МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ЖАНҰЯНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК – ФИЛОСОФИЯЛЫҚ СИПАТЫ.
Жанұяға ғылыми психологиялық көзқарастар.
Жанұя – тұлға қалыптасуындағы негізгі фактор.
2 ЖАНҰЯЛЫҚ ҚАРЫМ – ҚАТЫНАС МӘДЕНИЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ.
2.1 Жанұялық қарым – қатынастардың психологиялық құрылымы.
2.2 Жанұялық дау – дамайлардың балалар психикасына ықпалы.
2.3 Зерттеу – тәжірибелік бөлім.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Көкейкестілігі. Қазіргі кездегі елдегі экономикалық әлеуметтік жағдайлардың қиындығы, жұмыссыздық,
Қазіргі кезде отбасы тәрбиесі мәселесі әлемдік деңгейде қарастырылуда. Оған
Еліміз тәуелсіздікке қол жеткізгеніне байланысты Елбасының «2030-жылғы жолдауындағы», мақсаттар
Өсіп келе жатқан бала үшін жанұяның тәрбиелік ықпалының қаншалықты
Жанұяда баламен қарым – қатынас орнатуда ата мен әже,
Жанұялық тәрбиенің адам өміріндегі маңызын көптеген ұлы ғалымдар зерттеп,
Жанұя қоғамының ең маңызды тобы, бірлестігі. Жас баланы жанұяда
Жанұяда, әсіресе ата- ананың, туған – туыстың айтқан сөздері,
Зерттеу нысаны: балалар мен ата – аналардың жанұядағы қарым
Зерттеу пәні: жанұя мен балалардың қарым – қатынас мәдениетін
Зерттеудің мақсаты: жанұя мен балалардың қарым – қатынас мәдениетінің
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер қарым – қатынас мәдениеті қалыптасқан
Зерттеу міндеттері :
Жанұя мен балалардың қарым – қатынас мәдениеті мен дау
Жанұядағы қарым – қатынас мәдениеті ерекшеліктерін анықтау, олардың қалыптасу
Жанұядағы дау – дамайлардың бала жеке басының қалыптасуына ықпалын
Жанұядағы дау – дамайларды болдырмау мен алдын- алудың әдістемелік
Жетекші идея: Нарықтық экономика мен ғылыми – техникалық прогресс
Зерттеу жұмысының әдіснамалық негіздері мен деректі көздері: жеке тұлға
Зерттеу әдістері: психологиялық, философиялық, әлеуметтік, педагогикалық, мәдени әдебиеттердің теориялық
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Жанұядағы «қарым – қатынас мәдениеті», «жеке тұлғаның мәдениеті» ұғымдарының
Жанұядағы дау – дамайларды болдырмау мен алдын – алу
Зерттеудің теориялық және практикалық мәнділігі: Қазіргі әлеуметтік – экономикалық
Зерттеу базасы: Тараз қаласы №36 орта мектепте жүргізілді.Зерттеуге 25
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
1. Жанұядағы жағымды қарым – қатынас мәдениетін қалыптастыру баланың
2. «Жанұядағы қарым – қатынас мәдениеті» ұғымының психологиялық сипаттамасы.
3. Жағымды қарым – қатынас мәдениетін қалыптастырудың құрылымдық үлгісі.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, тәжірибелік – зерттеу бөлімінен,
1 ЖАНҰЯНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК – ФИЛОСОФИЯЛЫҚ СИПАТЫ.
1.1.Жанұяға ғылыми психологиялық көзқарастар
Жанұя – некеге немесе қандас туыстыққа негізделген қоғамдық шағын
Жанұя қоғамның дамуында маңызды рөл атқарады. Онда адам дүниеге
Жанұяның аса маңызды міндеттері – артына ұрпақ қалдыру және
Жанұяның құрылымы дегеніміз туыстық қатынастамен қатар, рухани, адамгершілік қатынастар,
Дәстүрлі қатынастарғы сәйкес әйел үй шаруасын қамдады, бала туып,
Жанұя аса маңызды әлеуметтік құрылым ретінде көптеген қоғамдық ғылымдардың
Жанұяның негізі – еркек пен әйел арасындағы қарым-қатынас нысаны
Өткен замандарда жастар ата - ананың құда түсіп, қыз
Сонымен, жанұяның негізгі атқаратын қызметтерін айтатын болсақ:
- қайта өндіру (репродуктивті) – ұрпақ келтіру (тек жалғастыру
- шаруашылық – экономикалық, (орта шаруашылық және қаржы пайдалану,
- тәрбиелеу (отбасы, оның әрбір мүшесінің тұлғалық қалыптасуына жағдайлар
- қарым-қатынас құру (коммуникативті - отбасы ішіндегі қатынас
- қайта қалыпқа келу (рекреативті – бос уақыттарындағы демалыс
Отбасы тәрбиелік қызметтерінің іске асуы оның ұлттық ерекшеліктеріне, әлеуметтік
Отбасылардың өздеріне тән ерекшеліктеріне орай топтасуы төмендегідей:
Құрылымы бойынша (мүшелер саны, жас деңгейлері): үш әлеуметті отбасылар
Әкімшіл (авторитарлы) отбасы - бала қарсылығын не күйзелісі
Адамгершілікті қатынас түрі (стилі) ата-аналардың бала тұлғасына болған
Либералды стилдік қатынас отбасы баласының не істесе де бетін
Өз перзентіне шынайы қамқорлықпен сүйіспеншілік шуағын арнаған ата-ана, негізінен
Бүгінгі таңда ауқымды мәселелердің бірі – жағымсыз жанұяның қоғамға
- криминогендік жанұя;
- аморальдық жанұя - алкогольдік және жыныстық, тәртіпсіздік сипат
- проблемалық жанұя – үнемі конфликтілі қарым-қатынаста болады;
- толымсыз жанұя.
- тәрбие әдісін дұрыс пайдаланбайтын жалған жағымды жанұя, әке-шешесінің
Жағымсыз жанұяны сақтандыру негізіндегі алғашқы мәселе бұл криминогенді және
Балаларды тәрбиелеудегі тиісті міндеттердің бұзылуы, ата-аналар жанұялық – құқықтық
Жанұялық-құқықтық жауапкершіліктің негізгі мақсаты - ата-аналарының жағымсыз әсерінен баланы
Әлеуметтік қауіпті формасы ата-ананың балаларын тәрбиелеуде міндеттерді атқармауы. Ата-ана
Ата-аналар жауапсыздығының көп таралған формасына рухани кереңдік жатады.
Ата-ана жауапкершілігін жоғарлатудың негізгі жолдарын қарастырайық. Ең біріншіден бұл
Келесі, ата-аналардың жауапкершілігін жоғарлату жолына келсек бұл – жанұядағы
Сонымен ата-ана жауапкершілігі жағымсыз жанұяның ең маңызды ескерту құралы
Бүгінгі таңда криминогенді сақтандырудың негізгі қиындығын толымсыз жанұядан көруге
Қазіргі күні жас жанұяны сақтау аса ауқымды проблема болып
Міне жағымсыз жанұяны алдын алудың негізгі жолдарын айтатын болсақ:
Сонымен қатар «Бала тәрбиесі – бесіктен» демекші бұндай жағымсыз
Жалпы, бала қылмысы дегеніміз не? Бұл жас балалармен жасөспірімдердің
Бұл сұрақтың жауабын көптеген атақты ғалымдар, қылмыстық іспен айналысатын
«Тәрбиелі адам -тағалы атпен тең». Бұл жерде, осы
Жалпы, жанұяда тиімді тәрбиеленудің белгілі ережелері қалыптасқан:
баланы бір қалпында сүю; құрметтеу қажет;
- балаға әсер ететін құрғақ сөз емес, оның
- баламен қатынас, оның жас ерекшелігіне сәйкес болуы шарт,
- баланың не айтқысы келетінін түсініп алған жөн, асығыс
- жазаны істеген келеңсіз әрекеті үшін қолдануға үйренген
- бала жөнінде басқалар (мұғалімдер, көршілер) тарпынан айтылған
- балаға үйрететініңді алдымен өзің үйреніп, біліп ал;
- өз балаңызға қанша рет «жоқ» деп бетін қайтаратыныңызға
- бала жасына қарамай, басыбайлы қадағалауды жек көреді. Ата-насының
- баламен өмір, тұрмыс жөнінде жиі сұхбаттасып, тұрған жөн,
- баланы қиындықтар құрсауында жападан-жалғыз қалдыруға болмайды. [1], [2]
Жанұя тәрбиесінде қолданылатын басты әдістер – бұл өнеге
1. Ата-аналар өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті.
