Мазмұны
Кіріспе 3
І Жеткіншек жастағы балалардың психикасының дамуы және қалыптасуы 6
1.1 Жеткіншектік шақтағы мәселелерге теориялық көзқарастардың дамуы 6
1.2. Жеткіншек жастағы балалардың психологиялық ерекшеліктері 10
ІІ Жеткіншек жастағы балалардың психикасына психотропты заттардың әсері 20
2.1 Жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды қабылдауға әсер ететін
2.2 Жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды қабылдау нәтижесіндегі соматикалық
2.3 Психотропты заттардың әсерінен жеткіншек жастағы балалардың
ІІІ Жеткіншектер арасындағы психотропты заттарды қабылдауын эксперименталды зерттеу
3.1 Жеткіншектердің қауіпті еліктеулер туралы ақпараттану деңгейін зерттеу
3.2. Жеткіншектердің психотропты заттарды қабылдаудың алдын алу және түзету
Қорытынды 61
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі
Бүгінгі таңда жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды қабылдауы, олардың
Қоғамдық жаңару кезеңінде, Қазақстан әлеуметтік, саяси, экономикалық қатынастардың сипатының
Қоғам өмірінің түбегейлі өзгеріп жатқан қазіргі заманда, өмірлік тәжірибесі
Қоғамда қалыптасқан нормалардан ауытқуға жол ашатын мінез-құлық жеткіншектердің психотропты
Жеткіншектік шақтың басталуы бірнеше арнайы қасиеттер арқылы байқалады. Олардың
Жеткіншектік шақ – бала өмірінің күрделі және қарама-қайшы кезеңі.
Жеткіншектік шақ – бала дамуындағы «өте ауыр дағдарыс» кезеңі.
Бұл жаста баланың аутизмі «өзіне кетуі» анық байқалады. Жеткіншек
Жеткіншектің жеке басының ерекшеліктерін үш сөзбен түсіндіруге болады –
Жеткіншектердің психотропты заттарға әуес болуы өте қауіпті мінез-құлыққа айналып
Психотропты заттарға құмарлық ең қауіпті және апатты аурулардың бірі.
Психотропты заттар жеткіншектің көңіл-күйін, сана-сезімін, мінез-құлқын бұзатын қауіпті, тыйым
Жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды қабылдауына әсер ететін факторлар
Жеткіншектердің ерекшелігі – олардың физиологиялық, дене құрылысының, күшінің, жыныстық
Физиологиялық тәуелділік – психобелсенді және психотропты заттарды қабылдау кезінде
Зерттеу мақсаты – психотропты заттардың жеткіншек жастағы балалардың психикасын
Зерттеудің міндеттері:
- психотропты заттардың жеткіншек жастағы балалрдың психикасына
- психотропты заттарды қолданудың
- психотропты заттардың жеткіншектің мінез-құлқының бұзылуының себептеріне түзету
Зерттеу объектісі: Жеткіншек жастағы балалар
Зерттеу пәні: Жеткіншек жастағы балалрдың психикасына
Зерттеу болжамы – егер жеткіншектердің психотропты заттар туралы ақпараттану
Зерттеудің әдіснамалық негізі – Л.С. Выготский, Э. Геккель, А.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы – мектеп психологтары, мұғалімдердің,
Зерттеу құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, зерттеу бөлімнен,
Зерттеу базасы – Тәжірибелі эксперимент жұмысы Семей қаласының
І Жеткіншек жастағы балалардың психикасының дамуы және қалыптасуы
1.1 Жеткіншектік шақтағы мәселелерге теориялық көзқарастардың дамуы
Нақты жеткіншекті зерттеу қазіргі таңда оның тарихи пайда болуына
ХVII-XVIII ғғ. жеткіншектік жас ерекше кезең ретінде қарастырылып, анықталмайды.
Әлеуметтік-экономикалық өзгерістер капиталдық формациямен байланысты болғандықтан, онтогенез кезеңін өзгертті.
Жеткіншектер балалық кезеңңен өткеннен кейін, ата-аналарымен қарым-қатынастан, құрдастарымен қарым-қатынасқа,
Адамның өмірлік циклындегі объективті өзгерістерді сезіне отырып, жастар құқығы
Сол екі жүзжылдық бойы әлем өзгеуде және жаңаруда. Сонымен
Жеткіншектік жастың дамуына және оның әлеуметтік құбылысына ең алғаш
С. Холлдың анықтамасы бойынша өзіндік санада пайда болатын дағдарыс,
Дамудың жеткіншектік феномендерін анықтай отырып, С. Холл Э. Геккелдің
Биологияда Э. Геккелдің заңы эмбриология негізіне сүйенсе, онда психологияның
Кейін жеткіншектік жасты зерттеуші теоретиктер дамудың социогенетикалық моделінен бас
Дағдарыс түсінігі – холлдық концепциясының жетістігі. Бұл қазір де
Атақты орыс психологы Л.С. Выготский дамудың дағдарыс кезеңін басқаша
Жеткіншектік жастағы дағдарыстың теориялық моделдері барлық батыс және отандық
Жеткіншектік жаста балалардың психикалары бұзылады. Олар жағымсыз мінез-құлыққа барады.
Жеткіншек жастағы балалардың әлсіз, кішкентай болып көріну алдында қорқынышы
Жеткіншекке қатты, дауыс көтеріп сөйлеген кезде, ол ренжіп, қарсылық
Социогенетикалық моделді эволюциялық моделге өзгерту Боастың еңбектерінен болды. Антропологтардың
Л.Н. Толстой өзінің автобиографиялық еңбегінде жеткіншектің уайым-сезімдерін жақсы суреттеді:
...ойлануға бейімділігім, әр нірсені күрделіндіреді. Неліктен, мен қарапайым нәрсе
Мұндай өзін-өзі талдау әрбір жеткіншекке тән. Бұл жеткіншектік шақтың
Егер индивидтің дамуы табиғи үрдіс болса, онда әлеуметтік ықпал
Адамның дамуын жануардың дамуымен теңестіруге болмайды. Адамның дағдарыс кезеңі
Л. С. Выготский Арнольд Геззельдің «Ерте жастың педалогиясы» атты
Р. Бенедикт 30 жж. биховиористік бағытты зерттеген. Ол өз
Жеткіншектер өздерін «ересекпін» деп есептеуі – өмір қағидасы. Жеткіншектердің
Жеткіншек бала емес, бірақ әлі ересек те емес. Ол
Жеткіншектік шақ – барлық кезеңдер ішіндегі жеке бастың қалыптасуының
Жеткіншектердің ерте есеюіне олардың физиологиясындағы және дене бітіміндегі өзгерістер
К. Левин жеткіншектер қауыпдастығы деп қарастырды. Ол балалар қауымдастығынан
1.2. Жеткіншек жастағы балалардың психологиялық ерекшеліктері
Өтпелі кезең – бұл балалық шақ пен жасөспірімдік шақ
Жеткіншектік шақтың басталуы бірнеше арнайы қасиеттер арқылы байқалады. Олардың
Жеткіншектік шақ – бала өмірінің күрделі және қарама-қайшы кезеңі.
