Жоспар.
Тақырыбы: Сақтардың мәдениеті мен өнері.
І.Кіріспе.
1.Үйдегі өндіріс пен қолөнер.
2.Тұрғын үй мен киімі.
3.Діни наным сенімдері.
4.Сақтардың өнері.
ІІІ.Қорытынды.
ІV.Пайдаланыған әдебиеттер.
V.Қосымша.
Кіріспе.
Біздің заманымызға дейінгі бір мыңыншы жылдары бүкіл Евразия
Ежелгі дәуірде Орта Азия мен Қазақстан жерінде
Тақырыптың мақсаты мен міндеттері.
Мақсат: Ұлан байтақ еліміздің территориясын мекендеген б.з.-дан бұрынғы
Міндет: Тарих салнасында ұмыт болған «көшпенділер» деген атпен
Үйдегі өндіріс пен қолөнер. Сақтардың тұрмысында үйдегі өндірістің
Қазақстан, Орта Азия және Сібір территорияларының ертедегі халықтары
Сақ шеберлері өндірістік және шаруашылық-тұрмыстық мақсаттарға арнап алуан
Металл еңдеу мен көркем құйма өнерінің биік деңгейге
Шаруашылықтардың жаңа формалары, мәдениеттің біршама биік деңгейге жетіп
Ертедегі құймашылар ат-тұрманын, қару-жарақ пен үй-ішінің керек-жарағын жасауға
Қару-жарақ жасау ісі кең өріс алды. Ертедегі қару-жарақ
Сақ заманында Қазақстан территориясындағы мал өсіретін тайпалардың мәдениеті
Евразияның мал өсіретін тайпаларының өз негізінде бір тұтас
Тұрғын үй мен киімі ғылымда сақтардың тұрмыс салты
Геродот пен Гиппократтың хабарлайтынындай, мал өсіретін тайпалардың
Археологиялық деректер бойынша, қола дәуірінде даланы мекендеушілер күмбез
Діни нанымдары мен ғұрыптары. Жерлеу материалдарына қарағанда, сақтарда
Тасмола мәдениеті. Әуелгі темір дәуірінде Қазақстанның ең ірі
Бұл кезеңдегі Орталық Қазақстан тайпаларының мәдениеті неғұрлым көлемді
Ең ірі обалар топтары Бұғылы, Қызыорай, Қарқаралы, Баян-ауыл,
Балқаш көлі маңының шөлді аймағында обалар Қотанемел, Тесіктас,
«Мұртты» обалардың түрлері көп, бірақ олардың барлығы дерлік
«Мұртты» обалардың архитектуралық комплексі қола дәуірі тайпаларының табынушылық
Б.з.б. I мың жылдықта Қазақстанның және көршілес аудандардың
Мұнымен қатар тасмолалық тайпаларда басқа бір ғұрыптық дәстүр
Аспан аттары мен күнді бірдей деп санайтын ежелгі
Табыну ғұрыптары мен салт жоралғылары. Батыс Қазақстанның ежелгі
Өлікті өртеудің бірнеше түрлері қолданылған. Жердің бетінен тазаланған
Неден болсын тазартатын қасиетті күштің символы — отқа
Кұрбандық шалатын тас столдар деп аталатын көптеген заттардың
Олар тек әйелдер қабірлерінен ғана, әдетте, өте бай
Савромат тайпаларының табынушылық жоралғылар атқарылатын ыдыстарының ішінде темекі
Материалдық мәдениет пен өнер, Жайық-Есіл өзендерінің аралығы тайпаларының
Б. з. б. V—IV ғасырлардан бастап түбі жайпақ
Әуелгі темір дәуірі ескерткіштерінің едәуір бөлегі Шығыс Қазақстанның
Шығыс Қазақстан тайпаларының материалдық мәдениеті дамуының үш кезенінің:
Майәмір кезеңі Нарым өзенінің жоғарғы ағысындағы Майәмір даласындағы
Майәмір ескерткіштерінен жиегі шығыңқы және дәңгелегінің ортасында тұзары
Жерлеу ғұрпы мен материалдық мәдениетінің тұрақтылығы Шығыс Қазақстанда
Берел кезеңінде (б. з. б. V—IV ғасырлар) Шығыс
Ескерткіштердің бұл түрі, әсіресе, Шығыс Алтайдың кеңінен мәлім
Үлкен Берел обасы үстірттің шетінен көтеріліп, Бұқтарма жайылмасы
Құлажорға кезеңі. Б. з. б. III ғасырра таман
Оба үйінділерінің астынан аршып алынған тас жәшіктер қырынан
Заттар жиынтығының басым көпшілігі — қыш және араш
«Есік» обасы. «Есік» обасы Жетісудың «патша» сақтарының ең
Аумағы 2,9 X 1,5 м және биіктігі 1,5
Ондаған және жүздеген обалардан тұратын ірі-ірі рулық зираттар
Сақ тайпаларынық жерлеу ғүрпының Андронов мәдениеті адамдарының ғұрпынан