2. Ата-аналардың өз балаларын тәрбиелеуге құқығы бар және оған
Бала тәрбиелеуші ата-аналар өздерінің қабілеттері мен қаржылық
3. Ата-аналар балалардың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.
4. Балалардың тәрбиесі мен білім алуына қатысты барлық
Он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам бала деп танылады.
Жасөспірімдік кезең 11-12 жастан 14-15
Жасөспірімдік шақта эндокриндік және нерв
Әрбір жасерекшелік топ көптеген психологиялық
Эмансипация реакциясы - ересектердің қорғалуынан,
Қызығу реакциясы – хобби реакция -
Жасөспірімдердің мінез – құлық акцентуациясын А.Е.Личко
Гипертимді тип. Бұл типке жататын
Олардың негізгі белгісі – көтеріңкі
Тәрбие, бақылаудың жоқтығынан олар жағымсыз
Лабильді тип - бұндай жасөсіпрімдердің
Эмонсипация реакциясы бірқалыпты, ол тек
Шизоидті тип. Бұл типке жататын жасөспірімдер
Эпилиптоидті тип. Кейбір белгілері балалық шақта
Эмонсипация рекциясы өте ауыр өтеді.
Истероидті тип. Бұл типте эгоцентризм
Тұрақсыз тип. Кіші кезінен мазасыз,
Конформды тип. Негізгі белгісі – барлығымен келісе
Конформды жасөспірімдердің әлсіз жері
Аталған жасөспірмдердің мінез – құлқының ауытқушылығын
Құқық бұзатын жасөспірімдерді зерттеу барысында мінез акцентуациясының жиі типтеріне
А.Е.Личконың айтуы бойынша әрбір құқық бұзушының мотивтері әр түрлі
Көбінесе жасөспірмдердің қылымысты істеуі топ қылымысының арқасында жүзеге асады,
Криминогенді топтың тұрақтылығы, бірлігі жасөспірімдердің қылмысты істеумен қамтамасыз етіледі.
Криминогенді топ спецификалық психологиялықмеханизмдер арқылы өздерінің мүшелеріне жан-жақты әсерін
1. Криминогенді топ қылмыстық әрекеттің негізінде жатқан бағдарлардың және
Психологиялық механизмімен топ өзінің мүшесіне қылым көрсетсе, ол конформизм
2. Криминогенді топпен жасөспірімдердің идентификациясы қылмысты орындаудағы кедергілерге
3. Криминогенді топ өзінің мүшелеріне қылмыстық әрекеттің психологиялық механизміне
Көптеген зерттеулердің нәтижесі бойынша криминогенді топтың бір мүшесі
Жасөспірімдер істеген күштеу, зорлау қылмыстарына: бұзақылық, өлтірушілік, денеге ауыр
Сонымен көріп отырғанымыздай жасөспірімдердің қылмыстық ісі көбінесе бұзақылық әрекетінде
А.В.Филонов қайырымсыздықтың гензисін зерттей келе, мынадай қорытынды шығарды, яғни
Тұлғаның балалық шақта дұрыс дамымауына көптеген ғалымдар көңіл бөлген.
Бала тұлғасына қатты әсер ететіні анасының жоқ болуы, ана
Сонымен, баланың қалыпты дамуына, әсер ететін, құқық бұзушылар қатарына
Бүгінгі күні жас балалар мен жасөспірімдерге арналған көптеген
Тәрбиеленушілер әрқилы мақсаттар төңірегінде бірігеді. Ондай мақсаттар түрлері келесідей
Ерекшк тәрбиелік мүмкіндіктерге ие уақытша бірлестіктер де (балалар лагері,
Бірлестіктегі ересектер мен құрбыларының ықпалынан тәрбиеленуші бойында орнығып, көрінетін
ҚР «Отбасы құқығы» 9-шы тарау 52-бап. Баланың отбасында өмір
1. Он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам бала деп
2. Әрбір баланың мүмкін болғанынша отьасында өмір сүруге
Баланың өз ата-анасы тәрбиеленуіне, оның мүдделерін қамтамасыз етуіне, жан-жақты
Ата-анасы болмаған жағдайда, оларды ата-ана қамқорлығынан айырылудың басқы да
9-тарау. 54-бап. Баланың өз пікірін білдіру құқығы.
Бала отбасында өз мүддесін қозғайтын кез-келген мәселені
9-тарау. 58-бап. Баланың мүліктік құқықтары.
1. Баланың осы Заңның 5-бөлігіндебелгіленген тәртіппен және мөлшерде өзінің
2. Баланың өзі сыйға немесе мұрагерлік тәртібімен алған кірістерді,
3. Баланың ата-ана мүлкіне меншік құқығы болмайды, ата-ананың баланың
4. Ата-аналар мен балалардың ортақ меншік құқығы пайда болған
Шара барысында облыстық прокуратура қызметкерлері балалар үйінде тәрбиеленушілер мен
Сонымен бірге сусындар мен жеміс жидектер, тәттілер тарту
Сонымен, «Ел болам десең, бесігіңді түзе» дей келе,
«Еліміздің болашағы – жастардың қолында!»
1.2. Жанұя – тұлға қалыптасуындағы негізгі фактор.
Есте жоқ ескі заманнан – ақ, ұлт болашағы –
Бала мінезіңің ерекшеліктері ол ананың құрсағында жатқанда – ақ
Ж. Аймауытұлының көзқарасында бала психологиясының, жан дүниесінің қалыптасуында, әсіресе
Ж.Аймауытов «тәрбие» атты көлемді мақаласында «адам мінезінің, ақыл –
Жанұя тәрбиесінде ата – аналардың өз мінез – құлқы
Адамның психикалық функцияларының ерекшелігі баланың қоғамдық-тарихи тәжірибені игеру процесінде
Адамдар ежелден-ақ еңбек әрекетінде, оқыту процесінде т.б. белгілі бір
Л.С.Выготский Ф. Энгельстің адамның табиғатқа икемделудегі және өндіріс процесінде
Адамның дамуы оқыту арқылы осы тәсілдердің (құралдардың да), оқыту
Барлық табиғат құбылыстары сияқты бала психикасы да дамып, өзгеріп
Бала психикасының дамуында, дамудың ілгері кетуін көрсететін дәлел ол
Сана пайда болумен бірге бала өзін-өзі танып өз (жанұя,
Балалардың жасын түрлі кезеңдерге бөлуде олардың іс-әрекетінің түрлі сатылардан
- Алғашқы балалық (бөбектік) шақ, яғни бала бақша жасындағы
- Мектеп жасына дейінгі балалар (үштен жеті жасқа дейін);
- Кіші мектеп жасындағы оқушылар (жетіден он бір жасқа
- Орталау мектеп жасындағы оқушылар (он бірден он төрт
- Орта мектеп жасындағы оқушылар (он төрттен он сегіз
Жаңа туған нәрестенің өмірлік мұқтаждықтары үлкендер арқылы ғана қанағаттандырылып
Алғашқы балалық (бала бақша жасы) жасында баланың тік
Алғашқы балалық кездегі психикалық даму мектеп жасына дейінгі балалардың
- Бала психикасының даму кезеңдерінің шекарасы шартты түрде
Туғаннан бір жасқа дейінгі – нәресте жасы. Бұл кезең
Бірден үшке дейін алғашқы балалық, яғни бөбек кезі. Бұл
Үштен жетіге дейін - мектепке дейінгі жас.