Жеткіншектік шақ – бала дамуындағы «өте ауыр дағдарыс» кезеңі.
Бұл жаста баланың аутизмі «өзіне кетуі» анық байқалады. Жеткіншек
Жеткіншектің жеке басының ерекшеліктерін үш сөзбен түсіндіруге болады –
Кіші мектеп жасындағы балалармен салыстырғанда, жеткіншектер мектепте және отбасында
Оның денелік күші мықтыланып, өмірлік тәжірибесі кеңейді. Мысалы, жеткіншек
Жеткіншек бала емес, бірақ әлі ересек те емес. Ол
Ересектердің жеткіншектерге деген қатынасы қандай болу керек? Баланың мінез-құлқын,
Жеткіншектер үшін қызығушылықтардың әр түрлі болу қасиеттері тән. Оларды
Жеткіншектер спортпен, музыкамен, туризммен шұғылданады, театрға барады, көркем өнерпаз
Жасөспірімдік шаққа жетіп қалған жеткіншектер үшін адамдардың сезімдері мен
Л.Н. Толстой өзінің автобиографиялық еңбегінде жеткіншектің уайым-сезімдерін жақсы суреттеді:
...ойлануға бейімділігім, әр нірсені күрделіндіреді. Неліктен, мен қарапайым нәрсе
Мұндай өзін-өзі талдау әрбір жеткіншекке тән. Бұл жеткіншектік шақтың
Өзіндік сана – бұл өзін-өзі саналы түрде сезіну. Жеткіншек
12-14 жаста жеке өміріне деген қызығушылық пайда болады. бұл
Жеткіншектер басқа біреулердің берген мінездемесін өзінің мінездемесі ретінде қабылдайды.
Басқаларды бағалау кезде жеткіншектер көп қателіктер жібереді. Олардың адамдардың
Жеткіншектің пікірлері әрқашан объективті бола бермейді. Мысалы, олар достарының
Сыртқы ескертулер мен бағалауларға жеткіншек өте сезімтал. Сондықтан ол
Жеткіншек жастағы балалардың әлсіз, кішкентай болып көріну алдында қорқынышы
Жеткіншекке қатты, дауыс көтеріп сөйлеген кезде, ол ренжіп, қарсылық
Кіші мектеп жасындағы балалармен салыстырғанда, жеткіншектер өзін-өзі тәрбиелеуге тырысады.
Жеткіншектік жаста балалардың психикалары бұзылады. Олар жағымсыз мінез-құлыққа барады.
Төменде жеткіншектік жастағы балалардың психологиялық ерекшеліктерін таблица арқылы көрсетіледі.
Ерте жеткіншектік жас Орта жеткіншектік жас
Психикасындағы өзгерістер Жетекші іс-әрекет Психикасындағы өзгерістер Жетекші іс-әрекет
-есею сезімі;
-ұжымдық өмірдің нормаларын игеру;
-айналадағыларға сыни қатынас Жеке бас аралық қатынас -кәсіптік өзін-өзі
- өзіндік сананың қалыптасуы;
-көзқарастың қалыптасуы Оқу-кәсіптік
Жеткіншектік жастағы негізгі кезең оның әлеуметтенуі болып табылады. Жеткіншектер
Жеткіншектердің ерекшелігі – олардың физиологиялық, дене құрылысының, күшінің, жыныстық
Жеткіншектердің өздерін ересектер қатарына қосуды талап етудің қажеттіліктері. Жеткіншектер
Жеткіншектердің ересектігі тек сыртқы көрініс. Оның жүріс-тұрысы, сөйлеу мәнері,
Жеткіншектер ересектер қатарына кіру үшін өздеріне идеал іздейді, соларды
Жеткіншектердің ересектер жолына түсуі – психолого-педагогикалық тұрғыда өте күрделі
Біріншіден, жеткіншектер өзін ересек сезінгенімен, оны ересектер қабылдамайды, ересек
Екіншіден, ата-ана, мұғалімдер жеткіншектерге ересектің міндетін артады да. Баланың
Үшіншіден, ата-ана мен мұғалімдер жеткіншекке еркіндік бере тұра, сол
Жеткіншектердің құрдастарымен қарым-қатынас – тәуелсіздіктің бастауы. Жеткіншектер балалық кезеңңен
Жеткіншектердің ұжымда өз орнын табу үшін көңіл тоқтауы. Жеткіншек
Егер де кіші мектеп жасындағы баланың пірі – мұғалім
Ата-ана, мұғалім осы ерекшелікті жақсы біліп, баланы жақсы жолға
Жеткіншектердің өз құрбыларының арасында рөлдік орындары бар. Ол істеген
Мұғалімдер жеткіншектердің өзара қатынасын сыйлай отырып, олардың намысына тимеуі
Екінші топты «Жігерлі, батыл, жүректі» деп атайды. Бұл топқа
Мектеп ұстаздарына мұндай балаларды шектен тыс пайдалануға болмайтынын ескертеміз.
Кейбір спортпен шұғылданатын жеткіншектер өз күштерін әлсіз құрбыларына көрсетуге
Және бір кемшілік мұндай балалар спорт деп жүріп сабақты
«Белсенділер» - қоғамдық жұмыстарға араласып, мектепте, құрбыларының арасында абыройға
Бірақ осы белсенділердің ішінде дандайсып кетіп, кейде сол белсенділікті
«Таланттылар немесе дарындылар» - өздерінің дарынына қарай шығармашылықпен айналысатын,
«Қызығушылар». Жеткіншектердің ішінде бір нәрсеге қызығушылары болады. Мәселен, қызық
«Сенімді дос, жолдас». Жеткіншектер достық, жолдастыққа берілген. Досының, жолдасының
Егер жеткіншек мектептен өз орнын таппаса, сол орынды сырттан
Екінші, жеткіншек келеңсіздікке ұрынғаннан кейін, онда шығуы қиын. Себебі
Осы екі факторды еске сақтап ата-ана, мұғалімдер жеткіншекті сыныптан
Қазіргі жеткіншектер өте күрделі ортада қалыптасады. Олар өздерінінң сенімсіздік
Баланы сыртқы ортаның зұлымдығынан, жауыздығынан қалай қорғауға болады? бұл
Тәртіп те, жақсы қатынас та отбасынан басталатынын бәріміз білеміз.
