КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Шағын және орта кәсіпкерлік
Курстық жүмыстың мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың
Аталған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттерді орындау
шағын және орта бизнестің экономиканың дамуындағы алатын рөлін
кәсіпкерлік субъектілерінің қызметін несиелеудің тәжірибелік мәселелерін қарастыру және
шет елдік және отандық несиелеу үдерісінің
бизнес субъектілерін несиелеуді жетілдіруге байланысты ұсыныстар мен тұжырымдар
Курстық жұмыстың жазылуы барысында көбінесе Ашонұлы Қ., Шеденов
Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған
Кәсіпкерліктің экономикалық мазмұны
1.1
«Кәсіп ету» - қандай да бір жаңа істі
Соңғы уақыттарда қазақстанда кәсіпкерлік дамуда. Кәсіпкерлік жеке және
Кәсіпкерлік мәнін «іскерлік» сөзі, оның мазмұнын жақсы ашады.
Кәсіпкерлік – іскерлік белсенділік өнері.
Кәсіпкерлік – бұл алдымен ойлау процесі. Біз әр
Кәсіпкер үнемі болашақ туралы ойлайды, сондықтан бұл жерде
Кәсіпкерлік іскерлік белсенділікке ыңғайы бар, аз күшін салатын
Бірақ кез келген бизнесменді кәсіпкер деп атауға болмайды.
Күнделікті өмірде кәсіпкерлерге бизнеспен айналысатындардың барлығын жатқызады, бірақ
ең жоғарға пайдаға ұмтылу;
тәуекелге баруға дайын;
жаңаға ұмтылу ұйымдастыру – шаруашылық жаңашылдық.
Қазіргі жағдайда кәсіпкерлік бәсекелестік күресті ынталандыратын жаңашылдықсыз, шығармашылық
Өндіріс сферасындағы кәсіпкерліктің басты мазмұны өнімдерге
ҚР Азаматтық кодексіне сәйкес кәсіпкер – заңды немесе
«Кәсіпкерлік» және «бизнес» түсінігі бір қатарда тұрады және
Бизнес – кез келген табыс әкелетін жеке іс.
Табысты бизнес, іскерліксіз жетілдірілмеген, үнемі дамусыз ойға сыйғысыз,
Кәсіпкерлік мемлекеттік секторды есепке алғанда барлық экономика сферасында
Кәсіпкерлікті кейде өндірістің төртінші факторы деп те атайды.
Австрияда шыққан, жұмыс орны американдық ғалым экономист Иозеф
Экономикалық қызметтің өндірістік факторы ретінде кәсіпкерлік туралы айта
Кәсіпкерлікті барлық үш негізгі факторлар әсерін күшейтетін белсендіруге
Кәсіпкерлер мен кәсіпкерліктің маңызды қасиеттері ұтқырлық, қимылға бай,
Кәсіпкерліктің жүздеген анықтамасы бар. Кәсіпкердің энциклопедиялық анықтамасында «кәсіпкерлікке»
«Кәсіпкерлік» (фр.-enterprise) – пайда немесе жеке табыс алуға
Кәсіпкердің жеке мәртебесі (меншік иесі немесе оның тапсырмасы
А.Смит кәсіпкер ролі туралы былай жазады: «Ол өз
«Кәсіпкер» түсінігі белгілі эволюциялық кезеңнен өтті. Мысалы 1725
Сонымен, кәсіпкерлік – пайда алу мақсатында қаржы салу,
Кәсіпкерлік субъектілер жеке тұлғалар немесе әріптестердің бірігуі болуы
Кәсіпкерлік субъектілері ретінде әріптестерді біріктіру әртүрлі шаруашылық ассоциациялар,
а) ұзақ мерзімді кәсіпкерлік шешімдерді анықтау;
б) өндірісті орналастыру үшін орын таңдау.
Кәсіпкерлік мақсат – бұл белгілі уақыт ішінде жету
Мақсатты қалыптастыру кезінде келесі үш элементті дәл анықтау
мақсаттың мазмұны, қандай жағдайға жету қажет және мақсатқа
қалаған мақсат көлемі, мақсат шексіз немесе шекті қалыптаса
мақсаттың уақыт факторы. әрбір мақсат үшін сұрақ анықтау
Кәсіпкерліктің маңызды белгілері:
шаруашылық субъектілердің еркіндігі және тәуелсіздігі, кез келген кәсіпкер
экономикалық қызығушылық. Кәсіпкердің басты мақсаты ең үлкен мүмкін
шаруашылық тәуекел және жауапкершілік. Кез келген дәл есептеулерінде
Қазақстанда жүргізілген экономикалық реформа кәсіпкерлікті дамыту үшін жаңа
Кәсіпкерліктің әлеуметтік – экономикалық маңызы:
ол нарықтық экономикаға икемділік береді;
халықтың қаржы және өндірістік ресурстарын тартуға әсер етеді;
монополияға қарсы әлеуеті бар;
ғылыми – техникалық прогреске бағытталған алғы шарттарды жасайды;
нарықтық шаруашылықтың еңбекпен қамту және басқа әлеуметтік мәселелерін
Нарық кәсіпкерліктің өмір сүру ортасы болып табылады. Қазақстан
ҚР Президентінің «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды күшейту және
Кәсіпкерлік экономикады ерекше орын алады, кез келген кәсіпорынның
1.2 Кәсіпкерлік
Кез келген экономикалық қызмет ұдайы өндіріс циклының типтік
Соңғы он жылдықта әлемнің барлық экономикалық дамыған елдерінде
Көрсетілген кәсіпкерліктің түрлерінің ішінде әрқайсысы бірнеше түрлерге бөлінген
Өндірістік кәсіпкерлікті кәсіпкерліктің жетекші түрі деп атауға
Бірақ осы қызмет сферасы нарықтық экономикаға көшу кезінде
шаруашылық байланыстар ыдырады;
материалдық – техникалық қамтамасыз ету бұзылды;
өнімді өткізу күрт төмендеді;
кәсіпорындардың қаржы жағдайы нашарлады.