Жетіден он бірге дейін – бастауыш мектеп жасы. Бұл
Он бір – он алты жасқа дейін орта сыныптағылар,
Бір ортаның жағдайынан екінші ортаның жағдайына алмасу тек үлкендерге
Зерттеушілердің айтуынша, дағдарыс баланы қатты қинағанымен, жаңа жағдайға бейімдеп,
Бөбек үлкендердің қамқорлығынан құтылғысы келіп, «мен өзім істеймін» деген
А.Г.Ковалев дағдарыс кезі жеткіншектің жасына орай келмейді, онымен үлкендер
Жеткіншек үлкендерден өзінің есейгенімен, өзбеттілігімен санасуын әр сала бойынша
Адам – тәншілік пен руханилықтың, табиғилық пен әлеуметтіліктің, мұралыққа
Тірі организм ретінде адам қршаған құбылыстармен табиғи байланыста болады
Адам өмірінің себеп – салдарлығы биологиялық және әлеуметтік
Олар адамға қоғамның ықпалымен, оның шығармашылық қызметке ынтасымен, қабілеттіліктің
Өмірге қадам басқан әр адам өзінен бұрын өмір сүрген
Адам жалғыз өмір сүре алмайды. Ол әлеуметтік жаратылыс. Адамды
Оқу-тәрбие жұмысының нәтижесінде балалрдың психикалық әрекеттері жедел дами бастайды.
Оқу баланы ақыл-ой еңбегіне үйретеді. Ортаңғы сыныптағы балалар өзінің
Бала психикасының даму кезеңдерінің шекарасы шартты түрде алынатыны белгілі.
2 ЖАНҰЯЛЫҚ ҚАРЫМ – ҚАТЫНАС МӘДЕНИЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
2.1. Жанұялық қарым – қатынастардың психологиялық құрылымы
Жанұя барлық уақытта да, өсіп келе жатқан ұрпақтың тәрбиесі
Жанұя – болошақ азаматтық әлеуметтену жолындағы алғашқы қадамдарын жасайтын
Жанұя тәрбиесінің проблемасы – ананың жанұя тұрмысынан қол босамауы.
Жанұя – іштей тұрақты, тұйық ұжым. Сондықтан оны зерттеуде
Баланың адам болып қалыптасуы – айналасында болып жатқан құбылыстар
Отбасы, мектеп пен мектепке дейінгі тәрбие мекемелері, балалар және
Бала үшін отбасы – ең алғашқы да аса белсенді
Отбасы белгілі бір қызметтерді атқарады.
қайта өндіру – ұрпақ келтіру (тек жалғастыру тума әрекеті,
шаруашылық – экономикалық (ортақ шаруашылық және қаржы пайдалану, еңбекке
тәрбиелеу (отбасы, оның әрбір мүшесінің тұлғалық қалыптасуына жағдайлар жасау;
қарым – қатынас құру (коммуникативті) отбасы ішіндегі қатынас түзу,
қайта қалыпқа келу (ренреативті) – бос уақыттарында демалыс іс
Тұлғаның әлеуметтенуінде жетекшілік маңызға ие, жалпыға бірдей жағдаяттар
Отбасылардың өздеріне тән ерекшеліктеріне орай топтасуы төмендегідей: құрылымы бойынша
Отбасылық тәрбие стиліне орай: әкімшілік, адамгершілікті, либеральды болып бөілінеді.
Әкімшілік (авторитарлы) отбасы – бала қырсылығы не күйзелісі мен
Адамгершілікті қатынас түрі – ата – аналардың бала тұлғасына
Либеральды стиль – отбасы баласының не істесе де бетін
Өз перзентіне шынайы қамқорлық пен сүйіспеншілік шуағын арнаған ата
Отбасында тиімді тәрбиелеудің белгілері мен ережелері қалыптасқан:
- баланы бар қалпында сүйіп, құрметтеу керек. [5]
- балаға әсер ететіні құрғақ сөз емес, оның қалай
- баламен қатынас оның жас ерекшелігіне сәйкес болуы шарт,
- баланың не айтқысы келіп тұрғанын түсініп алған жөн,
- жазаны істеген келеңсіз әрекеті үшін қолдануға үйреткен жөн,
- бала жөнінде басқалар тарапынан айтылған сын – пікірлерден
- балаға үйрететініңді алдымен өзің үйреніп, біліп ал;
- өз балаңызға қанша рет "жоқ" деп бетін қайтаратыныңызға
Баламен өмір, тұрмыс жөнінде жиі сұхбаттасып тұрған жөн, себебі
Жанұя – адам үшін ең жақын әлеуметтік орта.
Қазіргі замаңғы некелік жанұялық қатынастарда құқықтық қатынастар ерекше рөль
Әке байланыстырушы түйіннің қызметін атқарады: қоғамда ол жанұяның мақсат
Қазіргі кезде ер адамның үйде жанұяның кез келген бір
Бала біраз ер жеткен кезде оның өміріне араласатын әкенің
Әкенің өз ұлына организмнің физиологиялық ерекшеліктерін түсіндіретін, гигиенаға үйрететін
Мұндай өте шынайы, ашық әңгімесулер тек қана нағыз
«Жанұя үлкен және жауапты іс, осы істі ата аналар
Кейбір жанұяларда жиі кездесетін кемшіліктердің бірі әке өздерінің міннез
Жанұя тәрбиесінде әкенің өз мінез құлқы шешуші фактор болып
Дөрекіліктің, әдепсіздіктің, қол жұмсаудың және басқа да біздің моральымызға
Сонымен бірге мұндай жанұяларда балалардың мінезінде патологиялық, яғни қалыптан
Неке бұзушылық, уақытша бірге тұрушылық, уақытша некелесу бұл әсіресе
Мұндай тәрбие біздің өмірімізге сыйыспайды, балалардың келешек бақытына нұқсан
Бірқатар жанұяларды зерттеу материалдары мынаны көрсетті. Әкенің қамқорлығы
Мұндай балалар мектепте нашар оқып, «жеңіл» өмірі стиліне еліктеп,
Жанұя тәрбиесінде әке тарапынан қойылатын бірыңғай көзқарастың маңызы
Баланы жан – жақты тәрбиелеу үшін, оның ішкі сырын,
Әрбір әке өз баласын «менің қуанышым, бақытым» дейді, өз
Балаларды тәрбиелеуде адамгершілік жайлы ой – тілектер, мақал –
Құқықтық қатынастардың бірқатары баланың аталуға, әкесінің атын және тегін
Заң бааланың анасыммен некеге тұрамаған адамның әкелігін белгілеудің
Баланың тегі жорамалданып отырған әкесінен екендігін заңда көзделген дәлелді
Әкенің балалар тәрбиесіне байланысты құқықтары мен міндеттері. Бала тәрбиесіне
Әке өз баласын тәрбиелеу жөніндегі өз міндеттерінен бас тартатын
Толық емес жанұяда балаларды тәрбиелеу жөнінде ұлы педагог А.С.
