ТМД ЕЛДЕРІ ХАЛҚЫНА СИПАТТАМА
МАЗМҰНЫ
Кіріспе................................................................................................
1 ТМД халқына этнодемографиялық сипаттама........................................................……………………
1.1.
1.2. ТМД халқының өсу динамикасы...................................................
ТМД халқының жастық-жыныстық құрамы.................................
2. Қазақстанның халқына жалпы сипаттама..............................
2.1. Қазақстанға басқа ұлт өкілдерінің қоныстану тарихы.................
2.2 Халықының жастық-жыныстық құрамы.......................................
2.3 Қазақстандағы демографиялық детерменизм...............................
3 Қазақстан Республикасының демографиялық мәселелері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі өзекті тақырыптардың бірі. Қазіргі
Бітіруші жұмыстың негізгі мақсаты дүние ТМД елдері халқына
ТМД елдерінің халқының 30 пайыздан астамы Ресейде қоныстанған,
Біріуші жұмыстың негізгі міндеті:
- ТМД елдері халқының өсу динамикасын;
- табиғи және механикалық өсімін;
- жастық-жыныстық құрамын;
- тілдік құрамы мен этникалық құрамын айқындап, талдау
Бітіруші жұмысын жазу барысында статистикалық, аналитикалық, сараптау,
Бітіруші жұмысында көптеген статистикалық мәліметтер пайдаланыла отырып, оларға
1. ТМД халқына этнодемографиялық сипаттама
1.1. ТМД халқының өсу динамикасы
Әрбір елде, әсіресе экономикалық дамыған елдерде халықты есепке
Мемлекет Халық саны, млн. адам, % Туу деңгейі,
Ресей 147 9 16 73
Белорусь 10,3 11 13 70
Молдова 4,3 15 12 51
Украина 52 11 14 70
Әзірбайжан 7,3 23 7 56
Армения 3,7 16 7 69
Грузия 5,4 12 10 58
Қазақстан 15,5 19 9 59
Қырғызыстан 4,4 26 8 39
Тәжікстан 5,8 33 9 32
Түркменстан 4,5 33 8 45
Өзбекстан 22,7 31 7 41
1.2. ТМД халқының жастық-жыныстық және тілдік құрамы
СССР-де, XIX ғ. Аяғында Ресейде ерлер саны әйелдер
Тілдік құрамы. Дұние тұрғындарының жартысы сөйлейтiн тiл-үндi европалық
Үндi европалық тiлдiң шығыс бұтағына –үндi арийлiк
Үндi европалық семьяның батыс бұтағына – романдық, кельттiк
Шығыс және батыс үндi европалық тiлдер арасындағы кезеңдiк
Семиттiк топ –екi негiзгi бұтақтан тұрады – шығыс
Солтүстiк Кавказдың семьяға абхаз-ады және наждагестанның топ жатады.
Олардық тiл семьясы – географиялық жағынан Ресейдiң
Эскимос – алеуеттiк семьяға – эскимостық тiлдерсмен жақын
Алтай тiлi семьясына батыста Туркия мен шығыста Сiбiрдiң
Қазiргi кездегi монғол тiлдерiне – орталық Азиялық аудандарда
Чукот – камчат семьясына – Ресейдiң қиыр солтүстiк
2. Қазақстан халқына жалпы сипаттама
2.1. Қазақстанға басқа ұлт өкілдерінің қоныстану тарихы.
Қазақстан халқының көп ұлттық құрамының қалыптасуы XVIғ. басталды.
1881-1883 ж.ж Қытайдың солтүстік-батысынан 50 мыңдай дүнгендер мен
1864 жылы Шымкент пен Ташкенттің құлауынан кейін бұл
Қазақстанды шаруалардың отарлауы XIX ғ. Соңғы он жылында
1926 жылы халық санағы бойынша Қазақстанның қазіргі шекарасында
1928-1934 ж.ж Қазақстанда ашаршылық басталды, ол көшпенді және
1928-1930 ж.ж. ішінде жаңа құрылып жатқан совхоздарға елдің
30 ж.ж. ақырында бірсыпыра этностық топтардың жер аудару
1939 ж. халық санағы бойынша қазақтардың үлес салмағы
Орыстар Қазақстандағы ең ірі этностық топқа айналды, олардың
Соғыс жылдары Қазақстанға көшіп келушілердің тасқыны шұғыл артты.