Кәсіпкер алдымен өндірістік қызмет түрін таңдайды, басқа сөзбен
Одан кейін ол тауарды сатып алатын әлеуетті тұтынушылармен
Өндірісті жүзеге асыру үшін кәсіпкер өндіріс факторларын қолданады:
Кәсіпкер өз күшімен орындай алмайтын қызметтер мен жұмыстар
Жұмыстар мен қызметтер ақша төлеуді талап етеді. Егер
Өндірістік кәсіпкерліктің нәтижесі өндірілген тауардың белгілі көлемін тұтынушыға
Коммерциялық кәсіпкерлік. Коммерциялық кәсіпкерлікте негізгі ролді тауар-ақша, сауда-айырбас
Коммерциялық келісімді нарықты талдау бастайды, нәтижесінде тауарды сатып
Коммерциялық келісім бағдарламасына жатады:
сатып алу операцияларын орындауға, тасымалдауға, тауарды сатуға, жарнама
келесі сату үшін тауарды сатып алу;
тауарды сақтау және өткізу үшін орындар, қоймалар, сауда
келісімге тікелей қатыспайтын, бірақ өздерінің ақылы қызметтерін ұсынатын
келісімді қаржыландыру үшін қарызға ақша қаржыларын тарту
келісімді жасауға қажет ақпараттарды алу;
тауарларды тұтынушыға өткізу және түсім алу;
келісімді тіркеу, салық төлеу.
Қаржы кәсіпкерлігі. Қаржы кәсіпкерлігінде сатып алу сату
Коммерциялық қызметтің басқа түрлері сияқты, қаржы-қарыз келісімін құнды
Қаржы кәсіпкерлігінде қызметтің ерекше түрі бөліп көрсетіледі, кәсіпкер
Қаржы кәсіпкерлігі ақпараттарды біраз көздерден алуды талап етеді.
Қаржы келісімінің негізгі бөлігі (тұтынушыға ақшаны, валютаны, құнды
Сатып алушының қаржылық жағдайын мұқият тексеріп, кепілдік мүмкіндігін
Кеңес кәсіпкерлігі. «Консультант» сөзі латынның «кеңес беруші» сөзінен
Шетел тәжірибесінде басқару сұрақтары бойынша коммерциялық, ақылы кеңес
Консалтингтік қызметтер ауызшы бір рет айтылатын кеңес түрінде
мәселені анықтау (диагностика);
шешімдерді, жобаны жасау;
шешімдерді, жобаны жүзеге асыру.
Жобаның көлеміне байланысты қорытынды кезең бірнеше күннен бірнеше
АҚШ-та жеке консалтинг саласы – бұл 700 мың
Бірде бір күрделі экономикалық және басқару шешімдері экономикасы
Делдалдық. Делдалдық кәсіпкерліктің түрі. Делдал тікелей өнім өндірмейді,
Делдал көбінесе өндіруші мен тауарды сатушы, бір жағынан
Бизнестің бұл ерекше түрі басқалармен тығыз байланысты, өндірістік,
1.3 Кәсіпкерліктің
Көптеген шетел мемлекеттерінің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шағын бизнеске
Бизнестің ішкі және сыртқы ортасын сараптаудан екі факторды
Ішкі немесе бақыланатын факторларға кәсіпорын қызметіне байланысты факторларды
АҚШ – ғы шағын бизнес
Әдетте америкалық фирмалардың көлемі жұмысшылардың санымен бағаланады: өте
АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шағын бизнес ортаның өзгерісіне
Қазіргі уақытта АҚШ халқының 53 % шағын және
Енді АҚШ-та шағын кәсіпорындарға мемлекет тарапынан көмекке келейік.
Америкалық тәжірибе көрсетіп отырғанындай кәсіпкерлік еркіндігін шектейтін кез
Бұдан басқа, 1976 ж. арнайы шағын бизнес мүдделер
мемлекеттік заңдардың, жобалардың, ережелер мен салықтардың шағын бизнестің
шағын бизнеске әсер ететін факторларға экономикалық және статистикалық
Қазақстандық тәжірибеде шағын бизнеске көмектесудің «инкубаторлық» жобасын қолданған
Бизнес – инкубатордың негізгі ресурстарына келесілер жатады:
бизнес- инкубаторлар персоналы, соның ішінде кеңес берушілер;
құрал – жабдықтар, соның ішінде ұйымдастыру техникалары (көшірме
бір жылға жалданатын ғимараттар мен жиһаздар.
