МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ 3
I ИСЛАМ ДІНІ ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТ 6
1.1 Исламның өнерге көзқарасы. 6
1.2 Мұсылмандық бейнелеу өнері, сәулет өнері және поэзиясы 22
II ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІНІҢ АЛАТЫН ОРНЫ 34
2.1 Қазақстан Республикасындағы ислам мәдениеті мен мешіттердің монументальды –
2.2 Ислам және Қазақстан мәдениеті. 45
ҚОРЫТЫНДЫ 52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 55
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Ұлт тәрбиесінің басты құралы - өнер. Жас ұрпақ ислам
«Аңыздарға қарағанда, Әбу Бәкір Құранды жылап отырып, әндетіп оқығанда,
Бұл айтылған сөз музыкалық құралды пайдалануға болатындығын анық дәлелдей
Зерттеу жұмысымның мақсаты мен міндеті.
Зерттеу жұмысымның негізгі мақсаты - ислам дінінің сөз өнері,
Осы мақсатқа жету жолында зерттеу жұмысымның алдына мынадай міндеттер
өнерге исламның көзқарасы қандай?
ислам өркениеті, әдет – ғұрпы және бүгінгі ислам;
исламның діни – мәдени салт – дәстүрлері;
мұсылман бейнелеу өнерін, сәулет өнерін, мұсылман поэзиясы негізгі құндылық
қазақтарда ислам өнерінің алатын орнын ашып көрсету.
Зерттеу жұмысымның жаңалығы.
Зерттеген бітіру жұмыстың ғылыми жаңалығы – ислам өнерінің түгелдей
Бітіру жұмысының құрылымы зерттеліп отырған тақырыптың мазмұнына сай кіріспеден,
I ИСЛАМ ДІНІ ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТ
1.1 Исламның өнерге көзқарасы.
Дін мен мәдениеттің арақатынасы жөнінде қыруар пікірлер айтылуда. Соңғы
Заманауи әлеуметтану ғылымдары қатарынан социология, психология, антропология, мәдениеттану, философия,
Әлеуметтану ғылымдары ішінде ең көп дау - дамай туғызғандардың
Әлеуметтік тұрғыдан алғанда Ислам діні:
қоғамға бағыт – бағдар береді;
қоғамды біріктіреді;
идеологиялық және мәдени ұғымдарды бүкіл қоғамға
телиді;
жеке тұлғаның мүдделерін қорғайды;
этникалық негізден гөрі адами, рухани құндылықтарға мән
Діннің мәдениеттің құрамдас бөлігі екені туралы тәжірибелік дәлелдер:
діннің жеке тұлға және қоғам өмірінде нақты
функциялары бар;
дін әр адамға сол адам бағынышты болуға
міндетті құдіреттің алдында жеке басының
сенімділігі сезімін береді;
дін адамға өзінің төңірегіндегі әлемді түсіну
тұрғысынан өзіндік жүйе ұсынады;
дін қоғам қатынастарының қалыптасуында басты міндет
Мадениеттің күштілігі соншалық, мәдениеттер арасындағы қақтығыста жеңіске жеткен мәдениеттің
Адамзаттың тарихында дінсіз мәдениет болмаған. Алғашқы қоғамдық құрылымнан бері
Дін - адамдардың іс - әрекеттеріне бірінші дәрежеде ықпал
Кейбір әдебиеттерде, мәселен Жоржи Зейданның "Ислам мәдениеті тарихы" атты
1. Ұлттық сипатқа ие.
2. Табиғилық және тірілік.
3. Жалғастылық және тарихилық.
4. Ұлттың ортақ мүрасы болып табылады.
5. Өзегі өзгермейді.
6. Үйлесімді тұтастық болып табылады.
7. Ұрпақтан ұрпаққа жалғасады.
Міне, осы қасиетердің барлығын зер сала зерттегенімізде Исламдінінің қазак,
Мәдениеттің негізгі факторлары мыналар:
Дін: Әр ұлттың өзіне тән иман және сенім жүйесі.
Тіл: Әр ұлттың өзіне тән сөйлеу және түсінісу құралы.
Өнер: Әр ұлттың өзіне тән сән, заулық және сезімдердің
Тарих: Әр ұлттың өзіне тән өмір сүру салтының, мәдени
5. Әдет - ғұрып: Құқықтық - қалыптық құжат еместігіне
Ислам - көркемдікті ұнатып, барлық нәрседен көркемдік пен сыматтылыққа
Өнер - эстетикалық шығармашылық, сондықтан Ислам оған қарсылық білдірмейді.
