Жоспар
Кіріспе ---------------------------------------------------------------------..------------------2бет
I-Бөлім
Ұлттық банк --------------------------------------------------------------..-----------------4бет
1.1Қазақстан Республикасының Ұлттық банксі ---------------------------------4бет
1.2.Ұлттық банкі оның мақсаттары,міндеттері ----------------------------------9бет
1.3.Ұлттық банк құрылымы -----------------------------------------------------------11бет
II-Бөлім
ҚР-ғы Ұлттық банк.....................................................................................17бет
2.1.ҚР1-ғы Ұлттық банк операциялар ---------------------------------------------17бет
2.2.Шетелдік тәжірибедегі орталық банктер ұйымдастыру ерекшеліктері-----------------------------------------------------------------------------------------------------23бет
Қорытынды.................................................................................................26бет
Әдебиеттер ...............................................................................................29бет
Кіріспе.
Банктер — несие беруге, ақша есептері мен құнды
Пасотвті операциялардың көмегімен Банк өз қызметіне қажетті ақша
Банктің өз қаржысы
Активті операциялар пайда алу мақсатымен құралған ақша қорын
Несие оның кімдерге берілетініне қарай да бөлінеді, мәселен,кәсіпкерлерге,
Инвестициялық банк операциялары құнды қағаздарды сатып алудан тұрады.
Активті және пассивті операциялар бір-бірімен тығыз байланысты. Бұл,
Активті және пассивті операцияларға қоса банк делдалдық (коммиссиялық)
I-Бөлім Ұлттық банк
Республиканың Ұлттық банкінің ең басты мақсаты -экономиканы төлем
Ұлттық (Орталық) банк "банктердің
коммерциялық банктердің резервтерін сақтайды;
коммерциялық банктерге қысқа мерзімді қажеттіліктеріне байланысты қысқа мерзімді
Ұлттық (Орталық) банкінің маңызды қызметі - банктердің, жинақ
Ұлттық (Орталық) банк - коммерциялық банктерді және баска
1.1.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАНКСІ.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі, жалпы банк жүйені қолдау
ауқымын бақылау;
-бүкіл банктік жүйесі үшін бірыңғай методологиялық
-негіздегі елдің бірыңғай есеп айырысу орталығы;
-есеп айырысу, есеп жүргізу және есеп беру ережесін
Елімізде қолма-қолсыз есеп айырысудың екі ішкі жүйесі бар.
Біріншісі - коммерциялық банктер арасында тікелей есеп айырысу
Тұрақты байланыстары бар клиентгердің операциясы бірқалыпты корреспондентгермен тікелей
КСРО Мемлекеттік банк халық шаруашылығындағы есеп айырысулардың жетекшісі
1988 жылдан кейін арнайы банктер пайда болған кезде
ФАА шоттар жүйесінің көмегімен банктер арасындағы есеп айырысулардың
Республикамызда банктік реформаның жүзеге асырылуы барысында есеп айырысудың
Төлем құжаттарының барлық түрлерін өңдеуді, төлемдерді өтеуді, республиканың
Ірі және үсақ сомалардағы төлемдер үшін пайдаланылатын гросс-есеп
Қатысушының кез келген уақытта корреспонденттік шоттың жағдайы туралы
Төлем жүйесінің реформасы шегінде екінші деңгейлі банктер операциондық
1.2 Ұлттық банк оныңмақсаттары ,міндеттері
Орталық банктер бүкіл елдің несие жүйесін бақылаушы әрі
Орталық банк елдің эмиссиялық, резервтік және кае-салық орталығы,
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттің Орталық банкіге кең өкілеттік
Орталық банк мемлекет берген эмиссиялық құқығы негізінде экономиканы