Бизнес – инкубатордың басындағы тұлға – директор немесе
Америка Құрама Штаттарындағы бизнес – инкубаторлардың 90% жуығы
Ұлыбританиядағы шағын бизнес
Ұлыбритания тәжірибес көрсетіп отырғандай, шағын бизнес, өндіріс көлемін
Ұлыбританияда шағын кәсіпкерліктің дамуының үш үлгісі бар: қызмет
Үкімет шағын бизнес саласына жалпы кәсіпкерлік қызметтің әлеуметтік
Франциядағы шағын бизнес
Кәсіпорындарды шағын фирмалар категориясына жатқызудың кең таралған қағидаларының
Қысқаша, басқа мемлекеттік тәжірибесін қарастырайық. Мысалы, Кореяда субконтрактілік
Көптеген елдерде кәсіпкерлер заңының қиын заң жүйелеріне тап
Мұның барлығы шағын және орта бизнестің әсер ететін
Қазіргі уақытта шағын және орта бизнестің дамыту процесі
Осылайша, шағын бизнестің болашағы өте жарқын, бастысы –
Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің дамуының экономикалық аспектілері
2.1 Кәсіпкерлік
Шағын және орта бизнес саласындағы осы қатынастарды реттеуге
Мемлекеттiк органдар мемлекет өкiлi бола отырып, мемлекеттiк қазына
Сондықтан бақылау-қадағалау органдарының қызметкерлерi мемлекет өкiлi ретiнде кәсiпкерлiк
Бақылау-қадағалау органдары қызметкерлерiнiң кез-келген, ал кей кездерде құқыққа
Әр кәсiпкерлiк субъектiсi мемлекетпен қарым-қатынасында өзiн тең дәрежеде
Кәсiпкерлiк субъектiлерi қызметiне тексеру жүргiзу мәселесi — шағын
Тексеру жүргiзу тәртiбi
Ең басында қысқаша бақылау-қадағалау органдарымен тексеру жүргiзу тәртiбiн
Қазiргi кезде кәсiпкерлiк субъектiлерiн тексеру жөнiндегi қызмет «Жеке
ҚР Салық Кодексiмен — салық органдары;
ҚР Кеден Кодексiмен — кеден органдары және т.б.
Тексеру неден басталу керек?
Бiрiншi кезекте тексерудi жүзеге асыратын мемлекеттiк орган өкiлi
Тексерудi жүзеге асыратын органның қызметкерi сiздiң қолыңызға акт
Бiрiншiден: актiнi (нұсқаманы) берген мезеттен бақылау-қадағалау органдарының қызметкерлерi
Қызметтiк куәлiктер мен тексерудi жүзеге асыруға арналған актiнi
Екiншiден: тексерушiлердiң тексеру жүргiзуiнен бас тартудың сiзде тағы
егер сiзге тексерудi тағайындау туралы актi (нұсқама) ұсынылмаса;
егер ұсынылған актi (нұсқама) белгiленген тәртiпте ресiмделмесе (ресiмдеу
егер актiде (нұсқамада) көрсетiлген тексеру мерзiмiн өткiзiп алса
егер тексерiлетiн мерзiмге жатпайтын құжат сұралса;
егер ҚР заңнамасына сәйкес тексеруге жататын аумаққа немесе
егер объектiлерге бару үшiн қажет медициналық рұқсат жоқ
Естерiңiзде болсын: Егер тексерудi тағайындау туралы актi (нұсқама)
Содан басқа, кәсiпкерлiк субъектiсiне бiр ғана актi (нұсқама)
Сонымен, тексерушi органдар қызметкерлерi актi (нұсқама) және қызметтiк
Жеке кәсiпкерлiк субъектiсiне бiрiншi рет барғанда ұсынылатын жазбаша
Тексерудi тағайындау туралы актiде келесiлер көрсетiледi:
актiнiң номерi мен датасы;
мемлекеттiк орган атауы;
тексерудi өткiзуге өкiлеттелген тұлғаның тегi, аты-жөнi және лауазымы;
тексерiлетiн жеке кәсiпкерлiк субъектiсiнiң атауы немесе оған қатысты
тағайындалған тексерудiң мазмұны;
тексерудiң басталу және аяқталу датасы;
тексеру өткiзудiң құқықтық негiздерi, соның iшiнде нормативтiк-құқықтық актiлер,
тексерiлетiн кезең;
актiлерге қол қоятын өкiлеттi тұлғаның қолы және мемлекеттiк
Тексерудi тағайындау туралы актi мiндеттi түрде ҚР Бас
Келесi тексерулердi жүргiзгенде актiлердiң талап етiлмейтiнiн атап өту
коммерциялық емес ұйымдарда;
шұғыл-iздеу салу iс-шаралары аясында;
қозғалған қылмыстық iстердi тергеу аясында;
бақылаушы орган және шаруашылық субъектiсi арасындағы азаматтық-құқықтық қатынастардан
шаруашылық субъектiсiнiң бастамасы бойынша;
салық және кеден қызметтерiнiң қызметкерлерiмен.