Ажырасқан отбасында тәрбиеленетін ұл балалардың психикасы әлсіз, олар өздеріне
Ата-аналардың мінез-құлқы баласының жүрегіне сенімділік ұялату керек. Жеткіншектер отбасында
Әрине, жеткіншектердің психологиясы мен физиологиясында күрт өзгеріс болғандықтан, олар
Жеткіншектік шақ – барлық кезеңдер ішіндегі жеке бастың қалыптасуының
Жеткіншектердің ерте есеюіне олардың физиологиясындағы және дене бітіміндегі өзгерістер
Жеткіншектік жаста балалар өздерінің мінез-құлқын және қарым-қатынасқа түсуін қадағалап,
Жеткіншектер ересектер қатарына ену үшін, олардың мінез-құлықтарына еліктейді. Әсіресе,
Жеткіншек мінез-құлқының моделі
Жеткіншектер «Мен» қасиетін шындауға және өздерінің бұл өмірден орнын
Жеткіншектер қиялшыл келеді. Ойына келген, мақсат тұтқан нәрсеге жету,
Сублимация. Бұл латынның сөзі, мағынасы «жоғары көтерілу». Егер де
Танымдылық іс-әрекетте белсенділіктің қажеттілігі. Бастауыш сынып пен жеткіншектердің төменгі
Сонымен жеткіншектерді проблемалық жолмен оқыту-объективті психологиялық-педагогикалық өмір талабы, осы
Жеткіншек қыздар бойжеткендерге, жеткіншек ұлдар бозбалаларға еліктейді, солардың тірліктерін
Біз алдынғы көтерген мәселемізге байланысты. Бүгінгі әйелдер ерлердің жұмысын
Жеткіншектерді тағы бір өзгешелігі жыныстық пісіп жетілуі болып табылады.
ІІ Жеткіншек жастағы балалардың психикасына психотропты заттардың әсері
2.1 Жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды қабылдауға әсер ететін
Жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды қабылдауына әсер ететін факторлар
Жеткіншектік шақ психотропы заттарды қабылдауға итермейлетейтін негізгі фактор болып
Әсер етуші факторлар
Психологиялық факторлар. Психотропты заттарды қабылдаудың себебі эмоционалды қозушылық, депрессия,
Егер ең алдымен бұл депрессиядан құтылу әдісі болса, онда
Психотропты заттарды қабылдауға психикасында ақаулықтары бар және мінезінде екпіні
Биологиялық факторлар. Бүгінгі таңда психотропты заттарға тәуелділік адамдардың әлеуметтік
Психортопты заттарға тәуелділік кезінде биологиялық факторлардың рөлі көп. Сонымен
Бұл ғалымдар дәлелдеген жалғыз фактор. Психотропты және есірткі заттарға
Психотропты заттардың бірнеше түрлері бар. Олардың құрамында психобелсенді заттар
ЛСД-25 ең алғаш 1938 жылы швейцар химигі Альберт Хофман
1960 жж. ЛСД-ы белсенді зерттеді. Ең жақсы эксперименттер «МК
Зерттелгеннен кейін ЛСД шизофрения сияқты ауруларды емдеу үшін психиатрияда
Америка бойынша психотропты заттарға және ЛСД-ге ермек пайда болды.
2005 жылдың жазында «Психиатрияның Британдық журналында» («The British Journal
Психотропты препараттар өте көп. Соның ішінде әлсіз әрекет ететін
Кенепшөп Көне әлемде атақты болды. Хирург Доскорид каннабисті анестезия
Кенепшөптің аңызы және оны қабылдауы туралы көптеген діндендерден анықтауға
Психотропты заттардың адам ағзасына қаупі бар. Қазіргі жастар қоғамында
Әлеуметтік фактор. Әр адамның өмірінде отбасы болады. әрбір адам
Жеткіншектің психотропты заттарға немесе есірткіге құмарлығы тұқымқуалаушылықтан немесе тәрбиеден
Ата-ананың ішімдікке салынуы – қызы немесе ұлының нашақорлыққа қаупінің
Психикалық тұрақсыздық - жеткіншектің психоропты заттарды қабылдаудың бірден бір
И.П. Павлов бойынша шартты рейлекстер (инстинкттер) біріншілік және екіншілік
Қазіргі уақытта жаңашыл ғалымдар И.П. Павловтың пікірін растады. Павлов:
Ғалымдар: «Арқа-ми сұйықтығындағы серотониннің деңгейі төмен болса, есірткіге тәуелділіктің
Психикалық күйі. Психотропты заттарды психикалық бұзылыстары бар жеткіншектер қабылдайды.
Зерттеулер бойынша 84,1 % психотропты заттарды қабылдайтын жеткіншектердің тұқымында
Өзін-өзі реттеудің жалпы биологиялық деңгейі. Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын
Неғұрлым жоғары. Жалпы биологиялық үрдістерді анықтайды.
Өте жоғары – гностикалық автоматизм. Индивидтің өмір бойы дамуын
Барлық үш деңгей бір-бірімен тығыз байланысты. Олардың біреуінің қызметі
Әлеуметтік орта жеткіншектің жеке басының қалыптасуына басты ықпал етеді.
Есірткі заттар мен психотропты заттарды көп мөлшерде жүйелі түрде
Қазіргі фармокологияның жетістіктері арқылы орталық жүйке жүйесіне әсер ететін
Психотропты заттар – бұл психикаға әсер ететін және химиялық
Ұйықтататын заттар. Ұйықтататын эффекті бар препараттар. Олардың көп бөлігі
Антидепрессанттар. Бұл депрессивті көңіл-күйді жоятын заттар. Бұл препараттарды тек
Транквилизаторы. Үрейді жоятын препараттар. Жеткіншектерге невроз және неврозға жақын
Психостимуляторлар. Шаршағанды басатын, психикалық және денелік белсенділікті жоғарылататын заттар.
