Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев еңбектері тәуелсіз Қазақстан мемлекеттігі
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. Н.Ә.Назарбаев еңбектерінің пайда болуын сынау
1.1Н.Назарбаев еңбектерінің тәуелсіз Қазақстан тарихының дерек көзі ретіндегі маңызы
1.2 Н. Назарбаев еңбектерінің тарихи дерек көздері ретінде пайда
2 Н.Ә.Назарбаев КСРО-ның ыдырау себептері туралы
2.1 КСРО-ның ыдырауының саяси себептері
2.2 КСРО-ның ыдырауының әлеуметтік-экономикалық себептері
3 Н.Ә.Назарбаев еңбектері тәуелсіз Қазақстан мемлекеттілігі тарихының дерек көзі
3.1 Н. Назарбаев тәуелсіз Қазақстан мемлекеттігін қалыптастырудың алғышарттары мен
3.2 Н. Назарбаев еңбектері Қазақстан Республикасында президенттік билік институтының
3.3 Н.Ә.Назарбаев еңбектері Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігінің атрибуттары тарихының дерек
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Келешек Қазақстан тарихнамасының өзекті мәселелерінің бірі –
Қазақстан сияқты жер көлемі жағынан әлемде тоғызыншы орында тұрған,
Тағдыр бізге бірінші рет өз тарихымыздың өтпелі кезеңдерінің бірінің
Тарихи деректерімізді дер кезінде жинастырып, өткенімізді объективті жазуға пайдална
Сондықтан алдағы уақытта біздің алдымызда, бір жағынан, өткенімізден ақпарат
ҚР тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаев 2004 жылы 13 қазанда
Иә, Қазақстанның ең жаңа тарихын жан-жақты сараптап жазған объективті
Бүгінгі қазақстандықтардың басым бөлігінің тікелей қатысуымен жасалынған және жасалып
Тағдырдың жазуымен тарихымыздың ең бір күрделі кезеңінде ел басшылығына
Ең жаңа тарихымыздың өзекті мәселелерінің бірі – тәуелсіз Қазақстанның
Егер, деректің әлеуметтік табиғаты, сол деректі жасаушы субъектің қоғамдағы
Демек, тақырыптың өзектілігі, яғни ҚР тұңғыш Президентті Н. Ә.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. ҚР тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың еңбектеріне
Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапқанасында 1993 жылдан Президент Назарбаев туралы
Әрине, олардың бәріне бірдей тарихнамалық талдау жасап, өз еңбектерімізде
1990 жылдың 24 сәуірінде, республиканың сол кездегі ең жоғарғы
Екіншіден, Н. Назарбаевты алдымен Республика көлеміндегі басшылардың бірі ретінде,
Н. Ә. Назарбаевқа қатысты мерзімді басылым беттерінде жарияланған мақалалардың
Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті туралы О. Бөкеев [69],
Н. Ә. Назарбаев еңбектеріне тәуелсіз Қазақстан мемлекеттігі тарихының дерек
Қазақстан Республикасы тарихының аса маңызды дереккөздер тобының үлкен бір
Н. Ә. Назарбаев туралы жеке авторлардың еңбектерімен қатар, ұжымдық
Қазіргі Қазақстан жетістіктері әлемдік ауқымдағы құбылыстар қатарына қосылды. Осы
16 беттен тұратын газет ішіндегі кітапта Н. Назарбаевтың өмір
Әрине, ҚР тұңғыш Президенті туралы еңбек жазған авторлардың бәрін
Елбасының саяси портретін жасап, оның Президент ретінде атқарған істерінің
Дегенмен, өкінішке орай, кейбір Қазақстан тарихшыларының, уақыт сынын күтпей-ақ,
Қазақстан тарихшыларының еңбектеріне тарихнамалық талдау жасау, бір жағынан, көрнекті
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жұмысымыздың негізгі мақсаттары: біріншіден, ҚР
Н. Назарбаев еңбектерінің ҚР тарихының дерек көздері ретіндегі маңызы
Н. Назарбаев еңбектерінің дерек көздері ретінде пайда болуын сынау,
Н. Назарбаев еңбектерін тәуелсіз Қазақстан мемлекеттігі тарихының дерек көздері
Н. Назарбаев еңбектеріндегі КСРО-ның ыдырау себептері мен тәуелсіздік қарсаңында
Жаңа мемлекет қалыптастырудың теориялық негіздерін жасаудағы Н. Назарбаевтың қосқан
Н. Назарбаев еңбектеріндегі тәуелсіз Қазақстан мемлекеттігінің саяси негіздерінің қалыптасу,
Н. Назарбаев еңбектерін Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігінің атрибуттары тарихының дерек
Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері Н.Ә. Назарбаевтың 1990 жылдың сәуірінде
Зерттеу жұмысының теориялық- методологиялық және әдістемелік негіздері. Тәуелсіз Қазақстан
Диссертациялық жұмыстың практикалық маңызы. Жұмыстың практикалық маңызы мен қолданыс
Зерттеу жұмысының негізгі дерек көздері. Диссертациялық жұмыстың ең басты
Негізгі дерек көздерінде сақталынған ақпараттардың шынайылық деңгейі мен ғылыми
Сонымен қатар жұмыста ҚР тұңғыш Президентімен бірге тәуелсіз Қазақстан
Жұмыстың дерек көздерінің үлкен бір тобын, осы жылдары елімізде
Жұмысты орындау барысында ҚР Президентінің мұрағат қорларының құжаттары да
Дегенмен, жұмыста тақырыпқа сай маңызды дерек көздерінің үлкен бір
Сонымен қатар, 2005 жылдың қыркүйегінде интернет жүйесінде мемлекет басшысы
Аталған және басқа да қосымша дерек көздері, жұмысты орындау
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
-Қазақстан тарихнамасында Қазақстанның ең жаңа тарихының – тәуелсіз Қазақстан
-алғаш рет ҚР тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаев еңбектерінің тәуелсіз
- жұмыста Н.Ә. Назарбаев еңбектерін дерек көзі ретінде пайдалану
- КСРО-ның ыдырауының саяси, әлеуметтік-экономикалық себептері туралы айтқан Н.Ә.
- Н. Назарбаевтың тәуелсіз Қазақстан мемлекеттігін қайта құрудың теориялық
- алғаш рет Н. Назарбаев еңбектеріне қазақ тарихындағы жаңа
- Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздігінің ішкі және сыртқы атрибуттары тарихының
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар. ҚР тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаев
1. Н.Ә. Назарбаевтың тәуелсіздік қарсаңында және тәуелсіздік жылдарында Қазақстан
2. Н.Ә. Назарбаев еңбектері ҚР тұңғыш Президентінің адами және
3. Н.Ә. Назарбаев еңбектерінің пайда болуының объективтілігі өткен ғасырдың
4. Н.Ә. Назарбаевтың алғашқы іргелі еңбегі “Әділетің ақ жолының”
5. Н.Ә. Назарбаев еңбектеріне деректанулық талдау жасау, оның мемлекет
6. Н.Ә. Назарбаев еңбектері Қазақстан Республикасында президенттік билік иниституты
7. Н.Ә. Назарбаев еңбектері ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және
Зерттеудің сыннан өтуі. Диссертация әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің
Диссертацияның құрылымы. Диссертация кіріспеден, төрт тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған
1 Н.Ә. НАЗАРБАЕВ ЕҢБЕКТЕРІНІҢ ДЕРЕК КӨЗДЕРІ РЕТІНДЕ ПАЙДА БОЛУЫН
1.1 Н.Ә. Назарбаев еңбектерінің тәуелсіз Қазақстан тарихының дерек көзі
Деректану ғылымының талаптарына сай тарихи дерек көздерінің маңыздылығын
Әрине, тарихи деректің пайда болуының басты объективті алғышарты белгілі
Н. Назарбаев еңбектері, деректану ғылымы тұрғысынан қарағанда, өзінің пайда
Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті ретінде Н. Назарбаев туралы, жоғарыда
Егер, осы тұрғыдан келсек, Н. Назарбаев еңбектерінің тәуелсіз Қазақстан
Ол туралы Н. Назарбаевтың өзі “Әділеттің ақ жолы” атты
Дегенмен, деректанушы ретінде, біз ҚР Президенті веб-сайты сияқты ресми
Әрине, Қазақстанның өз тәуелсіздігіне ие болуы сияқты түбегейлі тарихи
Н. Назарбаевтың мектепте оқып жүргенде-ақ белсенділік танытып, қатарының алды
Осылай, бала кезінен қалыптаса бастаған белсенділік, іскерлік қасиеттерін Н.
“Мен Нұрекеңмен Қарағанды политехникалық иниститутының Теміртаудағы филиалында оқып жүргенімде
Ол уақытта, яғни алпысыншы жылдардың басында Нұра ауданындағы “Балықтыкөл”
Екі аптадай жоқ болып кетіп, қажетті құрылыс материалдарын тауып
Міне, осылай, саналы өмірін өз іскерлігінің арқасында қатарларының алды
Съезд делегаты ретінде өз сөзін: “Мыңдаған жылдар бойы біздің
Сонымен қатар Н. Назарбаев өз сөзінде кемшіліктерге де тоқталған.
Баяндамада: “1960 жылдың 3 шілдесінде (Демек, дәл 20 жасында
Одан әрі баяндамашы, съезде республика басшыларының да қатысып отырғандарын
Қала жастарының, әсіресе, қазақ жастарының тағы бір өтінішін Н.
