МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1 КӘСІПОРЫННЫҢ МАРКЕТИНГ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Маркетинг түсінігі, оның қызметі және принциптері
1.2 Кәсіпорынның маркетинг қызметін басқару әдістемесі
14
2 АҚ “ҚҰЛСАРЫМҰНАЙГАЗ” МАРКЕТИНГТІК ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
25
2.1 Мұнай саласындағы маркетинг қызметінің дамуы мен қалыптасуы
25
2.2 АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз”-дың экономикалық әлеуетін талдау
30
2.3 “ҚұлсарыМұнайГаз” басқармасының маркетинг қызметін ұйымдастыру
53
3 НАРЫҚ ЭКОНОМИКАСЫ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНДІРІСТІК КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ МАРКЕТИНГ ҚЫЗМЕТІН
64
3.1 Мұнай саласында маркетингті басқарудың шетелдік тәжірибесін
64
3.2 АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз” басқармасының маркетингтік стратегиясын жетілдіру
71
ҚОРЫТЫНДЫ 76
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ КӨЗДЕРІ 79
ҚОСЫМШАЛАР 82
КІРІСПЕ
Соңғы он жылдықтағы Қазақстан Республикасы әлеуметтік-экономикалық процестерінің динамикалық
Осыған байланысты іс жүзінде өте маңызды және құнды
Маркетинг тұжырымдамасы нарықта кәсіпорынның белсенді басымдық саясатының стратегиясы
Қазіргі замандағы маркетингтің мәні тұтынушының қажеттілігін кәсіпорынның пайдасына
Нарыққа өту кезеңінде басқару мәселелері түбегейлі өзгерістерге ұшырайды,
Маркетингті жүзеге асыруға арналған еңбектер шетел тәжірибесін қолдануға
Қазіргі кезде маркетинг кәсіпорындардың шаруашылық қызметін жоспарлау, өндірісті
Қазақстан Президентінің «Қазақстан – 2030» атты халыққа жолдаған
Дипломдық жұмыстың тақырыбы кәсіпорындағы маркетинг қызметін басқару. Бұл
Қойылған мақсаттар келесі міндеттерді анықтайды:
Кәсіпорынның маркетингтік ортасын және маркетингтік стратегияны қолданудың дайындық
Маркетингтік қызметті жетілдірудегі шараларды құру;
Зерттеудің объектісі болып мұнайгаз өндіретін АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз” мұнайгаз
Кәсіпорынды зерттеу әдістері болып келесілер болып табылады:
Кәсіпорынның технико – экономикалық көрсеткіштерін талдау;
Кәсіпорынның артықшылық және әлсіз жақтарын зерттеудегі аналитико-синтетикалық әдіс
Зерттеу мәліметтік базасы ретінде: Қазақстан Республикасы статистика агенттігінің
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі – қазақстандық және
Кәсіпорынның маркетинг қызметін басқарудың теориялық негізі
Маркетинг түсінігі, оның қызметі және принциптері
Маркетингтің біздің бәріміздің өмірімізге қатысы бар. Маркетинг процесс
Маркетинг (ағылшын сөзінен market – нарық)
Маркетинг қызметіне келесілер жатады:
әртүрлі тұтынушылар топтарының мұқтажын, қажеттіліктерін, сұранысын анықтау;
тұтынушыға керекті және қажеттілігін қанағаттандыратын тауар шығару;
тауардың құндылығына сәйкес тұтынушыға қолайлы және өндірушіге пайданы
өндірген тауарды тұтынушыға ең пайдалы және ыңғайлы арнамен
нарыққа, сұранысты қалыптастыруға және өтімді ынталандыруға белсенді әсер
Осы маркетинг қызметтерінің әрқайсысының бағыттары, олардың құндылығы
Маркетинг – тұтынушылар сұраныстарына жауап беретін өнімнің жоғары
1 сурет – Кәсіпорынның маркетинг жүйесін құрайтын
1-ші суретте қазіргі маркетинг жүйесінің негізгі элементтері көрсетілген.