Мұсылмандардың Киелі кітабы болғандықтан Құран осы күнгі мұсылман мемлекеттері
Құран Кәрімде әлемдегі барлық жаратылыстың бір - бірімен үйлесімділігі
Ислам ақыл - ойды ләзаттандырып, құшырландыратын, жоғары сезімдерді оятып,
Тамаша әуен, жоғары өнегелі сөз әсем дауыспен орындалар саз
Мысалы, Әбу Муса Әл - Әшғари (р.л.ғ.) Құран Кәрімде
Айт күндерінің бірінде хазіреті Әбу Бәкир ас - Садық
Айшаның (р.л.ғ.) туысы ансарлардың біріне күйеуге шыққан кезде Пайғамбардың
Айшаның (р.л.ғ.) туысы ансарлардың біріне күйеуге шыққан кезде Пайғамбарымыз
Пайғамбар (с.ғ.с.) туралы бұдан басқа көп әңгімелерде адамгершілік көзқарас
Би мәселесіне келер болсақ, Ислам биді екі түрге бөледі.
Театр, яғни, сахнада ойнау мәселесіне келер болсақ, егер адамгершілік
Мүсін мен үлкен ескерткіштерге келмек, оған анық түрде тыйым
Ислам барлық заман және ұрпаққа тиісті өз шариғатын ұсынады.
Ислам өркениеті, әдет – ғұрпы және бүгінгі ислам.
Әртүрлі бағыттағы ағымдар, топтар, секталары болумен қатар Ислам -
Шығыстың көлемді территориясында кішігірім, мәдени тұрмысы жағынан артта қалған
Бұл күшті ассимиляция толқыны өзіне сай екпінді қарсы күшті
Кейін араб мәдениеті, Кордов халифатының күйреуімен\ жалпы араб мемлекеті
Сонымен, ислам бұл елдердің әлеуметтік - мәдени жүйесін өзгерткені
Сонымен, араб тілі, араб мәдениеті және мемлекеттері ислам әлемін
Исламның діни – мәдени салт – дәстүрлері.
Исламның табиғатында рухани және зайырлық бірігу, саяси әкімшілік пен
Бұл зайырлық және діни бірігу бір жағынан діннің абыройын
Бұл екеуінің, яғни діннің және зайырдың бірігуі діннің өктемдік
Келесі, діннің тез тарауына себепкер болған Исламның қасиеті, оның
Діни әдет - ғүрыптарды қалтқысыз орындап, яғни Алланың адамға
Ислам діні де басқа діндер сияқты теңдікті қадағалайды.
Бірақ христиан дінінде сөзбен ғана айтса, ал исламда зекет
Муджтахидтер мен мутакаллимдердің жетістігі, олардың әулеттік негізінде немесе әлеуметтік
Мұсылман халифатында ХҮ - ХҮІ ғасырда сырттан келі -
Индияда индуизммен қатар енуге қалыптасса, Иранда шиизмнің нығаюымен санасуға
Келесі ислам дінінің өркендеуі XIX ғасыр еді. Ол Голландиялық
Сол кездегі әлемнің көп жеріне өзінің қоластында ұстаған Англия
1844 жылдары, он екінші имамның ғайып болғанынан кейін мың
Тарихқа көз жүгіртсек орта ғасырларда орта және таяу шығыста
Араб тілі негізінен ҮІІІ – ІХ - шы ғасырларда
Бүкіл ислам әлемінде түгелдей дерлік араб тілі жергілікті аристократия,
Ислам мәдениеті сонымен қатар түркі мәдениетінің негізгі бағыттарының бірі
Ал мистикалық - сопылық поэзияның көрнекті шығармаларына, түркі тайпаларының
Қазақ халқының поэзиялық және қара сөздік дәстүрін толық қамтитын,
Қазақ аңыздарына Құран Кәрім, хадистерде баяндалған бірқатар көріністер толығымен
Бойында араб, иран мәдениеттерінің нышандары бар ислам мәдениеті орта
Соның нәтижесінде әйгілі ғұламалар мүрделерінің басына кесенелер тұрғызып, оларға
Қазақ даласында кеңінен тараған ислам өнерінің үлгілерінің бірі шебер
Исламға тән өнердегі адам бейнесін бейнелемеу сияқты заңдылықтар қазақ
Сонымен қатар Орта Азия және Қазақстан территориясында мистикалық -
Қазақстандағы Ислам мәдениеті жайлы айтқанда оның Исламға дейінгі мәдениетпен
1.2 Мұсылмандық бейнелеу өнері, сәулет өнері және поэзиясы
Ислам көркем суреті.