Сонымен бірге, жеткіншектердің ауруын басатын және жөтелге қарсы дәрілерден
Жоғарыда аталған фармакологиялық заттардың барлығы жеткіншектің психикасына және химиялық
Токсикомандық заттардың бөлек түрлері де болады. Олар да тәуелділікті
Нашақорлық үрдісіндегі биологиялық аспекттердің рөлі өте маңызды. Себебі денелік
Денелік тәуелділік – химиялық затқа физиологиялық еліктеушілік және абстинентті
Денелік тәуелділікке қарағанда, психикалық тәуелділік – бұл белгілі психотропты
Есірткі заттарға тәуелділік есірткі затқа ауытқушылық денелік тәуелділікпен анықталады
Кейде екі типінде де тәуелділік бір уақытта пайда болады.
Сонымен бірге, никотинді затқа тәуелділік деген түсінік бар. Мұнда
Биологиялық факторлар басқа факторлармен үздіксіз байланысты. Мысалы, әлеуметтік, отбасылық,
Жеткіншектің агрессиясы, аффективті көңіл-күйі және еліктеушілігі деликвентті мінез-құлыққа парады.
Психотропты заттарды қабылдауға итермелейтін басқа да психологиялық ерекшеліктері жеткіншектің
Қатер тобына бас бостандығын қалайтын, құрдастарымен топтасатын, ата-анасының қамқорлығынан
Әлеуметтік факторларға әкесінің ішімдікке салынуы, шешесінің ішімдікке салынуы
Ішімдікті және есірткіні қабылдайтын отбасылары жеткіншектің оқуына және мінез-құлқына
Жеткіншек жастағы баланың психотропты заттарды қабылодауына әсер ететін негізгі
Отбасылық жағдаят. Психоропты затты және есірткіні қабылдаудың маңызды факторы
Толық емес отбасы. Мұндай отбасыларында баланы тек анасы немесе
Қолайсыз толық отбасы. Үйлесімділік жоқ, агрессиялы, сенімсіз қатынас, денелік
Кейбір отбасыларында материалдық жағдаймен қамтамасыз ету мен қамқорлық тым
Мұндай гиперопека баланың анасына тән қасиет. Ол өзінің баласынан
Жеткіншектер үшін өзбетімен бола білу және шешім қабылдай алу,
Тұрақсыз тәрбиелеу. Ата-анасы баласының тәрбиесімен жүйелі түрде айналыспайды. Мұндай
Жетім балалар. Ата-ананың депривациясы кез келген жастағы бала үшін
Балалар үйіндегі тәрбиеде жалпы нормалармен шектеледі. Отбасылық қатынасты көрмеген
2.2 Жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды қабылдау нәтижесіндегі соматикалық
Психотропты заттардан жеткіншектер әр түрлі улану қалпына келеді. Бұл
Сонымен қатар, ішімдіктен уланған жеткіншек артикуляциясы, сөздері анық естіелмейді,
Есірткі затты қабылдаған жеткіншектің көз алдына әр түрлі елестер
Мұндай кезде өзбетімен болуға ұмтылу, отбасылық қамқорлықтан бас тарту
Жоғарыда аталған психикалық бұзылыстармен бірге, әр түрлі галюцинациялар пайда
Жүйкелік және соматикалық бұзылыстар.
Физиологиялық тәуелділік – психобелсенді және психотропты заттарды қабылдау кезінде
Физиологиялық тәуелділіктің нәтижесінде жеткіншек психотропты заттарды үнемі қабылдауға тырысады.
Соңғы жылдары көптеген зерттеушілер бойынша психотропты және психобелсенді заттарды
Психотропты заттар – кез келген табиғи немесе жасанды химиялық
Психотропты заттарды жиі психикалық ауруларды емдеу мақсатында медицинада пайдаланады.
Психотропты заттар – дәрілік препараттардың жиынтығы. Олар орталық және
Жасалуы бойынша психотропты заттар табиғи, жартылай жасанды және жасанды
Психотропты заттарды қабылдайтын жеткіншектердің көбінде самото-жыныстық бұзылыстары пайда болады.
Жиі жеткіншектер психотропты заттарға қол жеткізбегендіктен, психикаға әсер ететін
Бүгінгі таңда нашақорлық – өткір әлеуметтік мәселе. Оның масштабы
Жеткінешктердің есірткіге құмарлығы – әлеуметтік ортаның ең қауіпті құбылысы.
Есірткіге тәуелді жеткіншекті емдеу – өте күрделі мәселе. Жеткіншектің
Психотропты заттардың аз мөлшерде қабылдау, неғұрлым реакциясы көп болады.
Тәуелділік күшіне қарай әр түрлі болады. Психоактивті заттардың ең
Кофе мен шай адамға сәл ғана ынталандырушы әсер береді.
Физиологиялық әсері. Психотропты заттарға физиологиялық реакция әр түрлі және
Физиологиялық жағынан психотрпоты заттарға ағза төзімді болады. психотропты заттар
АҚШ-тағы кейбір дәрігерлер ЛСД-ны кластерлі ауруларын емдейде жасырын түрде
Есірткі заттардың типтеріне тәуелді ағзаға да әсері әр түрлі
Жеткіншектің ағзасына әсер етуші психобелсенді заттардың бірі шылым болып
Әрекет механизмі. Орталық жүйке жүйесіне психотропты заттар ОЖЖ қызметінің
Психотропты заттар адам ағзасына әр түрлі жолдармен енеді. Кең
асқорыту жүйесі арқылы;
бұлшықет және қан тамыры арқылы;
сілекей, мұрын арқылы;
өкпе арқылы (шегу немесе буды иіскеу).
Психотропты заттар ағзаға күрделі жолмен сіңеді. Гематоэнцефалды бөгеттер арқылы
Темекі тартатын жеткіншектерге стенокардия мен жүрек етінің өлі еттенуі
Темекі басқа да бронхит, өкпе эмфеземиясы, гастрит, асқазан мен
Темекі түтінінен қан тамырдарына түскен көміртегі тотығып, ағза жасушаларынан
Никотиннің жеткіншектің ағзасына зияны.
