермен есеп айрысудың синтетикалық есебі 3350 «Еңбекақы
- желтоқсан айына жұмысшылардың еңбекақысы есептелді:
Д-т
7210
- жеке табыс салығы ұсталынды:
Д-т
3350
- міндетті зейнетақы жарналары ұсталынды:
Д-т
3350
- қызметкердің берешегі еңбекақысынан ұсталынды:
Д-т
3350
- еңбекақыдан әлеуметтік салық ұсталынды:
Д-т
7210
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-і салық комитетіне ЖТС бойынша есептіліктерді 201.00 және
6. Дебиторлық берешектің есебі.
Дебиторлық берешек – ол кәсіпорынға басқа заңдық және құқытық
Есепті сомалар деп кәсіпорын қызметкерлері кассадан шаруашылық шығындарға және
Қызметкерлердің іс-сапар шығындары ҚР-ның қаржы Министрлігі қабылдаған нормаларға сәйкес
Қойылған мерзімде есепті тұлғалар шығындарды растайтын құжаттарды қоса шығысталған
Бухгалтер аванстық есептерді тексеріп, субъект басшысы қабылдайтын шығындар мен
Алғашқы есеп құжатында келесі ревизиттер болуы қажет: құжат аты,
Есепті тұлғалармен есеп айырысулардың аналитикалық есебі
№7 журнал-ордерде жүргізіледі.
1270 шотында есепті тұлғалармен есеп айырысулар көрінісін табады. Бұл
Қаңтар айында келесі шаруашылық операциялар өтті:
- кассадан есепті тұлғаға берілді:
Д-т
1270
- есепті тұлға материалдар сатып алды:
Д-т
1310
Жүргізілген шаруашылық операциялар бойынша ішкі және алдын-ала бақылау бас
7. Табыс пен шығыс есебі, талдауы.
Есептеу принципіне сәйкес ақша құралдарын алғанда немесе төлегенде емес,
Тауарларды сатудан және қызмет көрсетулерден түскен табыс мына шарттарды
табыс сомасы жоғары деңгейде әділ бағаланады. Демек, келісімге қатысқан
келісімге байланысты экономикалық ұтыстарды сауда ұйымдары төлейтін болады. Демек,
сауда ұйымдары сатып алушыға сатылған тауарларға меншік құқығын береді.
Келісім жөніндегі нақты және күтілетін шығыстарды бағалау сенімділіктің жоғары
Және шығындар бабының номенклатурасы бойынша есептеледі. 7110 «Өнімдерді сату
«Әкімшілік шығыстар» 7210 шотында жинақталады, онда шығындардың келесідей түрлері
Өткізілген тауарлардың өзіндік құны 7010 шотында жазылады. 7010, 7110,
Орындалған және көрсетілген қызмет есебі шот-фактураларды ұсынғаннан кейін жасалады.
ІІ «ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің қаржылық нәтижелерін талдау және
пайданы бөлу
Ұйымның жылдық есебін қаржылық талдау
Дәстүрлі формада қаржылық талдау кәсіпорынның қаржылық позициясы мен шаруашылық
Осы дипломдық жұмысымның қойған мақсатына байланысты «ӨзенМұнайГаз» ӨФ жылдық
5 - кесте
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің активтерін талдамалық топтау
Жылдар Ауытқулар
2010/2008 (+/-)
Баланс баптары 2008 2010
мың теңге үлес салмағы % мың
теңге үлес салмағы % мың
теңге %
1 2 3 4 5 6 7
Ақша құралдары және оның эквиваленттері 3025,7 4,8% 2808,0 1,6%
Қысқа мерзімді дебиторлық берешек 6093,9 9,7% 59002,0 33,4% 52908,1
Қорлар 33002,4 52,4% 46877,0 26,6% 13874,6 -25,88%
Ағымдағы салықтық активтер 0,0 0,0% 8955,7 5,1% 8955,7
5,07%
Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер 15009,3 23,8% 20099,4
Өзге қысқа мерзімді активтер 3529,8 5,6% 25000,0 14,2% 21470,2
Қысқа мерзімді активтердің барлығы 60661,1 96,4% 162722,1 92,2% 102061,0
Негізгі құралдар 2246,8 3,5% 13470,9 7,6% 11224,1 4,13%
Материалдық емес активтер 38,5 0,1% 362,4 0,2% 323,9 0,14%
Ұзақ мерзімді активтердің барлығы 285,3 3,6% 13833,3 7,8% 11548,0
БАЛАНС 62946,4 100,0% 176555,4 100,0% 113609,0 ***
5-кестеден көрініп тұрғандай, мүліктің жалпы құны 113609 мың теңгеге
Кәсіпорын мүлкін ұлғайтудың көздерін анықтауға 6-кестеде берілгендер мүмкіндік береді.