Шешен өз сөзін: “Біздің ұрпақ коммунизмде өмір сүретін болады,
Жалпы алғанда, баяндама шешендік өнердің барлық талаптарына сай дайындалған
Н. Назарбаев еңбектерінің тәуелсіз Қазақстан тарихының дерек көзі ретіндегі
Ол менің сөзімді бөлместен ықылас қоя тыңдады. Ал сонан
Ал, ондай, сол кездегі өлшем бойынша ең жоғары деңгейде
Осылай, кезінде көркейуіне Н. Назарбаев үлес қосқан Теміртау қаласының
СОКП Орталық Комитетінің Секретариятында сөйлеген сөзі, тек Теміртау қаласының
Ал, оның Мәскеудегі СОКП ОК секратариятына қалай барып, СОКП
Дегенмен Назарбаевты қарапайым партиялық функционер деп атау қиын болатын.
...37 мыңдай адам жұмыс істеген алып металлургия комбинатының партиялық
Елдің басқа да кәсіпорындарындағы сияқты комбинаттың өндірістік жоспары жоғары
Ол осылардың бәрі туралы мақала жазып, ол компартияның басты
Осылай, саналы өмір жолының басында-ақ өзін ақтаған жұмыс істеу
Бұл келтірілген мысалдар, біріншіден, Н. Назарбаевтың барлық деңгейде де
Н. Ә. Назарбаевтың жастық жігері, қандай істе болмасын алғырлық
СОКП басшыларының өздері еш уақытта сенбеген утопиялық тәтті қияли
Н. Назарбаевтың бүкіл КСРО көлемінде елді аузына қаратқан саясаткер
Қайта құру жылдарында ел халқы партия басшыларының сөздерінен тың
Н.Ә. Назарбаевтың ХХ ғасырдың соңғы онжылдығында КСРО сияқты алып
Ол кезде елдің де, ердің де, әсіресе ел басшысының
КСРО-ның ыдырауынан бірнеше ай бұрын ғана: “Менде әдеттен тыс
Н. Назарбаев еңбектерінің деректік маңызы мен ерекшелігін айқындайтын келесі
“ - Ұлты қазақ, ұлттық дәстүрдің уызына жарыған, халқының
- Ел басына күн туса ауыздықпен су ішетін, етікпен
- Адамзат тарихын, дін тарихын, қоғамның, мемлекеттің даму заңдылықтарын,
- Халықаралық қауымдастыққа кеңінен танылған, өркениетті елдердің басшыларымен терезесі
Мұндай ердің айтқаны ем, ісі берекелі, елі ынтымақты болады;
Бұл айтылған өлшемдердің Н. Назарбаев бойынан табылатындығы және олардың
Мысалы, ол өзінің жорналшыларға берген сұхбатында: “Иә, біреулер ойлайтын
Екіншіден, Елбасы саясатының алғашқы күндерден бастап өн бойынан өтіп
Өзге ұлт өкілдерімен тіл табыса білу, олармен қоян-қолтық араласып
Міне, осылай, “ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің”-дегендей, бала
Үшіншіден, Елбасы бойындағы еркше қасиеттердің бірі, оның имандылығы. Жаратқан
Н.Ә. Назарбаев тек мұсылман дінін насихаттаушы ғана емес, көп
Төртіншіден, Н.Ә. Назарбаевтың ешкімге де кек сақтамайтын кешіріпаздық қасиеті
Президент Н. Назарбаевтың оппазиция өкілдеріне қатысты бұл ұстанымының өмір
Бесіншіден, Н. Назарбаевқа жинақылық, ұқыптылық, тиянақтылық, тыңғылықтылық, еңбексүйгіштік, жұмысындағы
Осыларға Елбасымыздың жанкешті еңбексүйгіштігін қосыңыз. Ол өзін аяу дегенді
Нұрсұлтан Әбішұлының тұлғалық және жеке адами қасиеттері туралы, тек
Мысалы, А. Андреев деген автор “Известия” газетінде жарияланған “Феномен
“Российские ведомостий” газетіне берген сұхбатында Эдуард Макаревич: “Сонымен президентті
Формуланың бірінші бөлімі: ол мақсатқа ұмтылушылық, өзіне жоғары талап
Нақты бір адам туралы ондаған адамдардың пікірі бір жерден
Дегенмен, кез келген қарапайым жандарға тән қуану, ренжу, ашулану
Шынында, ол әр түрлі. Қаурыт кезде ол салқынқандылық, сабырлылық
Сонымен, қорыта айтсақ, Н. Назарбаев еңбектерінің тәуелсіз Қазақстан мемлекеттігі
1.2 Н. Назарбаев еңбектерінің пайда болу объективтілігі, тарихи жағдайы
Деректану ғылымының қағидасы бойынша әр бір тарихи дерек өзінің
Демек, Н.Ә. Назарбаев еңбектерін тәуелсіз Қазақстан мемлекеті тарихының дерек
Н.Ә. Назарбаев еңбектерінің пайда болуының объективтілігі ең алдымен ХХ
Қазақстан Республикасының Президенті, яғни Елбасы ретінде және КОКП ОК
Демек, біріншіден, кітап: естелік, өмірбаян, заманхат,сұхбат, ой-толғау, сияқты немесе
Екіншіден, кітап орыс тілінде дайындалып, қазақ тіліне аударылған, сөйтіп,
Төртіншіден, кітаптың жарық көрген уақыты, тағдырдың тәлкегімен, КСРО-ның алып
Бесіншіден, “Әділеттің ақ жолы” Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті туралы
Дегенмен, еңбектің Қазақстан тарихының дерек көзі ретіндегі маңызын ескере
Қазақ Советтік Социалистік Республикасының Жоғарғы Советі қаулы етеді:
Қазақ Советтік Социалистік Республикасының Президенті болып Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев
Алматы қаласы,1990 жылғы сәуірдің 24-і.”-деп жазылған.
Демек, Н.Ә. Назарбаев, “Әділеттің ақ жолында” айтылғандай, Қазақстан республикасының
Әрине, еңбек сұхбат ретінде дайындалғандықтан Нұрсұлтан Әбішұлы ай аттарын
Н.Ә. Назарбаевтың “Әділеттің ақ жолынан” басқа еңбектері тәуелсіздік жылдарында,
1993 жылы Н. Назарбаевтың “Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық
Тәуелсіз Қазақстан мемлекетін қайта құру, қалыптастыру және дамыту тарихының
Автордың өзі жанрын “болашақ жайлы естелік” деп атаған шығармасының
Ойыма, неге екені белгісіз, өткен-кеткен орала береді. Ескі жазбаларым
Кітапта айтылған Қазақстанның бүгінгі күні өмір сүріп отырған жаңа
Ал кітаптың объективтілігі, яғни оның пайда болуына әсер еткен
Дегенмен, бұл кітап сол жылдары болып өткен драмалық оқиғалар
Ерекше көңіл аударатын деректанулық талдау талаптарының бірі, ол “Ғасырлар
1998 жылы Н. Назарбаевтың “Қазақстан – 2030” деген атпен
2005 жылы 11 қазанда Астана қаласында Даму стратегиясының жарияланғанына
Біріншіден, бұл кеңестен кейінгі республикалар ішіндегі ұзақ мерзімді стратегиялық
Екіншіден, бағдарлама Қазақстан экономикасы дамуының бар мүмкіндігін мейлінше елеп-ескеріп,
Үшіншіден, Стратегия қоғам өмірінің: ұлттық қауіпсіздік, ішкі саяси тұрақтылық
Жолдаудың мазмұнына деректанулық талдау жасау оның Президент Н.Ә. Назарбаев
Сонымен қатар 1998 жылы Н. Назарбаевтың “Қалың елім, қазағым”
“Қалың елім, қазағым” жинағына ХХ ғасыр соңына қарай өз
Н. Назарбаев еңбектері арасында басқаларынан өзінің пайда болу объективтілігі
Егер саясаткер бүгінмен ғана беттесер болса, онда олардың тағдыры
Менің тарихқа ден қоюымның сыр-себебі де бүгінгі күннің оқиғаларынан
Тыңдай білген адамға тарих тағылымы мол ұстаз, пайдалана білген
Үшінші мыңжылдыққа санаулы күндер қалғанда біздің болмысымыздың ең көкейтесті
Сонымен қатар Н. Назарбаев: “Бүгінгі таңда, ұлттық тұтастығымызға тұғыр
Сонымен қорыта айтсақ, Н.Ә. Назарбаевтың “Тарих толқынында” атты кітабының
Тәуелсіз Қазақстан мемлекеттігін құру және нығайту тарихының маңызды дерек
Бұл “ядролық” құндылықтарды танудың шегі мен оны қайта бағалаудың
Кітаптың пайда болуының объективтілігі ядролық қару мәселесімен тікелей байланысты.
Н.Ә. Назарбаевтың келесі 2003 жылы Алматы қаласындағы “Атамұра” баспасынан
Бұл жолдардан кітаптың пайда болуының объективтілігі халықаралық қауіпсіздік және
Тәуелсіз Қазақстан халқының, қазақ ұлтының, оның бүгінгі және келешекте
Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері аясында дүниеге келген біздің тақырыбымызға
Мемлекеттілігіміз тарихының дерек көздерінің маңызды бір бөлігін Н. Ә.