Көркем шығармашылық әлеуметтік іс - әрекеттің ерекше түрі болып
Оқыған білімді адамға осыншама бай мәдениетті жасаған мұсылмандарды өнерге
Исламды ұстанушыладрдың айтқан сөздеріне көз жеткізу үшін ең болмағанда
Сәулет өнерге деген құрал – жабдықтарының қарапайымдылығымен түр пішіннің
Мұсылман өнерінен алшақ адамдар әдетте ислам көркем суреті деп
Мұсылман суретшілерінің картиналары әрдайым өз кейіпкерлерінің ішкі жан –
Діни өмірдің және өз кейіпкерлерінің күнделікті тұрмыс – тіршілігінің
Исламдық сурет өнерінің қайталанбас тартымдылығы оның керемет жылылығымен шуақтылығында,
Ұлттық шығармашылық дәстүрлерге байланысты айырмашылықтарына қарамастан, әртүрлі мұсылман халықтарынан
Көрерменді туған табиғатының қуанышты, өмірде бар образдарына ендіре отырып,
Өкінішке орай соңғы кездері біздің елде де шетелдерде де
Батыс сурет өнерінде өмір сүруі ұзаққа бармайтын, алайда адам
Бұл өнердің мақсаты – өз көрермендерін еркі мен ақылынан
Дүниетаным – ол суретшінің жалпы мәдениетін құрайтын философиялық, эстетикалық,
Мұсылман көркем суретінің дамуы жер шарының әр бұрышында әр
Қазіргі уақытта әлемнің кез – келген сурет өнерінің мұражайында
Мұсылман сәулет өнері.
Бәрімізге белгілі сәулет өнері – бұл қандай да бір
Өнердің бір түрі ретінде ол рухани мәдениет саласына жатады.
ірі құрылыс нысандарының сәулеті – бұл тұрғын үй, мәдени
Ландшафты сәулет өнері. Ол бау мен саябақтардың ұйымдарымен байланысты;
Қаланың құрылысы.
Сәулет өнерінің негізгі мақсаты – мекеменің эстетикалық аяқталған шығармашылық
Әсемдік сәулет өнеріне қайталанбас ерекше сәулет стилін жасаған, яғни
Мұсылман сәулет өнерінің тілі өте бай, әралуан және күрделі.
Ислам сәулетшілерінің еңбектері оюлармен безендіріліп, өз формасы мен байлығымен
Уақыт үнемі алға қарай жылжуда, сонымен бірге өркениет дамып,
Қазір жүздеген жаңа материалдар пайда болып мекемелер салудың күрделі
Мұсылман поэзиясы.
Шығармашылық шабыт ұзаққа созылмайды – небары бірнгеше күн, сағат,
Ай, бұлбұл, раушан гүлі де, беттегі меңге дейін бір
Мұсылман поэзиясы жалпы әлемдік мәдениетке бағаланбас үлес қосты. Ол
Мұсылман ақындарының ақындық шеберлігі сан мен емес адам жүрегіне
Әлі күнге дейін ислам ақындары Каба ибн Зухайра мен
Барлық әлемге танымал „Хамсэ” поэмасының авторы – Низами Гянджеви
Қазіргі мұсылман ақыны қандай болу керек? Ең алдымен ол
Мұсылман ақынының басты мақсаты мен міндеті - өз халқының
Мұсылман ақыны қарапайым халыққа аса зор сүйіспеншілікпен, аяушылық сезіммен
Яғни, қорыта айтсам, ислам көркем өнерінде „Хасида”, яғни бедеуиндердің
бірінші батырды мадақтап, мақтау;
екіншісі табиғат пен жан – жануарларды сипаттау;
үшіншісі артта қалған туған елге деген сүйіспеншілік сезімін сипаттау.
Хасида діни немесе массикалық элементтерден. Адам бос су күйінде
Сопылық дәстүрде шарап экстазға жетудің құралы ретінде бүкіл жердегі
Мұсылман халықтарының поэзиясындағы гиданистік қатынас (ләззат алатын қатынас) исламның
Құранның өзінде тірі жаны барларды суретке салмау керектігі туралы
Алла идеясы рухани субстанция. Сондықтан да оны рухпен қоса
Дегенмен мұсылмандық көркем өнер бір келкі арабтық пен аяқталмайды.