2 сурет – Маркетинг түрлерінің жіктелуі және
Маркетингтік бөлімдерінің қызметі кәсіпорынның негізгі мақсаттарын
Маркентингтің шарушылық қызметі ретінде орындайтын толық жұмыс түрлері
Қандай тауарларды нарыққа ұсыну керек (жаңа өнімді жобалау,
өнімді кімге ұсыну керек (тұтынушыларды зерттеу)?
қашан және қандай шарттарды (баға, шығын, сапа, технология,
тауардың тұтынушыға қандай арнамен жетуі керек (өткізу жүйесін
Егер кәсіпорын осы сұраққа жауап берсе, яғни оның
3 сурет – Бүгінгі кәсіпорындағы маркетинегтің орны
Бұл суреттен маркетингтің атқаратын қызметтері нарықта қалыптасқан қажетіліктерді
Жалпы маркетингтің ең маңызды бөлімі ретінде маркетингтік зерттеуді
Кәсіпорынды маркетингілік зерттеу жүйесі:
1. Тұтынушыларды зерттеу – тұтынушыларды зертеу олардың қажеттіліктерін
2. Бәсекелестерді зерттеу – бәсекелестерді зерттеудің бірінші деңгейі
3. Тауарлық нарықты зерттеу – нарықты зерттеу деген
Нарық сиымдылығы – нарық өзінің құрылымын өзгерптей қанша
Қазіргі жағдайда ірі және орта кәсіпорындарды, сондай-ақ банктерде
Геогрфиялық (тұрғылықты жердің көлеміне және халықтың тығыздығы
Демографиялық (халықтың жасы мен жынысына байланысты).
Әлеуметтік-экономикалық ( білімі, мамандығы, халық табысы).
Психологиялық (индивидтің ерекшелігін ескере отырып) [43].
Қазіргі кездегі кәсіпорындарда маркетинг қызметі әртүрлі ұйымдастырылған. Маркетингті
Функционалдық ұйымдастыру – тауарлары мен нарық мөлшері аз
Басқарудың қарапайымдылығы;
Басқару функцияларында қайталану болмайды;
Қызметкерлердің кәсіби мамандығының өсуіне әсер етеді;
Кемшіліктері:
Тауар сапасына жеткілікті түрде мән берілмейді;
Жаңа енгізулерге тез бейімделмейді;
Эгоизм және жеке мүдденің болуы.
Маркетингті тауарлы ұйымдастыру – мұнда өндіріс пен өткізудің
Оның артықшылықтары;
Тауар бойынша маркетинг кешенін оңтайландыру мүмкіншілігі;
Сыртқы орта жағдайларына жақсы бейімделу.
Кемшіліктері:
Тауарлар бойынша сарапшы бола тұрып, менеджерлер міндетті қызмет
Маркетинг қызметін ұйымдастырудың нарықтық үлгісі – бұл формада
Оның артықшылықтары:
Өз тұтынушыларының талғамы мен қажеттіліктерін жақсы білу;
Нарық ерекшеліктерін ескері отырып сенімді болжау жасау.
Кемшіліктері:
Міндетті іс-әрекеттерінің қайталануы;
Жұмысқа икемділіктің жоқтығы;
Күрделі ұйымдастырушылық құрылым;
Тауар ассортиментін нашар білу.