Орталық банк тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне экономикадағы
"Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы" Заңы бойынша Қазақстан
Тәжірибе жүзінде кассалық резервтердің барлығы Ұлттық банкке шоғырланады
Ұлттық банк - ақша резервтерінен, алтын валюта резервтерінен,
Заңның 9-бабына сәйкес, Ұлттық банк жарғылық қорын 10
Әлемдік тәжірибеде, нарықтық экономика жағдайында Орталық банкінің жұмысын
оның капиталының қалыптасуы 100%
қаражаты есебінен болатын унитарлық банк;
акцияларының бөлігі мемлекетке тиеселі (немесе мем-
лекеттің қатысуынсыз) акционерлік қоғам;
бірлестік типтес ұйым (мемлекеттің қатысуымен неме-
се қатысуынсыз);
- Орталық банкінің қызметін бірігіп атқаратын тәуелсіз банктер
АҚШ-та орталық банктердің капиталына мемлекет қатыспайды, олардың капиталы
Негізі Ұлттық банк унитарлық орган болып табылады. Мемлекет
Ұлттық банкінің қаржылық жылдағы пайдасы сол жылға жатқызылатын
Пайданың жарғылық, резервтік және басқа қорларды құрғаннан қалған
Қазақстан Республикасының ұлттық валютасының ішкі және сыртқы тұрақтылығын
Сонымен қатар, Қазақстан Реепубликасының
Қазақстанның экономикалық дамуы жане оның дүниежүзілік экономикаға интеграциялануы
ақша-несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге көмектесу.
1.3 Ұлттық банк құрылымы
Ұлттық банкінің басқару құрылымы мен қызметін ұйым-дастырудың басқа
Ұлттық банкі өзінің қызметтерін орындауы үшін басқарма, директорат,
Ұлттық банкінің ең жоғарғы басқару органы Ұлттық банк
мемлекеттік ақша-несиелік саясатын жасайды;
Ұлттық банкі шығарған, банктер ісіне қатысты нор-
мативтік актілерді бекітеді;
Парламент бекіткен тұжырым негізінде банкноттар
мен монеталардың номиналдық құнын және әшекейлік пішінін бекітеді;
Ұлттық банкінің банктермен және Қазақстан Респуб-
ликасының бюджетімен операциялар бойынша пайыз-
дық мөлшерлемесін бекітеді;
Қазақстан Республикасының валюталық айырбас бағамын анықтау тәртібін белгілейді;
сыртқы резервтерде сақтауға алатын сыртқы активтер типтерін бекітеді;
Ұлттық банкінің жұмысы туралы есеп береді, жылдық
жиынтық балансты қарастырады;
Ұлттық банк туралы Ережені, Ұлттық банк құрылымын бекітеді
банктер және олардың филиалдары үшін экономикалық нормативтерін бекітеді.
Басқарма шешімдерін басқарма қаулылары формасында жүзеге асырады.
Басқарма
Директорлар кеңесі Төраға Төрағаның орынбасарлары
Ұлттық банкінің оталық аппараты
Департаменттер, дербес басқармалар және бөлімдер
Облыстық (аумақтық) басқармалар
Ұлттық банкінің тәуелсіз бөлімшелері Мемлекеттік сақтау орыны Банкноттық
ҚР Ұлттық банкнің басқару құрылымы.
Басқарма мәжілісі қажет кездерде немесе айына бір рет
Валютаны өзгертуге тек қана Қазақстан Республикасының Парламентінің құқы
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының валютасын шет ел мемлекеттерінің
Қолма-қол ақшаның айналымы, олардың банкінің кассасына үздіксіз оралып
Қазақстан Республиқасында ақша банкноталарын өндіру жәңе коммерциялық банктерге
Эмиссия - бұл мемлекетпен банкноталардың, монеталардың, бағалы қағаздардың
Қолма-қол ақша түріңдегі эмиссия - айналысқа банкноталар мен
Қазақстанда теңгенің көп мөлшерде эмиссиялануының негізгі себептерінің бірі
Бірақ 1995 жылы жағдай жақсара бастады, бұл кассалық
Депозиттік банктердің эмиссиясы депозиттік қарыздық операциялардың поцесінде іске
Сонда айналымдағы ақша массасы: 100+85=185 ақша бірлігі болады.