Объектiге тексеру үшiн келген мемлекеттiк органдардың лауазымдық тұлғалары
құқықтық статистика жөнiндегi органда тiркелгенi туралы белгiмен тексерудi
қызметтiк куәлiк;
қажет болғанда режимдiк объектiге кiруге арналған құзырлы органның
мемлекеттiк органның басшысымен бекiтiлген тексеру жоспары;
салық және кеден қызметтерiнен басқа, объектiлерге бару үшiн
Тексерiлетiн жеке кәсiпкерлiк субъектiсiне тексерудi тағайындау туралы актiнi
Тексеру тағайындау туралы актiнi қабылдаудан бас тартқан немесе
Тексерiлетiн жеке кәсiпкерлiк субъектiсiнiң өкiлеттi тұлғасы бас тартудың
Тексеру тағайындау туралы актiде көрсетiлген лауазымдық тұлғамен (тұлғалармен)
Жеке кәсiпкерлiк субъектiлерi келулер және тексерулердi есепке алу
Тексерулердi ұйымдастыру және жүргiзу тәртiбiнiң ерекшелiктерi, тексерулер түрлерi,
Басқа мемлекеттiк органдармен тексеру жүргiзу мерзiмi 30 күнтiзбелiк
Мерзiм ұзартылған жағдайда мемлекеттiк орган мiндеттi түрде құқықтық
Зерттеулер (сынақтар), сараптамалар жүргiзу үшiн өнiмнiң үлгiлерiн (сынамаларын)
Түпнұсқалық бухгалтерлiк және басқа да құжаттарды алып қою
Тексеру нәтижелерi бойынша тексерудi жүзеге асырып жатқан мемлекеттiк
Тексеру нәтижелерi туралы актiде келесi көрсетiледi:
актiнiң жасалу датасы, уақыты және орны;
тексерудi жүргiзген мемлекеттiк органның атауы;
тексерудi тағайындау туралы, оның негiзiнде тексеру жүргiзiлген актiнiң
тексерудi жүргiзген тұлғаның (тұлғалардың) тегi, аты, жөнi және
тексерiлетiн жеке кәсiпкерлiк субъектiсiнiң атауы немесе жеке кәсiпкердiң
тексеру жүргiзiлген дата, орны және кезеңi;
тексеру нәтижелерi туралы мәлiметтер, соның iшiнде анықталған тәртiп
заңды тұлға немесе жеке кәсiпкер өкiлiнiң, сондай-ақ тексеру
тексерудi жүргiзген лауазымдық тұлғаның (тұлғалардың) қолы.
Тексеру нәтижелерi бойынша ескертулер не (немесе) қарсылықтар бар
Жеке кәсiпкерлiк субъектiсiне түпнұсқада бар құжаттардың көшiрмелерiн қоспағанда,
Тексеру нәтижесiнде анықталған бұзушылықтар бойынша қарсылығы болмағанда, жеке
Жеке кәсiпкерлiк субъектiсiне тексерудi тағайындау туралы актiде көрсетiлген
Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленбеген басқа тексеру түрлерiн жүргiзуге
2.2 2006 – 2008 ж.ж. аралығындағы
2006 жылы 19 қазанда кәсіпкерлікті дамытудың қолайлы жағдайларын
Аталған Бағдарламаны жүзеге асыру аясында белгілі жұмыстар жүргізілді,
2008 жылдың 11 айларында мемлекеттік бюджетке шағын кәсіпкерлік
Шағын бизнес субъектілерінен Өскемен қаласының бюджетіне түскен түсім
Қалада ағымдағы жылдың 1 желтоқсандағы жағдайы бойынша 6617
Кәсіпкерліктің дамуында және қолдауда Шығыс Казақстан облысының шағын
Өскемен қаласында шағын бизнестің табысты дамуына байланысты әкімшілік
Бағдарламаны жүзеге асыру Өскемен қаласының шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
Бағдарламаның жүзеге асырылуынан күтілетін соңғы нәтиже шағын кәсіпкерлік
Өскемен қаласының өртке қарсы қызметтер басқармасымен 217 шағын
Өскемен қаласы бойынша салық басқармасымен салық төлеушілердің келісімді
Барлық тексерулер Шығыс Қазақстан облысы бойынша Қазақстан Республикасы
Қалалық кәсіпорындармен сыртқы рынокқа өнімдерін шығару және іскер
Жүргізу және қортындысын шығару бойынша жұмыс тобымен конкурстың
2008 жылы 23 мамырда Өскемен қаласында 32 кәсіпорынның
«Тұрғындар үшін үздік тауарлар» номинациясы бойынша, зертханалық жабдықтар
Көрермендер қалауының сыйлығы «Багратион Ұлан» ЖШС берілді, үздік
Ағымдағы жылдың 11 айында «Шағын кәсіпкерліктің даму қоры»
Қазіргі уақытта 1,0 млрд. теңге жалпы сомасында шағын
Қажетті инженерлік коммуникация толығымен жүргізілген «Өркен» бизнестің даму
Өскемен қаласының 35 инвестициялық жобалары бойынша экономикалық кеңестің
2008 жылдың қаңтар-қазан ағымында сәулет және қала
2.3 Шығыс Қазақстан облысы бойынша
2009 жылғы 1 мамырдағы жағдай бойынша Шығыс Қазақстан
Жеке кәсіпкерлер мен шаруа қожалықтарының саны 56028 бірлікті
Шағын және орта бизнес субъектілерінің басым жобаларын кредиттеу