Орта Азия мен Қазақстанға 1944 ж. ақпанда-чечен және
1957 ж. чечен жэне ингуш халықтарының автономиялары қайтадан
1954-1962 ж.ж. тың және тыңайған жерлерді игеру үшін
1939,1959,1970 ж.ж. халық санағы арасында Қазақстандағы ең саны
Орыстар, татарлар, корейлер негізінен қалада тұратын этностар болып
Қазақстанның оңтүстік, оңтүстік-батыс, оңтүстік-шығыс шөл және шөлейт аймақтарының
1951-1970 ж.ж. жалпы алғанда КСРО-ның басқа аудандарынан Қазақстан
Қазақстаннан басқа республикаларға көшіп кетушілер арасында 1988-1990 ж.ж.
1991 жылы Қазақстаннан қазақ емес халықтар көшіп кетуінің
1979-1989 ж.ж. этнодемографиялық құрамының ағымы мынаны көрсетеді: 1979-1989
2.2.Халықтың жастық-жыныстық құрамы.
Әлеуметтік – экономикалық тұрғыдан қарағанда үлкен ынталық
Жоғарыда айтылғандай, әр жаңа туған 100-қызға шаққанда 104-107
Өмірдің бұл кезеңі қыз балада 0-12
Ол ұл балада 0 – 5, 6 –
Балалық шақтан кейінгі келесі шақ жастық шақ.
Осы жас аралықта жыныстық құрылымдар толық жетіліп, отбасы
Ал қазіргі кезде қыз балалардың тұрмысқа шығуы 18-19
Бірақта қазіргі экологиялық және физиологиялық қатынастардың алшақтауына байланысты,
Ер балаларға келетін болсақ 16-36 жас аралығында жыныстық
Еңбек жасындаѓы адамдардың өлім-жітімінің көп кездесетін түрлері бойынша
Еңбек жасындағы халықтың өлім-жітімінің құрылымы осындай.
Еңбек жасындағы еркектердің өлім-жітім деңгейі әйелдеркімен салыстырғанда айтарлықтай
Пирамидаға қарай отырып, 1000 адамға шаққандағы туылған сәбилер
Себебі, әлі күнге дейін екінші дүние жүзілік соғыстың,
Халықтың жыныстық құрылымына көші-қон айтарлықтай ықпал әсер етеді.
Халықтың жынысы мен жасы жөнінде құрамы туралы ұғымдар
2.3. Қазақстандағы демографиялық детерминизм.
1988 жылдың күзінде "Казахстанская правда" газетіне осындай тақырыппен
Мұндай үлкен "ғылыми оғаштықты" СОКП тарихшылары демографиялық зерттеу
Кейінгі кезде ізденімпаз жас зерттеушілеріміздің (Ә.Ғалиев, Т.Омарбеков, М.Қойгелдиев
Ал басқа ұлттарға келетін болсақ (орыс, неміс, татар,
Сталин мен Голощекин бір халықты қырып-жойып құрту арқылы
Қорыта айтқанда бірқатар қоғамтанушы ғалымдарымыз Голощекиндік геноцид-әміршіл зұлматтың
Қазақстандағы ерлер мен әйелдер саны салыстырмалы түрде тең
Қазақ халқы жас ұлтқа жатады. Оның жас айырымдық
Қазақстан тұрғындарының бейімділік индексі және сауаттылық көрсеткіші өте
Соңғы онжылдықта жергілікті тұрғындардың білім алуында серпіліс пайда
Қазақстан тұрғындары білімінің жоғары деңгейі, бір жағынан, еңбекке
Қазіргі кезде мемлекеттік жалпы білім беретін мектептерде 3101,4
1997 ж. республикадағы жалпы білім беретін жеке меншік
Қазіргі кезде Қазақстанда 3455 мектеп мемлекеттік тілде жұмыс
Қазақстан үшін табиғи өсім тұрғындар саны өсуінің негізгі
Табиғи өсім қазақ халқы өсімінің басты факторы болып
Отбасы құрамына жасалған талдау көрсеткеніндей жұбайлардың, әсіресе жастардың
Қазақстан экономикасындағы өзгерістер еңбек рыногының қалыптасуына айрықша ықпал
Нарықтық экономика барысында қосымша жұмыс істеу үрдісі кең
Қосымша жұмыс бастылық, әсіресе, шағын кәсіпорындарда кең таралған.
Қазіргі уақытта қоғамда ең алдымен меншік нысанының өзгеруі
Республикада жұмысшы күшін қайта бөлу үрдісі жүруде, яғни,
3.Қазақстан Республикасының демографиялық мәселелері.