Депозиттік банктердің эмиссиясын реттеу Ұлттық банкінің ақша базасы
Ақша базасы - бұл Ұлттық банк шығаратын ақшалары.
Артық резервтер дегеніміз банктердің Ұлттық банкіндегі корреспонденттік шоттардағы
Ол ақша-несие саясатының құралдарын пайдаланумен іске асады. Бұл
Ақша мультипликаторының мөлшері міндетті резервтеу нормасына байланысты, өйткені
Бұл - айналымдағы қолма-қол ақшалардың банктерден тыс (болғанда)
Экономикадағы ақша айналысының жылдамдығы (бұл жағдайда банк жүйесі
Ақша айналысының жылдамды экономикалық монетаризация деңгейіне байланысты болады,
Монетаризация деңгейі 1989 жылы Францияда 68,5%,
Германида - 64,5%, Ұлыбританияда - 89,1%, АҚШ-та -
77,5%, Жапонияда - 116,7%! болды. Қазақстанда 1995 жылы
монетаризация деңгейі 12%-ға жуық болды, бұл әрине
жеткіліксіз.
II-Бөлім ҚР Ұлттық банкі
2.1 ҚР Ұлттық банкі: қызметтері және операциялары
Ұлттық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым
Ұлттық банк резервтік және басқа да қорларды құрайды.
Ұлттық банктің қаржылың жылдағы таза табысы, сол қаржының
Ұлттық банктің таза табысы жарғылық қорды және резервтік
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкісінің басты міндеті —
ұлттық валютаның ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтама-
сыз ету.
Сол сияқты Ұлттық банкке мынадай қосымша міндеттер жүктеледі;—
ақша, несие және банктік жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
банктік қызметті реттейтін нормативтік құқылық актілерді ңолдану арңылы
Ұлттық банктің несиелік ресурсы мынадай көздерден құралады:
меншікті қаражат есебінен;
басқа банктерден тартылған және Ұлттық банкте шартты негізде
ҚР төңірегінде тартылған қаражаттардан;
арнайы мемлекеттік қорлар мен бюджеттің уақытша бос жатқан
Ұлттық банктін басқару құрылымы.
Қазақстанның Ұлттық банкі жоғарыдан басқарылатын жүйедегі біртұтас орталықтандырылған
ҚҰБ-нің жоғары басқару органы Басқарма болып табылады және
— мемлекеттің ақша-несие саясатын дайындау;
— банк қызметіне қатысы бар ҚҰБ-нің нормативтік құқықтың
Ұлттық банктің банктермен операциялары бойынша ресми
қайта қаржыландыру мөлшерлемесін белгілеу;
банктердің ашылуына рұқсат беру және оларды қайта-
рып алу туралы шешім қабылдау;
жекелеген банктік операциялар түрлерін жүргізуге ли-
цензиялар беру туралы шешім қабылдау;
банктер үшін резервтік талаптар нормасын бекіту;
алтын валюта активтерін басқарудың негізгі қағидаларын анықтау;
— ҚР валютасының айырбас бағамын анықтау тәртібін бекіту;
— ҚҰБ жұмыс туралы жылдық есепті қарау, қабылдау
ҚҰБ-нің жылдың балансын және табысы мен зияны туралы
ҚҰБ туралы нұсқауды, оның жарғылың капиталы мен резервтік
филиалдардың, өкілеттіліктердің және ұйымдардың жетекшілерін
банктер үшін пруденциалдың нормативтер мен басқа да міндетті
еңбек жағдайын, оған ақы төлеу жүйесі мен мөлшерін
ҚҰБ-нің халықаралық және басқа да ұйымдарда қатысуы туралы
Директорлар Кеңесінің (Директораттың) құрамын бекіту;
— бухгалтерлік есептің Қазақстандық стандартын ескере
Ұлттық банктің Басқармасы тоғыз адамнан тұрады. Ұлттық банктің
ҚҰБ төрағасы және бес лауазымды тұлғалар;
КР Президентінен бір өкіл;
КР Үкіметінен екі өкіл кіреді.