Облыста 17 кредиттік серіктестік жұмыс істейді, олар ауыл
Шағын кәсіпкерлік үшін ұсынылатын қаражат көлемі бойынша негізгі
Облыста мемлекеттік сатып алу жөнінде өткізілетін конкурстарға шағын
Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру үшін 126 жер учаскесі ұсынылды,
20-дан астам жұмыс істеп тұрған кәсіпкерлер бірлестігі бар,
Жұмыссыз азаматтарды, соның ішінде шағын бизнеспен айналысуға мүмкіндік
Облыста шағын кәсіпкерлікті дамытудың негізгі бағыттары мен механизмдерін,
Даму перспективалары. Бүгін Шығыс Қазақстан облысындағы шағын кәсіпкерлік
Өнеркәсібі дамыған өңір ретінде облыстың экономикалық дамуының ерекшелігін
Шағын және орта бизнес үшін перспективалы қызмет салаларының
Облыста кен емес шикізат кеніштері өте көп –
Қазірдің өзінде жергілікті кеніштердің табиғи тасын өңдеу саласында
Құрылыс материалдарын өндіру саласы кәсіпкерлік үшін тартымды сала
түсті қаптаушы кірпіш өндіру – «Бост компани» ЖШС;
қабырғалық, қаптаушы, қабырға аралық тастар, тротуарлық плитка, шлакоблоктар
құрылыс қоспаларын өндіру – «Лик» компаниялар тобы, «Семмикс»
полимерқұмдық черепица өндіру – «Корунд» ЖШС;
«Шығыс Систром» кәсіпорны ең талғампаз талғамға сай келетін
Құрылыс материалдары индустриясын дамыту өз кезегінде құрылысты, шағын
Қазіргі кезде «НИМЭКС-Текстиль» ЖШС халықаралық сапа стандарттары негізінде,
«Казруноның» Семей кәсіпорны жүн мата өндіру жөніндегі жоғары
«Мұрагер» кәсіпорны төсек-орын жабдықтары мен арнаулы киімнен матрацтар
«ӨК Юнис» ЖШС шұлық-носки бұйымдарын өндіреді;
«Корунд» ӨК дубленкалар, жылы арнаулы киімдер шығарады.
Мәселен, «Восток-Молоко», «Эмиль», «Исток» корпорациясы жоғары сапалы дайын
Облыс өз күшімен ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеуге арналған
ШҚО-ның ірі және орта кәсіпорындарының (ұйымдарының) 2007
Сурет 1 – Шығыс Қазақстан облысы бойынша шағын
Шығыс Қазақстан облысы бойынша 2002 жылға тіркелген шағын
Сурет 2 – 2007 жылға тіркелген заңды тұлғалар
Шағын бизнес субъектілерінің тауарлар (жұмыстар, қызметтер) шығаруы 2006
Шағын және орта бизнес өнімдерінің (жұмыстарының, қызметтерінің) нақты
Сурет 3 – Шағын және орта кәсіпорындарының өндірген
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінен бюджетке түсетін түсімдер көлемі артып
Сурет 4 – Шағын кәсіпкерлік субъектілерінен бюджетке түсетін
Кәсіпкерлікті қаржылық қолдау мақсатында «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры»
Ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін кредиттеу жөнінде қызмет көрсететін
2007 жылдың 3 тоқсанында облыстың шағын кредиттік ұйымдары
Облыстың екінші деңгейдегі банктерінің шағын кәсіпкерлікке берген кредиттерінің
«Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ-ның өңірлік филиалының жанында
21 кәсіпорын орналастырылған бизнес-инкубатор жұмыс істейді, олардың алып
Облыстың шағын және орта бизнес кәсіпорындарын дамытудың негізгі
шекаралас аудандардың болуы сыртқы экономикалық байланыстарды дамыту үшін
түрлі және бай минералдық-шикізаттық база шағын кәсіпкерліктің инфрақұрылымдық
өнеркәсіптің көпсалалы құрылымы, өнеркәсіптік алыптардың болуы шағын және
жүзеге асырылып жатқан тұрғын үй құрылысы бағдарламасы, құрылыс
бірегей рекреациялық ресурстар, туристер үшін нақты тартымды аумақтардың
кәсіпкерліктің индустриялық-инновациялық бағыттағы инфрақұрылым нысандарын дамыту кәсіпкерлердің қазіргі
Қазақстанда кәсіпорындардың санының өсуі 33% қазақстандық азаматтардың жұмыспен
Қазақстандағы кәсіпкерлікті жетілдіру жолдары
3.1 Дағдарыс
Жеке кәсіпкерлікті қолдау саласындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясаты
Қойылған мақсатты орындау үшін Қазақстан Республикасының индустриалды- инновациялық
Кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылым құрамында жеке кәсіпкерлікті дамытуға қолайлы
Қазақстандағы осындай мекемелер қатарына :
мемлекеттік және мемлекет қолдауымен құрылған мекемелер;
үкіметтік емес мекемелер;
коммер циялық мекемелер кіреді.