Сонымен қатар Н. Ә. Назарбаевтың Елбасы ретінде ҚР мерейтойларына
Деректанулық зерттеуде сыныптау проблемасының маңызы үлкен. Ол зерттеушіге нақты
Атап айтқанда, “Әділеттің ақ жолы” Қазақстанның әлі де болса
Хроналогиялық принципке сай сыныптау да Н. Назарбаев еңбектерінің әр
Сонмен қатар, Н.Ә. Назарбаев еңбектерін тақырыптарына және мазмұнына қарай
Пайда болу формасы жағынан да Н. Назарбаев еңбектері әр
Н.Ә. Назарбаев еңбектері тарихи дерек көзі ретінде сақталу формасы
Қорыта айтқанда, Н. Назарбаев еңбектерінің тәуелсіз Қазақстан мемлекеттігі тарихының
Шексіз билікке ие болған КОКП басшылығын сынаған “Әділеттің ақ
2 Н. Ә. НАЗАРБАЕВ КСРО-НЫҢ ЫДЫРАУ СЕБЕПТЕРІ ТУРАЛЫ
2.1 КСРО-ның ыдырауының саяси себептері
КСРО сияқты жер шарының алтыдан бір бөлігін алып жатқан
Тәуелсіздігіміздің объективті алғышарттарының маңызды факторларының бірі ретінде, КСРО-ның күйреу
Бұл жерде ерекше көңіл аударатын нәрсе, ол Н. Назарбаевтың
Н. Назарбаевтың Одақты сақтап қалу, оны жаңарту арқылы дамыту
Н. Ә. Назарбаевтың жаңартылған Одақты сақту үшін жасаған әрекеттері
Сондықтан, жаңартылған Одақты сақтап қалу идеясын қызу қолдай отырып,
Н. Назарбаевтың жаңартылған Одақты сақтап қалу үшін күресу себебін
Біртұтас экономикалық кеңістіктің заңды түрде, бірақ тым тез күйреп
Бұл фактор кітапта айтылған өткен ғасырдың 70-80 жылдарында қалыптасып,
КСРО-ның күйреуінің ең басты себептерінің бірі – елде сөз
Ең жоғарғы дәрежедегі шешімдер де мемлекеттің, кеңес халқының мүддесіне
Ұзақ жылдар бойы партия басшыларын емдеу ісімен айналысқандықтан олардың
Қазақ ССР Министрлер Кеңесінің Төрағасы қызметіне тұру үшін Бас
Ал, ондай символикалық басшының кімдер үшін қажет екендігі туралы:
Мұндай жан қинамай жұмыс істеу тәсілін республика басшыларының да
Одан әрі автор одақтық және республикалық деңгейлерде қалыптасқан мұндай
Сонымен қатар, Н. Назарбаев ондаған жылдар бойы қалыптасқан тоталитарлық
Демек, республика көлемінде үлкен лауазым иесі болып табылатын басшылардың
Империяның күйреу себептерін түсінуде саяси билік жүйесінің ішкі сырын
Егер, империя көлемінде бар билік жоғарғы пртия басшылығы мен
Осылай, “дәстүр” жоғарыдан төмен қарай жалғаса беретін. Облыс көлемінде
КСРО сияқты алып империяны басқарып отырған партия аппаратының жоғарыдын
Бұл, сөз жоқ, партияның әр түрлі деңгейдегі органдарында жұмыс
Сонымен қатар Н. Назарбаев өз еңбегінде ондай наразылықтың қашан
Кейбіреулер бұған тез бейімделіп те алды.Партияға кіруге мансапқорлар ұмтыла
Елде белгілі бір өзгерістер жасамауға болмайтындығын 1985 жылы Бас
КСРО сияқты алып империяның іргесін шайқалтқан 1985 жылғы сәуір
Кеңес Одағының қуатты әлеуетіне кәміл сенетіндіктен, КОКП Орталық Комитетінің
Мен ол кезде Қазақ КСР Үкіметінің Төрағасы едім және
Ескі заманның дәурені ықылассыз, баяу өтіп бара жатқанын, оның
Жоғарғы басшылықтың қандай да болмасын өзгеріске жанталаса қарсы тұру
Өз еңбегінде Н. Назарбаев елде басталған “қайта құрудың” берген
Егер, Н. Назарбаев аталған еңбегінде осылай КСРО-ның күйреу қарсаңындағы
Н. Назарбаевтың айтуынша Кеңестер Одағы ақпараттық және мағыналық шабуылды
КСРО-ның құлауын таза ішкі процесс ретінде қарастыратын екінші пікірдің
Сондықтан, Н. Назарбаевтың өзінің айтуынша, ешқандай теориялық жаңалық ашуға
Н. Назарбаев: “Бұл оқиғаларды “ақпараттық соғыс”, “элита сатқындығы”, “психологиялық
Мысалы, ол өзінің бірінші кітабында айтқан елдегі ең жоғарғы
Екіншіден, тарих қойнауына енген саяси басшылықтың іс-әрекеттеріне, өмір салттарына,
Иә, бұл тарихи шындық. Осылардың көбі әр дәрежедегі билікке
Маған ол кезде мемлекеттік делегациялар құрамында әлденеше рет шетелдерге
КСРО-дағы билік басында мұндай адам таңғаларлық жағдайдың қалыптасуы шетелдіктердің
Үшіншіден, Н. Назарбаев “Әділеттің ақ жолында” айтқан Д. А.
Одан әрі Назарбаев Д.А. Қонаевтың жаңа жағдайға сай бейімделіп
Әрине, ұзақ жылдар бойы қалыптасқан жүйеге әбден бейімделген және
Біріншіден, өмір бойы компартияға адал қызмет еткен Д.А. Қонаевтың
Н. Назарбаев кейіннен өзінің Қонаевпен түсініскендігін, оның бұл дүниеден
Д.А. Қонаевтың тарихи тұлға ретінде, аса күрделі кезеңде өз
Төртіншіден, КСРО-ның ыдырауына алып келген саяси, әлеуметтік-экономикалық себептердің тамыры
Н. Назарбаев өз еңбегінде: “Михаил Горбачев... КСРО тарихында кеңес
“Меніңше- деп жазды Назарбаев, - коммунист ретінде де, саясатшы
Горбачев билігінің соңғы жылдарында қызмет жағдайына байланысты жиі кездесіп
Н. Назарбаев қолына билік тиген М. Горбачевтың қалай өзгергендігі
Мемлекет басшысының мұндай әрекеті, әрине, елдегі жалпы жағдайға әсер
Нұрсұлтан Әбішұлының КСРО-ның соңғы басшысы туралы айтқан бұл пікірлерінің
Үшіншіден, өз кітабында Н. Назарбаев М. Горбачевтың жіберген қателіктерімен
Сонымен, Н.Ә. Назарбаев еңбектерінде көрсетілген КСРО-ның ыдырауының басты саяси
2. 2 КСРО-ның ыдырауының әлеуметтік-экономикалық себептері
КСРО-ның ыдырауының басты себептерінің бірі саяси себептер болғандығы даусыз,
Н. Назарбаев еңбектерінің КСРО-ның ыдыру тарихын зерттеудегі маңызы туралы,
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өзінің 2005 жылдың ақпан
Біріншіден, қалыптасқан нақты реальды жағдайды анықтау, оған жан-жақты талдау
Екіншіден, дәл осы “Әділеттің ақ жолы” атты кітабында Н.
Елдегі ең жоғарғы деңгейдегі билік өкілдерінің бірі ретінде Н.
Ең алдымен, Н. Назарбаев біздің 70 жыл бойы “ХХ
Н. Назарбаевтың сол “социализм” әлі өмір сүріп тұрған кезінде
Екіншіден, Н. Назарбаев: “Қай қиырға салсақ та, өміріміздің бұдан
Демек, КСРО-ның күйреуіне алып келген – “ұлтаралық қатнастар саласындағы
Мысалы, ол: “Үлкен мемлекеттің құлауына технологиялық, стратегиялық мешеулік, бәсекелестік
Н. Назарбаев өз еңбегінде ұлт мәселесін шешудің бірден бір
Оның айқын дәлелі 1986 жылғы Алматыдағы “Желтоқсан” көтерілісі. Ол
Ол оқиғаға партия тәжірибесіндегі кәдуілгі шешім – Орталықтың республика
Ал оның нәтижесі туралы: “Кеңес империясына өлімші соққы берілді,
Қазақстанның тәуелсіздікке қол жеткізер жолы осылай басталды...”делінге [102, 3
Н. Назарбаев аталған еңбегінде: “1986 жылғы желтоқсан оқиғалары қазақ
Қазақ тарихы ондай әрі тауқымет, әрі асқақ сәттер мен
Осылай, Н.Ә. Назарбаев КСРО-ның құлауының басты әлеуметтік себептерінің бірі
Н. Назарбаев айтқандай, КСРО-ның бәріміздің көз алдымызда күйреуінің басты
Сонымен қатар Н. Назарбаев елдегі әлеуметтік-экономикалық және саяси ахуалдың
Мысалы, ол “Әділеттің ақ жолында” социалистік қоғамның негізгі өзегін
Бұл сенсация жасап, арзан атақ алуға ұмтылған адамның жауапсыздықпен
-Силықты қандай еңбектеріңіз үшін алмақсыздар?–деп таңдана сұрадым.
-Сіз біздің алдағы жаңа жылдың жоспарын қорғау үшін Москваға
- Ал білдік. Онда не тұр?
- Онда ССРО Жоспарлау кмитетінің барлық бөлім бастықтарымен
Арада екі күн өтпей жатып маған қаржы министірі келіп
-Москваға бюджетті бекітуге кетіп барамыз, өзіме және орынбасарларыма силық
Міне, мұндай нәрселер, істің шын мәнінде, ашық саясат дәрежесіне
Одан әрі “жоспарлы” қоғамда, сол жоспардың қалай қабылданып, қалай
Н.Ә. Назарбаевтың социалитік қоғамның басты ерекшелігі, оның стихия билеген
Д. Валовой одан әрі өз еңбегінде жоспарлау ісіндегі мұндай
Мұндай кең көлемде етек алған жаппай бірін-бірі алдаушылық, көзбояушылық,
Н. Назарбаев өз кітабында қоғам өмірінің басқа да салаларында
Бүгінгі күні тәуелсіздік қарсаңындағы еліміздің жағдайы туралы мәлімет жетізіп
Алматыда үлкен еркінсушілік пен жолсыздықтарға жол берілді. Тексерудің көрсеткеніндей,
Осындай нақты мысалдар өмірдің басқа салалры туралы да келтірілген.