6 - кесте
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ пассивтерін талдамалық топтау
Жылдар Ауытқулар
2010/2008 (+/-)
Баланс баптары 2008 2010
мың теңге үлес салмағы % мың теңге үлес салмағы
1 2
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер 13328,3 21,2% 84742,2 48,0% 71414,0
Салықтар бойынша міндеттемелер 82,9 0,1% 300,1 0,2% 17,2 0,0%
Қысқа мерзімді кредиторлық берешек 48937,1 77,7% 2629,0 1,5% -46308,1
Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер 3,3 0,0% 32,3 0,0% 29,0
Қысқа мерзімді міндеттемелердің барлығы 62348,6 99,1% 87703,6 49,7% 25352,0
Ұзақ мерзімді міндетемелердің барлығы
80000 45,3% 80000 45,3%
Жарғылық капитал 90,0 0,1% 90 0,1% 0,0 -0,09%
Бөлінбеген кіріс (жабылмаған зиян) 504,8 0,8% 8761,8 5,0% 8257,0
Капитал мен резервтердің барлығы 594,8 0,9% 8851,8 5,0% 8257,0
БАЛАНС 62943,4 100,0% 176555,4 100,0% 113609,0 ***
6-кестенің берілгендері бойынша көріп отырғандай, мүлік құнының ұлғаюы, басты
Шаруашылықтың нарықтық шарты кәсіпорынды уақыттың әрбір кезеңінде сыртқы міндеттемелерді
7 - кесте
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ балансының өтімділігін талдау
Актив
Жылдар
Пассив
Жылдар Төлем артықшылығы
немесе жетіспеушілігі
2008 2010
2008 2010 2008 2010
1 2 3 4 5 6 7 8
А1 3025716 2807975 П1 49023271 2961392 -45997555 -153417
А2 42626148 139834765 П2 13328250 84742260 29297898 55092505
А3 15009263 20099439 П3 0 80000000 15009263 -59920561
А4 2285236 13833258 П4 594842 8851785 1690394 4981473
Баланс 62946363 176555437 Баланс 62946363 176555437 0 0
Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив бойынша келтірілген
8 - кесте
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ баланс өтімділігінің
коэффициенттерін талдау
Коэффициенттер Формуласы Жылдар
Норматив
2008 2010
1 2 3
Абсалютті өтімділік
(жеделдік) коэффициенті А1/(П1+П2) 0,05 0,05 0,2-0,7
Аралық өтеу
(жабу) коэффициенті (А1+А2)/(П1+П2) 0,73 2,29
Жалпы өтеу
коэффициенті (А1+А2+А3)/(П1+П2) 0,97 2,61 1,0-2,0
Абсолютті өтімділік коэффициенті серіктестік ағымдағы сәтте қысқа мерзімді міндеттемесінің
2008 жылдың соңына таман аралық өтеу коэффициенті 0,73 құрады,
2008 жылы жалпы өтеу коэффициенті 0,97 құрады, бұл нормативтен
8-кесте берілгендері балансты құру күніне серіктестік қысқа мерзімді міндеттемелерін
Бұдан шешім қабылдауға болады, яғни жалпылай ұйымның ағымдағы активтері
Тағы бірнеше қаржылық коэффициентті
9-кестеде көрсетейік.