Функционалды бағытына қарай инфрақұрылымның институттық құрылымы былай анықталады
бизнестің қалыптасуы, әрекет етуі және дамуы кзеңінде көрсетілетін
қаржылық қолдау;
ақпараттық - талдау жағынан қолдау;
кадрлардың біліктілігін арттыру және білім саласындағы қолдау;
материал ды -техни калық жағынан қолдау.
Ұйымдастыру және функционалдық құрылымдарды салыстыра отырып біз инфрақұрылым
Әрбір кәсіпкерлікті дамытуға жәрдем беретін мекемелердің өзіндік артықшылықтары
Мемелекеттің қолдауымен құрылған мемлекеттік органдар мен мекемелер
Қазақстан Респуликасының Индустрия және Сауда Министрлігі - жеке
Индустрия және Сауда Министрлігінің құрамына кіретін Кәсіпкерлікті дамыту
Департамент қызметін реттейтін негізгі құжаттарда оның негізгі мақсаттары
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру;
кәсіпкерлікті дамыту үшін жағдай жасау;
инвестицияларды тартуға бағытталған шараларды жүргізу;
Департамент құзырына кіретін сұрақтар бойынша мемлекеттік органдарының қызметін
Жоғарыда айтылған функцияларға қоса Департамент кәсіпкерлікті дамытуға кедергі
Қазақстан Республикасының кәсіпкерлікті қолдау саласындағы мемлекеттік құрылымның келесі
Облыстық Кәсіпкерлік пен Өндіріс жөніндегі Департамент (сол сияқты
Алға қойылған мақсатқа жету үшін Департаментке мемлекеттік саясатты
кәсіпкерлік саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты әзірлеуге және іске
жергілікті мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру;
қоғамдық ұйымдармен және басқа да мемлекеттік немесе үкіметтік
белгіленген тәртіп бойынша азаматтардың атынан түскен хаттар, арыз
Кәсіпкерлікті қолдау саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың соңғы
Мемлекет қазіргі кезде шағын және орта бизнес заманның
шағын және орташа кәсіпкерлікті дамытуды тежейтін мәселелерді зерттеу;
жергілікті және аймақтық атқарушы билік органдарына тиісті ұсыныстарды
Әрбір кәсіпкер кәсіпкерлік жөніндегі комиссияға хабарласа алады, ол
Кәсіпкерлермен осындай «кері байланыс» ұйымдастыру үшін орталық атқарушы
кәсіпкерлікті дамыту және қолдауға бағытталған ұсыныстарды әзірлеу;
нарықтық экономиканың дамуын ынталандыруға жағдай туғызу;
Қазақстан Республикасында әрекет ететін іскерлерді, іскерлік ассоциациялар мен
кәсіпкерлік саласындағы маңызды мемлекеттік мәселелерді шешу үшін қажетті
Президент жанындағы Кәсіпкерлер кеңесі кәсіпкерлік саласындағы мемлекеттік саясатты
«Инжиниринг және технологиялардың трансферті орталығы» АҚ. Орталықтың негізгі
"Kaznex" экспортты дамыту және ілгерілеті корпорациясы» АҚ -
«Даму» Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ - қаржылық,
«Ұлттық инновациялық қоры» АҚ - кәсіпкерлік бастамаларға инвестицияларды
«Қазақстанның инвестициялық қоры» - жаңа және алдыңғы қатарлы
«Қазақстанның Даму Банкі» АҚ - қаржылық қолдау көрсетеді;
Технопарктер, бизнес-инкубаторлар, өндірістік аймақтар – қалыптасу және даму
Бүгінде жаһандық экономикаға дағдарыстың екінші толқыны да жайылып
Дағдарыс жағдайындағы Қазақстанның экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында
Дағдарыс салдарынан сыртқы несие көздерінің жетіспеушілігі елдегі кәсіпкерліктің
жаңа Салық кодексі ауқымында салықтық жүктемені күрт төмендету;
екінші деңгейлі банктер арқылы шағын және орта бизнесті
«Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры АҚ арқылы шағын және
«Қазпошта» АҚ аймақтық пошта желілерін пайдалана отырып, ауылдық
шағын және орта бизнестің мемлекеттік сатып алуларға қол
бизнесті құру мен жүргізу бойынша рәсімдерді оңайлату, әкімшілік
әкімшілік тексерулерді шектеу;
әрбір облыс орталығында кәсіпкерлікті қолдау орталықтары желісін құру.