Бірақ, іс жүзінде басқаша болып шықты. Бар күш-жігер баяндамада
Дегенмен, 1985 жылғы СОКП ОК сәуір Пленумынан кейін басталған
Біріншіден, Н. Назарбаев Қазақстан Үкіметін басқарып тұрған кезінде шын
Екіншіден, ҚР Президенті мұрағатының құжаттары Н. Назарбаевтың баяндамасында келтірген
Ал, Қазақстан КП ОК бюросы 1985 жылы наурыз
Үшіншіден, Н. Назарбаевтың баяндамасында көрсетілген келеңсіз жағдайлар 1985 жылдан
Кадрлар таңдауда, кадрларды орналастыру мен тәрбиелеуде елеулі кемшіліктер жіберілген.
Мұндай жағдай 1987 жылы да жалғасқан. Мысалы, Шымкент облыстық
Дегенмен, Горбачевтық “Қайта құрудың” елде біршама өзгерістер болуына әсер
Сонымен қатар, Н. Назарбаев қайта құру жылдарында экономика саласында
Бірақ, байқала бастаған бұл оңды көріністер де елді экономикалық
Міне, осылай, өмірдің өзі бізді нарықтық қатнастарға алып келген.
Халық депудаттарының І съезінде сөйлеген сөзінде: “Ведомоствалық өктемдік салдарында
Осылай, тәуелсіздік қарсаңында елде қалыптасқан жағдай туралы айтқан ойларын
Мысалы, ол аталған еңбегінде КСРО-ның құлауы туралы айтқанда әскери,
Сексенінші жылдардың басында әскери және әскери-экономикалық тепе-теңдікті сақтауға тырысудың
Өзінің КСРО-ның күйреуінің экономикалық себептеріне жасаған талдауын Назарбаев: “Көңілімді
Сонымен қатар, Н. Назарбаев “Ғасырлар тоғысында” елде қалыптасқан әлеуметтік-экономиклық
Қазақстанның тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевты сол бір ел
Нұрсұлтан аға үнсіз отырып тамағын ішті. Бір ауыр ой
Бәрі де жақсы болады.! – деді Нұрсұлтан аға сенімді
Н. Ә. Назарбаевтың белсенді әрекетінің арқасында Одақ бейбіт жолмен
Қорыта айтқанда, Н.Ә. Назарбаев өз еңбектерінде КСРО-ның ыдырауының саяси
3 Н.Ә. НАЗАРБАЕВ ЕҢБЕКТЕРІ ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІГІ ТАРИХЫНЫҢ ДЕРЕК
3.1 Н.Ә. Назарбаев тәуелсіз Қазақстан мемлекеттігін қалыптасырудың алғышарттары мен
ХХ ғасырдың соңғы онжылдығындағы әлем тарихының басты оқиғасы ретінде
Жаңа мемлекет құру ісінің өте қымбатқа түсетін, аса күрделі
Н. Назарбаевтың қандай жағдайда жаңа мемлекет құру ісімен айналысуына
Оның өзіндік себептері де бар. Елді меңдеп алған дағдарыс
Ел қауіпсіздігінің мәселелері де оңай емес-ті. Шекаралардың аты бар
Міне, осындай, қазіргі қазақстандықтардың басым бөлігі әлі ұмыта қоймаған
Егер, кез-келген ғылыми-танымдық зерттеу жұмысын, сол зерттеу объектісіне тән
Демек, диссертациялық жұмыста Н. Ә. Назарбаев еңбектеріне тәуелсіз Қазақстан
Әрине, ХХ ғасыр соңында іргесі қалана бастаған Қазақстан
Одан әрі ғалымдар тәуелсіз Қазақстан мемлекеттігінің негіздері туралы: “Қазіргі
Дегенмен, тәуелсіз Қазақстан мемлекеттігінің өзіндік ерекшеліктері мен жалқылықтары бар
Егер, мемлекеттің – адамдардың ұйымдасуы мен өмір сүруінің нысаны
Қоғамдық организм, онда орын алған саяси және экономикалық қатнастар
Одан әрі Н. Назарбаев: “Қазақстанды біз үшін басқа ешкім
Осылай, Н. Назарбаев аталған еңбегінде ұлттық мемлекетті қалыптастырудың ел
Н. Ә. Назарбаев еңбектеріне деректанулық талдау жасау, оның
Тұлғаның жалпы бұқара арасынан ерекшеленбеуі, жалпыға бірдей теңгермешілік –
Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің қалыптасуы мен дамуы, басқа да дамудағы
Ол өзінің 1992 жылы дайындаған даму старатегиясына арналған алғашқы
Н. Ә. Назарбаевтың болжамына сай “Бірінші кезең. 1992 –
Екінші кезеңде, (1996 – 2005 жылдар) экономиканаң шикізаттық бағытын
-толыққанды нарықтық механизмдер;
-барлық тауар өндірушілердің шынайы еркіндігі;
-табиғатты ұтымды пайдалану;
-шапшаңдығын үдете түскен жоғары технологияларды игеру процесі мен дүние
-отандық және халықаралық бизнес саласында білікті кадр корпусы пісіп-жетілуге
“Үшінші кезең 5 – 7 жыл мерзімге дейін
Әрине, болжаның аты болжам. Оның барлық уақытта өмір шындығымен
Елдің экономикалық даму стратегиясының негізгі кезеңдері мен міндеттерін көрсетумен
Н. Ә. Назарбаев экономика саласындағы міндеттерді жүзеге асырудың әлеуметтік
Өзінің 1992-ші, яғни тәуелсіздік таңы жаңа ғана ата бастаған
Дегенмен, Н. Назарбаев өзінің жаңа мемлекет құрудың теориялық негіздері
“Қазақстанның болашақ мемлекеттілігінің негізгі сипаттары менің ұғымымда 1991 жылға
Тарихшы Көшім Есмағамбетұлы Н.Ә. Назарбаевтың ұлттық мемлекеттігіміздің теориялық негіздерін
Н. Назарбаев өз еңбектерінде, ең алдымен, тәуелсіздікке ие болған
Кітапта айтылғандай: “Ұзақ уақыт насихатталған “адамдардың тарихи жаңа қауымдастығы
Екіншіден, Н. Назарбаев: “Жер шарының басқа бөліктеріндегідей емес, КСРО-ның
Үшіншіден, Н. Назарбаев: “Ұлттық жаңғыру, мемлекеттілікті қалпына келтіру әрдайым
Бұрынғы КСРО халықтарының да, қазіргі тәуелсіз елдердің тұрғындарының да
Сонымен қатар, Н. Назарбаев өзінің “Ғасырлар тоғысында” атты еңбегінде
Әсіресе мемлекеттілігімізді қалпына келтіруіміздің эволюциялық сипаты басым болғанын ең
Демек, Қазақстан бір жүйеден екінші жүйеге көшуде революциялық емес,
Эволюциялық жолды таңдаудың Қазақстанға не бергендігі туралы: Н. Назарбаев
Иә, бізде “бөліне жарылушылықтың, аймақшылдықтың” әсіресе “діни және ұлттық
Осындай,біздегі жаңа жағдайға сай жаңа мемлекет қалыптастыру ісінде пайда
Еліміздің бір жүйеден екінші жүйеге көшу кезінде атқарылуға тиісті
Осындай жағдайда Назарбаевтың алдына күрделі таңдау қойылды: бірте-бірте қимылдау,
Егер, Н. Назарбаев “Ғасырлар тоғысында”, осылай, ұлттық мемлекет құрудың
Ол, “Тарих толқынында”: “Егер сыртқы әсер-ықпалды былай қоя тұрып,
Екіншіден, Н. Назарбаев әрі қарай қазақтың ұлттық тұтастануы үшін
Үшіншіден, ұлттық рухты қайта түлетудегі және дамытудаға қазақ зиялыларының
Сонымен қатар, Н. Назарбаев “Тарих толқынында” қазақ халқы үшін
Одан әрі Нұрсұлтан Әбішұлы мемлекет құру ісінің аса жауапты
Егер біздің халқымыз бүгінгі таңда басымыздан кешіп отырғандай жаңа
Демек, атап айтсақ, екі ғасыр тоғысында құра бастаған ұлттық
Сонымен, қорыта айтсақ, ХХ ғасырдың соңғы онжылдығында мүмкін болған
Біріншіден, жаңа мемлекет құру қазақ халқының ғасырлар бойы көксеген
Н.Ә. Назарбаевтың жасаған тұжырымдарының айқын дәлелі өмірдің өзі. Қазақстан
3.2 Н. Назарбаев еңбектері Қазақстан Республикасында президенттік билік институтының
Жаңа, тәуелсіз Қазақстан мемлекеттілігі тарихының бұрын-соңды қазақ жерінде өмір
Мемлекеттік билікте президенттік жүйенің қалыптасуын өзінің көлемі жағынан жаһандық
Дегенмен, қазақстандық президенттік билік формасының қалыптасу тарихының өзіндік ерекшелігі
Президенттік билік формасының пайда болу және қалыптасу тарихының ерекшеліктеріне
Сонымен қатар, президенттік билік жүйесінің пайда болуы, оның іс
№2 таблица
Президенттік басқару формасының пайда болу және қалыптасу тарихының
№ Авторы немесе
дерек көзі
Социалистік Үлкен
Қазақстан
2. Лениншіл
жас
3. Ақорда (веб-
сайт)
4. Н.Жигалов,
Б. Султанов
5. Қаз. КСР Жоғ.