Темекінің негізгі әсер етуші компоненті – никотин. Оны тұңғыш
Химиялық таза күйінде никотин – дәмі ащы, майлы, мөлдір
Темекі тартатын жеткіншектердің көбі – фарингит, трахеит, бронхит сияқты
Жеткіншектер темекіге тез үйренеді. Көбінесе олар темекі шегетін ата-анасына
Сондықтан, әрбір саналы азамат жас кезіңен салауатты өмір сүріп,
Темекі шегу – жеткіншектердің өсуіне кері әсер етеді. олардың
Жеткіншектер біреу-міреу байқап қалмас үшін темекіні жасырып, асығыс және
Психотропты заттардың жеткіншек ағзасының жыныстық қызметіне зияны.
Жеткіншек психотропты заттарға ерте үйір болудың келешекте өзінің жыныстық
Психотропты заттарға тәуелділік тез арада пайда болады. Жеткіншектер психотропты
Темекі түтінің құрамында болатын зиянды заттар мен олардың жеткіншек
Жүйке психика
ауыз қуысы
аурулары
жүрек аурулар
канцоргенді
заттар
жүйке жүрек аурулар
көгерткіш
қышқылдар
бүкіл ағзаның
улануы
қан тамырлары
қызметі
2.3 Психотропты заттардың әсерінен жеткіншек жастағы балалардың
Қоғамдық жаңару кезеңінде, Қазақстан әлеуметтік, саяси, экономикалық қатынастардың сипатының
Қоғам өмірінің түбегейлі өзгеріп жатқан қазіргі заманда, өмірлік тәжірибесі
Қоғамда қалыптасқан нормалардан ауытқуға жол ашатын мінез-құлық жеткіншектердің психотропты
Жеткіншектердің психотропты заттарға әуес болуы өте қауіпті мінез-құлыққа айналып
Психотропты заттарға құмарлық ең қауіпті және апатты аурулардың бірі.
Психотропты заттар жеткіншектің көңіл-күйін, сана-сезімін, мінез-құлқын бұзатын қауіпті, тыйым
Психологиялық әсері. Психотропты заттан туған эффекттер әр адамда әр
Әрекет механизмі. Орталық жүйке жүйесіне психотропты заттар ОЖЖ қызметінің
Психотропты заттар адам ағзасына әр түрлі жолдармен енеді. Кең
асқорыту жүйесі арқылы;
бұлшықет және қан тамыры арқылы;
сілекей, мұрын арқылы;
өкпе арқылы (шегу немесе буды иіскеу).
Психотропты заттар ағзаға күрделі жолмен сіңеді. Гематоэнцефалды бөгеттер арқылы
ЛСД-ны психобелсенді заттарға да жатқызады. Лизергинді қышқылдан жасанды жолмен
ЛСД –ны микрограммен немесе миллиондаған бқліктермен өлшейді. Басқа препараттар
Мысалы, мескалинның 0,2-0,5 г мөлшеріне ЛСД-ң 100 мкг (Альберт
Толеранттылық. Психотропты затты қабылдауда толеранттылық жоғары болған сайын оның
ЛСД, псилоцибин, мескалин сияқты классикалық психобелсенді заттарда толеранттылық бар.
Тәуелділіктің пайда болуы. Психотропты заттарды жүйелі түрде және
Ағзадағы эндогенді жүйке медиаторларының әсерінен психологиялық тәуелділік пайда болады.
Психотропты заттарды қабылдау нәтижесінде адамда жағымды түйсіктер пайда болады.
Нашақорлық – адам ағзасын өте тез уландыратын аса қауіпті
Психотропты затты қабылдаған жеткіншектің көңіл-күйі мезетте күшейеді. Психотропты заттардың
Тыныштандырғыш психотропты заттарды қабылдағанда жеткіншектің ұйқысы келеді, оның өзі
Жеткіншектің санасын өзгертетін психотропты заттар оның психологиялық жағдайына қатты
Психотропты заттарды қабылдағанда жеткіншек өзін қуатты деп сезінеді, шаршамайды,
Психотропты заттар сөзі үш аспектті қарастырады: медициналық, заң және
Ертеден жақсы танымал психотропты зат опиінді мак және оның
Апиынды препараттарға тәуелділіктен адамдарда абстинентті синдромның алдында қорқыныш сезімі
Көптеген елдерде кең тараған психобелсенді заттардың бірі үнді кеңдірі
Жеткіншектер жиі психостимуляторларды шамадан тыс қабылдайды. Мұны қабылдаған жеткіншек
Психотропты заттарды жүйелі түрде қабылдап, оның әсерін сезіну үшін
Жеткіншектің жеке басының өзгерісінен басқа анық байқалатын психикалық бұзылыстар
Токсикомания.
Токсикомания медициналық дәрілік препараттарға жатпайды, бірақ психобелсендіруші эффекті бар.
Бұл заттарды ең алғаш дәрігер ұсынуы мүмкін, ол бұлар
Алкогольды масаюға қарағанда, препаратты қабылдағаннан кейін жеткіншектен жағымсыз иіс
Препаратты қабылдамаған кезде үрей жоғарылайды, қорқыныш пайда болады, ұйқысы
Жеткіншектер топтарда арасындағы лидердің ықпалынан басқа да жеткіншектер психотропты
Соған мәз болып, көңіл-күйлері көтерінкі болады. Мұның нәтижесінде өте
Жеткіншектің мінез-құлқына темекі шегудің де зияны аса көп. Кейбір
Жеткіншек неліктен темекі шеге бастайды? Жеткіншектің түсінігі бойынша: ол
Темекі шегу оның тәртібіне үлкен әсер етеді, өзі-өзіне деген
Темекі шегетін оқушы мектепте қалыптасқан тәртіп жүйесін бұзады, ата-аналардың
Біздің елімізде барлық қоғамдық орындарда, көліктерде темекі шегуге тыйым
Жеткіншектердің мінез-құлқы ішімдікке салынған кезде өзгереді. Спирттік сусынды қабылдаған
Спирттік ішімдіктің нәтижесінен туатын қылықтар (профессор
Ярошев бойынша)
Жеткіншектердің психотропты заттарға психикалық тәуелділігі айқын көрінетін және анықталмайтын
ЛСД психиканың уақытша өзгерісін тудырады. Алайда ол өте күрделі
ЛСД катализатор болғандықтан, оны қабылдаудың нәтижесінде шиофрения, эпилепсия аурулары
Егер адам өзінің мінез-құлқы үшін жауап бере алса, сонда
Кейбір препараттар психикалық тәуелділікпен бірге, физиологиялық тәуелділікті тудырады. Бірақ
Психотропты заттар жас ағза үшін өте қауіпті. Жеткіншектер кез
Психотропты заттарды үнемі қабылдайтын жеткіншектің психикасы өте әлсіз болады.