Қазақстан халқының саны 2000 жыдың басында 14896,1 мың
Әзірше елімізде және оның аймақтарында халықтың сыртқа жаппай
Экономикалық реформалармен байланысты болған өзгерістер (өнеркәсіп, оның ішінде
Қала халқы санының қысқаруы орташа және шығыс қалаларда
Халық санағы аралығы кезеңінде қала халқы негізінде елімізден
Ауылдық қоныстану үрдесі
Ауылдан халықтың қалалық мекендерге кетуін жалпы шаруашылық тұрмысынан
-1988 жылдан бастап туудың жалпы деңгейінің төмендеуге едәуір
-әйелдердің жас айырмашылығына сай туу мүмкідігі дәрежесінің төмендеуі
-әйелдердің жас айырмашылығына сай туу мүмкіндігінің тек орыс
-жанұядағы бала санының қысқаруы. Орыстар негізінде қалалық қоныстарда
3.2. Қазақ халқының өсіп-өну мәселелері туралы.
Қазақстан Республикасының статистикалық мәліметіне жүгінсек, соңғы мәліметтер біршама
Тұрғындардың саны 01.12 04.ж.-15,068 миллион адамды құрады. 2004
Халықтың өсуі табиғи өсімнің, миграция, өлім-жетім азаю есебінен
Қазақстанда 7 млн.704 мың әйел бар-51,8 %, ерлердің
42 мың әйел-85 жас өмір сүріпті. Орташа
Демографиялық процестер бүкіл қоғамдық өміріне әсер етіп, оның
Республикасының экономикасын дамытуда демографиялық фактор шешуші роль атқарады.
Осы проблеманы жою үшін өсіп келе жатқан қазақтың
Қазақ халқының ұрпағының өсіп-өнуі және өшіп-өлуіне деген жауапкершілік
Республика бойынша қазақ ұлтының үлес салмағы - 57%
Табиғи өсімі жақсы облыстардың (ОҚО, Ақтөбе, Жамбыл, Астана
Қазақстан-Орталық Азиядағы эмиграция мен депопуляция халқының азаюына әкеліп
Ол негізінен еуропалық диаспора арқылы жүзеге асады. Еуропалық
Қазақстанда 1999 жылдың басында тұңғыш ұлттық халық
Өткен ширек ғасырда 1967-92 жылдары Қазақстаннан 1,5 млн
Бұл Қазақстандағы соғыстан кейінгі уақытта бұрын-соңды болмаған кемушілік
Республикадағы ең басты этностың-қазақ пен орыстың жас мөлшерінің
Эмиграцияның, халықтың табиғи өсімінің, өлім-жетімінің нәтижесінде тұратын шығыс
Қазақстандағы демографиялық ақуалдың өзгеріс құрылымының маңыздылығы соншалық,
Қазақстан жер аумағы үлкен (2724,9км2) болғанымен, сирек қоныстанған
Мұнда Республика тұрғындарының 37,8%-і орналасқан, тұрғындар тығыздығы 1км2
Салыстырмалы түрде тұрғын көп келесі аймақ Солтүстік Қазақстан-Қостанай,
1999 жылғы санақ жүргізілген ккезде Қазақстан Республикасының
Әдетте қазақтар көпшілік жағдайы ауылдық жерлерде тұрады. Сондықтан
Консульдық қызмет департаменті басқармасының соңғы жедел мәліметі бойынша,
Қазақтардың 2000 жылдың басындағы барлық саны:
Қазақстанның өзінде 8 млн 590 мың.
Бұрынғы посткеңестік, Қазіргі дербес республикаларда 3 млн 837
Шалғай шетелдерде 2 млн 263 мың. Ал 1999
Олардың орналасуы бойында санын көрсетсек: Алыс шетелдерде және
Жақын шет елдерде.
Өзбекстанда
Ресейде
Түркіменстанда
Қырғыстанда
Украйнада
Белоруссияда
Азербайжанда
Грузияда
Молавада
Прибалтикада
Алыс шет елдерде.
Қытайда
Монғолияда
Ауғанстанда
Түркияда
АҚШ-та
Иранда
Алманияда
Канадада
Францияда
Иракта
Алыс және жақын шетелдегі қандастарымыздың саны 6 млн
Қазақстанға миграциялық ағым осы Республика мен елдер жағынан
Біздің есептеуіміз бойынша соғыстан бергі соңғы жылдары Қарақалпақстандағы
Осындай миграцияның 12-17 мыңдық мөлшері жыл сайын алда
Дәл бүгінгі күні жыл сайын бұрынғы Одақтас Республикалардан
Қазіргі таңда Президенгтіміздің жолдауы бойынша әр жыл сайын
Шет елдердегі қандастарымызды елге көшіріп әкелумен демографиялық мәселені
-1988 жылдан бастап туу-дың жалпы деңгейінің төмендеуге едәуір
-Әйелдердің жас айырмашылығы тікелеу әлеуметтік жағдайларға байланысты болды.