Кең. стен-сы
6. Ақорда (веб-
сайт)
7. В.Н. Шепель
М. Қасымбеков
8. М. Қасымбеков
инст-ың қал-уы
9. Ж.Түймебаев
жылы
10. Ақорда (веб-
сайт)
11. М. Қасымбеков
сүйген Елбасы туралы
Көрсетілген қосымша дерек көздеріндегі мәліметтерді Н.Ә. Назарбаевтың
Демек, елімізде Президент қызметінің енгізілуі сол кездегі өмірлік қажеттіліктен
Н. Назарбаев одан әрі өз еңбегінде Президенттік басқару жүйесінің
Демек, біріншіден, президенттік басқару жүйесінің ел көлемінде де, басқа
Осындай жағдайда тұңғыш Президент болып сайланған Н. Назарбаев “Әділеттің
Егер, республикамыздың бас газеті президенттік биліктің алғашқы айларында осылай
Арада он жыл өткенде Нұрсұлтан Назарбаев тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы
Бұл келтірілген деректер, бір жағынан, президенттік билік формасының бізде
Екіншіден, қоғамымыздың саяси өмірінде пайда болған жаңа құрылым, яғни
Өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы президенттік басқару жүйесіне көшуге
Бәріне де төреші уақыт. Егер, сол ең әділетті төреші
Өмір көп ұзамай-ақ елде президенттік басқару жүйесін енгізу сияқты
Сол жылдары ел алдында тұрған, Елбасы алдында тұрған маңызды
Жаппай ыдырау мен идеологиялық қуыс кеңестік жағдайында көпэтносты Қазақстанда,
Республиканың осындай ерекшеліктеріне талдау жасай келе Н. Назарбаев: “Қазақстанға
Осылай, Н.Ә. Назарбаев “Әділеттің ақ жолында” қазақ халқының тарихында
Дегенмен, мұның бәрі тек алғашқы қадамдар ғана болатын. Өмір
Мемлекет басшысының алғашқы аса маңызды іс-қимылының бірі оның бастамшылығымен
Үшіншіден, Қазақстандағы президентік билік жүйесінің қалыптасуы, Қазақстан халқының тұңғыш
Драмалық оқиғалардан басталған КСРО-ның күйреуі Қазақстан Президентінің белсенділік танытуы
Бұл, тарихи факті, бір жағынан, басқа да бұрынғы одақтас
1991 жылдың соңына қарай Қазақстан тарихының, қазақ халқының тарихының
Төртіншіден, тәуелсіз Қазақстан мемлекеттілігінің басты ерекшелігі – президенттік билік
Еліміз тарихында бұрын-соңды кездеспеген жаңа қоғамдық құбылыс – парламенттік
Өтпелі кезеңдерде болмай қоймайтын әлеуметтік қайшылықтардың объективті себебтері туралы
Одан әрі ТМД елдерінің көбінде көрініс берген жаңа пайда
“Ахуалды ұзақ пайымдау маған белгілі бір қорытындылар жасауға мүмкіндік
Осындай, жәнеде басқа да себептермен Жоғарғы Кеңес дептаттары мен
Ал, ондай текетірестің салдары, Жоғарғы Кеңестің жеңісінің немен аяқталатындығы
Іс жүзінде шексіз билікке ие болып алған Жоғары Кеңес
Жоғарғы Кеңес бастаған Кеңестер жүйесі демократиялық қоғамның іргетастық негізіне
Демек, басқа да бұрынғы одақтас республикалардағы сияқты, Қазақстанда да
Ескі мен жаңаның арасындағы күрес 1993 жылы қабылданған тәуелсіз
Одан әрі Н. Назарбаев: “Мен олармен көп таласып, Конституцияның
Осындай, алдарына әр түрлі мақсат қойған билік салалары арасындағы
Бұл факті Н. Назарбаевтың өз еңбектерінде шындықты еш бүркемесіз
Бірақ, өмір көрсеткендей, мұның бәрі Жоғарғы Кеңес пен Президент
Дегенмен, кемшіліктеріне қарамастан екі жақтың ымыраға келуі нәтижесінде Қазақстан
Желпіністің желі тез ыдырады. 1993 жылғы үлгідегі Коституция егемен
Қоғамда жүріп жатқан түбегейлі өзгерістер, күн тәртібінде тұрған саяси,
Бірақ, өмірдің өзі бұл түйінді мәселені шешудің тіптен басқа
Дегенмен, Н.Ә. Назарбаев тарих саханасынан осылай кеткен Жоғарғы Кеңес
Қоғамымызды саяси дағдарысқа алып келген ең жаңа тарихымыздың ең
Бүкіл мемлекеттік ағзаны сақтап қалу үшін ауру дене мүшесін
Президент-парламент болып тіресудің шырқау шыңы 1993-1995 жылдардағы екі парламенттік
Біріншіден, президент-парламент дағдарысы барлық посткеңестік республикаларға тән құбылыс. Біразында
Өкінішке орай, парламент дағдарысы бізде Жоғарғы Кеңестің өзін-өзі таратуымен
Әңгіме Т.Г. Квятковскаяның Орталық сайлау комиссиясына Абылайхан сайлау округында
Шешімдердің толық заңдылығын анықтау мақсатында жүргізілген әртүрлі әрекеттерден соң,
Дегенмен, мұндай түбегейлі саяси шараларға бару Президентке оңай болған
Тәуелсіз Қазақстан мемлекеттілігін қалыптастырудың және нығайтудың жаңа кезеңі негізінен
Жобаны талқылау үшін 11 сарапшы тағайындадым. Кейде біз Конституция
Жаңа Конституция жобасын әзірлеуде Президнет ретінде Н. Назарбаевтың өзі
Осылай аса ыждақаттылықпен және үлкен жауапкершілікпен дайындалған Конституция жобасы
Республикада 33 мың ұжымдық талқылау өткізілді. Оған үш миллионнан
1995 жылғы 25 наурызда қоғамның бірлігін сақтау мен елдегі
Қалыптасқан ахуалды негізге ала отырып, сондай-ақ қоғамның жіктелуіне жол
Бұл, дәл сол уақытта, Қазақстан халқының тарихи тағдырын шешкен
Алайда конституциялық реформаны тек халық қолдауына сүйене отырып бастауға
Иә, бұл шешімнің дұрыс шешім болғандығын ең әділ төреші
“Шынымды айтсам, біраз күмәндандым”-деп жазады Н. Назарбаев “Ғасырлар тоғысында”,
Қазақстандықтар өз Президентін қолдады. 1995 жылғы 29 сәуірде референдумға
Осылай Қазақстан халқының толық дерлік сеніміне ие болған Президент,
Мен бұған өте разы болдым. Әр саясатшының өз жұлдызды
Иә,бұл шын жүректен айтылған сөз еді. Өйткені, 1995 жылғы
Сонымен, қорыта айтсақ, Президент Н.Ә. Назарбаев еңбектерінде келтірілген деректер
3.3 Н.Ә. Назарбаев еңбектері Қазақстанның мемлекетік тәуелсіздігінің атрибуттары
Кез келген тәуелсіз, дербес мемлекеттің оған ерекше сапа беретін
Бүгінгі Қазақстанға айрықша сапа беріп, оның “өзге біреулердің қол
Қазақстанның мемлекеттік атрибуттары тарихының мұндай ерекшеліктері туралы “Қазақстан Республикасының
Тәуелсіздіктің атрибуттарының көрсетіліп отырған екі тобы: а) тәуелсіздік алған
Сонымен қатар аталған оқулықта Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігінің негізгі атрибуттарына
І. Мемлекеттік құрылыс саласындағы және саяси құқықтық жүйедегі мемлекеттік
ІІ.Экономикалық салада республиканың мемлекеттік тәуелсіздігінің атрибуттары: 1. Дербес бюджет
ІІІ. Қауіпсіздік, әскери құрылыс және құқық тәртібі саласында: 1.
ІҮ. Сыртқы саяси және сыртқы экономикалық қызмет саласында: 1.
Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігінің негізгі атрибуттарының пайда болуына тікелей бастамшылық
Теңгенің неліктен, қандай жағдайда қалай пайда болғандығы туралы
Ұлттық ақшамыздың шығу тарихы туралы Президент Н.Ә. Назарбаевтан басқа
Аталған дерек көздеріне талдау жасау, біріншіден, “Теңге” тарихының шытырман
Ұлттық валютаны енгізу қарсаңындағы қалыптасқан саяси-экономикалық жағдай туралы Н.
Мысалы, С. Терещенко сол жылдардағы саяси-экономикалық жағдай туралы: “Абыройсыз
Одан әрі Н.Ә. Назарбаев: “Алайда қандай төтен жағдайда да
Н.Ә. Назарбаев “Ғасырлар тоғысында” ұлтық ақша шығару жұмысының барысына
Ұлттық ақша үстіндегі жұмыс талай күш-жігерді талап етумен қоса,
Мәскеу рубль кеңістігі сақталынбайтындығын, өйткені республикалардың даму деңгейінің өр
Біз өз ақшамызды қалай атау керектігі жайында да көп
Әрине, Президентің ұлттық валютаны шығару сияқты маңызды да ауқымды
Мемлекет басшысы ұлттық валютаны енгізу үшін жауапкершілікті вице-президент Ерік
Банкнот шығаратын елдер аз-ақ, олар – ең алдымен дамыған
Бізге керегі құпиялық еді, оны осы ағылшын фирмасы қамтамасыз
Жоғарғы Кеңстің депутаты Темір Бимашұлы Сүлейменов пен оның әріптесі,
Портреттерді ұзақ бекіттік. Ең қиыны сәйкестендіру еді. Тарихи қайраткерлердің
Бір жарым айдан соң компьютерлік атқарымдағы алғашқы банкноттар басылды.