9 - кесте
Қаржылық коэффициенттерді талдау
Коэффициенттер Формуласы Жылдар Норматив
2008 2010
1 2 3
Автономия коэффициенті меншікті капитал/
Меншікті құралдармен қамтамасыз етілу коэффициенті (П4А4)/(А1+А2+А3) 0,027 0,03 >0,1
Өзіндік қалыптасу көзімен қорлар мен шығындарды қамтамасыз ету
2008 жыл аяғына автономия коэффициенті нормативтік мәннен әлдеқайда алыс
Меншікті құралдарымен қамтамасыз етілу коэффициентінің мәні кішігірім өзгерістерді қоспағанда,
2008 жыл аяғында өзіндік қалыптасу көзімен қорлар мен
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ операциондық қызметін қарастырайық, 2008 жылы «Ақшаның түсуі»
10 - кесте
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің ақша құралдарының қозғалысын талдау
Көрсеткіштер Жылдар Ауытқулар
2010/2008 (+/-)
2008 2010
мың
теңге үлес салмағы % Мың
теңге Үлес
салмағы % Мың
теңге %
1 2
Операциондық қызмет
Ақшаның түсуі, барлығы, соның ішінде 335212,0 100,0% 427631,7 100,0%
тауарларды өткізу 325662,9 97,2% 262892,7 61,5% -62770,2 35,7%
алынған аанстар 9549,0 2,8% 163672,1 38,3% 154123,0 35,4%
өзге түсімдер - - 1066,9 0,2% 1066,9 0,2%
Ақшаның шығуы, барлығы, соның ішінде 330068,5 100,0% 449805,9 100,0%
жеткізушілерге тауарлар мен қызмет үшін 255509,8 77,4% 326771,7
берілген аванстар 3529,8 1,1% 96673,8 21,5% 93144,1 20,4%
еңбекақы бойынша 8570,8 2,6% 9912,7 2,2% 1342,0 -0,4%
займдар бойыншасыйақылар төлеу 3186,2 1,0% 5443,6 1,2% 2257,4 0,2%
корпоративті табыс салығы 687,0 0,2% 2182,3 0,5% 1495,3 0,3%
бюджетке өзге төлемдер 162,5 0,0% 8169,0 1,8% 8006,5 1,8%
өзге төлемдер 58422,4 17,7% 652,6 0,1% -57769,7 -17,6%
Операциондық қызметтен түскен ақша таза сомасы 5143,5 ***
Инвестициялық қызме
Негізгі құралдарды сатудан ақшаның түсуі 0,0 0,0% 26011,1 ***
Ақшаның шығуы, барлығы,соның ішінде 15361,0 100,0% 1622,6 100,0% -13738,4
негізгі құралдар сатып алу 309,8 2,0% 1338,6 82,5% 1028,8
материалдық емес актив сатып алу 42,0 0,3% 284,0 17,5%
өзге төлемдер 15009,3 97,7% 0,0 0,0% -15009,3 -97,7%
Инвестициялық қызметте қолданылған ақшаның таза сомасы 15361,0 *** 24388,5
Ақша құралдарының барлығы -10217,5 *** 2214,4 *** 12431,9 ***
10-кестенің берілгендеріне сай, «ӨзенМұнайГаз» ӨФ 2010 жылы операциондық қызметтен
Кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипаттайтын ең маңызды көрсеткіштерінің бірі –
.
Қор қайтарымы кері көрсеткіші – қор сыйымдылығы 1/f немесе
Қор сыйымдылығының бір артықшылығы, оның алымын құрамдас бөліктер, жеке
Кәсіпорын тұрақты қызмет ету үшін негізгі құралдар мен материалдық
Негізгі қорлардың белсенді бөлігінің үлес салмағының артуы қор қайтарымына
11- кесте
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ негізгі өндірістік қорларының және белсенді бөлігінің қор
Коэффициенттер Жылдар Ауытқуы (+/-)
2008 2010
1 2
Өнім өткізуден түскен табыс, мың тг. 296258 257288 -38970
Негізгі өндірістік қорлардың жылдық орташа құны, мың тг.