Маркетингті географиялық прицитері бойынша ұйымдастыру – ірі компаниялар
Нарықтық экономика салаларында маркетингті қолдану көлемі шексіз,
Сонымен, маркетинг – бұл тауарларды итермелеу емес, тұтынушының
Бүгінгі таңда маркетингтің дамуында келесі сипатты тенденцияларды бөліп
Маркетинг ғылыми-техникалық прогрестің айтарлықтай әсерінде болғандықтан, жекелей айтқанда
Тұрғындар топтарының әлеуметтік белсенділігінің өсуі маркетинг сипатын анықтайтын
Қазіргі уақытта маркетинг ашық инновациялық сипатта болып, үнемі
Маркетингтің кең таралуы тек салалық, коммерциялық аумақта ғана
1.2 Кәсіпорынның маркетинг қызметін басқару әдістемесі
Экономикалық басқарудың нарықтық тұжырымдамасы ретіндегі маркетинг қазіргі даму
Бүгінгі таңда жүріп жатқан басқару жүйесінің қайта құрылуы
Басқарудың жүйесі ретінде және де ерекше қызмет ретінде
нарық туралы нақтылы және сенімді ақпараттармен, қажеттілік пен
тұтынушы проблемасын шешетін, сұранысты қанағаттандыратын, бәсекелестер тауарынан жақсы,
өндіріс сферасына максималды мүмкін болатын бақылау жасауды қамтамасыз
Филипп Котлер бойынша маркетингті басқару дегеніміз – кәсіпорын
Маркетингті басқару – ақпарат жинауға, нарықта зерттеулер
Маркетингті басқару мақсаты – кәсіпорынның алда тұрған мақсатына
Кәсіпорынның экономикалық және тиімді өсуі кәсіпорынның басқару құрылымының
өндіріспен және сұранысқа ие болмайтын тауарларды шығарумен байланысты
кәсіпорынның мақсатына жету үшін сұранысты ынталандыруға байланысты шығындарды
тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандырған жағдайда ресурстарды оңтайлы пайдалану;
нақты тұтынушылардың және еңбек коллективінің сұранысы мен қажеттілігін
тауарлар мен қызметтерді кеңінен өндіруге жағдай жасау және
Кәсіпорынның барлық бөлімшелерінің қызметкерлерінің маркетинг қызметті жүзеге асыру
4 сурет – Маркетингтік принциптер негізінде циклдық басқару
4-ші суретте көріп отырғынымыздай маркетингтік принцип негізінде басқару
Жағдайлық талдау: кәсіпорынның жетістіктері мен сәтсіздіктерін ескере отырып,
Маркетингтік синтез: жағдайлық талдау негізінде стратегиялық дамудың мақсаттарын
Стратегиялық жоспарлау: ұзақ мерзімді стратегияда кәсіпорынның 10 –
стратегиялық жоспарлау;
маркетингтік бақылау;
жоспарды орындау.
Тактикалық жоспарлау: жалпы мақсаттар қысқа мерзімді (бес жылдан
Маркетингтік бақылау: нақты көрсеткіштердің жоспарлы көрсеткіштерден ауытқу себептеріне
жылдық жоспарды орындауды бақылау;
табыстылық динамикасын бақылау;
стратегиялық мақсатта қолданыс табатын ақпаратты жинаудағы бақылау [18].
Маркетингті басқару белгілі бір тұжырымдамалар арқылы жүзеге асырылуы
өндірісті жетілдіру тұжырымдамасы;
тауарды жетілдіру тұжырымдамасы;
коммерциялық іс-әрекетті күшейту тұжырымдамасы;
маркетинг тұжырымдамасы;
әлеуметтік-этикалық маркетинг тұжырымдамасы.
Өндірісті жетілдіру тұжырымдамасы тауарға деген сұраныс ұсыныстан жоғары
Тауарды жетілдіру тұжырымдамасы бойынша тұтынушылар сапасы аса жоғары,
Коммерциялық іс-әрекетті күшейту тұжырымдамасы сатушының өткізу мен ынталандыру
Маркетинг тұжырымдамасы ұйымның алға қойған мақсаттарына жетудің көзі
1 кесте – Коммерциялық іс-әрекет және маркетинг тұжырымдамаларын
Тұжырымдамалар Негізгі әрекет обьектісі Мақсатқа жету
Комерциялық
іс-әрекет Тауар Коммерциялық
іс-әрекеттер және ынталандырушы шаралар Сатудың көлемін
Маркетинг Тұтынушылар мұқтажы Маркетинг кешен әрекеттері Тұтынушылардың қажетін
Маркетингті басқарудың жаңа бағыты – элеуметтік-этикалық маркетинг.
