Жоспар
Кіріспе - 3 -
1-бөлім. Бағалы қағаздар сипаттамасы - 5 -
1.1. Бағалы қағаздар туралы түсінік. Бағалы қағаздардың түрлері,
1.2. Бағалы қағаздар туралы Қазақстан Республикасының қазіргі заңдары
2-бөлім. Корпоративтік бағалы қағаздар - 12 -
2.1.Корпоративтік бағалы қағаздар түсінігі. - 12 -
3-бөлім. Қазақстанда корпоративтік бағалы қағаздардың дамуы - 22
3.1 Қазақстан Республикасындағы акцияны сату жолдары - 22
3.2 Қазақстан Республикасындағы корпоративтік және муниципалды бағалы қағаздардың
Қорытынды - 26 -
Пайдаланылған әдебиеттер - 27 -
Кіріспе
Бағалы қағаздар айналысын қамтамасыз ету және қор нарығын
Қазақстан Республикасындағы қағаздар нарығының қалыптасуы, қаржы жүйесінің сауығуы
Бұл қалыптасқан жағдайды зерттеуде, адекваттық нарықтық экономикаға бағалы
Орыс экономистері: Алексеев М.Ю., Алехин Б.И., Бакушев Б.В.,
Батыс экономистерінің ішінде бағалы қағаздар нарығының функционалдану
Бұл проблеманың әртүрлі аспектілері мен жалпы нарықтық экономика
Реформа кезінде Қазақстанда іске асқан, институционалды қайта құрулар
Қазақстанда қор нарығы, акционерлік қоғамдар құру нәтижесінде пайда
Көптеген мекемелер қаржы ресурстарының назар аударарлық негізгі құралдарын
Акционерлік қоғам сферасындағы инвестициялық дағдарыс және өндірістің құлауын
1-бөлім. Бағалы қағаздар сипаттамасы
1.1. Бағалы қағаздар туралы түсінік. Бағалы қағаздардың түрлері,
Бағалы қағаз – бұл иесіне (ұстаушы) белгілі бір
Бағалы қағаз категория ретінде күрделі және динамикалық болып
Көптеген авторлар бағалы қағаздар түсінігін, тек оны иеленуші
Ең алғаш рет бағалы қағаз түсінігін 1882
Осы күнгі әдебиеттерде бағалы қағаздарға басқа да түсініктер
«Общая экономическая теория (политэкономия)» оқулығында, бағалы қағазға келесідей
Мельников В.Д. мен Ильясов К.К.: «бағалы қағаз –
Бірнеше ғалымдар тобы (Кашаев В.Д., Булатов А.С.): «бағалы
Клещев Н.Т., Федулов А.А. бағалы қағазды азаматтық құқық
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінде бағалы қағаздарға келесідей анықтама
бұл құжат
құжат арнайы форма мен міндетті реквизмттерді сақтаумен құрылады.
мүліктік құқықтарды айғақтайды
мүліктік құқықтар оны көрсеткен немесе біреуге берген жағдайда,
Бағалы қағаз келесідей белгілеріне байланысты жіктеледі.
1. Экономикалық жаратылысына қарай:
- Үлестік, яғни жарғылық капиталға үлес қосқандығын куәландыратын
- Қарыздық, яғни эмитеттің қарыздық міндеттемесін сипаттайтын бағалы
- Туынды, яғни белгілі бір тауарларды немесе валюталарды
2.Эмитеттеріне байланысты:
- Мемлекет
- Акционерлік қоғам
- Комерциялық банк
- Ұлттық банк
- Инвестициялық қорлар
- Жеке зейнетақы қорлары
- Қор биржалары
- Брокерлік фирмалар
- Сауда ұйымдары
3.Айналыс мерзіміне байланысты:
- Мерзімді
- Мерзімсіз
4.Шығару нысанына (формасына) байланысты:
- Құжатты
- Құжатталмаған
5.Табыс төлеу тәсіліне қарай:
- Дивидендті акция
- Пайыз
- Купондық облигация
6.Айналыс аумағына қарай:
- Аймақтық
- Ұлттық
- Халықаралық
Мемлекеттің бағалы қағаздары – мемлекеттік бюджет тапшылығын қаржыландыру
1. Шығару формасына қарай:
- құжатты
- құжатсыз
2.Нарыққа айналуына қарай:
- айналыста болатын – нарықты
- айналыста болмайтын – нарықсыз
3.Иелену тәсілдеріне қарай:
- атаулы
- мәлімдеуші
4.Мерзімдеріне қарай:
- қысқа
- орта
- ұзақ
5.Табыстылығына қарай:
- дисконттық
- купондық
- аралас
6.Эмитенттеріне қарай:
- Үкіметтік
- Ұлттық банктік
- Жергілікті билік органдар
Бағалы қағаздарға: облигация, коносамент, акция және заң актілерінде
Бағалы қағаздар ұсынбалы, ордерлік және атаулы болуы мүмкін.