Соның ішінде:
белсенді бөлігінің, мың тг. 35248
10504 60348
28726 +25100
+18222
Белсенді бөлігінің үлесі, % 29,8 47,6 +
Белсенді бөлігінің қайтарымы, тг. 28,2 8,9 - 19,3
Қор қайтарымы, тг. 8,4 4,3 - 4,1
Қор сыйымдылығы, тг. 0,11 0,12 0,23
Осылайша негізгі өндірістік қорларды пайдаланудың тиімділігін сипаттайтын негізгі көрсеткіштер
12 - кесте
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің қаржылық көрсеткіштерінің деңгейі мен
динамикасын талдау
Көрсеткіштер
Жылдар Ауытқулар
2010/2008 (+/-)
2008 2010
мың
теңге мың
теңге мың
теңге %
1 2 3 4 5
Тауарларды өткізуден түскен табыс 296258,3 257288,3 38970,0 87%
Өнімнің өзіндік құны 263731,6 226871,6
Жалпы пайда 32526,7 30416,7 -2110,0 94%
Өзге табыстар 4080,4 30021,5 25941,1 736%
Кезең шығыстары, соның ішінде: 29833 47674 17841 160%
Пайыздар бойынша шығыстар 24544,6 36669,3 12124,7 149%
Әкімшілік шығыстар 2102,2 5561,1 3458,9 265%
Қаржыландыру шығыстары 3186,2 5443,6 2257,4 171%
Өзге шығыстар 5100,4 9150,5 4050,1 179%
Салық салынғанға дейінгі табыс 1673,60 3613,65 1940,05 216%
Корпоративтік салық шығыстары 444,85 1673,99 1229,14 376%
Таза табыс 1228,75 1939,66 710,91 158%
Тауарларды (қызмет, жұмыс) өткізуден түскен табыс 2008 жылмен салыстырғанда
Динамиканың негізгі факторының бірі болып өткізуден түскен табыс табылады,
Қаржылық қорытынды элементтерін аудиттеу
Аудиттің негізгі мақсаты шаруашылық субъектісінің бухгалтерлік есебін тексеру болғандықтан,
Аудит тұрғысынан мәлімет көзінің ең негізгісі – ол
Қазіргі кезде біздің елімізде қабылданған «Бухгалтерлік есеп стандарты». Заңына
бухгалтерлік баланс:
пайда мен зияндар туралы есеп:
ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп:
Қандай құрылымдық жерде болса да, шаруашылық саласына қарамастан, әр
Бухгалтерлік есебі, баланс өте күрделі бухгалтерлік есеп әдісі. Ол
Бухгалтерлік баланс көрсеткішіне сәйкес, кәсіпорының шаруашылық құрлымын, өндірістік деңгейін,
- ал екіншіден пайдаланушыларды қажет мәліметпен қамтамасыз ету. Сонымен
Балансты тексеру, оның бухгалтерлік есеп көрсеткіштерімен аңықталады. «Бас кітап»
Қаржы – шаруашылық қызметінің нәтежиесі туралы есбін жасаудың алдында
Бесінші бухгалтерлік есеп стандарты шаруашылық субъектісінің табыс саласын
Стандарт талабына сәйкес «қаржы» шарашылық қызметтінің нәтежиесі туралы есебін
кәсіпорын табысын аңықтауға арналған есеп саясатында көрсетілген ереже нұсқауға.
нақты табыстар түріне; тауар сату табысына; қызмет көрсету табысына:
бухгалтерлік есеп стандарты бойынша қаржы – шаруашылық қызметтінің
Шаруашылық нәтежиесінің қаржылық есебі.
1. Дайын өнімді сатудан түскен табыс +
2. Дайын өнімнің өндірістік өзіндік құны -
3.Дайын өнімнің жиынтық табысы 1-2
4. Кәсіпорын шығынын жалпы және әкімшілік шығыны: -
4Б. Тауарды сату шығыны -
4В.»Процент» төлеу шығыны -
5. Негізгі қызметтен алынатын табыс(зиян) (3-4,4а-5)
6.Көмекші қызметтен алынатын табыс (+,-)
7.Салық төленгенге кейінгі табыс (зиян) (6+7:-7)
8. Табыс салығы (%)
9.Салық төленгенен кейінгі табыс (8*9)
10.Кездейсоқ апаттан түскен табыс (зиян) (+,-)
11.Таза табыс (зиян) (10+11;-11)
Алғашқы құжаттарды және есеп кестелерін тексеру.