Психотропты заттарға тәуелді жеткіншектің бет-әлпеті боз, денесі арық, сөзі
Психотропты заттарда психикалық тәуелділік күрт артады. Мысалы, онкологиялық ауру
Психотропты заттардан масаюдың нәтижесінде жеткіншек өз мәнез-құлығы үшін жауап
Психотропты заттарға тәуелді жеткіншек отбасында өзін-өзі ұстай алмайды, әке-шешесін
ЛСД-ны қабылдаған адамдардың бірнеше пайызы субъективті белгілері кенет қайталанады.
ЛСД-ны қабылдау кезінде адам бұрын-соңды тыңдаған әуені, бұрын көрген
ЛСД-да токсинді заттар аз болғандықтан, тек мөлшерден тыс қабылдаған
Көптеген жеткіншектер психотропты заттарды үздіксіз қабылдағандықтан, себепсіз көңіл-күйлерінің құбылатыны
Жеткіншектер өздерін ересек сезінгілері келгендіктен, есірткі заттарға еліктейді. Ең
Жаңа бағдарлама бойынша Қазақстанда қоғамдық жерлерде шылым шегуге тыйым
Тәуелділікті тудыратын препараттардың эффекті өте күшті болады. Алайда бұл
Психотропты заттарға тәуелділіктің дамуының механизмі әлі де толық зерттелмеген.
Психотропты заттардың аз мөлшерде немесе көп мөлшерде қабылдауы адам
Тәуелділіктің дамуының қатерлігі жоғары жеткіншектерде (тұқымқуалаушшылық) психотропты дәрілерді
Тәуелділікке бейім жеке басты зерттеуге көп көңіл бөлінді. Физиологиялық
Тәуелділіктен азап шегетіндер шынайы өмірден кетуі мүмкін. Айналадағылар оларға
Отбасы мүшелеренің немесе мінез-құлқы жеткіншектің психотропты заттарды қабылдауына түрткі
Көптеген жеткіншектер психотропты заттарды өз қалауымен қабылдауға ұмтылмайды. Олар
Жеткіншектің сыртқы келбеті мен мінез-құлқынан оның психотропты заттарға тәуелді
Психотропты заттарға тәуелді жеткіншектің онсыз енді көңіл-күйі көтерілмейді. Ол
Психотропты заттардың аз мөлшерде немесе көп мөлшерде қабылдауы адам
Психотропты заттар кез келген жастағы адамның өмірі үшін өте
Психотропты заттарға психологиялық тәуелділік өте ауыр дертке айналады. Әсерісе,
ІІІ Жеткіншектер арасындағы психотропты заттарды қабылдауын эксперименталды зерттеу
3.1 Жеткіншектердің қауіпті еліктеулер туралы ақпараттану деңгейін зерттеу
Көптеген жеткіншектер қауіпті еліктеулердің адам ағзасына қаншалықты зиянды екенін
Жалпы орта мектептерде оқушылардың психотропты заттар, есірткі заттар, психобелсенді
Зерттеу базасы ретінде № 17 жалпы орта білім беретін
Олардың тәуелділік қаупін және әр түрлі деңгейдегі ақпараттануын анықтадық.
Жеткіншектердің ішімдік туралы ақпараттану деңгейін зерттеуге қатысты: Ішімдіктің ағзаға
Жеткіншектер зерттеуге белсен қатысты. олардың әрбіреуінің алдына таза парақтар
Төменде жеткіншектердің ішімдік туралы ақпараттану деңгейінің қорытындысы берілген. Қорытынды
Жеткіншектердің ішімдік туралы ақпараттану деңгейі
Жасы: 13-15
№
р/с Сұрақтар мазмұны Сандық және пайыздық көрсеткіші
12 жас 13 жас 14 жас
1 Жынысын:
А) Ұл
Ә) Қыз
15/56%
12/44%
13/57%
10/43%
15/63%
9/37%
2 Жасын:
А) 14-ке дейін
Ә) 14-18 дейін
15/57%
12/44%
1/4%
22/56%
9/37%
15/63%
3 Бос уақытынды қайда өткізесін?
А) спорттық секцияда
Ә) достарымен
Б) теледидар көремін
В) хобби
14/52%
2/7%
6/22%
2/7%
5/22%
10/45%
5/22%
3/13%
12/50%
9/37%
2/8%
5/21%
4 Ішімдік ағзаға қалай әсер етеді?
А) бойдың өсуін тоқтатады
Ә) тіс сарғаяды
Б) ауыздан жағымсыз иіс пайда болады
В) бауыр ауырады
Г) еске сақтау қабілеті нашарлайды
Ғ) жүрек ауырады
Д) денсаулыққа зияны жоқ
Е) білмеймін
14/52%
2/7%
1/4%
1/4%%
9/33%
3/11%
3/11%
2/7%
11/48%
0/0
1/4%
0/0
6/26%
0/0
0/0
5/22%
19/79%
1/4%
1/4%
0/0
4/17%
1/4%
0/0
4/17%
5 Ішімдік туралы ақпаратты қайдан естідін?
А) мектептен
Ә) БАҚ (радио, теледидар)
Б) үлкендердің әңгімесінен
В) өзім көріп байқадым
Г) өзім қабылдап көрдім
Ғ) арнайы мамандардан (дәрігер, заңгер, психологтардан)
10/37%
8/30%
1/4%
3/11%
0/0%
5/22%
3/39%
0/0
3/13%
4/18%
0/0
7/30%
5/21%
5/21%
8/33%
1/4%
1/4%
7/29%
6 Алғашқы рет неше жасына спирттік сусын қабылдадын?
А)
Ә) қабылдамаймын
1/4%
23/96%
7/30%
14/61%
0/0
24/100%
7 Спирттік сусынды қабылдаудын себебі қандай?
А) басқа балалар
Ә) өзімді үлкен сезіну үшін
Б) ұлға немесе қызға ұнау үшін
В) қызықты болды
Г) басқалар
0/0
0/0
0/0
0/0
2/7%
0/0
2/9%
0/0
4/17%
3/13%
0/0
1/4%
0/0
0/0
0/0
8 Қаншалықты спирттік сусынды қабылдайсын?