Елбасы Н. Назарбаевтың, Ұлттық банкі төрағасы Ғ. Байназаровтың ұлттық
Жоғарыда келтірілген деректер, біріншіден, шындықтың қайда екендігін көрсетсе, екіншіден,
Өздерінің Англия жеріндегі алғашқы күндері туралы Х. Ғабжәлелов: “Ағылшындар
Осылай тәуелсіз Қазақстан Республикасының тұңғыш ұлттық валютасы Англияда аса
1993 жылы Давоста болған кездесуде де В. С. Черномырдын
Нұрсұлтан Әбішұлы, әлдеқашан жүріп кеткен Ресей пойызының соңғы вагонына
Сіз күшті басшысыз. Қазақстанның мүмкіндігі көп... - Маған баға
Құдайы шыным, бәлкім, Александр Шохинге режіудің қажеті де жоқ
Ресейдің ең соңғы күнге дейін Қазақстан басшыларына уәделерін беріп
Д. Сембаевтың бұл айтқандарының шындыққа толық сай келетіндігіне еш
Демек, Ресей басшылары Қазақстанның өздері терең ойластырып құрған “рубль
Еуропаның бір түкпірінде дайындалған ақшаның Қазақстанға қалай жеткізілгендігі туралы,
Оған дейін облыстарда жерасты қойма жасап қойдық. Төрт ұшақ
Үкіметтің арнаулы қаулысымен екі-үш жолаушы борты тәулік бойы банкнот
Сонымен қатар Ғалым Байназаров өз естелігінде ақша ауыстыру мәселесінде
Қазақстанға ғана емес, барлық республикалар ескірген банкноттарды толтыру, алмастыру
Сексен жастағы экономист Қазақстан халқын негізге ала отырып, экономикалық
Сөз жоқ, тәуелсіздігіміздің басты ішкі атрибуты, халқымыздың ұлттық мақтанышы,
Ел астанасы Арқа төсіне ауысқалы бері мемлекетіміздің өмірінде жаңа
Иә, Астана бүгінгі күні бар қазақтың Бас қаласы, елдік
Сонымен қатар, Астана тарихы – тәуелсіз Қазақстан Республикасының тұңғыш
Ол рас. Ел астанасын қазақ жерінің әсем де болса
Дегенмен, нар тәуекел түбінде терең ой, тынымсыз толғаныстың да
Демек, астана туралы ой Н. Назарбаевты Елбасы болудан бұрын,
“ - Тағы не шығарғалы жатырсыңдар?
Басылып, дайындалып, жоспарланып жатқан кітаптардың ішінде “Ақмола” энциклопедиясын атаған
Бұл дұрыс екен. Менің ойымша, Қазақстан үшін Ақмоланың орны
Бұл ел астанасын Ақмолаға көшіру туралы Н. Назарбаевтың тәуелсіздіктен
Дегенмен заман өзгерді. Ел тәуелсіздігін алып, Н.Ә. Назарбаев жаңа
Одан әрі өз кітабында Н. Назарбаев: “Астананы көшіру идеясы
Дегемен, өзің түсініп, өзің бел шешіп кірісу бір басқа
Үкімет және Парламент мүшелері бастапқыда “аң-таң” қалды дегенім бекершілік.
Өзін талай жылдар бойы толғандырған ойын көпшіліктің алғашқыда осылай
1994 жылдың басында мен астананы көшіру туралы тағы да
Алдымен іштей мың ойланып, жүз толғанып, бір тоқтамға келген
Одан әрі Н. Назарбаев өз ойын ресми тұрде ортаға
Жаңа астананы таңдаудың барлық өлшемінің негізінде тәуелсіз Қазақстанның әкімшілік
- біріншіден, қала Қазақстанның орталығында дерлік тұр және барлық
- екіншіден, қаланың жағдайы, оның аумағы сәулет-құрылыс міндеттерін икемді
- үшіншіден, қала тіршілігін қамтамасыз етудің қолда бар жүйелерін
- төртіншіден, қалыптасқан көлік-коммуникация инфроқұрылымының одан әрі даму келешегі
Тағы да мұнда қалыпты экологиялық жағдай бар және біздің
Әдеттен тыс тып-тыныш жағдайда, мүлгіген тыныштықта деп айтуға болады,
Мемлекеттің бірінші басшысының сөзін әсіресе біздің бірауыздан және қызу
Бір сөзбен айтқанда, көшіру туралы шешімге ду қол соғу
Бірақ барлық тартысты жағдайдан кейін депутаттар мемлекеттік істе даурықпаға
Н. Назарбаевқа да керегі осы болатын. Жоғарғы Кеңестің бұл
Соған дейін бұл идеяны қанша жұрт қолдағанын кім білген,
Демек, Н. Назарбаев өзінің Парламентте сөйлеген “тұжырымды сөзімен” тек
Одан әрі М. Жақып мұндай шешімнің маңызы туралы: “Бұл
Сол күні жаңа астанамызға бағыт түзеген ұлы көш басталған
Астананы Алматыдан Ақмолаға көшіруді және жаңа астананы салуды тікелей
Сонан соң құрметті депутаттарымызға қайтадан жүгініп, Қазақстанда тұрғын үй
Демек, ендігі жерде ең басты мәселе ақшада болған. Басында
Содан кейін бұрынғы Кеңес Одағынан Қазақстанға қалған материалдық резервке
Бұлардың бәрінен басқа, менің шетелдік инвесторлардан он жыл мерзімге
Әрине, қаржат мәселесінің маңызды мәселе екендігі даусыз. Дегенмен, сол
Жоғарыда аталған Аманжол Бөлекпаевтан басқа да біраз адамдар туралы
Өзіңе бірінші кезекте қажетті адамдарды ал. Кімді қажет деп
Шынын айтқанда, жеңілдеп қалдым. Владимир Васильевич барлық уақытта ашық
Н. Назарбаев бұл істе өз серіктестерімен қатар жергілікті іскер
Осылай атқарылған қыруар жұмыстың нәтижесінде 1997 жылғы желтоқсанның басына
Қалай болғанда да, Ақмола атауын өзгерту қажеттігі жаппай айтылып
Мүмкін Қараөткел дерміз? Алматы өзімен бір аттас Алматы шатқалының
Бірақ көкейге қонар емес... Шынын айтқанда, астананың атын ауыстыру
Бір жолы түнде, дәлірек айтсам, сағат түнгі екіде Астана
Бірақ әлемдік тәжірибеде мұндай да мысалдар жетіп-артылады. Мысалы, Бразилияның
Сөйтіп түн ортасында келген ой – Қазақстан астанасының жаңа
1998 жылғы 6 мамырда “Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласын
Астананың аты осылай пайда болды. Біріншіден, дәл сол жылдары
Бүгінгі күні Астана әр бір қазақтың ұлттық мақтанышына, бүткүл
4.2 Н. Назарбаев ұлттық қауіпсіздік және мемлекетіміздің сыртқы атрибуттары
Әрине, басқа да кез келген өз мемлекеті бар халықтар
Ұлттық қауіпсіздіктің, Қазақстанның 2030 жылға дейінгі Даму стратегиясындағы, Ұзақ
Демек, тәуелсіздігіміздің алғашқы күнінен бастап-ақ ұлт алдында тұрған ең
Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жене сонымен тығыз байланыста қалыптасқан
Қазақстан тарихының, бірінші кезекте қазақ халқының тарихының басты ерекшелігі
Н. Назарбаев “Бейбітшілік кіндігінде” Қазақстан жеріндегі ядролық қару туралы
Мысалы, Н. Назарбаев тәуелсіздік қарсаңындағы жағдай туралы: “1991 жылдың
Қазақстан осындай жан шошырлық жаппай қырып-жойыу қаруының қоймасы болып
Өзінің көлік паркі /қару жеткізудің зымырандық-авияциялық құралдары/, коммуникация құралдары
Н. Назарбаев өз кітабында жетілдіру үстіне жетілдіре түскен атом
Егер, әлі онша жетілмеген бір ғана атом бомбасының өзі
Мінберден сөйлеп тұрып, “1949 жылдан бері жұмыс істеп келе
Ненің өзгергенін баяндамадан, сөзден кейін түсіндім. Қатынас өзгерген еді.
Әскерилер жер қойнауындағы ядролық сынақтардың жұртқа зияны жоқтығын дәлелдеумен
Дегенмен жағдай тез өзгере бастады. 1989 жылдың басынан бастап
1990 жылдың 24 сәуірінде Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан тарихында
Дегенмен ол кез әлі Мәскеудің дәурені жүріп тұрған кез
Міне, сол Республика Президентінің КСРО шеңберінде біршама ұлғайған әрекетінің
Сөз жоқ, бұл үлкен тарихи жеңіс еді. Бірақ, ол
Қолына қанжар ұстап дүниеге келген ертегідегі баладай, Қазақстан, тағдырдың
Қолында атом қаруы бар жаңа мемлекеттің пайда болуы Батыс
Алматы кездесуінде Н. Назарбаев Дж. Бейкерге қалыптасқан жағдайда сратегиялық
КСРО-ның ыдырауына байланысты осы мәселе бойынша Н. Назарбаев пен
1991 жылғы желтоқсандағы кездесуде мемлекеттік хатшы Н. Назарбаевқа тәуелсіз
Президент Н.Ә. Назарбаевқа Қазақстанның атом қаруы тағдырына қатысты ұзақ
Ақыр аяғында қысым көрсетуге көшті. Егер ядролық қарулар туралы
Мен де дегенге жетпей тынбау үшін тәуекелге міндім. Ондай
Дегенмен бұл әлі толық жеңіс емес еді. АҚШ 1992
Өзінің ядролық қарудан тезірек құтылуы керек екенін біле тұра
Н. Назарбаевтың өзі айтқандай “өткір мәлімдемелерін” Американ телевизиясына және
Менің алған бетім Батысты абыржыта бастады. Қазақстанға шетелдік меймандар
1992 жылдың 22 қаңтарында Алматыға Францияның Мемлекеттік министірі, сыртқы
Бірақ У. Кристоффор Н. Назарбаевтың үзілді-кесілді қарсылығына тап болып,
Алайда бүгін таңертең Кристоффор мырза Назарбаевтың кабинетіне кіргенде, қазақ
АҚШ пен келіссөздердің одан арғы барсы және олардың нәтижесі
Ақыр аяғында, АҚШ-қа барған келесі сапарымда Б. Клинтонмен кездесіп,
Тек осындай азапты сайыстардан кейін ғана халықаралық қауымдастық тарапынан
1994 жылғы 5 желтоқсанда Қазақстан үшін шын мәніндегі тарихи
1995 жылы Қазақстан өз жерін атом қаруынан толық тазартты.