Қарастырылып отырған проблемада жанұя тәрбиесіндегі кейбір қиыншылықтар мен қателіктер
Жеткіншек ұрпақты жан – жақты үйлесімді етіп, дамытуда жанұяға
Жанұя тәрбиесіндегі олқылықтар мен қателіктер жастардың болашығына үлкен зиян
Жасөспірімдердің болашағы дегеніміз - әрбір азаматтың, әрбір ата –
2.2 Жанұялық дау – дамайлардың балалар психикасына ықпалы
Өкінішке орай біздің арамызда қақтығысып қалатын жанұялар әлі де
Жанұядағы жауапсыздық, бейқамдық, ұрыс – керіс, жанжал, дөрекілік, әсіресе,
Сонымен қарастырылып отырған проблемеда жанұя тәрбиесіндегі кейбір қиыншылықтар мен
Жанұя тәрбиесіндегі олқылықтар мен қателіктер жастардың болашағына үлкен зиян
Өмір тіршілігі ең бір дұрыс деген теория мен схемедан
Қазіргі кезіңде некелесуге дейінгі проблема жайлы жастар арасында әр
Жастардың некелесуге дейінгі (проблема жайлы жастар арасында әр түрлі)
«Жанұялық бақыт – бұл жас жұбайлардың бір – бірін
«Бақытты жанұялық өмірді әркім өзінше түсінкуі мүмкін. Біреулер экономикалық
Кейбір жастар неке жасына жетпей – ақ үйленуге шешім
Жастар арасында мұндай әр түрлі көзқарастардың болу себептері, олардың
біріншіден, күйеу бала мен қалыңдық неке, болашақ жұбайлық өмір,
екіншіден, шын махабатты түсіне білу, оны сақтау және дамыту
үшінші, ауыр дау – жанжал, келіспеушілік жағдайларында әрбір жас
Соңғы жалдары некені бұзушылардың да саны көбеюде. Бұл жағдай
Конфликт [16] психологияда (лат. Cоnflictus – тартыс, қақтығыс, қайшылық)
Бірқатар социологиялық зерттеулерге қарағанда жанұяның бұзылуы көптеген факторларға байланысты.
Бұл факторлардың ішінде ішімдікке салыну, материалдық қиыншылықтар, қызғаныштық, опасыздық
Некенің мызғымас берік болуының басты себептері: жұбайлар жоғарыда айтылған
Ешбір ұжымда қарым – қатынас дау – дамайсыз болмайды.
Конфликт психологиялық сөздікте былай аударылады. Конфликт латын сөз «confliсtus»
- жеке бастық ішкі күйзелісі;
- екеу ара кикілжің;
- топ арасындағы кикілжің.
Кикілжің соншалықты үйрешікті нәрсе, тіпті адамның бір – біірінен
Кикілжіңге адам құқығына нұқсан келтірмейтіндей етіп рұқсат ету керек.
Әр отбасы үлкен мемлекеттің бір кешкене бөлшегі болғанымен, оның
Басқа отбасыларында балалардың айтқанындай болады. Олардың мінезі өсе келе
Жасөспірім бала дербес өмір сүргісі келегені үшін кінәлі емес.
Баланың үйден қашып кетіп көп жағдайда ата –
Теріс жолға түсіп кетпесін десеңіз, кез – келген әдіс
Жасөспірім балалардың басқаларға қарағанда қоғамдық тәртіпті жиі бұзып, өрескел
Бала бұл жаста жақсы мен жаманды айырып, әр іске
Балаңыз өтпелі кезең иыққа түсірер салмағы қашан да ауыр
Жер бетіндегі тіршілік иесінің ең саналысы да ақылдысы да
Психологиялық тұрғыдан алғанда қиын балалар болдырмаудың бірнеше жолдары бар.
Психологиялық – педагогикалық зерттеулерде бала мінез – құлқының ауытқу
Эмоцианальды қызбалық және ұшқалақтық немесе баладағы танымдық және қозғалыс
түсінбеушілік;
тоталитарлық сәйкессіздігі;
балалармен қарым – қатынасындағы икемсіздігі;
балағға қараудағы бір қалыпсіздігі;
ата – аналардың өзара қатынасындағы келіспеушіліктер.
Отбасы жағдайындағы осындай мәелелерді ескерген автор бала мінез –
Көптеген себептердің қатарында әсіресе баланың әлеуметтік – психологиялық қараусыздығы,
Психологиялық ғылыми әдебиеттерді зерттей келе бізде «жанұядағы жағымды қарым
2.3 Тәжірибелік зерттеу бөлімі
Біздің тәжірибелік зертеу жұмысымыз Семей қаласындағы «Жас қанат» балалар
Зерттеу жұмысымыздың негізгі мақсаты: отбасындағы психологиялық жағдай және баланың
Сондықтан, балалардың қарым – қатынас мәдниетін қалыптастыру көрсеткіштеріне сүйене
1 – кесте: Мектеп жасына дейнгі балалрдың қарым –
Қарым – қатынас мәдениетінің компоненттері Өлшемдері
Тәрбиелік Адамгершілік Әлеуметтік
Көрсеткіштер Мотивациялау Тәртіп ережелерін, ұлттық салт – дәстүрлер, сөйлеу
Мотивациялық Тәртіп ережелерін түсінуі өзара сыйластық қажеттілігін түсіну
Эмоциялық еріктік «сен» және «сіз» ұғымдарын ажырата білуі Басқа
Осылайша, мектеп жасына дейінгі балалардың қарым – қатынас мәдениетінің
Осылайша қарым – қатынас мәдениетін меңгерудегі жоғарғы, орташа және
2 кесте: Қарым – қатынас мәдениеті
Балалар Ата - аналар
«ғажайып» сөздер құпиясын, «тыйым» сөздер мазмұнын білетін, әртүрлі ортада
Ерке инфантилді болғанымен ересектердің айтқанына құлақ асатын, қарым –
Тұйық мінезді, агрессивті, қыңырлық танытатын, эгоизм басым, ерке балалар
Жанұядағы ата – ана мен баланың қарым – қатынас
Бейімделген, әдістемелер арқылы жүргізілген анықтауыш экспериментінен ата – аналардың
Жанұядағы патриархалды қатынастары ерекше сақталып, отбасындағы әке, оның беделі
Ата – ана мен баланың қарым – қатынас мәдениеттерін
Сауалнама сұрақтары:
«Жанұя» ойынын ойнағанда –сен кім болып ойнар едің?
Сен үйде кіммен тұрасың? Үйіңде кімдер бар?
Үйде сендер кімге бағынасындар?
Үлкен болғанда, сен папаң не мамаң сияқты қызмет істерме
Сен ержетіп, үлкен болғанда - өзіңде де бала болғанда
Егер үйде папаң мен маман ұзақ уақыт болмаса, сен
Егер, сені біреу ренжітсе, өкпелетсе, саған сондай қиыншылық туса
Сені папаң не мамаң жазалай ма, сен жазалаудан қорқасың
Сені кім жазалайды?
Төмендегі кестеде балалардың берген жауаптары: Балалармен жүргізілген зертеулер
Ата – аналарға арналған семинарлар:
1.Қарым – қатынас әліппесі
2.«Ғажайып сөздер» құпиясы
3.Бала тәрбиесіндегі жанұяның орны
4.Мәдениетті ата – ананың айнасы.