А) көп (қанша?)
Ә) орташа мөлшерде
Б) аз мөлшерде
В) басқаша (қалай?)
0/0
0/0
1/4%
0/0
1/4%
0/0
6/26%
0/0
0/0
0/0
0/0
1/4%
9 Қазір ішімдікке салынудың себебі неде?
А) достарымен бірге болу үшін
Ә) үлкен сезіну үшін
Б) тастай алмаймын
В) ұнайды
Г) басқа (не себеп?)
0/0
0/0
0/0
0/0
0/0
1/4%
1/4%
0/0
0/0
1/4%
0/0
0/0
0/0
0/0
1/4%
10 Ішімдікке қарсы күресті қаншаға бағалайсын?
А) 5
Ә) 4
Б) 3 (неге?)
18/67%
1/4%
3/11%
10/43%
1/4%
11/48
21/88%
3/13%
0/0
11 Ішімдікпен күресудің қандай шараларын қолдану керек?
А) ешқандай
Ә) спирттік сусындардың жарнамасына тыйым салу
Б) тәрбиелік жұмыстарды жүргізу
В) қоғамдық орындарда спирттік сусындарды қабылдауға тыйым салу
Г) басқа (неге?)
0/0
6/22%
0/0
7/26%
1/4%
3/13%
2/9%
7/30%
11/48%
0/0
2/8%
2/8%
10/42%
3/37%
1/4%
12 Ішідіктің адам ағазасына зияны туралы көп білгін келе
А) иә
Ә) жоқ (неге?)
21/78%
3/11%
22/97%
0/0
18/75%
4/17%
Зерттеуді талдасақ, жеткіншектер көбі ішімдікті қабылдамаймыз деп жауап берді.
Спирттік сусындардың құрамында психотропты заттар бар болғандықтан және бұл
Жеткіншектердің арасында өте ауыр есірткі түрін қабылдайтындар болмаса да,
Зерттеуге 13-15 жастағы жеткіншектер қатысты. Сұрақтар мына төңіректі қамтыды:
Жеткіншектердің қауіпті еліктеулерге тәуелдік мәселесін зерттеу нәтижесінің мониторингі
Жеткіншектер психортопты және психобелсенді заттардың адам ағазасына қауіпті екенін
Жеткіншектердің шылым шегуге қаншалықты тәуелді екенін және шылым шегуге
Зерттеуге 13-15 жастағы жеткіншектер қатысты. Бұл мәселеге қатысты сұрақтар
Зерттеу ашық түрде жүргізілді. Оқушылар зерттеу түріне қарамастан, ақиқат
Зерттеу нәтижесін талдасақ, жеткіншектер бос уақытында спорттық секцияларға қатысады,
Келесі зерттеу түрі оқушылардың есірткі заттар туралы ойын анықтау
Сауалнама келесі пікірлер мазмұнынан тұрады: Әлемдегі кез-келген есірткі денсаулық
Бұл жоғарыда аталған пікірлерге жеткіншектер «дұрыс» немесе «дұрыс емес»
Зерттеу нәтижесін мониторинг арқылы көрсетеміз.
Мүнда әрбір пікірлерді бағалауын жеке-жеке көрсетеміз. Жеткіншектердің көбі психотропты
Жеткіншектердің 40 пайызы марихуананың ежелден келе жатқан есірткі екенін
Жеткіншектер сауалнамаға жазбаша жауап бере отырып, өз пікірлерімен ауызша
Жеткіншектердің психотропты заттар, ішімдік, шылым, есірткі заттар туралы ақпараттану
Жеткіншектердің психотропты заттарды қабылдауға тыйым салу үшін, олардың бұл
Жеткіншектердің психотропты заттарды қабылдауының алдын алу үшін көптеген іс-шараларды
3.2. Жеткіншектердің психотропты заттарды қабылдаудың алдын алу және түзету
Адам бұл өмірге тек өзінің жеке бақыты және жағымды
Денсаулықты денелік кемістіктердің немесе аурулардың жоқтығы ретінде қарастыруға болмайды.
Жеткіншектің салауатты өмір салтын құруы ұлт денсаулығының кепілі болып
Отбасы өкінішке орай бұл мәселе төңірегінде өз күшін жоғалтты.
Жеткіншектерді салауатты өмір салтын құруға үйрету ересектердің қолында. Егер
Жеткіншектердің психотропты заттарды қабылдаудың алдын алу мақсатында алдын алу
Қазіргі мектептерде «Наркобекет» ұйымы жұмыс істейді. Мұнда мұғалімдер және
Жоғарыда көрсетілген зерттеулердің нәтижесі бойынша және мектепішілік бағдарламаға сай,
Бағдарламаның мақсаты – жеткіншектердің қауіпті еліктеулер туралы білім қорын
Бұл бағдарламаның маңызы өте зор. Жеткіншектер қауіпті еліктеулердің адам
Жалпы алдын алу жұмыстарды жүргізу өте маңызды. Төменде алдын
№ Іс-шараның тақырыбы Мақсаты
1 Нашақорлыққа жол жоқ Жеткіншектерге нашақорлық пен есірткінің адамға
2 Шылым шегудің зияны Шылым шегудің ағзаға зияны туралы
3 Нашақорлық дегеніміз не? Есірткінің адам ағзасына зияны туралы
4 Қауіпті еліктеулердің адам ағзасына зияны Қауіпті еліктеулері туралы
Зерттеу нәтижесінде кейбір оқушылар спирттік сусындарды бір рет болсың
Қаіпті еліктеулердің алдын алу дегеніміз – адамға сол еліктеулердің
Жеткіншектермен шылым, ішімдік, есірткінің алдын алу мақсатында алдын алу
Тақырыбы: Нашақорлыққа жол жоқ
Мақсаты: Жеткіншектерге нашақорлық пен есірткінің адамға тигізетін зияны жайлы
Жеткіншектерге нашақорлықтың созылмалы дерте екені туралы, оның адам ағзасын
Есірткі құрамындағы улы заттар туралы ақпарат берілді. Есірткіге құмарлықтың
Бұл сабақта негізгі қарастырылған сұрақтар: Есірткіні не үшін қолданады?