Келесі суретте жалпы кәсіпорынды басқару процесінің қарапайым схемасы
Кіріс (ресурстар) Шығыс (қорытынды)
Кірістің өзгеруі
5 сурет – Кәсіпорынды басқару процесі
Барлық кәсіпорындар басқару жағынан қарағанда ашық жүйе
Маркетингті енгізу кезіндегі кәсіпорынды басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын дамытуды
Нарықтық экономика кезінде кәсіпорын – өткізу нарығын,
Маркетинг қызметі кәсіпорынның басқа да бөлімшелерімен тұрақты және
Маркетинг тек қана өнімді өткізу ғана емес, ол
Маркетинг принциптерімен басқаруды ұйымдастыру тіпті дефицит жағдайында өте
Сонымен, кәсіпорынның маркетингтік қызметін басқару – бұл әрдайым
Әрбір кәсіпорын немесе компания өз маркетингілік қызметін басқаруды
Маркетингті ұйымдастыру – міндетті орындауға жауапкершілікті қалыптастыратын маркетингтік
Маркетингтік процесте нарыққа шығатын тауар өндіруші, маркетинг бөлімі;
Маркетинг бөлімінің қызметі мен мақсатын анықтау үшін фирма
6 сурет – Маркетинг бөлімінің құрылымы
Маркетингтік ақпарат бөлімінің құрылымы келесідей:
маркетингтік ақпарат бөлімі өзіндік жеке құрылым және ол
маркетингтік ақпарат бөлімінің басшысы фирманың бас директорының бұйрығымен
маркетингтік ақпарат бөлімі тікелей маркетингтік ақпарат бөлімінің басшысына
маркетингті зерттеу секторы: құрамы: а) маркетингтік ақпарат бөлімінің
дизайн секторының құрамы: дизайнер.
жарнама секторының құрамы: а) маркетингтік жарнама-үгіт бағдарламаларын
психоанализ секторының құрамы: кадрлар бойынша психо-аналитик.
Қойылған міндеттер мен ұйымдастырушылық құрылымына қарай, маркетингтік ақпарат
Маркетингті зерттеу секторы: нарықты сегменттеу; тұтынушылардың қажеттілігін зерттеу
Жарнама секторы фирманың барлық жарнама бағдарламаларын құрады
Дизайн секторы маркетингтік ақпарат, дизайнерлік құрылымдар және
Психоанализ секторы жұмысқа қабылданатын адамдардың психологиялық қалыпта болуын,
маркетингтік ақпарат бөлімінің барлық қызметтері қабылданған жоспар-график бойынша,
Кәсіпорын қызметін талдау, қызметтің келесі үш бағыты
Өнімнің өзіндік құны – кәсіпорын өндірістік-шаруашылық қызметін анықтайтын
Шығын көлеміне байланысты цехтық, өндірістік және толық өзіндік
Өзіндік құнды төмендету екі көрсеткіш бойынша жоспарланады: салыстырмалы
Өзіндік құнды төмендетуді көлемін жоспарлау келесі есептеулер бойынша
Салыстырмалы тауарлық өнім көрсеткіші бойынша. Ең алдымен абсолюттік
Эабс.ср.т.п = NniCbi - NniCni
Жоспарланған уаққытағы абсолюттік үнемдеу көлемі анықтағаннан кейін, жоспарлы
Sср.т.п = Эабс.ср.т.п / NniCbi * 100
Мұндағы, Эабс.ср.т.п – салыстырмалы тауар өнімінің өзіндік құнын
NniCbi – ағымдағы уақыттағы өзіндік құн бойынша салыстармалы
NniCni – жоспарлы уақыттағы өзіндік құн бойынша
n – салыстырмалы тауарлық өнім түрінің саны.