Аудит барысында бухгалтерлік есеп кестесін тексеру жұмысының алатын орны
Кәсіпорынның қаржылық есептемесі аудиті кезінде аудитор жүргізілетін жұмыстардың ретін
Аудит барысында мынадай нақты кезеңдерді бөлуге болады:
кәсіпорынмен танысу – есептілігі, құрылтайшы құжаттары, бухгалтерлік есептің күй
аудитті жүргізуге келісім – шарт жасау;
аудиттің бағдарламасы мен жоспарын құру;
құрылтайшы құжаттарды қарастыру – тіркелу уақытын, меншік түрін, құрылтайшылары,
басқа да құжаттарды қарастыру;
кәсіпорынның есептілігін қарастыру.
Аудит бухгалтерлік есептілік түрлерін жалпы танысумен басталады. Бұл жерде
- кезең басындағы баланс баптары туралы мәліметтер
- есепті кезең соңындағы баланс мәліметтері инвентаризациялау нәтижелерімен
- қаржы және салық органдары, банктермен есептеулер бойынша
- қорытынды баланс мәліметтері бухгалтерлік есеп бас кітабының
- жыл басы мен аяғындағы баланстар мәліметтері салыстырмалы
Кәсіпорын балансындағы активтер аудиті.
Кәсіпорын балансындағы активтер – ұзақ мерзімді және ағымдағы болып
Ұзақ мерзімді активтерге мыналар жатады:
Негізгі құрал;
Материалды емес активтер;
Инвестициялар;
Кез - келген қызметті жүзеге асыру үшін шаруашылық
Негізгі құралдардың ерекшеліктері:
- шаруашылық қызметке бірнеше рет қатысулары;
- натуралды нысандарын сақтаулары;
- өз құндарын дайын өнімге бөліп – бөліп
Негізгі құралдар аудитінің мақсаты – негізгі құралдар қозғалысы есебінің
Негізгі құралдар аудиті мынадай кезеңдерден тұрады:
- негізгі құралдар бухгалтерлік есебінің күй – жайын
- шаруашылық субъектісінің есеп саясатымен танысу, оның ішінде негізгі
- баланс бойынша негізгі құралдар қалдығының дұрыстығы анықталады;
- инвенторлық карточкаларға жазылымдардың уақыты және нақтылығы тексеру және
Материалдық емес активтер – ұзақ мерзімде қолданылатын физикалық негізі
Материалдық емес активтер аудиті кезінде аудитор мынадай
іс - әрекеттер жасайды:
- баланс бойынша «Материалдық емес активтер» бабын анықтайды;
- Бас кітап бойынша материалдық емес активтердің қалдығын анықтайды;
- Aналитикалық есеп бойынша материалдық емес активтердің құнын
- Нақтылығын анықтау және бухгалтерлік есеп мәліметтерімен салыстыру үшін
Қаржылық инвестициялар дегеніміз субъект табыс көру мақсатында қолданатын активтер.
Бухгалтерлік есептің №8 «Қаржылық инвестициялар есебі» стандартына сәйкес олар
қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар – бір жылға дейін;
ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар – бір
Инвестициялар есебі 1100«Қысқа мерзімді қаржы инвистициялары» және 2000
Қаржылық инвестициялар аудиті мынадай кезеңдерден тұрады:
- кәсіпорын балансында «Ұзақ мерзімді инвестициялар», «Қысқа мерзімді инвестициялар»
Бас кітап бойынша инвестицияладың қалдығын анықтау;
инвестициялардың саны мен сомаларын анықтау;
инвестицияларды түгелдеу.
Ағымдағы активтер ретінде мыналарды қарастыруға болады:
тауарлы – материалдық қорлар;
дебиторлық қарыз;
ақшалай қаражаттар.
Тауарлы – материалдық қорларға мына активтер жатады: шикізат пен
Тауарлы – материалдық қорларды анықтау үшін аудитор:
баланстан «ТМҚ» бабын анықтайды;
1310 «Шикізат және материалдар», 1340 «Аяқталмаған өндіріс», 1330 «Сатып
аналитикалық есеп кітабы бойынша «Тауарлы Материалдық Қорлар» сомасы мен
«Тауарлы Материалдық Қорлардың» түгендеуін жүргізеді;
«Жолдағы тауарлар» бабына ерекше талдау жүргізеді.