Есірткінің нәтижесінде психикада өзгерістер болатыны жайлы айтып түсіндірілді. Есірткінің
Сабақ үстінде жеткіншектер өздерінің есірткі туралы бұрын естігендерін және
Есірткінің көкнар, морфий, гашиш, анаша, марихуана т.б. түрлері бар
Сабақ үстінде әрбір оқушы өзінің пікірімен бөлісіп, өһз ойын
Келесі әс-шараның тақырыбы: Шылым шегудің зияны.
Мақсаты: Шылым шегудің ағзаға зияны туралы түсіндіру, алдын алу
Бұл сабақта шылымның адам ағзасына зияны, оның құрамындағы улы
Біз сабақта шылымның психобелсенді заттардың қең тараған түрі, олар
Темекінің құрамындағы белсенді зат никотин бар екені туралды, никотин
Шылым шегу жүрекке зиянды. Шылым шегетіндер 12 есе көп
Осындай ақпараттар жеткіншектер үшін өте қызықты болды. Олар сабаққа
Келесі сабақ тақырыбы: Нашақорлық дегеніміз не?
Мақсаты: Есірткінің адам ағзасына зияны туралы түсініндіру, мағлұмат беру.
Сабақ оқушыларға миға шабуыл ретінде «Нашақорлық дегеніміз не?» деген
Нашақорлық – қазіргі заманның қасіреті. Адамдардың өмірге деген көзқарасының
Есірткінің түрлері:
Апиын
Гашиш
Кокаин
Галлюцинногендер т.б.
Есірткіні қолдаундың килиникалық көрінісі әр түрлі болады. абстинентті синдром
Апиынның құрамында морфи, фантодан, оннакон, кодеин, протемол және
Мұндай ақпаратты жеткіншектер өте белсенді тыңдап, қосымша сұрақтар қойып
Енді тағы бір алдын алу жұмыстың тақырыбы: Қауіпті еліктеулердің
Мақсаты: Қауіпті еліктеулері туралы ақпарат беріп, оның алдын алу
Бұл сабақта оқушылар темекі, ішімдік және есірткіні қоса алғанда
Тек есірткі емес, темекінің құрамында 4000 мыңнан астам улы
Шылым шегуден құтылудың 10 кеңесімен таныстырдық:
- Өзіңді-өзің қадірлеп, денсаулығынды ойла!
- Темекі шегуді тастайтын күнді қойып, таста!
- Темекіні сындыр, киімдерінен оның иісін кетір.
- Темекі сатып алғанша, басқа қажетті зат сатып ал.
- Темекінің орнына сағыз шайна, серуенге шық, қызықты ісіңмен
- Қысылған немесе шарасыздық сәтінде терең немесе ақырың тыныс
- Спортпен шұғылдан.
- Ешқандай жағдайда спирттік ішімдік қабылдаушы болма!
- Денсаулығының мықты болуы өзіңе байланысты.
Осындай ақпараттар жеткіншектер үшін өте пайдалы болды. Себебі олардың
Сонымен бірге, ішімдіктің адам ағзасына зияны туралы айтылды. Оынң
Жеткіншектер сабаққа белсенді түрде қатысып, қосымша сұрақтар қойып, қосымша
Жеткіншектердің қауіпті еліктеушіліктерінің алдын алу үшін тек олармен ғана
Олар: «Қауіпті еліктеулердің жеткіншек ағзасына қаупі», «Жеткіншектің есірткіге тәуелдігінің
Мұндай іс-шараларды ата-аналармен ата-аналар жиналысында өткіздік. Ата-аналарға жеткіншектің психологиялық
Ата-аналардың алдын алу және ағартушылық жұмысқа келіп, белсенді қатысқандарынан,
Ата-аналарға жеткіншекті қалай дұрыс тәрбиелеу керек туралы кеңес бердік.
Іс-ашаралар ата-аналар үшін өте маңызды да қызықты өтті.
Ата-аналар, мұғалімдер және ересектер жеткіншектердің психотропты заттарды қабылдауын алдын
Қорытынды
Қорытындылай келе, психотропты заттардың жеткіншек жастағы балалардың психикасына әсері
Дипломдық жұмыстың алынған тақырыбы өз өміршеңдігін жоғалтқан жоқ. Қазіргі
Дипломдық жұмыста жеткіншектердің химиялық заттарды қабылдауға әсер ететін үш
Дипломдық жұмыстың теориялық бөлімінде шетелдің атақты психологтарының және отындық
Сонымен қатар, жеткіншектік жастағы дағдарысты толық суреттедік. Жеткіншектік шақтың
Жеткіншектік шақ – бала өмірінің күрделі және қарама-қайшы кезеңі.
Жеткіншектік шақ – бала дамуындағы «өте ауыр дағдарыс» кезеңі.
Бұл жаста баланың аутизмі «өзіне кетуі» анық байқалады. Жеткіншек
Жеткіншектің жеке басының ерекшеліктерін үш сөзбен түсіндіруге болады –
Психотропты заттардың әр түрлі дірлердің құрамында болатыны жайлы жақсы
Дипломдық жұмыста жеткіншектердің токсинді заттарға тәуелділігі оның жеке басының
Дипломдық жұмысты жазу барысында жеткіншектердің психотропты заттарға тәуелділік деңгейін
Дипломдық жұмыстың жазылу маңыздылығы Семей қаласының орта мектептеріне жеткіншектің
Дипломдық жұмыстың эксперименттік бөлімінде жеткіншектердің қауіпті еліктеулер туралы ақпараттану
Дипломдық жұмыста психотропты заттардың жеткіншек жастағы балалардың психикасына әсері
3
Ішімдік
Мас адамды бейәлеуметтік қылыққа итереді
Арсыздық, жеке бастың төмендеуі
Тәртіпсіздік
Қылмыс
Коммуникативтіліктің жоғарылауы
Рецидитік қылмыс (колонияның 60%)
Басқа адамдарды ішімдікке тартады
Зорлық (1/4 масаю қалпында болады)
Өзінің отбасында ызалану
Зейін жоғалту (өндірісте, көлікте қылмыс)
Психотропты заттарды қабылдауға әсер ететін негізгі факторлар
Психологиялық фактор
Биологиялық фактор
Әлеуметтік фактор
Жеткіншек
Өзіне сенімді болуға тырысады
Ересектерге еліктейді
Құрдастарымен бірге болуға тырысады
Өзін-өзі тануға ұмтылады
Ерік-жігерін тәрбиелеуге тырысады
Есірткі затқа әуестіктің негізгі процесінің түрі
Психикалық
Обцессивті
Физиологиялық
Обстинентті
Толеранттылық