Өнімнің 1 теңгеге шаққандағы шығыны көрсеткіші бойынша. Жоспарлы
Эабс.т.п = (Зтнб – Зтпп ТП) / 100
Өнімнің 1 теңгеге шаққандағы тауарлық өнімнің өзіндік құнының
Sт.п = ((Зтпб – Зтпп ) /
Мұндағы, Зтпб – ағымдағы уақыттағы тауарлық
Зтпп – жоспарлы уақыттағы тауарлық өнімнің
ТП – жоспарлы уақыттағы таурлық өнімнің құны, мың.
Бірақ шығын көлеміне көптеген факторлардың әсер етуін ескерген
АҚ “ҚҰЛСАРЫМҰНАЙГАЗ” маркетингтік қызметін талдау
2.1 Мұнай саласындағы маркетинг қызметінің дамуы мен қалыптасуы
Мұнай және газ өндіру Қазақстан өндірістік бағытының бірден
Ішкі және әлемдік нарықтың жаңа тауашаларын біз өндіруші
әрбір мұнайгаз кеніші кәсіпкерлікті дамытудың осы заманғы тұрмыстық
тұтынушының алдында Қазақстан сенімді өнім берушінің абыройын жоғары
Биылғы жылдың ішінде Үкімет Қазақстанда мұнай-химия өнркәсібін дамытудың
Шынында да мұнайдың арқасында біз экономикалық жүйені өзгерту
Қазақстан Республикасы мұнайгаз саласының алдына келесі мақсаттар мен
1. Энергетикалық тәуелсіз мемлекетті қамтамасыз
2. Ұлттық экономиканы реструктуризациялау үшін
келуін қамтамасық ету;
3. Қазақстанның экспорттық әлеуетін жоғарылату
валюта түсуін жоғарылату;
4. Мұнайгаз саласы бойынша ішкі нарық
5. Күкірттісутек өңдеудің жоғарғы деңгейіне жету және оның
Қазақстан Республикасының мұнайгаз саласының тиімді қызмет істеуі негізгі
Мұнай кен орындарын әрі қарай барлау (әсіресі Каспий
Мұнайгаз құбырларын салу;
мұнай өндіру, мұнай және газды тасымалдаудың инфрақұрылымын дамыту.
Қазақстан республикасының аумағында жұмыс істейтін ірі мұнайгаз компаниялары
Шикі мұнайды өндіру;
Шикі мұнайды экспорттау немесе тасымалдау;
Мұнай өнімдерін алу;
Мұнай өнімдерін экспорттау;
Мұнайхимия өндірісіне шикізаттар алу (полистирол, полипропилен т.б);
Соңғы мұнайхимия өнімдерін алу (синтетикалық шыбық, пластмасса, бояғыш
Дайын өнімді экспорттау.
Қазіргі кезде мұнай тасымалдау жүйесі мұнай саласындағы маркетингте
Келесі кестеде республиканың негізгі магистральдық құбырлары көрсетілген.
2 кесте – Негізгі магистральдық мұнай құбырларының техникалық
Мұнай құбыры Жұмыс істеген жыл Ұзындығы мың.км Диаметр
Өзен – Ақтау 1966 142 500
Өзен – Атырау 1970 683 1000
Қаламқас - Қаражанбас – Ақтау 1979 62 500
Теңіз - Грозный 1988-1990 678 1000 3
Прорва - Құлсары 1986 103 500 2
Ембі мұнай құбырлары 1977-1983 4156 200-500 10
Павлодар - Шымкент 1977-1983 1646 800 12
Құмкөл - Қарақойын 1990 400 500-700 1
Кеңқияқ – Орск 1968 400 300 4
Тиімді маршруттарды таңдау үшін келесі көрсеткіштер ескерілуі тиіс:
маршруттың ұзындығы және оның геологиялық мінездемсі;
басқа да транспорт түрлерін қолдану мүмкіндігі;
шикі мұнайға деген сұраныс;
мүмкін болатын тариф негізінде құбыр иелерінен кепілдік алу;
жобаның
таритердің бәсеке қабілеттілігі;
параллельді тасымалдау мүмкіндіктерінің болуы.