Атаулы қағазбен куәландырылған құқықтар, онда аталған адамға тиесілі
Ұсынбалы бағалы қағазбен куәландырылған құқықтар бағалы қағазды ұсынушыға
Ордерлік бағалы қағаздармен куәландырылған құқықтар онда аталған адамға
Жоғалған бағалы қағаз бойынша және де ордерлік бағалы
Бағалы қағаздардың жіктелуі.
1.2. Бағалы қағаздар туралы Қазақстан Республикасының қазіргі заңдары
Қазіргі заңдар Республика Конституциясына негізделген. Олар мемлекеттік және
Азаматтық кодекстің нормаларына сәйкес мемлекет басшысы заң күші
1. 1995 жылдың 21 сәуіріндегі «Бағалы қағаздар және
Аталған жарлыққа Президенттің 1995 жылдың 5 желтоқсандағы №2672
2. 1995 жылдың 2 мамырдағы «шаруашылық серіктестіктері туралы»
Аталғана жарлыққа Президенттің 1995 жылдың 31 тамызындағы №2447
3. 1995 жылдың 30 наурызындағы «Қазақстан Республикасының Ұлттық
4. 1995 жылдың 31 тамызындағы «Қазақстан Республикасының банктер
Аталғана жарлыққа Президенттің 1996 жылдың 27 қаңтарындағы №2830
5. 1995 жылдың 24 сәуіріндегі «Салықтар және басқа
6. 1995 жылдың 23 желтоқсандағы «жеке меншіктендіру туралы»
7. 1995 жылдың 17 сәуіріндегі «Лицензиялау туралы» №2200
8. 1998 жылдың 10 шілдесіндегі «Акционерлікқоғамдар туралы» №2811
9. Басқа заңдар және нормативті-құқықтық актілер. Оған бағалы
Басқа нормативті-құқықтық актілердің ішінде төмендегілерді атап айтуға болады:
Бағалы қағаздар нарығының кейбір мәселелерін реттейтін ережелері бекіткен
бағалы қағаздар жөніндегі Ұлттық комиссияның актілері - бағалы
Басқа орталық атқару органдарының бағалы қағаздар айналымына байланысты
Жоғарыда айтылған құқықтық негіздерге сай қазіргі кезде Қазақстанда
Қорыта айтқанда, қазіргі уақытта бағалы қағаздар туралы шыққан
2-бөлім. Корпоративтік бағалы қағаздар
2.1.Корпоративтік бағалы қағаздар түсінігі
Корпоративті бағалы қағаздар дегеніміз – акционерлік қоғамдардың соның
Қарыздық бағалы қағаздар – несиелік қатынастарды негіздейді. Егер
Үлестік бағалы қағазды иемденгеннен кейін оның иесі үлестік
Акциялар мен облигациялардан тұратын инвестиция портфелін толықтыратын
Корпоративтік бағалы қағаздар мына жағдайда шығарылады:
АҚ мекемелері және акцияларды құрылтайшылар арасында орналастыру;
Қоғамның жарғылық капитал мөлшерінен көтерілуі;
Қарыздық капиталды облигация шығыару жолымен тарту;
Дұрыс жұмыс істеп тұрған қор нарығы, екі негізгі
а) Вексельдер
Өндірістегі жұмыстың айналымдылы, яғни өнімді өндіру, оны сату
Вексель – қарызды өтеуге заңды түрде бекітілген төлем
Вексель шығарып және оны пайдалануды дамыту ертеден несие
Вексель – тауар-ақша қатынастарын және комерциялық несиені дамытуда
Егер кәсіпорын өз иесін парасаттылықпен жүргізіп отырса, оған
Вексель төлем дағдарысын реттеп, заттық қорлардың айналысқа түсуін
Вексель нарығының қызметі – қысқа мерзімді несие беру
Вексель несиені өтемеу қаупімен байланысты болғандықтан ол вексель
Басқа қарыз міндеттемелерін вексель үш түрлі айырмашылығы бар:
Біріншіден, вексельдің дерексіздігі, яғни қарызды қандай жағдайда, не
Екіншіден, оның даусыздығы, яғни қарызды қандай жағдайда алғандығына
Үшіншіден, вексельдің айырмашылығы, яғни вексель иемденуші оны басқа
Қолдану өрісіне қарай вексель жай және аудармалы вексель,
Жай вексельдің айналысы
1. Вексельді сатып алушы сатушыға береді (вексель беруші
2. Сатушы тауарды тиеп кояды, немесе тапсырыс бойынша
3. Сатушы белгіленген уақытта вексель бойынша төлем өтеуді
4. Сатып алушы көрсетілген қызметке алынған тауарға ақы
Жай вексельді пайдаланғанда тек екі жақ өзара әрекет