Осыларды жүзеге асыру үшін аудитор:
кәсіпорын балансындағы «Тауарлы Материалдық Қорларға» - бухгалтериядан заңды негіздемелер
баланстан тыс шоттар мен материалдарға сақтау және өткізу туралы
билік етуі шектелген тауарлар мен материалдарға соттың немесе басқа
жолдағы тауарлар үшін жеткізу келісімдері болуы қажет.
Дебиторлық қарыз – сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қарыз
- баланстағы, бухгалтерлік есеп регистірларындағы және бас кітабындағы қалдықтардың
Кәсіпорын балансындағы пассивтер аудиті.
Кәсіпорын балансындағы пассивтерге меншікті капитал және міндеттемелерді жатқызуға болады.
Кәсіпорындарда жарғылық капитал басқа түрлері де қалыптастырылады. Олардың бірі
Резерв капиталын құру мақсаттары:
1. Өндірісті дамыту:
2.Қызметкердіңәлеуметтік-мәденимұқтаждықтарын қанағаттандыр
3. Ссуда беру.
Кез – келген кәсіпорында резерв капиталының көзі болып бөлінбеген
- баланстағы резерв капиталы бойынша нормативтік
- қосымша төленген капитал бойынша
- акционерлер жиналысының хаттамаларын қарастырады. Аудит
Ағымдағы табыстар мен шығындардың нақтылығын тексеру.
5610 «Жиынтық кіріс (зиян)» шотына қаржылық нәтижені шығару дұрыстығын
5510 «Есепті жылдың бөлінбеген кірісі (зияны)»шотындағы мәліметтер айқындығын және
5610 және 5510 шоттар бойынша мәліметтер тексеріледі. Бұл салалар
Тексеру субъектінің қаржылық жағдайын талдаумен аяқталады. Бұл талдау барлық
баланстың «Ұзақ мерзімді міндеттемелері», «Ағымдағы міндеттемелері» тараулары бойынша кредиторлық
«Бас кітап» бойынша кредиторлық қарыздың қалдығын аңықтайды:
аналитикалық есеп кітабы бойынша әр кредитордың дербес шотындағы кредиторлық
Мерзіміне байланысты несие субъект балансының «Ұзақ мерзімді міндеттемелер»
«Ағымдағы міндеттемелер» тарауында бір жыл ішінде өтелетін
несие келісімі шарттардың орындалуын, несиені өтеу және проценттерді
бухгалтерлік және салық есебінде проценттерді есептеудің дұрытығын тексеру:
несиенің мақсатты қолданылуын тексеру:
баланс бапиарының нақтылығын тексеру:
тараулар бойынша несие сомаларының дұрыс бөлінуін тексеру:
несие операцияларынның құжаттық рәсімделуін тексеру:
Бюджетпен есептесу аудиті кезінде аудитордың тексеретіндері мыналар:
салық салынатын табыстың аңықталуын тексеру:
бюджетке аванстық төлемдерді енгізу мерзімділігін тексеру:
салықтардың есептелуін тексеру:
Еңбек ақы бойынша есептесу аудиті мынадай кезеңдерден тұрады:
еңбек уақыты есебінің мәліметін тексеру тексеру:
қызметкерледің санын аңықтау:
еңбек ақыны есептеудің дұрыстығын тексеру:
әр түрлі төлемдер мен аурымдарды тексеру.
Аудитор бухгалтерлік жазылымдарды да тексереді.
3350 «Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек» шотының кредитінде
Еңбек бойынша қарыздың пайда болу мерзіміне аса көңіл аударылады
2.3. Пайданы бөлу және қолданылу тәртібі
Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып табылады. Пайда
Пайда – бұл өндірістің айналымының қаржылық қорытындысын білдіретін кәсіпорын
Пайданың бөлінудің мақсаты – кәсіпорынның өзін-өзі қаржыландыру мен капитал
Пайданы бөлу обьектісі кәсіпорынның баланстық пайдасы болып табылады. Оны
Пайданы үлестілудің принциптері:
кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық және қаржы қызметі нәтижесінен алынған пайданы шаруашылық
мемлекет алған пайданың бөлігі салық және алым ретінде бюджетке
салықтан кейінгі кәсіпорынның қарауында қалатын пайда мөлшері өнім көлемінің
кәсіпорынның қарауында қалатын пайда әуелі кәсіпорынның одан әрі дамуын
Кәсіпорынның қарауында қалатын барлық пайда екі бөлікке бөлінеді. Біріншісі
Бөлінбеген пайда кең мағынада пайда ретінде тұтынуға пайдаланған және
Кәсіпорындарда пайданы үлестіру және пайдалану тәртібі оның жарғысында тіркеліп
Таза пайданы бөлу – фирма ішілік жоспарлаудың бір бағыты
Кәсіпорындағы пайданың бөлінуі мен пайдаланудың тәртібі кәсіпорын жарғысында тіркеледі.