Қазіргі кезде қазақстандық мұнайдың тұтынушыларға тасымалдануы үш тәуелсіз
Батыс Қазақстан мұнай құбырлары жүйесі. “Маңғыстаумұнайгаз”, “Өзенмұнайгаз”, “Қаражанбасмұнай”
АҚ “Ақтөбемұнайгаз”, мұнайын Орск мұнай өңдеу зауытына тасымалдайтын
Шығыс Қазақстан және Орта Азия мұнай құбырлары жүйесі
Егер де тауар және оның ассортименттеріне келетін болсақ,
3 кесте – Қазақстан Республикасының мұнай өңдеу зауыттарымен
Зауыт, өнім 2002 2003 2004 2005
мұнай өңдеу көлемі, барлығы 5712 8433,3 9253,6 11127,1
Павлодар 640,3 2078,2 1669,7 2932,3
Шымкент 3187,4 3654,2 3475,3 3743,9
Атырау 1884,3 2700,9 4108,6 4450,9
Автобензин, барлығы 1297,7 1665,5 1857,7 2274,6
Павлодар 240,2 504,7 483,7 928
Шымкент 796,7 836,7 872,3 956,3
Атырау 260,8 324,1 501,7 490,3
Авиакеросин,барлығы 71,1 2387,9 256,8 268,6
Павлодар 41 62,2 57,8 119,6
Шымкент 13,6 146,4 147,6 128,8
Атырау 16,7 29,3 51,4 20,2
Дизель, барлығы 1829,3 2488,5 2783,2 3319,6
Павлодар 216,2 640,9 470,1 817,3
Шымкент 961,4 1013,1 988,2 1096,1
Атырау 651,7 834,5 1324,6 1406,2
3 – ші кестенің жалғасы
Мазут, барлығы 2129,5 2821,2 3147 3750,2
Павлодар 142,9 364,9 405,9 581
Шымкент 1334,2 1398,2 1194,6 1478,9
Атырау 652,4 1058,1 1545,5 1690,3
Ескерту – Статистика Агентігінің деректері бойынша
3-ші кестеде көріп отырғанымыздай жыл сайын мұнай өнімдерін
Енді мұнайды экспорттауды заң жағынан қарастырсақ. Қазіргі кезде
Қазақстан заңдары бойынша мұнай компаниялары келісім – шарт
2003 жылы мұнай заңына өзгерістер енгізілді. Жаңа өзгертулер
2.2 АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз”-дың экономикалық әлеуетін талдау
Қазақстан Республикасы егемендігін жариялаған кезден бастап, мұнайгаз саласында
Қазақстанкаспийшельфпен жүргізілген каспий теңізі шельфіндегі геофизикалық зертеулер. Осының
КТК Теңіз – Новороссийск мұнай құбыры құрылысының аяқталуы
Қашаған мұнай орнының коммерциялық ашылуы ( 2002 жыл
“ҚұлсарыМұнайГаз” акционерлік қоғамы “ҚазМұнайГаз” акционерлік қоғамының еншілес компаниясы
АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз” – Қазақстан аумағында жұмыс істейтін және
Компания – Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуына және оның
Қосшағыл (Қосшағыл, Құлсары, Ақінген, Тұлұс)
Терең-Өзек (Терең-Өзек, Қаратон + Қошқымбет)
Қисымбай (Қисымбай, Аққұдық)
1989 жылы 7 мамырда Тажиғали мұнай кен орынын
Құлсары мұнай кен орыны: Атырау облысы, Ембі ауданы,
Тұлұс мұнай кен орыны: Тұлұс мұнай орынының өндірістік
Қисымбай мұнай кенорыны – Атырау облысының ембі ауданында,
Терең - Өзек мұнай кен орыны: Терең-Өзек мұнай
Компания қоғамның алдында табиғат ресурстарын рационалды пайдалану, еңбек
Компанияның сапа, қоршаған ортаны қорғау, еңбекті қорғау және
Қабылданатын шешімдердің сапасын және басқарудың тиімділігін көтеру;
Қауіпсіз еңбек жағдайларымен қамтамасыз ету және компания қызмет
Өндірістік қызметтің қоршаған ортаға әсерін төмендету.