Аудармалы вексель деп несие берушінің қарыз алушыға вексельді
Акцепт дегеніміз – есеп айырбастауда төлеушінің (акцептанттың) өз
Аудармалы вексельдің айналысы
1. Вексель беруші (трассант) төлеушіге (трассатқа), яғни қағаздарға
2. Төлеуші (трассат) вексель бойынша акцепт беріп, оны
3. Вексель беруші (трассант) акцептелген вексельді ремитентке –
4. Ремитент аудармалы вексельді трассатқа төлемді өтеуге жібереді;
5. Трассат банкке вексельді төлеуге үкім беріп және
6. Ремитент вексельді несие берушіге жібереді;
7. Несие беруші вексельді ақшаны өз шотына аудару
8. Ақша трассаттан несие берушіге несиені өтеу ретінде
ә). АКЦИЯЛАР
Акция акционерлік қоғамның капиталына қаражат қосқандығын куәландыратын жазбаша
Акция өз кезегінде оның иесіне тиісті акция соммасына
Егер акционерлік қоғам тиімді жұмыс істеп отырса онда
Бағалы қағаздар нарығында, бірінші кезекте қор биржасында бір
Акционерлік қоғамның пайдасы келесідей түрге бөлінеді: оның бір
Әдетте АҚ-ның резервтері немесе «заемдық резервтер» деп аталатын
АҚ-ның бір қалыпты жұмыс жасау барысында акцияның иелері
Егер де 50 теңгелік номиналдық құны бар акция
Бірақ бұл көрсетілген акция табысын салым иесі
Қор биржасындағы және банктердегі акцияның бағымы деп аталады.
Акцияны сатып ала отырып, қаражат иесі одан алатын
Демек акция бағасының формуласын төмендегідей формула көмегімен анықтайды:
Бұл шамалар мәнінде акция бағалы сұраныс пен ұсыныс
Акция бағалы әр түрлі бағыттардан туындайтын көптеген факторлардың
Акция бағасына ықпал етуші факторлардың ішінде, ақшаны ұстаушылардың
Акция бағамының деңгейіне, сондай-ақ бағалы қағаздарға сұраныс пен
Қазіргі тәжірбиеде акцияның бастапқы құнын анықтау барысы есептелетін
Акционерлік қоғам акционерлерге түрлі артықшылықтар беретін акцияларды айналысқа
Мәлімдеуші акциялар біршама қарапайым және сауда операцияларына өте
Сондай-ақ, акциялар жай және артықшылығы бар акцияларға бөлінеді.
Өз кезегінде артықшылығы бар акциялар екі түрге бөлінеді.
б) Облигациялар
Облигация – бұл оның иесінің облигация шығарушы компания
Облигацияның түрі мен тұрпаты
- Өтеу мерзімі бойынша:
қысқа мерзімді. Өтеу мерзімі – 5 айға дейін;
орта мерзімді. Өтеу мерзімі – 5 - 10
ұзақ мерзімді.Өтеу мерзімі – 10 айдан аса;
- Қамсыздандыру түрі бойынша;
- арнайы қамсыздандыруы жоқ облигациялар, олар
- шығарушы қорын құру шартымен шығарылған облигациялар, басқа
- жылжымайтын мүлік ретінде қамтамасыз етілген облигациялар. Осындай
- басқа бағалы қағаздармен қамтамасыздандырылған облигациялар. Сенім жағдайында
- активтермен қамтамасыздырылған облигациялар, басқа активтерді «секьюриттеу» жолындағы
- төменқол облигациялар инвестициялық класс эмиссиясымен ассоцияцияланатын облигацияларға
- «жүзбелі» мөлшерлеме облигациялар, тіркеулі мөлшерлемесі бар акциялардың
- варрантамен болатын облигациялар, әдетте жаңа акциялар сатып
- «Пут» опциондағы облигация – бұл опцион төлеу
- айырбасталымды облигациялар: конверсиялық эквивалент. Кәдімгі ацырбасталымды облигациялардан
Ивестор үшін артықшылықтар:
Өсу потенциалы
Қамтамасыздандырудан қорғау
Ивестор ұшін туындаййтын кемшіліктер.
Төменгі номинал пайызы.
Акция бағасының көтерілуі кезінде айырбасталымдық процесінің жұмыс істеу
Облигация пайдасы: есептеу критериі.
Облигациялар бойынша пайда табу формуласы өзіндік 5 факторды
Өтеу мерзімі.
Нарықтық баға
Купондық номиналдан ауытқуы.
Инвестициялық қайтару уақытының, мерзімінің басталуы
Облигация рейтенгілері.