Кәсіпкерлерге салынатын салықтық ауыртпалықтарды жеңілдетудің бір қадамы ретінде
Шағын және орта бизнестің қиын-қыстау кезеңіндегі ахуалын оңалтуға
Экономиканы жаңғырту жөніндегі мемлекеттік комиссия және жергілікті әкімдіктер
3.2 Қазақстандағы
Шағын бизнес субъектілерінің жұмысына кедергі болатын мәселелердің бірі
2002-2007 жылдар аралығында шағын кәсіпкерлік сферасындағы жұмыс істейтіндер
Егер, 2002 жылда, яғни базалық жылда қарастырылып отырған
Қазақстан Республикасында ендi ғана жанданып келе жатқан шағын
Қазіргі кездегі республикадағы шағын және орта бизнесті несиелеуді
несие алу барысындағы шарттардың қатал болуы;
несиенің мерзімі мен пайыздық ставкаларының бизнеске қолайсыздығы;
несиені рәсімдеу процедурасының ұзақтылығы және оны сақтандыру қажеттігі;
коммерциялық банктердің кепілге қоятын талаптарының жоғарылығы;
әлемдік несие нарықтарындағы дағдарыстар әсерінен несиелік ресурстарға қол
мемлекеттің казына қоры арқылы шағын және орта бизнесті
Шағын және орта бизнестің күрделі мәселелерінің бірі –
ҚР Ұлттық банкінің мәліметтері бойынша, қарастырылған алты жыл
Орта және ұзақ мерзімді несиелердің төменгі үлесі өндіріс
Кесте 1 – ШКС несиелеудің негізгі көрсеткіштерінің өсу
Көрсеткіштердің аталуы
2002 2003 2004 2005 2006 2007
Экономика салалары бойынша барлық несиелер, млрд теңге
с.і. – ШКС 71,6
22,9 93,4
24,3 148,8
39,9 276,2
74,2 489,8
122,0 672,4
145,4
Несиелеу мерзімдері бойынша ШКС несиелері, млрд теңге
- қысқа мерзімді
- ұзақ мерзімді
20,1
2,8
17,7
6,7
20,4
19,5
40,1
34,1
60,2
61,8
67,6
77,8
ШКС барлық несиелері,млрд теңге
- ұлттық валютада
- шетелдік валютада
13,0
9,9
17,1
7,2
2,3
17,6
40,7
33,5
75,4
46,6
53,2
92,2
Қарастырылған аралықта елдің экономикасына бағытталатын несиелердің жалпы сомасының
%
Сурет 5 – Шағын кәсіпкерлік субъектілерін несиелеу динамикасы,
Сонымен қоса, ұлттық валютада несиелеу көлемдері 13,0-ден 53,2
Соңғы екі жылда Республиканың бюджеттік қаржыларынан шағын кәсіпкерлік
Сондықтан, екінші деңгейдегі банктердің жүргізіп жатқан несие саясатының
Екінші деңгейдегі банктердің аймақтары бойынша шағын және орта
Жеке кәсіпкерлер ретінде тіркелгендер – 2060 адам, 2004
Сауда қызметі шағын кәсіпорындарға неғұрлым қол жетерлік, себебі
Қазақстандық коммерциялық банктер жалпы 2007 жылы 57 млрд
Шағын және орта бизнес субъектілерін қаржыландыруды жандандыру отандық
Барлығына мәлім, шет мемлекеттердің тәжірибелері көрсеткендей, кәсіпорынды қаржыландырудың
айналым қаражаттарын толықтыру – 63,5 %;
құрал-жабдықтарды ауыстыру және жөндеу – 42,9 %;
ғимараттарды салу және жөндеу – 25,4 %;
жалақыны өтеу – 3,2 %;
жал және коммуналдық қызметтердi өтеу – 2,1 %.
Банктер алдында тұрған бiрден-бiр мәселе несиелiк саясатын түзету
Осы ретте шағын және орта бизнес
Республикамыздағы тағы бір мәселе шағын кәсіпкерлікке қаржылық көмек
Мақсаттарды орындау үшін шағын кәсіпорындарға берілетін несиелер бойынша
Егер мемлекет тікелей қаржы-қаражат бөліп, шағын кәсіпкерлікке көмектесе
Шағын кәсіпкерліктің табысты дамуы елдегі қолайлы әлеуметтік, экономикалық,
ҚОРЫТЫНДЫ
Курстық жұмысты жаза отырып, Қазақстандағы шағын және орта
Шағын бизнес экономикалық өсудiң басты факторы екендiгi анық,
Қазақстанда кеңiнен орын алып келе жатқан шағын бизнестi
Бәсекелестікті дамыту мәселесі кәсіпкерлікті дамытуда басты мақсат болуы
Қазіргі кездегі әлемдік қаржы дағдарыстарына байланысты несиелік ресурсқа
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Шеденов В.Қ., Сағындықов Е.Н., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А.,
Ғабит Ж.Х. «Экономикалық теория» Астана, Лев Гумилев атындағы
ҚР Азаматтық кодексі. 2003ж, Алматы.
Крымова В. «Экономикалық теория».-Алматы:Аркаим, 2003
Указ Президента РК. 1995г, №2486 О производственном кооперативе.
Закон РК от 19 июня 1997 года, №131-1
Аубакиров Ж., Есқалиев М. «Экономикалық теория негіздері», Алматы,
Нысанбаев С.Н., Қожамқұлова Ж.Т. Коммерциялық кәсіпкерлік негіздері: Оқу
Ашонұлы Қ. Шағын кәсіп және нарық.//Қазақ әдебиеті-2002ж.
Қинашева Ж. Қазақстан экономикасын қалыптастырудағы шағын кәсіпкерліктің ролі.//Ақиқат-2002ж.№2.
Малые предприятия: организация, экономика, учет, налоги/ под ред.
Ломакин В.К. Мировая экономика. 1998ж, Москва: Финансы.
Агентство Статистики РК, www.stat.kz
Министерство Экономики и Бюджетного планирования РК, www.minplan.kz
Исабеков Б. Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастыру жүйесі және оның
Фонд развития малого предпринимательства «Даму», http://www.fund-damu.kz/
Бейсенұлы Б. Бизнестің өз құндылығы бар.//Жас Алаш-2000ж.