Алғашқы кино өнері көптеген араб мұсылман әлемінде өте бір
ХІХ – ХХ ғасырлардағы діндегі мұсылман дініндегі реформаторлар және
Ислам дінінің сөз өнері, поэзиясы, көркем әдебинеті жайында айтар
Өлең саптаудың, өлең жазудың классикалық мұсылмандық формаларын, асқан шеберлікпен
Мұсылмандық көркем әдебиетке келетін болсақ, онда оның басты элементтерін
II ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІНІҢ АЛАТЫН ОРНЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы ислам мәдениеті мен мешіттердің монументальды –
Орта ғасырларда орта және таяу шығыста қалыптасқан "мұсылман әлемі"
Араб тілі негізінен ҮІІІ – ІХ - шы ғасырларда
Бүкіл ислам әлемінде түгелдей дерлік араб тілі жергілікті аристократия,
Ислам мәдениеті сонымен қатар түркі мәдениетінің негізгі бағыттарының бірі
Ал мистикалық - сопылық поэзияның көрнекті шығармаларына, түркі тайпаларының
Қазақ халқының поэзиялық және қара сөздік дәстүрін толық қамтитын,
Бойында араб, иран мәдениеттерінің нышандары бар ислам мәдениеті орта
Соның нәтижесінде әйгілі ғұламалар мүрделерінің басына кесенелер тұрғызып, оларға
Қазақ даласында кеңінен тараған ислам өнерінің үлгілерінің бірі шебер
Исламға тән өнердегі адам бейнесін бейнелемеу сияқты заңдылықтар қазақ
Сонымен қатар Орта Азия және Қазақстан территориясында мистикалық -
Қазақстандағы Ислам мәдениеті жайлы айтқанда оның Исламға дейінгі мәдениетпен
Орта Азияның монументалды - сәндік өнері діни құрылыстардың
Қолданбалы өнер түрлерінің өрісінің кеңеюі, ою - өрнек гаммасының
Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасының тарриториясында мешіттер құрылысы кеңінен
Бұл бөлімнің негізгі мақсаты — Қазақстанның монументші суретшілерінің осы
Осы күнге дейін жеткен, орта ғасырлық сәулет өнерінің үздік
Монғолдарға дейінгі кезеңде өнердің өркендеуі сәулет және қолданбалы өнерлерінің
Бүкіл Орта Азияны біріктірген Темірдің орасан зор құрылыс қызметі
Қожа Ахмет Йассауи кесенесін безендіруде мозаикалық жұмыстар мол орын
Тақтайшалар қалау технологиясы бойынша мозаика римдік және флоренциялық больш
Алматы қаласының мешітін безендірген кезде суретші Ғазиз Ешкенов мозаиканы
Жұмыс кейбір қиындықтардан басталды. Біздің мозаика қалау технологиясымен таныс
Қолмен терілген мозаика тек Алматы қаласының Орталық мешітінің орталық
Қазақстанда құрылымы мен мүмкіндіктері бойынша шетелдік аналогтардан еш кемшілігі
Түркияда қалыптасқан дәстүр бойынша, мозаика саласында жұмыс істеуге маман
Мұндай жұмыстарды ұйымдастырғанда бөліп айта кететін мәселе бар, ол
Жаңа экономикалық уақыттың келуімен бірге тендер ұғымы пайда болды.
Ешкенов Ғазиз - Астана, Алматы, Қарағанды қалаларындағы орталық мешіттердің
Ғазиз Ешкенов безендірген әр бір мешіттің интерьерінде өзіне ғана
Астана қаласындағы Орталық мешіттің күмбезі және күмбез астындағы жайды
Қарағанды қаласының Орталық мешітінің қабырға, төбе, күмбезінің нақыштауы адамның
Нақыштауларды орындағанда, бүгінде қоладанылатын материал — акрил. Өзінің техникалық
Өкінішке орай, жаппай түрде интерьерлердің безендіруінде "евроремонт" деп аталатын
Қазақстан территориясында тек мешіттердің интерьерлерін безендіруінде жалпы үйлесімді тұтастық
Монументалды - суретшінің ісі күрделі де қызықты. Жұмыс барысында
Тағы бір айта кететін мәселе бар, ол - оқу
Әрбір өнер өз уақытына сай дамып, өзінің бейнелеу тілі
Адамға көру мүмкіншілігі арқылы әсер етуге ие болған монументалды
Ұзақ уақыт өткенімен, ғасырдан ғасырға өтіп, бізге дейін жеткізген
2.2 Ислам және Қазақстан мәдениеті.