Ұлттық банктің оперативтік басқару органы Директорлар кеңесі болып
Ұлттық банк тек қана КР Президентінің алдында есеп
— Парламенттің келісімімен ҚР Президенті ҚҰБ-нің төра-
ғасын 6 жылға сайлайды және қызметінен босатады;
- ҚҰБ-нің төрағасының орынбасарларын да ҚҰБ төрағасының ұсынуымен
ҰҮБ-нің жылдық есебін ҚР Президенті бекітеді;
Ұлттық валютаның — теңгенің айшығының тұжыры-
мын ҚР Президенті бекітеді;
— ҰҮБ-нің ҚР Президентінің сұрауы бойынша өзінің
қызметіне байланысты ақпараттарды беріп отырады.
Ұлттың банк өзінің негізгі қызметтерін жергілікті жерлердегі облыстың
Ұлттық банктің функционалдық құрылымына департаменттер мен басқа да
Ұлттық банктің орталық аппаратында мынадай департаменттер мен дербес
зерттеу және статистика департаменті;
шетел операциялары департаменті;
ішкі операциялар басқармасы;
монетарлың операциялар департаменті;
сыртқы байланыстар бөлімі;
заң қызметі департаменті;
әкімшілік департаменті;
Қолма-қол ақшалармен жұмыс жөніндегі басқарма;
инженерлік қауіпсіздік жүйесін пайдалану бөлімі;
бухгалтерлік есеп департаменті;
есептеу жұмыс орталықтарының департаменті;
операциондың басқарма;
төлем жүйесі басқармасы;
қаржылық қадағалау департаменті;
бақылау және аудит департаменті;
персоналдармен жұмыс жасау басқармасы;
халықаралық қаржы ұйымдарының жобаларын іске асыру
бөлімі;
• мерзімді басылымдар және іскерлік ақпараттар бөлімі.
Сонымен қатар ҚҰБ қүрылымына мынадай дербес
бөлімшелер де кіреді:
Мемлекеттік сақтау қоймасы;
Ресей Федерациясындағы Ұлттық банк өкілеттігі;
Банкноттық фабрика;
Монета сарайы;
Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы (ҚБЕО);
Казақстан ипотекалық компаниясы;
Процессинттік орталық;
Актуарлық орталық;
Банктік сервистік бюро;
Ұлттық ақпараттар технологиясы;
Автобаза.
Ұлттық банктңц қызметтері мен операциялары.
айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу жолымен
республикада мемлекеттік ақша-несие саясатын жүргізеді және
монетарлардың монополиялық элементі болып табылады, баға-
лы қағаздарды эмиссиялайды;
КР Үкіметінің мемлекеттік қағаздарына қызмет етуге
қатынасады;
Қазақстан аумағында банктердің, еншілес банктердің
ашылуына және филиалдары мен өкілеттіліктің ашылуына, сол
сияқты банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асы-
руға рұқсат қағазын береді;
белгіленген тәртіпте банктердің бағалы қағаздарының
эмиссиялау проспектісіне мемлекеттік бағалы қағаздардың эмиссиялау проспектісіне мемлекеттік
банктердің қызметін бақылау мен қадағалауды жүзеге
асырады және пруденциалдың нормативтер белгілейді;
ҚР-да несиелер бойынша сыйақы (мүдделендіру) па-
йыз мөлшерлемесін реттеуді жүзеге асырады;
Ұлттық банк мынадай операуияларды жүргізеді:
бірінші кластың эмитенттермен шығарылатын алты айлық
қайтару мерзімдегі міндеттемелерді қайта есепке алады;
мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алады және са-
тады;
депозиттік сертификаттармен қайтару мерзімі бір жылға
жататын борыштық бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
депозиттік және есеп айырысу операцияларын жүргізе
отырып, бағалы қағаздарды, басқа да құндылықтарды сақтауға
және басқаруға қабылдайды;
қаржы құралдарымен операцияларды жүзеге асырады;
қажет кезінде банктерде және қаржы ұйымдарында
шоттар ашады;
чектерді жазып, вексельдерді береді;
жарғыға қайшы келмейтін өз міндеттемелеріне сай келетін
басқа да банктік операцияларды жүзеге асырады.