Әуелгі темір дәуірі тайпаларының өздерінің арасында жерлеу ғұрыптарының
Арал маңы сақтарында түбін айнала шамалап орлаған, жерден
Бұл айырмашылықтардың бәрі ол уақытта жалпы тайпалық біржола
Қазақстанның мал өсіруші тайпаларының отқа, жылқыға, күнге және
Бәрінен т.азартатын киелі күш деп біліп, отқа табыну
Қола (Жетісу) және тас (Арал маңы, Орталық Қазақстан,
Сақтар мен савроматтар тайпаларының діни нанымдарында өлген адамра
Сақ заманында түр жарынан барьшша өзгерген және өңдел-ген
Савроматтардың қабірлерінен сындырылған бұйымдардың шығатынын ғалымдар анимизмнен, заттардың
Тотемизмнің және магияның сарқыншақтары әр түрлі тұмарларда, тылсымдар
Сақ өнері. Сақ заманы тайпаларынын. мәдени творчествосының неғұрлым
Алғашында Скифияда, ал кейіннен Сібірде де бастапқы табылған
Ертедегі шеберлер көп жағдайда заттардын, пайдалылырын бейнелеудің мазмұндылығымен
Аңдарды бейнелеуде әр түрлі материалдар қолданылды. Бізге дейін
Ақ стиліндегі өнерді шартты түрде үш кезеңге: көне
Көне заман кезеңіне (б. з. б. VIII—VI ғасырлар)
Археологиялық қазба жұмыстарының нәтижелерінен, көнеден жеткен жартастарға салынған
Солай дегенмен де, қазір өзіміз күнделікті киіп жүрген
Тұсаукесер рәсіміне арнайы шақырылған белгілі жазушы, танымал тарихшы
Өз ойын осылайша бір түйіндеп тастаған М.Мағауин киім
Өз ойын нақты деректермен тұжырымдаған М.Мағауин бұрын-соңды қолға
Шындығында да сак тарихын, оның қолөнері мен мәдениетің,
...Кобыздың сағыныш пен мұнға толы, бойды шымырлатар асқақ
Модельдің сырт киімінің екі жағы қызыл былғарылан төртбұрышты
Археологиялық қазба жұмыстары кезіңде Пазырық қорғанынан табылған, қазір
Оң жағында бел тұсына араш қыны бар темір
Қорытынды.
Бүкіл Евразиялық байтақ даласын күті шуақты — алтынды
Скиф-сақ өнері қазіргі замандағы мүсіндеу-бедерлеме өнерінің кез-келгенімен тайтоласа
Біз сақ-скиф өнерінің кішкене бір бөлігін
Әр халықтың ғасырлар бойы жипақтап, қалыптастырған мәдениеті мен
Жалпы адамзат тарихына көз жіберсек, «көшпенділер» деген атпен
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Акишев К.А. Курган Иссык. М., 1978 ж.
Акишев К.А. Древняя культура саков средней долины реки
Акишев К.А. Искуство и мифология саков. 19
Арғынбаев Х. Қазақ халқының қолөнері. Алматы 1987 ж.
Артмонов М.И. Сокровища саков.1973 г.
К.Аманжолов. Түркі халықтарының тарихы Алматы «Білім» 2002ж».
Байпаков.К.М. Средневековая кульура. Южного Казахстана и семиречья. Алматы,
Байпаков К.М., Ж.К.Таймаганбетов., Т.Жумганбетов. Археология Казахстана. Алматы, 1993
Қазақстан тарихы «Көне заманнан бүгінге дейін. 5-томдық. 1
Қазақтың көне тарихы. Алматы, «Жалын», 1993 ж.
Мадашов К.М., Мусин І. Ұлы қала тарихы. Алматы,
Археологические исследования древного и средновекового Казахстана «Наука» 1980
Қазақстан ұлттық энциклопедиясы. Алматы, 19 ж.
Қадырбаев М.К. Памятникитасмолинской культуры. Древняя культура центрального Казахстана.
Джандарбеков Б. Томирис. Роман. 1990 ж.
Аманжолов Н. Жақсылықов Ү. Сақтардың әскери соғыс
Абдрахманов С. Алтын Адам «Егемен Қазақстан». 2002-14 маусым
Әлиев Өткір. «Ежелгі және ортағасырлық Қазақстан тарихы». Шымкент
Әбдуали Төлебиев. «Өнер өрісі». Алматы, 1996 ж 148-б.
Бүркітбаева.Ә. Сақ әлемі. Қазақ батырлары. 2002ж. №2.8-9
Ерсейітова Г. Сақтардың қоғамдық құрылысы, тарихы, мәдениеті.
Сайден Жолдасбайұлы Ежелгі және орта ғасырдағы Қазақстан. «Ана
Археологические исследование древнего и средневокового Казахстана. «Наука» 14-б.
Оразбай М. Сақтар мемлекеті. Қазақ батырлары. 2005 ж.