Ұлт тәрбиесінің басты құралы - өнер. Жас ұрпақ ислам
Ислам дінінің берік орын алып күш қуатының дамуына, оның
Ислам дінінің түпкі сырының өзі адамгершілікті, тазалықты, шыншылдықты, қамқорлықты,
"Мұхаммед Пайғамбар өз тұсында, кажет кезінде сүрелерді, аяттарды ауызекі
Құран сүрелері саф тазалығымен ауыздан - ауызға әуен негізінде
"Аңыздарға қарағанда, Әбу Бәкір Құранды жылап отырып, әндетіп оқығанда,
Құран сүрелерін әуен негізінде вокалды қойылым арқылы жүзеге асырса,
"Бірде мерекелік намаздан кейін біздің әулие Пайғамбарымыз өзінің жақын
Діни әдет - ғұрыптарды белгілі бір музыкалық мақаммен орындау
Музыка мен өлеңнің, яғни, сөздің тығыз байланыста болғандығын әнші
Жеке тұлғаны дамытып қалыптастыруда музыканың атқарар қызметі үлкен. Ол
Бұл тұрғыда қазақ музыка өнерінің синкретті сипаты аса қолайлылық
Жас ұрпаққа ислам дінінің негізінде тәрбие беру құралы ретінде
Өнер тек өзінің синкретті сипатының арқасында ғана қазақ өмірінің
Бұл орайда Құранмен қосарлана айтылатын уағыз аңыздарының орыны үлкен,
"Құранды жатқа білумен қатар, оны мақамдап айта білу де
Біріншіден, молданың тәп - тәуір ән (мақам) айта білуі
Екіншіден, молданың айналасындағы жұртқа әсер етерлік дәрежедегі анық та
Үшінші ерекшелігі, кейбір молдалар Құран мақамын ете күрделі, ауыспалы,
Міне, осындай шарттарды алға қойған ислам діні медресе оку
"Медресе оқу мекемесі ретінде мұсылман әлемінің астанасы Бағдаттың өзінде
Түркістан өлкесінің халықтары ресми түрде ислам дінін қабыдаған кезеңнен
Әсемдік әлемін түсіндіретін музыканың құдіретін қанаттандырып өнерді алға тартудың
Казақ мәдениетінде сал, серілер әнсіз өлең айтпаған. Бұлардың ақындық
Қазақ халқының аспаптық шығармаларының бірі күйдің орындаушылық тәсілі мен
Түркі тілдес халықтардың мәдениетіндегі еңбектерге елеулі сипаттама беріледі. әл
Бірде - бір адамзат қоғамы өзінен бұрынғы аға буынның
Халықтың ғасырлар бойғы бай қазынасы — ауыз әдебиетінің асыл
Қазақтың халық педагогикасында болмысқа эстетикалық көзқарасты, эстетикалық талғамдарды қалыптастыру,
Қазақтың халықтық шығармаларында көркем - эстетикалық, этносимволдық (рәміздік), сакральдық
Ән өнері жеке адам сезімінен бастап тұтас халық тағдырына
Ән қазақ халқы өмірінің ажырамас белгілі болған. Жас нәрестені
Қазақ халқының ділін айтқанда, оның басты бір ерекшелігі —
Сөйтіп қазақ отбасында балалар әнмен өсті. Ән мен жырды
...Ән мен күйдің
Міне, осындай өнерлі халықтың сезімталдық қасиетінің болуы да шартты
VII ғасырда ислам діні шығыс көгіне өрлеп шыққанда, да
"Құран сүрелері әр түрлі мақаммен айтылған. Мысалы, Дәуріш Әли
Сөз бен музыканың біртұтастығы бақсылық дәсіүрде де пайдаланылып, әлеуметтік
Қазақтың ауыз әдебиеті өзінің барша бітім - болмысында музыкамен
"Поэзия мен музыка өнерінің синкреттік бірлігінен туындаған ашушылық өнер"
Халық поэзиясының жаны — сөз, сөз өнері, сөздің бейнелі,
Осындай мың салалы өнер - білім қазынасы бар халық
Ислам дінінің білім саласында алар орны ерекше, сондықтан оны
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде – өнер - эстетикалық шығармашылық, сондықтан Ислам
Мұсылман көркем суретінің дамуы жер шарының әр бұрышында әр
Мұсылман сәулет өнерінің тілі өте бай, әралуан және күрделі.