Жарты ғасырдай уақытқа созылған ұлтқа төнген атом қауіпінен Қазақстан
Мысалы, КСРО-ның бірінші және соңғы президенті М.С. Горбачев 2001
Қазақстаннан үлгі алған бірнеше мемлекет ядролық қарудан өз еріктерімен
Осындай, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың батыл да, шешімді
Бірақ, өмір көрсетіп отырғандай, ядролық қауіпсіздік ұлттық қауіпсіздіктің бірден
Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің осы саладағы атқарылған сан алуан істерінің,
Нұрсұлтан Назарбаев аумақтық қауіпсіздік және ынтымақтастық идеяларын мейлінше табандылықпен
Н. Назарбаев “аумақтық қауіпсіздік және ынтымақтастық идеяларын мейлінше табандылықпен
Тәуелсіз Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы алғашқы қадамдары туралы Н.
Біз халықаралық байланыстарымызды өрістетіп, кейбір саясатшылар мен ақпарат құралдары
Ол үшін Қазақстан Республикасына, тәуелсіз мемлекет ретінде, Президент Н.Ә.
Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы қол жеткізген нақты жетістіктері туралы
Дегенмен, ондай бақытқа ие болу үшін алдымен талай тар
Иә, ол рас. Кеңес өкіметі кезінде аты бар заты
Қазақстан өзінің сыртқы саясатын екі жақты дипломатиялық қатнастар орнатудан
Демек, біріншіден, Қазақстан өзінің сыртқы саясат саласындағы алғашқы нақты
Декларацияда Қазақстанның өз мүддесіне сай сыртқы саясатын өзі белгілейтіндігі,
Бұл Н. Назарбаевтың, егемен мемлекет басшысы ретінде, алғаш рет
Түркия басшыларының пантюркизм идеясы негізінде әзірлеп, өздеріне ұсынған мәлімдемеге
Қазақстан Президентінің мұндай дәлелдеріне кемеңгер саясатшы ретінде Т. Озал
Сөз жоқ, Қазақстан Республикасының сыртқы саясатында Қытай Халық Республикасының
Н. Назарбаев қытай-кеңес қатнастарының соңғы 40 жылдық тарихына талдау
Дегенмен заман өзгерді. ХХ ғасыртың соңғы ширегінде Қытайда түбегейлі
Н. Назарбаевтың Қытайға сапары көп ұзамай-ақ өз жемісін берді.
Қытаймен сауданың осылай тез қарқынмен дамуының көпшілік үшін пайдалы
Дегенмен, ең басты мәселе – ол Кеңес жылдарында екі
Шекара сияқты күрделі мәселені шешуде Қазақстан Президентінің ҚХР төрағасы
Одан әрі Н. Назарбаев өз кітабында ҚХР-мен экономикалық қатнастардың
Қазақстан тәуелсіздігінің сыртқы атрибуттарының қалыптасуында Еуропа елдерінің де өзіндік
Н. Назарбаевтың М. Тетчермен болған бұл әңгімесі 1991 жылдың
Еуропаның ірі мемлекеттері ГФР мен Франция да Қазақстанға ерекше
Тәуелсіз Қазақстан мемлекеті әлемдегі өз орнын анықтау үшін көп
Сонымен, қорыта айтсақ, Н.Ә. Назарбаев еңбектері тәуелсіздік тарихының басқа
Егер, ұлттық ақшамыз “теңге” тәуелсіздігіміздің экономикалық негізін қаласа, “Астана”
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен, қорыта айтсақ, Н. Назарбаев еңбектерінің тәуелсіз Қазақстан тарихының
Мысалы, тәуелсіздік жылдары Елбасы қасында болып, оның сан қырлы
Елбасының қолынан өткен сол баяндамалар мен сөйленген сөздердің мәтіндерімен
Н. Назарбаев еңбектерінің дерек көздері ретінде пайда болуының объективтілігі
Шексіз билікке ие болған КОКП басшылығын сынаған “Әділеттің ақ
Н.Ә. Назарбаев еңбектерінде көрсетілген КСРО-ның ыдырауының басты саяси себебі
Н.Ә. Назарбаев өз еңбектерінде КСРО-ның ыдырауының саяси себептерімен қатар,
ХХ ғасырдың соңғы онжылдығында мүмкін болған тәуелсіз мемлекеттілігімізді қайта
Сонымен қатар Президент Н.Ә. Назарбаев еңбектерінде келтірілген деректер тәуелсіз
Сонымен, қорыта айтсақ, Н.Ә. Назарбаев еңбектері тәуелсіздік тарихының басқа
Егер, ұлттық ақшамыз “теңге” тәуелсіздігіміздің экономикалық негізін қаласа, “Астана”
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Назарбаев Н. Еркін елдің ертеңі – кемел білім
2 Ақбиев М. Президент шыққан шаңырақ // Өмір.-1992.-№1.-16-22 б.
3 Әбділдаұлы Б. Тұңғыш Президенттің туған жерінде // Ақ
4 Әзиев Ә. Алатаудан ұшқан ақиық // Орталық Қазақстан.-2001.-8-15
5 Әмірова К. Әділетсіздікпен бетпе-бет; Таусылмайтын туған күн; Бізге
6 Боржымбай Ж. Кейіпкерім – мақтанышым // Президент және
7 Кенжебайұлы М.-Ш., Шайқақов Ж. Президенттің кіндік шешесі //
8 Лұқпан Е. Құрыш қалай шынықты? // Егемен Қазақстан.-2005.-6
9 Машрапов Қ. Өмірі мен ісі өнеге // Сарыарқа.-1991.-30
10 Омашев Қ. Теміртау мектебі // Егемен Қазақстан.-2006.-7 қаңтар.
11 Сапаралы Б. Президенттің балалық шағы: - Алматы: Ер-Дәулет,-1995,
12 Қонаев Д. Ақиқаттан аттауға болмайды. – Алматы: “Санат”,-1994.-512
13 Қонаев Д. Өтті дәурен осылай. - Алматы: РГЖИ
14 Кекілбайұлы Ә. Азаттықтың ақ таңы. - Алматы: Қазақстан,
15 Кекілбаев Ә. Тәуелсіздік толғауы. – Астана: -2002. -376
16 Әбдікәрімов О. Елбасы еліне, елі Елбасына сенеді. //
17Тасмағамбетов И. Социально-политическое обновление Казахстана: тенденции и приоритеты. –Алматы:
18 Тасмағамбетов И. Социальная политика и политическая трансформация.- Алматы:
19 Терещенко С. Мен Назарбаевты тек Президент ретінде ғана
20 Тоқаев Қ. Беласу.-Алматы: Дәуір, -2003.-656 бет.
21 Абдрахманов С. Тәуелсіздік шежіресі.-Астана:-Елорда.-2001.-328 б.
22 Ертысбаев Е. Казахстан и Назарбаев: логика перемен.-Астана: Елорда,-2001,-576
23 Қасымбеков М. Елін сүйген, елі сүйген Елбасы.- Астана:
24 Қасымбеков М. Елбасы қалай жұмыс істеді? // Егемен
25 Қасымбеков М. Билік және жүйе.// Парасат.-2002.№ 5.
26 Қасымбеков М. Елбасының жұмыс кестесі.// Егемен Қазақстан.-2000.-14 шілде.
27 Қасымбеков М. Қазақстан Республикасында Президенттік институттың қалыптасуы.// Егемен
28 Құл-Мұхаммед М. Менің Президентім // Қазақ елі.-1999.-8 қаңтар.
29 Құл-Мұхаммед М. Президент Назарбаев: Кісілік келбеті // Егемен
30 Құл-Мұхаммед М. Тарих табыстырған тағылым. // Егемен Қазақстан.-1995.-31
31 Мұхамеджанов Б. Президенттің нормативтік қызметі нені көрсетеді? //
32 Сұлтанов Қ. Тәуелсіздік толғауы: 1993. // Егемен Қазақстан.-2001.-12
33 Акулов В. Назарбаевқа сенуге болады // Егемен Қазақстан.-2006.-2
34 Ақатай С. Н. Ақ жол адастырмайды //
35 Ақтаев С. Ел басы – біреу, басқалар тіреу
36 Ақтаев С. Елбасы // Халық кеңесі.-1995.-25 сәуір.
37 Алаштың ардағы // Жас Алаш.-1993.-26 қазан
38 Аманжолов Қ. Сіз сол үшін де Президентсіз //
39 Аманжолов Қ. Сені жақсы көрмесе // Дала дидары.-1991.-1-7,
40 Асаубаев Қ. Қазақстан Президентін жақан құрметтейді // Астана.-2005.-№
41 Ахметбекұлы А. Әлем мойындаған дара тұлға // Әдебиет
42 Әбдіманапов С. Елбасын ұлықтау – елдің мерейі //
43 Әбдіманапов С. Елдің нұрлы жолы: ҚР Президенті жайлы
44 Әбіш Қ. Туған халқының дана перзенті // Алдаспан.-2005.-№
45 Әлімбекұлы Б. Қиындық - өтпелі құбылыс // Халық
46 Әмшина Н. Ел рухын көтерген елбасы // Сыр
47Әуелбек Ә. Ертеңіне қол созған Қазақстан жарқын болашаққа бастаған
49 Байжан-Ата С. Нар тұлғалар // Ақиқат.-1997,-№ 12.-51-55 б.