5.Қалыптастыру экспериментіне 6 бала мен 6 ата – ана
3 – кесте: Ата – ана мен баланың
Р/С Балалардың
аты – жөні 1 2 3 4 5 6
1 Ақылбекова Назерке м м+п п п Иә
2 Айтенов Абылайхан п пм п п бі м
3 Әйкебаев Әли
4 Бейілханов Елдос
5 Дауыт
Назар
6 Ергазанова Томирис
7 Елемесова Лира
8 Жақсылықов Мадияр
9 Қарашева Мадина
10 Қайдаров Азим
11 Құрманбаев Мадияр
12 Макишева Аделя
13 Махимбетов Дәуржан
14 Майбасарова Алима
15 Мұсатаева Альмира
16 Нұрахметов Ерасыл
17 Оразханов Ғалиарыстан
18 Рысқалиев Естай
19 Серікова Зуьфия
20 Сербаев Бахтияр
21 Тоқтарова Айгерім
22 Төлепбеков Әлия
23 Хасенова Айпара
24 Абылхаева Гүлнұр
Бірінші кезеңде ата – аналар үшін негізгі қарым –
Ата – аналарға арналған семинарллардың басты мақсаты: эмоционалды көңіл
Қалыптастыру экспериментінде ұйымдастырылған семинар «қарым – қатынастағы табиғилық дегенді
Екінші кезеңде мәдениантропология Я. Берридің зерттеулеріне сүйене отырып, зерттеуге
4– кесте: Жанұядағы ата – аналардың түрлері
р/с Атаулары Сипаттамасы
1 Қамқоршы ата – ана Баласының дене және эмоционалды
2 Беделді ата – ана ӨЗіндік беделін сақтай отырып,
3 Тәрбиешіі ата – ана Отбасында белгілі білі мен
4 Серіктес ата – ана Отбасында баламен тең құқықтар
5 Бірге тұратын ата – ана Баламен бір шаңырақта
«Тыйым» сөздердің тәрбиелік ықпалы» тақырыбы бойынша ұйымдастырылған семинарда ата
Сондай – ақ «Эмоциялардың дифференциалды шкалалары» (К. Изаро бойынша)
Үшінші кезеңде байқағанымыз: ата – аналар жанұядағы баласыммен жағымды
5 – кесте: Экспериментке дейін және әксперименттен кейінгі отбасындағы
№ Ата – аналардың жіктелуі Экспериментке дейін Эксперименттен кейін
1 Қамқоршы ата – ана 3 5 4
2 Беделді ата – ана 6 1 3
3 Тәрбиеші ата – ана 2 5 3,5
4 Серіктес ата – ана 3 6 4,5
5 Бірге тұратын ата – ана 4 1 2,5
: Н1=3/18*100= , 5/18*100= ;
7/4*100= ; 6/18*100= ; 7/2*100=
7/5*100= ;
1 2 3 4 5
Сызба: экспериментке дейінгі және эксперименттен кейінгі ата – аналар
Анықтаушы эксперимент барыснда ата – аналық беделді қатал тәртіп
Анықтаушы экспериментінде беделді ата – аналар көрсеткіші жоғары болса,
Қалыптастырушы экспериментттін нәтижелері сараланып, мазмұндық сапасы талданып, зерттеуге қатысқан
6 кесте: Ата – аналардың қарым – қатынас мәдениет
р/с Деңгейлер Экспериментке дейін Эксперименттен кейін
1
2
3 Жоғарғы
Орташа
Төмен 10%
50%
40% 35%
35%
30%
7 – кесте. Балалардың қарым – қатынас мәдениетінің деңгейлері
р/с
% - есебінен % - есебінен
1
2
3 Жоғарғы
Орташа
Төмен 18%
40%
420% 42%
28%
30%
Кестеде көрсетілген мәліметтер біздің әдіс бойынша тәжірибелік эксперимент жүргізген
Қалыптастырушы экспериментінің екінші кезеңінде балаларға арналған әдістемелер жүргізілді. Негізі
Қолданылған әдістемелер:
Ч.Д.Спилбергер мен Ю.Л.Ханиннің реактивті (ситуативті) және тұлғалық қобалжудың шкаласы.
Бұл әдістеме тұлғаның интегралды сапасы туралы маңызды дәлелдемелерді анықтауға
Ю.Л Ханин А.А Ухтомскийдің бұған байланысты өз ойын айтады:
Ю.Л Ханин бойынша қобалжу немесе жағдайға байланысты біірдей белгіленеді:
30 ұпайға дейін – төмен;
31-45 ұпай – орташа;
46 ұпай және одан жоғары – жоғары қобалжу.
Деңгейлердің бұл түрін индивидтердің әр түрлі қобалжуның белсенді парметрлері
Өзіндік көңіл-күйі туралы пікірдің бірінші тобына нұсқау.
Қазіргі қалыпқа қарамай, өзіңе сай келетін сандардың біреуін сызыңыз:
1.Сіз салмақтысыз
2.Сізге ешқандай қауіп төніп тұрған жоқ.
3.Сіз қысымды сезінесіз.
4.Сіз өкінішті сезінесіз.
5.Сіз өзіңізді еркін сезінесіз.
6.Сіз реніштісіз.
7.Сізді мүмкін болатын сәтсіздіктер алаңдатады ма.
8.Сіз өзіңізді демалған адам ретінде сезінесіз.
9.Сіз мазасызданасыз.
10.Сіз ішкі қанағаттанушылық сезімін сезінесіз.
11.Сіз өзіңізге сенімдісіз.
12.Сіз күйгелектеп отырсыз.
13.Сіз өзіңізге орын таппайсыз.
14.Сіз ашу кернегенді сезесіз
15.Сіз шиеленушілік пен тежелуді сезінбейсіз.
16.Сіз қанағаттандырылдыңыз.
17.Сіз уайымшылсыз.
18.Сіз тым әсерленгішсіз және бұл сізге қаншалықты әсерін
19.Сіз қуаныштысыз.
20.Сіз жағымды сезімге бөленудесіз
Өзіндік көңіл-күй туралы пікірдің екінші тобына нұсқау.Төменде айтылған сипаттамаларға
Оң жақтағы сандар: «1» - ешқашан; «2» - кей
1.Сіз қанағаттанушылық сезімін сезінесіз.
2.Сіз тез шаршайсыз.
3.Сіз оңай жылай саласыз.
4.Сіз басқа адамдар сияқты бақытты болғыңыз келеді.
5.Сіз шешімді тез қабылдай алмағандықтан,жиі жеңілесіз.
6.Сіз өзіңізді сергек сезінесіз.
7.Сіз сабырлы, суыққанды және жинақысыз.
8.Қиындықты күту сізді керемет қобалжытады.
9.Сіз ұзақ нәрселер үшін аса уайымдайсыз.
10.Сіз бақытты адам бола аласыз.
11.Сіз барлығын тым жүрекке жақын қабылдайсыз.
12.Сізге өзіңізге деген сенімділік жеткіліксіз.
13.Сіз өзіңізді қауіпсіздік ортасында сезінесіз.
14.Сіз критикалық ситуациялар мен қиындықтардан қашуға тырысасыз.
15.Сіз де қамығу мен жабырқанушылық сезімі болады.
16.Сіз қанағаттанбаған боласыз.
17.Әр бір ұсақ нәрселер сіздің ойыңызды бөліп, алаңдатады.
18.Сіз өзіңіздің көңіл қалушылықтарыңызды көп ойлап, одан кейін
19.Сіз салмақты адамсыз.
20.Сіз өзіңіздің жұмысыңызды, мәселеңізді ойлаған кезде тым
Ситуативті қобалжу келесі кілт арқылы анықталады:(СҚ1) : СҚ1 =
Ситуативті (актуалды) түсінігі, яғни реактивті және тұлғалық қобалжу,яғни активті
1)Реактивті қобалжу үшін алынған ұпай бойынша тұлғаның реактивтілігін параметрлерін
2)Белсенді тұлғалық қобалжу үшін алынатын ұпайларды талқылау барысында тұлғаның
Белсенділіктің жоғары болуы – сангвиник және меланхолик, ал төмен
Әдістеме 3:
Ситуативті қобалжуды бағалау.