Сонымен қатар ислам сәулетшілерінің еңбектері оюлармен безендіріліп, өз формасы
Әрине, ислам суретшілері үшін ең көріп салатын суреттері –
Ислам дінінің сөз өнері, поэзиясы, көркем әдебинеті жайында айтар
Тамаша әуен, жоғары өнегелі сөз әсем дауыспен орындалар саз
VII ғасырда ислам діні шығыс көгіне өрлеп шыққанда, да
Мысалы, Әбу Муса Әл - Әшғари (р.л.ғ.) Құран Кәрімде
Сонымен бірге араб тілі, араб мәдениеті және мемлекеттері ислам
Араб, иран мәдениеттерінің нышандары бар ислам мәдениеті орта ғасырдағы
Қазақ даласында кеңінен тараған ислам өнерінің үлгілерінің бірі шебер
Қазақ халқының поэзиялық және қара сөздік дәстүрін толық қамтитын,
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Ибрагим Дамира Өмірзаққызы. Адамзаттың асыл тәжі Мұхаммед (с.а.у.) Пайғамбардың
Ислам және Қазақстан мәдениеті, - Алматы 2003, 12-15 беттер.
Жоржи Зейдан "Ислам мәдениеті тарихы" Москва, 1986, 187 бет.
Қазақстан Діни Басқармасы “1001 Хадис”, - Алматы 1991, 77
Красковский. Коран, 686-709.
Исламның өнерге көзқарасы қандай? // Ислам әлемі №1 -
Н. Өсеров, Ж. Естаев. Ислам және қазақтардың әдет-ғұрпы. –
Мунчаева Ш.М. Религия история и современность. - Москва, 1998
http://www.liart.ru/exhibit/islam.htm
http://www.islam.ru/iskustvo/islam.htm
С.С. Валериус "Монументальная живопись. Современные проблемы." - Москва, изд-во
А.Х. Маргулан "Казахское народное прикладное искусство", т.1, - Алма-Ата,
А.Х. Маргулан "Казахское прикладное искусство" т.2, - Алма-Ата, изд-во
Нагим - бек Нурмухамедов "Мавзолей Ходжи Ахмеда севи", -
Нагим - бек Нурмухамедов "Искусство Казахстана", - Москва, изд-во
Е.С. Пономарева "Цвет в интерьере", Минск, изд-во "Высшая школа",
Н. Өсеров, Ж. Естаев. Ислам және қазақтардың әдет -
ғұрпы – Алматы. 1992 ж.- 40 б.
Мавлюгов Р.Р. Ислам - М. 1969 ж. – 95
Қоңырабаев Ә.., Қоңыратбаев Т. Көне мәдениет
жазбалары — Алматы. 1991 ж. - 227 б.
Қадамбосынов Медресе тағылымы // Алтын қазық №1,
2002 ж.
Қалиев С.Қ, Халық педаготикасы және оның
әдебиетіндегі көрнісі // Қазақ халқының тәлім -
тарихынан, - Алматы. 1992 ж. - 33 б.
Ұзақбаев С. Өмірдің өнер өрісі. - Алматы, І99І. 20-51-
б.б.
Балтабаев М. Х. Мектеп және этнокөркем білім негіздері. -
Сендімбек А. Қазақ әлемі. – Алматы. 1997 ж.- 375
Кішібеков Д. Қазақ менталитеті: кеше, бүгін, ертең. - Алматы,
Әдебиеттану терминдерінің сөздігі / Құраст. З. Ахметов. - Алматы,
Сендімбек А. Күй шежіре. - Алматы, 1997 – 48б.
Б. Уахатов. Қазақтың тұрмыс - салт жырларының
типологаясы. – Алматы, 1983 ж. -115 б.
ҚОСЫМША ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Токарев С.А. Первабытные религии. Москва, 1976.
Тихонравов Ю.В. Религии мира. Москва, 1998.
Мень А. История религии. – Москва, 1993.
Мень А. Истории религии. Москва, 2001
Әмірғазин. Дінтану. – Астана, 2002.
Малая энциклопедия знаний. – Москва, 2000, 1, том.
WWW.RELIGIOS.RU
56