50 Байжан-Ата С. Ел тізгіні – ер қолында //
51 Байғұт М. Тұңғыш: ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев
52 Бозымбекұлы Ж. Нұрсұлтан салған нұрлы жол //1993.-желтоқсан №
53 Бочаров Г. Президент Назарбаевтың батыл шешімі («Известия» газеті
54 Ғали Ә. Назарбаев – реформашыл тұлға //Қазақ әдебиеті.-2001.-28
55 Ғұмар М. Президент – халықтар сенімінің діңгегі //
56 Доғру Ш. Нұрсұлтанның нұрлы жолы // Қазақ елі.-2003.-№
57 Жақып С. Нұрсұлтан Назарбаев// Дала мен қала.-2003.-18 қыркүйек
58 Жақып М. Ұлы көштің бастауы // Егемен Қазақстан.-2001-6
59 Жанболатұлы С. Мен білетін Нұрекең // Қазақ елі.-2003.-12
60 Жандаулет Т. Саясаткер Назарбаев немесе Президент туралы кейбір
61 Жандәулетов В. Келешекке – кемел басшымен! // Қазақстан
62 Мұқаметқалиев Қ. Тәуелсіз Республикамыздың тұңғыш Президенті // Заң
63 Мұқаштегі М. Ел Президенті – реформатр // Алматы
64 Өзбекұлы Р. Әлемдік тарихтан орын алған тұлға //
Нұржекеұлы Б. Президент // Егемен Қазақстан.-2000.-4 шілде
65 Оңғарбайұлы Қ. Ерлікке баулаған ертегі //Ақ желкен.-2000. №
66 Смирнов В. Жаңа Қазақстан және оның көшбасшысы.-Астана ақшамы.-2001.-17
67 Түменбай Қ. Тәуекел – ердің жолдасы // Жас
68 Тобағабылов Т. Нұр-Сұлтаны қазақтың // Жас Алаш.-1991.-27 қараша
69 Бөкеев О. Республика Президенті // Қазақ әдебиеті.-1990.-27 шілде
70 Видова О. Нурсултан Назарбаев: Портрет человека и политика.-Алматы:
71 Дәдебаев Ж. Ел және Елбасы // Егемен Қазақстан.-2001.-23
72 Жүнісов С. Хан мен Президент // Арқа ажары.-2000.-6.-8.-11.-18
73 Жолдасбеков М. Сейдімбек А. Салғары Қ. Ел сенімін
74 Исабеков Д. Күдік сейіліп, тұман айыға бастады //
75 Қабдолов З. Тәуелсіздік толғауы: 2001// Егемен Қазақстан.-2001.-14 желтоқсан
76 Қайсенов Қ. Сүйер ұлың болса, сен сүй, сүйінерге
77 Қалижан У. Өмір ағысы //Жас Алаш.-1992.-1 желтоқсан
78 Медетбек Т. Ер жігіттің ішінде ат басындай шер
79 Мұртаза Ш. Тәуелсіздік толғауы: 1997 // Егемен Қазақстан.-2001.-
80 Нұрғали Р. Жүректегі жүздесулер // Егемен Қазақстан.-2005.-7 желтоқсан
81 Олжай Қ. Президент прағы. – Алматы: Атамұра,-1994.-208 б.
82 Оразалин Н. Азаттық кімге керек? // Қазақ әдебиеті.-1999.-1
83 Смайлов К. Мен білетін Президент...// Егемен Қазақстан.-1998.-30 желтоқсан
84 Смайлов К. Тәуелсіздік толғауы: 1996 // Егемен
85 Толмачев Г. И. Елбасы.-Алматы: -Дәуір.-2000.-248 б.
86 Зиманов С. Осыдан он жыл бұрын да Назарбаевқа
87 Зиманов С. Конституция и Парламент Республики Казахстан.-Алматы:-Жеты жарғы.-1996.
88 Сартаев С. Елбасының ерлігін елі білсін // Егемен
89 Сапаргалиев Г. Президенттік басқару дегеніміз не? // Қазақстан
90 Сапаргалиев Г. С. Конституционное право Республики Казахстан.-Алматы:-Жеті жарғы.-1998.-280
91 Баянов Е. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері.
92 Бижанов А.Х. Республика Казахстан: демократическая модернизация общества переходного
93 Джунусова Ж. К. Республика Казахстан. Президент. Институты демократии.-Алматы:-Жеты
94 Жотабаев Н. Р. О демократии и парламентаризме.-Алматы: «Арыс».-2000.-322
95 Касымбеков М. Становление института президента в Республике Казахстан.-Астана.
96 Котов А. К. Суверенный Казахстан: гражданин, нация, народ.-Алматы.-Жеты
97 Малиновский Глава государства суверенного Казахстана. –Алматы: -Адилет.-1998.?
98 Сааданбеков Ж. Нурсултан Назарбаев. Законы лидерства – Астана:
99 Мурат Байкал Настройщик Евразий.-Азербайжан, Баку.-«ГАПП –
100 Базарянников В. Ежевский Л. Своими глазами.- Украийна.- Днепродзержинск.-2003.-228
101 Валавой Д. Кремлевский тупик и Назарбаев.-М:.Мол. Гвардия.-1993.-191.
102 Азия асқарлары // Егемен Қазақстан.-2005.-15 желтоқсан
103 Аяғанов Б. Егемендік елшісі // Лениншіл жас.-1990.-5 қазан
104 Аяған Б. Құлдық сана қалыбы // Егемен Қазақстан.-2006.-22
105 Қозыбаев М. Үлкен көште үлкен үміт жетелейді //
106 Қозыбаев М. Өрге баста еліңді // Парасат.-2000.№ 6.-7-13
107 Нұрпейіс К. Президент – ел тұлғасы // Жетісу.-2001.-31
108 Есмағамбетұлы К. Тәуелсіздік философиясы // Қазақстан әйелдері.-2000.-№ 5.-1-5
109 Атабаев Қ. Тарихымыз қашанғы бұрмаланбақ? // Қазақ әдебиеті.-2003.-10
110 Салқынұлы С. Тұңғыш Президент. – Алматы: «Бабамұра-М».-2006.-256 б.
111 Аяған Б. Бурханов К. Султанов Б. Современная
112 Лаппо-Данилевский А. С. Методология истории.-СПб.,-1910.-Ч.-1,-1913.-Ч.ІІ.
113 Ақорда веб-сайт w w w. Akorda KZ
114 Назарбаев Н. Ә. Әділеттің ақ жолы.-Алматы:-Қазақстан,-1991.- 288 б.
115 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 812-қор, 26-тізбе, 1-іс, 13-п.
116 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 812-қор, 26-тізбе, 1-іс, 15-16
117 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 812-қор, 26-тізбе, 1-іс,17-п.
118 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 812-қор, 26-тізбе, 1-іс,18-п.
119 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 812-қор, 26-тізбе, 1-іс,19-п.
120 Назарбаев Н. Халықтан жасыратын ештеңе жоқ.// Егемен Қазақстан.
121 Назарбаев Н. Ел межесі – елулік // Егемен
122 Андреев А. Феномен Назарбаева не разгадан // Известия.-1991.-3
123 Феличев О. Феномен Назарбаева // Красная звезда.-1992.-21 ноябрь
124 Назарбаев Н. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен
125 Назарбаев Н. Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде.
126 Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар тоғысында. – Алматы: Өнер, 1996.-
127 Назарбаев Н. Қазақстан – 2030: Алматы: Білім,- 1998.-96
128 Назарбаев Н. “Қазақстан – 2030” Стратегиясы іс жүзінде
129 Назарбаев Н. Ә. Қалың елім, қазағым. –Алматы: Өнер.-1998.-306
130 Назарбаев Н. Қазақстан – Ресей қатнастары: - Алматы:
131 Назарбаев Н. Тарих толқынында. – Алматы: - Атамұра,
132 Назарбаев Н. Ә. Бейбітшілік кіндігі. – Астана: «Елорда»,
133 Назарбаев Н. Ә. Сындарлы он жыл. – Алматы:
134 Назарбаев Н. Еуразия жүрегінде.Алматы: Атамұра, 2005.- 192
135 Ельцин Б. Н. Исповедь на заданную тему. М.:
136 Назарбаев Н.Ә. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел
137Мұртаза Ш. Президенттің сөзі мен ісі, - Ел мен
2003. – 334 б.
138 Назарбаев Б. Ә. Аға. –Алматы: “Қазығұрт”, 2001. –
139 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 708-қор, 133-тізбе, 18-іс,7-8-пп.
140 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 708-қор, 121-тізбе, 26- іс,
141 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 708-қор,121-тізбе, 111-іс,5-п.
142 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 708-қор,127-тізбе, 97-іс, 5-6-пп.
143 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 708-қор,133-тізбе, 24-іс, 2-п.
144 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 708-қор,133-тізбе, 24-іс, 10-11-пп.
145 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 708-қор,133-тізбе, 67-іс,14-15-пп.
146 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 708-қор,133-тізбе, 67- іс,14-15-пп.
147 Қазақстан Республикасы Президентінің мұрағаты. 708-қор,127-тізбе, 68- іс,2-п.
148 Тәуелсіздік толғауы. – Астана: - 2002.- 376 б.
149 Нұрпейісов Е. Қ., Котов А. К. Қазақстан мемлекеті:
150 Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық- Алматы:-
151 Президенттің жүз күні // Лениншіл жас.- 1990.- 1
152 Үлкен жолдың басында // Социалистік Қазақстан. – 1990.-
153 Қазақстан жолы // Егемен Қазақстан. – 2005. –
154 Стенограммалық есеп. – Алматы: 1993.- 351 б.
155 Ғабжәлелов Х. Теңге.- Алматы: - 2003.- 212 б.
40