-Әйелдердің жас айырмашылығына сай туу мүмкіндігі дәрежесінің
-Әйелдердің туу мүмкіндігінің тек орыс әйелдері ғана емес,
-Жанұядағы бала санының қысқаруы. Орыстар негізінде қалалық қоныстарда
-Әйелдердің арасында аборттың көбеюі. Мыс: 1992-93 жылдары Республика
4.Демографиялыќ болжам
Кез-келген ғылымының құндылығы болашақты білу қабілетімен бағасы-демография негізінен
Егер екінші мыңжылдық жер шарының барлық түкпіріне халықтар
Алайда, сөзсіз болатын абсолютті тығыздықтағы баяу депопуляцияны еңсеру
әлемдік “демографиялық жаратылыс” алдымен словян тілдлес халықтарды, әсіресе
Жуық аоада 2010 жыл олардың саны-теңеседі, осыдан 50жыл
Шығыс және оңтүстік бөліктерін қоса есептеген халықтарының саны
Орталық Азия халықтарының қатарына өзбек, қазақ, тәжік, қырғыз
Демографиялық болжамның қазқақ ұлының 2030 жылға дейінгі болжамын
1979-2030жылдары.
1979ж (санақ)-5289, 1989ж (санақ)-6497. 1999ж (санақ)-7985, 2005ж (санақ)-8650,
Бұл сандарды көре отырып біз қазақтардың 70%-ды құрайтын
Қорытынды
ТМД елдерінде қазіргі таңда демографиялық жарылыс мәселесінен гөрі
Негізі проблема халық санының бар ресурстарға қатынасында
Ғалымдардың болжамы бойынша 2100 жылы біздің планетамызда хылық
Біздің мемлекетіміз Қазақстанның негізгі демографиялық саясаты- өмір сүру
Қорытындылай келгенде, адамзаттың негізгі проблемасы демографиялық проблема екеніне
Қазақстан - көп ұлтты мемлекет. Қазақстанда 130-дан астам
Қазақстандағы соңғы санақтың өткеніне де бес жыл өтті.
Осынау тұйықтан шығудың жолы туралы әңгіме қозғасақ, әрине,
1994 жылы Каирде өткен
Исламның жасанды түсікке қалай қарайтындығы жайлы мәселеге көңіл
Енді біз келесі сұраққа шығамыз, яғни баяғы азиялық
Ал енді этносарлық түсіністік демографиялық жағдайға әсер ете
Қазақстан Еуразия суперконтинентіндей этнодемократияның айнасы. Мұнда демографиялық көзқарастың
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Брук С.И. Население мира (этнодемографический справочник).- М.,Наука,1981
Голиков Н.Ф.,Двоскин Б.Я., Спектор М.Д. Проблемы расселения населения
Демографический ежегодник Казахстана (статистический сборник).- Алматы,2004
Демография: Современное состояние и перспективы развития (учебное пособие)
Искаков У.М. Города в системе расселения Казахстана (экономико-демографический
Копылов В.А: География населения М.,1999
Народы мира (демографический справочник) .- М,.1997
Покшишевский В.В. Население и география.- М.,1978
Страны и народы (популярная энциклопедия).- Санкт-Петербург,1997
10.Тәтімов М.Т.Халықнама немесе сан мен сана.- Алматы.,1992
11.Увалиев Т.О. Халықтар географиясы (оқу құралы).- Алматы., 1997
12. Шалекенов У.Ш. Әлем халықтарының этнографиясы.- Алматы.,1994
13. Шувалов В.Л. Геогафия населения.- М., Просвещение, 1985
Весь мир Минск Литература 1998.
Весь мир Минск Хорвест Москва 2001.
Гладкий Ю.Н, Лавров С. Б. Все мирная экономическая
география. «Мектеп» 2002.
Максаковский В.П. Всемирная экономическая и социальная география А,
Рауан 1998.
Максаковский В.П. Географияческая картина мира М., 2004.
Страны мира Смоленск «Русич» 2003.
Страны и народы. Зарубежная Азия. М., «Мысль» 1982.