Пайдадан қаржыландырылатын шығындар сметасы құрамына: өндіріс дамуына шығындар, еңбектік
Өндірістің дамуына бағытталған шығындарға: ғылыми-зерттеушілік жұмыстар, жобалық, конструкторлық-технологиялық жұмыстар,
Әлеуметтік қажеттіліктерге пайданы бөлу келесі бағыттарға жұмсалады: кәсіпорын балансындағы
Материалдық марапаттау шығындары құрамына: аса маңызды өндірістік тапсырмаларды орындағаны
Кәсіпорында қалған барлық пайда екі бөлікке бөлінеді: Біріншісі, кәсіпорын
Жалпы есепті кезеңнің қорытынды пайда немесе залал
Ұйымның шаруашылық қызметінің қаржылық нәтижесі (кіріс немесе зиян)
Жоғарыда айтылған нормативті құжатқа сай барлық негізгі және негізгі
Жыл аяғында барлық табыстарды есепке алғанда және
Ал егер, керісінше, дебеттік айналым кредиттік айналымнан артық шықса,
Жыл аяқталған соң осы жазбалардан кейін 5610 «Жиынтық кіріс
Бөлінбеген кіріс (жабылмаған зиян) есебі бухгалтерлік есептің Бас шоттар
5510 «Есепті жылдың кірісі (жабылмаған зияны)» шотында есепті жылы
5510 шоттың дебеті бойынша мынандай шаруашылық операциялары көрініс табады:
5410 «Құрылтайшы құжаттарымен белгіленген резервтік капитал», 5460
Есептік жылдың бөлінбей қалған пайдасы (залалы) есептен былайша шығарылады:
- бөлінбеген кіріс сомасына: 5510 «Есепті жылдың кірісі (жабылмаған
- бөлінбеген залал сомасы: 5520 шот дебеттеледі, 5510 шот
Жоғарыда келтірілген жазбалардан кейін 5510 шот бойынша қалдық қалмауы
Өткен жылдың кірісі (зияны) есеп берілетін жылдан бұрыңғы жылдары
5520 шоттың кредиті бойынша келесідей шаруашылық операциялары:
- өткен жылдардың белгіленген тәртібінде таратылмаған табыстың сомасы 5510
5520 шоттың дебеті бойынша төмендегідей шаруашылық операциялары:
- өткен жылдардың белгіленген тәртібінде жабылмаған (өтелмеген) залалдың
5510 «Есепті жылдың кірісі (жабылмаған зияны)» және 5520
Пайданың бөлінуі үш қағиданың сақталуына негізделеді: қызметкерлердің материалдық қызығушылығын
Нарықтық экономикада пайданың айтарлықтай бөлігі салық (жалпы пайданың 38-45%)
Пайданың бөлінуін талдаудың мақсаты – кәсіпорынның өзін-өзі қаржыландыру мен
Таза пайда – кәсіпорын Жарғысына сәйкес бөлінеді. Таза пайда
Капитализациялау қоры – негізінен өндірістің кеңеюін қаржыландыруға, техникалық қайта
Тұтыну қоры – әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыру және кәсіпорын ұжымын
Төмендегі таблицадан көріп отырғанымыздай, «ӨзенМұнайГаз» ӨФ-і 2010 жылы жинақтау
21 - кесте
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ таза пайдасының жұмсалуы
Көрсеткіштер 2008 жыл 2010 жыл
мың теңге үлес салмағы, % мың теңге үлес салмағы,
Таза пайда 1228,75 100 1939,66 100
Таза пайданың бөлінуі:
Капитализациялау қоры 528,4 43 867,5 44,7
Тұтыну қоры 516,1 42 781,7 40,3
Резервтік қор 184,2 15 290,4 15
Кәсіпорын өзінің қызметі барысында, жыл сайын пайдамен шығуда, сол
Пайда – кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің ақырғы қаржылық нәтижесі болып
ҚОРЫТЫНДЫ
Дипломдық жұмысқа қойылған мақсат – «ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаржылық
қаржылық нәтижелердің қалыптасуының мәні мен есебі зерттелді;
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ қызметінің экономикалық сипаттамасы, берілген кәсіпорынның қаржылық жұмысының
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ жылдық есебіне қаржылық және басқарушылық талдау жүргізілді;
Қалыптасқан пайдасын бөлу бағыттары зерттелді.