Рейтенгтер ұзақ мерзімді бағаны көрсетеді. Бұл рейтенгілер облигацияның
Фундаменталды, негізгі факторлардың өзгеруі жағдайында рейтенгілер түзетіледі. Егер
Құнды қағаздар шығарушының (эмитент) пайда табу қабілетілігі.
Активтердің құны.
Табыс кепілдігі.
Табыс тұрақтылығы.
Басқару сапасы, компанияның балашаға және т.б. кейбір материалды
3-бөлім. Қазақстанда корпоративтік бағалы қағаздардың дамуы
3.1 Қазақстан Республикасындағы акцияны сату жолдары
Біздің республикамыздағы бағалы қағаздар нарығын қазіргі кезеңде құрылу
1995 жылы құрылғаннан бастап Қазақстан Республикасының бағалы
Қазір Қазақстанда ай сайын әр алуан бағалы қағаздармен
Бағалы қағаздар инфрақұрылымының негізін іскерлік келісімдерді тіркеу және
Қор нарығына қатысты 1991 жылғы заң актілерінде
Соның нәтижесінде 1996 жылдан бағалы қағаздар нарығына қатысушылардың
Сондықтан бағалы қағаздарды ұстанушылардың ристірін жүргізуді және толтыруды
3.2 Қазақстан Республикасындағы корпоративтік және муниципалды бағалы қағаздардың
Қазір Қазақстан Республикасының бағалы қағаз нарығында мемлекеттік және
Корпоративтік және муниципалды бағалы қағаздар нарығында
Бюджет дефициттерін жабуға арналған мемлекеттік бағалы қағаздар шығарудан,
Кәсіпорындар мен компаниялардың корпоративтік бағалы қағаздар шығаруға ынталандыратын,
Мемлекеттің бұл саясаты жеке инвестициялардың нақты экономикалық секторда
Ол инвестициялық сфераның қызуына, құрал-жабдықтар мен құрылыс материалдарын
Қазір Қазақстан Республикасының үкіметінде «Жинақ ақшаның ұлттық
Корпоративтік бағалы қағаздар нарығының дамуының негізгі шарты инвестициялау
Қазақстан Республикасының үкіметі республиканың кәсіпқой қауымдастықтары мен қымдарының
Шығарылған акциялар көлемінің өзгеру динамикасы
Қорытынды
Корпоративтік бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы мен дамуының теориялық
Өндірістік инвестицияларға акционерлік меншік шарттарына сәйкес қаржылық активтер
Қазір акционерлік қоғамдар үлес салмағы шығарылатын бағалы қағаз
Акцияны тек инвестицияларды қаржыландыру мақсатында шығармайды. Мақсаты капитал
Бүгінгі күні Қазақстан ТМД елдерінің ішінде халықаралық
1. Нарықтың ішіндегі қатысушыларға арналған рейтингті агентік құру
2. Корпоративтік облигациялар нарығының дамуы (облигациялардың жаңа түрлерінің
3. Инвестициялық қорлар мен инвестициялық банктер құру.
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі.
Қазақстан Республикасының «Бағалы қағаз туралы заңы»
Абдрахманова Г.Т. учебник. Ценные бумаги РК. – Алматы,
Абдрахманова.Г.Т. учебное пособие. Проблемы функционирования и перспективы развития
Раланова В.А. учебник. Рынок ценных бумаг. Москва 1996
Камаев В.Д. учебник. Экономика и бизнес. Алматы,1998.
Көшенова Б. Оқулық. Бағалы қағаздар нарығы. -Алматы 1997
Сейтқасымов Г.С. Оқулық. Ақша. Несие. Банктер. Алматы. 2001.
Сейтқазина Р.С. учебник. Банковское дело. Алматы. 2002.
- 3 -
Ремитет
(тратты бойынша ақша алушы)
Несие беруші
(кредитор)
Трассант
(вексель беруші)
Трассат
(төлеуші)
Әр түрлі эмитеттердің
Қарызды
үлесті
Қарызды
Акциялар
Облигациялар
Капитал нарығындағы
Ақша нарығындағы
Үлесті
Қарызды
Бағалы қағаздар
Кіріс төлеу жөніне қарай
Эмитетінең сипатына қарай
Сатылу жеріне байланысты
Мемлекеттік
Жергілікті әкімшіліктің
АҚ- әр түрлі қорлардың
Банктердің
Кәсіпкерлердің
Қазыналық вексельдер
Қазыналық облигациялар
Акциялар
Облигациялар
Кәсіпорындардың облигациялары
Чектер
Депозиттік сертификаттар
Фьючерстері
Коммерциялық вексельдер
Депозиттік
Опциондар
Қазыналық вексельдер
Әр түрлі эмитеттердің
Вексель иемденуші (атушы, төлем алушы – несие беруші)
Вексель беруші (сатып алушы – төлеуші)
Қарызды үлесті