Нұсқау: Дәл қазір өзіңізді қалай сезініп отырғаңызға байланысты оң
1.Сіз өзіңізді еркін сезінесіз
2.Сіз күйгелектеніп отырсыз
3.Сіз қысылмайсыз
4.Сіз ризасыз
5.Сіз уайымдап отырсыз
Нәтижелерді талдау- кілт бойынша:
2 және 5 сұрақтардағы ұпайлардың жиынынан 1,3 және 4
Қобалжуды, фрустрацияны, агрессивтілікті және регидтілікті өзіндік бағалау.
Қобалжуды өзіндік бағалау (ТҚ2):
1. Әдетте сіз өзіңізде сенімділікті сезінбейсіз
2. Сіз ұсақ – түйек үшін жиі ұяласыз.
3. Сіздің ұйқыңыз мазасыз.
4. Сіз мұңға оңай түсесіз.
5. Сіз тек қиялдаған сәтсіздіктер жайында қобалжисыз.
6. Сізді қиындықтар қорқытады.
7. Сіз өзіңіздің кемшіліктеріңізді атқаруды ұнатасыз.
8. Сізді оңай сендіруге болады.
9. Сіз күмәншіл адамсыз.
10. Сіз күту уақытын қиындықпен өткізесіз.
Фрустацияның өзіндік бағалауы:
1.Кейде маған шешілетін мәселелерден шығу мүмкін емес болып
2.Жағымсыз жайттар мені қатты алаңдатқандықтан, менің көңіл-күйім мүлде болмайды.
3.Көптеген жағымсыз жағдайларда мен ешқандай себепсіз өзімді кіналаймын.
4.Сәтсіздіктер мен бақытсыздықтар мені еш нәрсеге үйреткен жоқ.
1 2 3 4
5.Мен күрестен жиі бас тартамын, себебі бұны бекер деп
1 2 3 4
6.Мен көп жағдайларда өзімді қорғансыз сезінемін.
7.Менде кей кездері торығу күйі болып тұрады
8.Қиыншылықтардың алдында мен сасқалақтап қаламын.
9.Өмірдің қиын шақтарында мен өзімді бала ретінде көрсетіп, басқалардан
10.Өзімнің мінез- қылқымдағы кемшіліктерді түзетуге болмайды деп ойлаймын.
Агрессивтіліктің өзіндік бағалауы:
1.Өзімнен кейін соңғы сөзді қалдырамын.
2.Әрдайым әңгімелесу кезінде мен құрбымның сөзін бөлемін.1 2 3
3.Мені оңай ренжітуге болады.
4.Өзгелерге ескертулерді жасағанды ұнатамын.
5.Қоршаған адамдар арасында авторитет болғым келеді.
6.Азбен қанағаттанбай, көпке талпынамын.
7.Ашуланған кезде өзімді әрең ұстаймын.
8.Бағынышты болғаннан гөрі,басшы болғанды қалаймын.
9.Менің сөйлеу мәнерім өткір, әрі дөрекі.
10.Мен кекшілмін.
Регидтіліктің өзіндік бағалауы:
1.Маған әдеттерден арылу қиынға түседі.
2.Зейінімді аудару қиынға соғады.
3.Барлық жаңаға тым сақ қараймын.
4.Мені сендіру қиын.
5.Үнемі жағымсыз ойлардан арылу керек болса да, ол үнемі
6.Адамдармен жақындасу маған оңайға түспейді.
7.Мен үшін тіпті маңызды емес жоспардың бұзылуы мені қатты
8.Тәуекелге зауықсыз барамын.
9.Мен қырсықтығымды жиі көрсетемін.
10.Өзім белгілеген күн тәртібімнің бұзылуын қатты уайымдаймын.
Тұлғаның қабілеттерінің барлық 4 сипаттауы бойынша,инструкция мынаны ұсынады:яғни әрбір
Түсініктеме ЖҚ және ТҚ көрсеткіштері көп жағдайда сәйкес келмейді.Себебі
Өмірлік қиыншылықтарға объективті және субъективті төтеп бере алмауы жағымсыз
Мүмкін болатын реакцияның бірі агрессия болып табылады.Осыған орай агрессивтілік
Эмпатиялық қабілеттердің өзіндік бағалауы.
Эмпатия қабілетін анықтау әдістемесі адамның өзіндік бағалауын толығымен көрсетеді.Бұл
Эмпатия (күйзелу сияқты) өзінің анықтамасы бойынша басқа адамдардың әрекет-қылығына
Нұсқау: Ұсынылған сұрақтарға «Иә» және «Жоқ» деп жауап беріңіз.
1.Егер адамдардың арасында өзін жалғыз сезініп отырған адамды көрсем,бұл
2.Адамдар жануарлардың қабылдауын және олардың сезу қабілеттерін аса жоғары
3.Өздерінің сезімдерін ашық білдіретін адамдар маған ұнамайды.
4.Бақытсыз адамдардың әр қашан да өкінуі мені ызаландырады.
5.Егер менің қасымда бір адам күйгелектеніп отырса,мен оған елігіп
6.Менің ойымша, қуаныштан жылау – бұл ақымақтық.
7.Мен өзімнің құрбы – жолдастарымның мәселелерін жүрекке жақын қабылдаймын.
8.Кейде маған махаббат жайлы өлеңдер қатты әсер етеді.
9.Адамдарға жағымсыз хабар айтқызу керек болса, мен қатты қобалжимын.
10.Мені қоршаған адамдар көңіл-күйіме қатты әсер тигізеді.
11.Мен кездестірген көптеген шет ел азаматтары менің ойымша суық,
12.Маған адамдармен жиі қатынасты талап ететін мамандықтар ұнайды.
13.Менің құрбы-достарым дұрыс әрекет жасамаса, бұл мені аса алаңдатпайды.
14.Адамдардың сыйлық алғаны маған ұнайды.
15.Жалғыз адамдар көбінесе мейірімсіз болып келеді.
16.Жылап отырған адамды көрсем, мен де босаңсып кетемін.
17.Кейбір әндерді тыңдап отырып, өзімді бақытты сезінемін.
18.Қандай да бір роман оқыған кезде, өз басымнан өткендей
19.Егер де кімде – кіммен жаман араласса, мен әдетте
20.Менің жанымдағы адамдар жылап отырса да , бұл мені
21.Егер де менің құрбы-достарым менімен өздерінің мәселелерін талқылай бастаса,мен
22.Мен кинода отырғанда,көрермендердің жылап,қайғырғанын мүлдем түсінбеймін.
23.Адамдар жалпы мағынасыз күледі және олардың күлкісі мені еліктетпейді.
24.Мен қандай да бір шешім қабылдаған кезде, басқа адамдардың
25.Егер қоршаған адамдар бір нәрседен қысымшылдық көрсе,онда мен рухани
26.Адамдар ұсақ-түйек үшін ренжісе, маған өте ауыр.
27.Жануарлардың қиналғанын көргенде менің жаным ашиды.
28.Кітаптарда болып жатқан оқиғаларды уайымдау - ақымақтық деп санаймын.
29.Кәрі адамдардың дәрменсіздігі мені қанайды.
30.Басқа біреулердің көз жасы мені сезімталдылығыма қарағанда,көбінесе ызамды келтіреді.
31.Маған кинофильмдердегі кейіпкерлердің тағдыры үшін уайымдау ұнайды.
32.Кейбір кездері мен айналадағы адамдардың қобалжуына бір қалыпты қараймын.