Ашық нарықтағы операциялар — бұл Ұлттык, банктін, айналыстағы
Бұл біршама аша массасын, коммерциялың банктердің өтімділігін және
Ұлттық банк нарықта бағалы қағаздарды сату арқылы оны
Несиелік операи,иялар.
Несиелеу және қаржыландыру операцияларына соңғы жылдары Ұлттық
2.3ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕДЕП ОРТАЛЫҚ БАНКТЕРДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
АҚШ-тық федералдық резервтік жүйесі өзінің мәні жағынан басқа
ФРЖ өзінің құрылымы мен басқару қағидалары бойынша басқа
ФРЖ үш деңгейлі жұмыс органдарынан тұрады - Басқарушылар
Барлық ақша және банк жүйелерінің өзегі - ФРЖ-нің
Басқарушылар Кеңесі ақша-несие саясатының негізгі мәселелерін шешеді және
олар орталық банктер болып саналады;
квази-қоғамдық банктер болып есептелінеді;
"банктердің банкісі"
АҚШ аумағы 12 федералдық резервтік банктерге бөлінген. Осылар
Бұл банктер квази қоғамдық банктер болып табылады, яғни
Федералдық резервтік банктер - "банктердің банкі", өйткені олар
ФРЖ-нің жұмысында АНФК маңызды роль атқарады. Ол ақша
Жеке коммерциялық банктермен күнделікті оперативтік байланысты 9 директордан
Кеңес - ақша-несие саясатының қалыптасуына жауапты негізгі орган
Жер орталық банктврі - Неміс федералдық банкінің жергілікті
Ағылшын банкі - дүние жүзіндегі көне және беделді
Одан бөлек, банктер кассалық активтер коэффицентін касса және
1971 жылдан кейін коэффициенттер алынып тасталынды. Қарыздар бойынша
Коммерциялық банктер үшін резервтік активтер коэффициенті қысқа мерзімді
Ағылшын банкі екі департаментке бөлінген - эмиссиялық және
Жапон банкі 1882 жылы құрылған. Қазіргі Жапон банкі
мемлекетке тиесілі.
Банкті басқарма басқарады. Ол орталық банктің барлық қызметтерін
Қорытынды.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының орталық банкі
Ұлттық банк - оның жоғары үкімет органы тұлғасындағы
ҚР Ұлтгық банкінің басты міндеті ұлттық валюта -
ҚР Ұлттық банктің
ҚР Ұлттық банкінің ақша-несие саясатының мақсаты ұлттық валютаның
Эмиссия - мемлекеттік банкнота, монета,
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің есеп немесе пайыз саясаты
Міндетті резерв нормасының мағынасы міндетті резерв сомасы
Айналыстағы ақша массасын
ҚР Ұлттық банкі "банктердің банкі" қызметін атқарады, яғни
ҚР Ұлттық банкі бас банкир, қаржылай кеңесші және
ҚР Ұлттық баңкі Қазақстанда және шетелде шетел валютасындағы
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1."Ұлттық банктің статистикалық бюллетені"-1999-2004жж-Ақиқат,1999,N5.
2.Коммерциялық банк құрылымы.- "АльПари" 2002ж, 6.
3."Коммерциялық банктер операциялары", Мақыш С.Б., Алматы-2004ж.
4."Банки Казахстана", 2005-ж., N6.
6.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. —
7.Банки и банковские операции в России / Под
8.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. —
9.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред.
Платонова В., Хиггниса М. — М.: Консалтбанкир, 1998.
10.Банки и банковские операции / Под ред. Жукова
11.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
12.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03.
13.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
14..«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
15.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03.
16.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
17.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N
30