ҚР Ұлттық банкі, http://www.nationalbank.kz
Национальный Отчет Казахстана 2007, Глобальный мониторинг Предпринимательства. ИнЕУ,
Казахстанский деловой портал поддержки предпринимательства «Малый бизнес в
Предпринимательство в РК. Сборник нормативных актов.-Алматы:Юрист, 2001
Кантарбаева А.К. Предпринимательство: институционально-эволюционный подход.-Алматы: Раритет, 2000
Өскемен қаласы, www.oskemen.kz
Қосымша А
Кәсіпкерліктің түрлері
Қосымша Ә
Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту бағыттары
Қосымша Б
Шағын кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік жүйесі
Өндірістік
Кәсіпкерліктің түрлері
Коммерциялық
Қаржылық
Кеңестік
Ғылыми техникалық
Инновациялық
Тауарлар өндірісі
Қызметтер көрсету
Тауарларды өндірістік тұтыну
Қызметтерді өндірістік тұтыну
Ақпараттық
Сауда
Сауда сатып алу
Сауда делдалдық
Тауар биржалары
Банктік
Сақтандыру
Аудиторлық
Лизингтік
Қор биржалары
Жалпы
Әкімшілк
Қаржыны басқару
Кадрларды басқару
Маркетинг
Өндіріс
Ақпараттық технология
Мамандандырылған қызметтер
Жалпы
Банктік
26,8
26
31,9
орта бизнес
Шағын және
(млрд. теңге)
2007 жылы өндірген өнімдерінің көлемі
26,9
Шағын және орта бизнес кәсіпорындарының
жұмыс істеп тұрғандары
тіркелгендері
25
21,6
24,9
20
0
шағын бизнес кәсіпорындары
Шығыс Қазақстан облысының
2007 ж.
2006 ж.
2005 ж.
2004 ж.
2003 ж.
2002 ж.
15
10
5
30
35
2002 ж.
2003 ж.
2004 ж.
2005 ж.
2006 ж.
2007 ж.
7469
7429
8905
5114
8328
4499
10199
6838
9569
6308
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
7662
10668
Депрессияланған аймақтарда жұмыс істеп, жаңа жұмыс орнын құрып
Шағын кәсіпорын
дарды дамыту бойынша жергілікті аймақтық бағдарла-маларды дамыту және
Меншікті бизнесін ашу мақсатында жұмыссыздарды өзіндік жұмыс басты-
лыққа кеңінен тарту
Аймақтық модульді кәсіби оқыту орта
лығының жұмысын жандандыру
Шағын кәсіпорын
дарды несиелейтін арнайы қорлар мен институттарды құру
Шағын кәсіпорын
дарға инвестициялар тарту және салық жеңілдіктерін беру
Жеделдетілген амортизациялар мен лизингті қолдану
Сақтандыру механизмін қолдану
Біріңғай салық заңдарын құру мен салық салудың ықшамдалған
Шағын кәсіпорындар құру үшін мемлекет тарапынан берілетін несиелер
Кәсіпорындарды тіркеу процедурасын жеңілдету
Қаржы-несие механизмін жетілдіру
Салық жүйесін жетілдіру
Басқа да факторлар
Қазақстандағы шағын
бизнесті дамыту факторлары
Қызмет түріне байланысты табысқа салықтың сараланған (дифферен/н) ставкасын
Шағын кәсіпорын
дардың қызмет етуінің алғашқы жылдарында төмендеген салық ставкаларын
Кәсіпкерлік құрылымдарға екі-үш жылға дейін мерзімге жеңілдікті несиелер
Шағын кәсіпкерлікті дамытуды мемлекеттік қолдаудың жүйесі
Құқықтық-нормативтік базаны жетілдіру
Нарық экономикасының тийімді институттарын дамыту
Құқықтық қызмет көрсету
Ақпараттық қамтамасыз ету
Мемлекеттік қолдау органдарының қызметі
Тәуекелшіл шараларды сақтандыру
Мамандар дайындау
Материалдық-техникалық қамтамасыз ету
Қаржылық қолдаудың механизмін құру
Инвестициялық жоболар конкурсы арқылы шетел несиелерін алуға тиімді
Сыртқы экономикалық қызметті қолдау механизмін құру
Шетел инвестицияларын тарту
Іскерлік байланыстарды ұйымдастыру
Жекеменшік кәсіпорындар табысына салық салудың жіктелген жүйесін әзірлеу
Шағын және орта кәсіпорындарды біріктіретін ұйымдар құруды ынталандыру,
Бюрократияға, көлеңкелі айналымға және жемқорлыққа қарсы реттеу механизмдерін
Кәсіпкерлік құрылымдардың инновациялық қызметіне (озық технологияны меңгеру, ноу-хау,
Кәсіпорындар
-
57,1 млрд.
теңге
14%
ірі
Кәсіпорындар -
342 млрд.
теңге
86%
Жалпы көлем:
399,1 млрд. теңге
4138,9
4295,6
4771,8
8751,9
10371,2
14443,9
0
5000
10000
15000
2002 ж.
2003 ж.
2004 ж.
2005 ж.
2006 ж.
2007 ж.
ШКС-нен салықтық түсімдер динамикасы.
(млн. теңге)