33.Менің ойымша кішкентай балалар көбінесе себепсіз жылайды.Нәтижелерді талдау: Әрбір
ЭС = ( «Иә» жиыны + «Жоқ» жиыны) *
Төмен – 20-30 ұпай
Орташа – 31-45 ұпай
Жоғары – 46 ұпайдан жоғары.
Суггестивтілікті бағалау
Өз-өзін бағалау құрылымын ары қарай зерттеу төменде келтірілген әдістің
«Тігінен бірінің астына бірін бес санды қойыңызшы – 1,2,3,4,
1. кез келген жазушының фамилиясын жазыңыз, мысалы «Гоголь»; жалпы
2. кез келген сөз тіркесін жазыңыз (фраза), мысалы «жаз
3. кез келген зат атауын жаз, мысалы «үстел»; жалпы
4. кез келген затты бейнелеңіз, мысалы үшбұрыш; жалпы кез
5. кез келген санды жазыңыз, мысалы 9; жалпы кез
Әдістемеге түсіндірілме: Эмпатия адамда белгілі бір илануды меңзейді, бұл
Нәтижелерді өңдеу. Егер тапсырманы орындау кезінде мысал ретінде
Содан кейін барлық ұпайлар қосылады да, үшке көбейтіледі:
S (суггестивтілік) = (О1 + О2 + О3 +
немесе Ru = 4 Re.
Илану туралы алынған баға адамның белсенділік белгісімен байланысты. Осыған
Қорыта келгенде, келтірілген әдіс мағынасы мен орындау тәсілі бойынша
Эмоциялардың дифференциалды шкалалар (К. Изард бойынша)
Илану мен эмпатиялық қабілеттер тек қана адамның белсенділігімен байланыспайды,
Инструкция. Қазіргі сәттегі сіздің көңіл-күйіңізді қандай дәрежеде екендігін бейнелейтін
Эмоция шкаласының түсіндірмелері Баға Эмоция
Байқағыш Зейінді Жинақы
1.Қызығушылық
Рахаттанушы Бақытты Қуанышты
2. Қуаныш
Таңырқаулы
3. Таңырқау
4. Қайғы
Ашулы Ызалы Ессіз
5. Ыза
Ұнатпаушылық сезімі Желкеніштілік сезімі Ұнамсыздық сезімі
6. Желкенішті
Жек көруші
7. Жек көрушілік
Шошытатын Қорқынышты
8. Қорқыныш
Ұялшақ Момын Ұялушылық
9. Ұят
Өкінішті Кінәлі Өкінген
10. Кінә
Нәтижелерді өңдеу. Әр жол бойынша ұпайлар есептеліп, «баға» бағанасына
(К20-80=60/40+20 болғанда):
К (көңіл-күй) = (оң эмоциялар бағасы С1+С2+С3+С9+С10)
(теріс эмоциялар бағасы С4+С5+С6+С7+С8)
Егер бірінші жақша екінші жақшаға қатынасында Кс бірден
Адамның көңіл-күйі қанағаттандырылықтай болмаған жағдайда (Кскіші 1-ден) адамның өз-өзін
«Өзінің депрессиясын бағалау»
Инструкция. Сұраққа жауап беру үшін бір санды сызып тастау
Мен өзімнің жақсырық болашағыма сенуге бейіммін 1
Соңғы кезде мені көп нәрсе ызама тиеді
Тіпті біраз күш жұмсаулар мені шаршатады
мен кезекті мәселенің шешімін оңай табамын
Түсініксіз алаңдаушылық сезімнен мен бір орында
Егер маған өлу керек болса, онда бұл қоршаған
Мен жақын адамдарыма керек екендігіме сенімдімін
Менің тапқырлығым мені ешқашан алдамайды
Бұрынғы қуаныштарым мен үшін сол қалпы қатты
Кейде маған жылаған жеңіл болады
Мені іштегі ауырсынулар алаңдатады
Менің тағдырым мені қанағаттандарады
Тәбеттің жоқтығымен мен ауырмаймын
Мен кейе жалғысыраймын
Мен тек таңертен (тек кешке) ғана өзімді
Мен жиі ұйқысызды мазалайды
Соңғы кезде мен арып барамын
мен істей алатыным ылғида маған оңай
Сүйкімді таныс емес адамдардың
Кейде менің жүрегім себепсізден себепсіз
Нәтижелерді өңдеу.
АД=(2,3,5,6,10,11,14,16,17,20) – (1,4,7,8,9,12,13,15,18,19) + 50) * К.
(Шкала бойынша 20-80 ұпай К=60/80.)
Жоғарғы депрессивті мінездің акцентуациясы 61-70 ұпай аралығында, ал депрессияның
20-30(депрессияның мүлде жоқ болуы, төмен алаңдаушылық);31-45(орташа алаңдаушылық); 46 және
Депрессиялы уайымдарды жеңу үшін белгілі өз-өзін бағалау функцияларының мобилизациясын
Психикалық жағдайын өзі бағалау;
- өзін сезінуі, жалпы белсенділік, көңіл-күй (САН)
Өз-өзін сезінуі
жақсы
Өзімді сезінемін
күшті
Пассивті
Аз қозғалмалы
Көңілді
Жақсы көңіл-күй
Жұмысқа қабілетті
Күшке бай
Қозғалысы баяу
Әрекетсіз
Бақыттымын
Өмірге қуанышты
Еркін сезінбеу
Сау
Қатысусыз
Қызығусыз
Таңданған
кетті
Қуанышты
Демалған
Жаңаша
Ұйқылы
Демлалғым келеді
келеді
Сабырлы
Оптимисттік
Шыдамды
Жайдары
Ойлану қиын
Алаңқасарлы
Сенімге толы
Риза
Инструкция. Өзіңнің жағдайын 1 және 4 аралығындағы сандармен белгіле,
Нәтижелерді өңдеу келесі кілттер бойынша жүзеге асады, * белгісі
Айтылған үш белгі бойынша алынатын минималды ұпай – 10,
Параметірлер
өзін сезінуі
жалпы белсенділік
көңіл-күй
Индивидуалды тұлғалық қасиеттерді зерттеудегі типологиялық жол
1 Әдіс:
Экстраверттілігін, ригидтілігін және алаңдаушылығын өзі бағалау
Инструкция. Келесі сұрақтарға «ия» немесе «жоқ» деп жауап бер:
1.Белгілі бір ойлармен соншалықта алаңдаулы болғанда, сіз бір орында
2.Сізді белгілі бір уақытта «керексіз ой» басыңыздан шықпай, мазалағаны
3.Сізді райынан қайтару оңай ма?
4.Сздің сөзіңізге сенуге болады деп ойлайсыз ба?
5.Сіз барлық шаруаларды тастап, жақсы көңілді топқа бара аласыз
6.Сізде шешімді кеш қабылдаған кездеріңіз жиі бола ма?
7.Сіз өзіңіздің жұмысыңызды өзі солай болу керек деп ойлайсыз
8.Зейіннің тұрақтылығын көп керек ететін жұмысты жақсы көресіз бе?
9.сіз өзіңіздің өткеніңіз жайлы сөйлескенді ұнатасыз ба?
10.Ісіңіз жайлы сізге ұмыту қиын ба, шулы кеште болсаңызда?
11.Ұйықтай алмайтындай ойлар мен образдар сізді кейде алаңдатады ма?
12.Сіз өзіңіздің негізгі жұмысыңызбен айналысқан кезде сіз жолдастарыңыздың жұмысының
13.Сізге жалғыз болу керек болған жағдайлар жиі болады ма?
14.Сіз өзіңізді бақытты адам деп есептейсіз бе?
15.Сіз басқы жынысты адам болғанда өзіңізді ыңғайсыз сезінесіз бе?
16.Сізді кінәлілік сезімі алаңдата ма?
17.Сіз кездесуге немесе сабаққа кешігіп едіңіз бе?