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ қаланың ірі ұйымдарының бірі болып табылады және
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қаражаттарын толықтырудың негізгі көзі, яғни
«ӨзенМұнайГаз» ӨФ 2010 жылғы қаржылық нәтижесі 1939,66 мың теңгеге
«Кәсіпорынның қаржылық нәтижелерінің қалыптасуының есебі және талдауы, пайданы бөлу»
автономия коэффициентін нормативті мән 0,5-ке дейін жоғарлату мақсатында
ақша ағымдарын одан әрі нақтылап жоспарлау және дебиторлық берешектер
дебиторлық берешектерді басқаруды жақсарту мақсатында күмәнді талаптар бойынша резервтер
жабдықтаушылар мамандары жұмысын жақсарту керек, сұраныс пен ұсыныс бойынша
негізгі қызметі тауарлық өнімді өткізу болғандықтан, онда сатудан
ХҚЕС-на көшу бойынша бағдарлама жасау және кәсіпорынның есеп саясатына
Қорыта айтқанда, кәсіпорынның қаржылық нәтижелер есебі мен
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасының 2007
Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 1995.
«Аудиторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, 20.11.06ж.
Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке өзге де міндетті төлемдер
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі.
Қазақстан Республикасының «Әкімшілік заң бұзушылықтар
«Стандартизациялау мен сертификациялау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.
«Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.// Мысль.
Стратегический план развития РК до 2010 года. Сб. законодательных
Назарбаев Н.Ә. Казахстан – 2030. Ел Президентінің Қазақстан халқына
Халықаралық қаржылық есеп стандарттары және әдістемелік ұсынымдары.
Бухгалтерлік есеп стандарттары және әдістемелік ұсынымдары.
ХҚЕС 4 «Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп», 28.08.02ж. N390.
ХҚЕС 1 «Қаржылық есептілікті ұсыну», 28.12.05 ж., №5.
ХҚЕС 7 «Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп», 24.01.05 ж.,
Абдрасилов Е.Б. «Аудиторская проверка». Алматы, 2003.
Барышева С.К. «Особенности формирования финансовых результатов по Казахстанским стандартам
Баймұханова С.Б. «Бухгалтерлік есеп».- Алматы, «ИздатМаркет», 2005.
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. «Қаржылық
Кеулімжаев К.Қ., Әжібаева З.Н., Құдайбергенова Н.А. «Бухгалтерлік есеп принциптері»:
Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші объектілердегі бухгалтерлік есеп», Алматы-2005.
Нурсеитов Э.О. «Бухгалтерский учет в организациях», Алматы-2007.
Радостовец В.К., Шмидт О.Т. «Теория и отраслевые особенности бухгалтерского
Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы
Сарсенова Д.А. «Финансовый результат от продажи продукции (работ, услуг)».
Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». Москва-«Инфра-М», 2008.
Толпаков Ж.С. «Бухгалтерский учет»: Учебник для вузов. – Караганда,
Укашев Б.Е. «Бухгалтерлік есеп теориясы». Алматы-Ұлағат, 2002.
Шаменова А.А. «Итоговый доход (убыток)». Алматы, 2001.
Шеремет А.Д. «Кәсіпорын қаржысы». Москва, 2000.
Барышева С.К. «Особенности формирования финансовых результатов по Казахстанским стандартам
Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы
Шаменова А.А. «Итоговый доход (убыток)». Алматы, 2001.
Абдрасилов Е.Б. «Аудиторская проверка». Алматы, 2003.
Сарсенова Д.А. «Финансовый результат от продажи продукции (работ, услуг)».
Шеремет А.Д. «Кәсіпорын қаржысы». Москва, 2000.
66