18.Сізге бір емтиханнан екінші емтиханға көңіл аударған қиын ба?
19.Сіз өзіңіздің жалғыздығыңызды жиі сезінесіз бе?
20.Сіз өзіңіздің өткеніңіздегі жақсы уақыттарды еске алумен көп уақыт
21.Сіз кештерде, қонақта көрінбей қалуды жөн көресіз бе?
22.Сізді ренжіту қиын екені распа?
23.Сіз жиі қанағаттанбаушылық сезімін сезінесіз бе?
24.Егер сізді басқа, қызығырақ жұмыс күтіп тұрса, онда сіз
25.Сіздің жұмысыңыз сіз үшін өмір мен өлім ісі ретінде
26.Сіздің көңіліңізге ұнамсыз әдеттерден сізге бас тарту қиын ба?
27.Сіз өзіңіздің өткені жайлы ойлағанды жақсы көресіз бе?
28.Өзіңізді өміде барлығы оңай келетін бақытты адам деп санайсыз
29.Әр түрлі себептермен сізді ренжіту оңай ма?
30.Сіз тез және сенімді әрекет етуге бейімсіз бе?
31.Белгілі бір әрекет еткеннен кейін сіз сізге басқаша істеу
32.Сіз бір істен екінші іске оңай өтесіз бе?
33.Сізде анда-санда жалғыздық сезімі бола ма?
34.Сіз кейде сіздің өміріңіз осы жұмысқа тәуелді болып тұрғандай
35.Сіз бастаған ісіңізді тез үзіп, жаңа тапсырманы орындауға кірісе
Нәтижелерді өңдеу.
Алаңдаушылық мына сұрақтарға «ия» және «жоқ» жауаптарымен анықталады
ЛТз=(«ия» бағасы + «жоқ» бағасы)*60/80+20.
Кілтке сәйкес келген әр жауапқа 1 ұпай.
Ригидтілік мына сұрақтарға «ия» және «жоқ» жауаптарымен анықталады
Р=(«ия» бағасы + «жоқ» бағасы)*60/14+20.
Кілтке сәйкес келген әр жауапқа 2 ұпай.
Экстроверттілік мына сұрақтарға «ия» және «жоқ» жауаптарымен анықталады
Э=(«ия» бағасы + «жоқ» бағасы)*60/20+20.
Кілтке сәйкес келген әр жауапқа 2 ұпай.
Максималдыұпай көлемі – 80, осыған сәйкес: төмен – 20
Экстроверттілік, яғни тұлғаның сыртқы ортаға бағдарлануы, біз мәліметтер бойынша
Экстровертті тип импульсивтілігімен, әрекет-қылық икемділігімен (тұрақсыздығымен), эмоциялардың айқын көрінуімен,
Экстраверттіліктің төмен болуы, бұл «интроверттілік» ұғымымен түсіндіріледі, тұлғаның ішке
ҚОРЫТЫНДЫ
Баланың тұлғалық сапаларының қалыптасуы жүзеге асатын ең алғашқы әлеуметтік
Бұл айтылғандардың барлығы отбасындағы ата – ана мен бала
Мектепке дейінгі баланың көңіл – күйлері сезімтал келеді. Жанұядағы
Жеке бастың рухани және эмоциялық негізін қалау – отбасы
Әрбір адамның жеке басын материалдық және рухани азаматтық құндылықтармен
Отбасы тәрбиесіне байланысты әдебиеттерді зерттеу кезінде балаларды рухани –
балалардың өсіп, жетілуіне қолайлы жағдай тудыру;
балаларға әлеуметтік – экономикалық, психологиялық қорғау жасау;
отбасындағы тәрбиелік тәжірибені сақтау, болашақ отбасылық өмірге даярлау, үлкендерді,
өзіне, басқа кез – келген үлкен – кішіге көмек
өзін - өзі бағалауға , өзіндік позицияның қалыптасуына тәрбиелеу.
Бұл міндеттерді орындауда ата – ана мына принциптерге сүйеніп,
балаларға адамгершілік, имандылық, қайырымдылық қатынас жасау;
балалар отбасы өмірінің қуанышы. Қйыншылығына араластыра отырып, қарым –
балаға талап қоюда бірізділік пен жүйелікті сақтау;
балалардың сұрақтарымен қызығушылығын, өнерін бағалап, жауапсыз қалдырмау;
балаға қол жұмсамау, ретсіз аақыл айтып жалықтырмау;
ата – ана өзінің білімін жетілдіріп, өзін - өзі
Кейбір ата – аналар жанұядағы бірқалыпты өмірдің бұзылуына себепші
Кейбір жанұяларда жиі кездесетін кемшіліктердің бірі әке мен ана
Жанұя тәрбиесіндегі қателіктердің бірі – бұл кейбір ата –
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Ж.Б.Қоянбаев,Р.М.Қоянбаев
Бастауыш білімнің міндетті мемлекеттік стандарты.
І Республикалық педагогикалық кеңестен. Астана, 2001
ҚР Конституциясы, ІІ бөлім, 30-бап.
Т.А.Ильина. Педагогика. Алматы, 1977.
И.П.Волков. Педагогикалық ізденіс. Алматы, 1989.
С.Б.Бап-Баба. Жалпы психология.
В.Белов. Татулық. Алматы,
Қ.Жарықбаев. Жантану негіздері.
А.Тұрғынбаева. Дамыта оқыту технологиялары.
Ұ.Жазықбаева. Жаңа адамды тек жаңашыл
Т.Ш.Оралбекова Технология оқулығы. Алмвты, 2003
Т.Ш.Оралбекова Әдістемелік құрал (технология), Алматы,
Педагогическая энциклопедия. ІІІ том
Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. Астана,
Төлеубекова Р.К. Адамгершілік тәрбиесінің негіздері, Алматы, 1991
К.Маркс және Ф.Энгельс шығармалары, 16 том 158-196 б
Сейтешев К.Б. Тәрбие теориясы. Алматы, 1986
Ильина Т.А. Педагогика Алматы, 1977
Марьенко И.С. Оқушыларды тәрбиелеудің үлгі мазмұны, Алматы, 1978
Әбдіразаќов Е. Адамгершілік, имандылыќ тєрбиесі, Шымкент,1994ж.
Богословский В.В. Жалпы психология 1958ж.
Базарбаев Ж. Н±сќабаев Ж., Даулетова Ќ., Єбілда±лы ¦. Инабат-
Власкин А.Г. Оќушыныњ рухани єлемі, Ленинград 1991ж.
Жұмабаев М. Педагогика «Ана тілі» 1992ж.
Жарыќбаев Ќ.Б.,Наурызбаев Ж. Ќазаќтыњ ±лттыќ тєлім-тєрбие атауларыныњ түсіндірме сµздігі,
Жалын әдептілік єлемі, 1982ж.
Жарықбаев Ќ.,Ќалиев С. Ќазаќ тілініњ тєрбиесі
Жарыќбаев Ќ., Табылдиев Є. Єдеп жєне жантану, Атам±ра, 1994
Игенбаева Б.К., Мен- адаммын.
Ќұнанбаев А. Шыѓармалары Екі томдыќ «Жазушы», 1968ж.
Бастауыш мектеп. 2001,8. Н.Мұқанова
Бастауыш мектеп. 2002,10. Г.Әлмұханова.
Бастауыш мекиеп. 2003.1. Ж.Рүстемова.
Бастауыш мектеп. 2003,4-5. А.Әбішева, Ж.И.Сардарова.
Бастауыш мектеп. 2003,9. С.Дүйсебаев.
Қазақстан мектебі. 2002, 1,2,5. ( 55-67 б)
Тәрбие құралы. 2004.
5