Осы мақсаттарға жетудің бірден бір шешімі болып –
Компанияның сапа, қоршаған ортаны қорғау, еңбекті қорғау және
Тауар, қызмет көрсету сапасы ұлттық және халықаралық стандарттарға
Қоршаған ортаға жағымсыз әсерін төмендету мақсатында компанияның өндірістік-техникалық
Компанияның қызмет көрсету және тауар сапасын көтеру мақсатында
Сапа, қоршаған ортаны қорғау, еңбекті қорғау және қауіпсіздік
Сапа, қоршаған ортаны қорғау, еңбекті қорғау және қауіпсіздік
Экологиялық жағдайды көтеру үшін ескірген өндірістік базаны технико-материялдық
Компания еңбекті және қоршаған ортаны қорғауға байланысты қызметті
АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз” жұмыскерлері солтүстік-каспий, Құрманғазы жобаларына, Үкімет аралық
Қазіргі кезде бүкіл әлем алдында келесі проблемалар тұр
Кәсіпорынды басқарудағы әлемнің ең соңғы тенденциясы ретінде ISO
Уақыт талабына сай АҚ “ҚазМұнайГаз” басқару құрылымына ISO
“ҚұлсарыМұнайГаз” жеткізу сапасын көтеру программасы сатып алуды және
Программаның негізгі этаптары: материалдарды таңдау, товармен жұмыс істейтін
Бағдарлама деңгейлері:
А. Товарды таңдау
Бұл жағдайда келесілерді ескерген жөн: қызметтің және товардың
В. Өнімді сатып алу бөлімін құру: Топты құру
Ескерту: материалдық-техникалық жабдықтау тобының бөлімі тауар санының көп
С. Сатып алынған өнімнің жалпы құнына талдау жасау:
Сатып алыңған өнімнің жалпы құны әдетте кейбір жағдайларда
Д. Жабдықтаушыны таңдау және бағалау.
Жабдықтаушыны таңдау және бағалау келесі этаптарды қамтуы қажет:
Жабдықтаушының “ҚұлсарыМұнайГаз”-ға қосатын салымдарды ескеру
Ең жақсы жабдықтаушыны анықтау;
Жабдықтаушыны бағалау кезінде қойылатын критерилер келесідей:
Тауар сапасы;
Жабдықтаушымен жұмыс істеу тәжірибесі;
Жабдықтаушының өз қызмет саласындағы жағдайы;
Қаржылық тұрақтылық;
Патенттің және ғылыми-зертеу потенциалының бар болуы;
Техникалық жабдықтау кезінде сапалы қызмет жасау.
Қарым қатынасты сапасын жақсарту тобы келесі факторларды қамтиды:
Жабдықтаушымен үнемі қарым қатынас жасау, үнемі кездесу;
Компанияға жақсартулар енгізу және бағалау;
Жабдықтаушы сертификациясына талпыну;
Сапаның үнемі өсуін және бақылауды қамтамасыз ету;
Отырыстың протоколын басып шығару және тарату.
“ҚұлсарыМұнайГаз” басқармасының қарамағында бірнеше мұнай құбырлары бар. Төменде
4 кесте – Қисымбай мұнай кен орынының физико-химиялық
Қасиеті Өлшем бірлігі интервал
Горизонттың орналасу тереңдігі м 1650
Алғашқы пласттың қысымы МПа 14,08 - 16,97
Қанығу қысымы м3/тн 10 - 11,5
Газдық фактор доли ед 87
Пористость г/см3 0,11 - 0,33
Тығыздығы мкм2 0,8936
Өтімділігі сст 0,001 - 3,39
20.0 ғы тұтқырлығы % 30,68
Күкірт % 0,57
Смол % 7,5
Асфальтен % 3,7
Парафин % 0,56
Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дің деректері бойынша
Жоғарғы көрсеткіштерді талдасақ келесі нәтижелерге келе аламыз: Жалпы
Күкірт, смол және асфальтен құрамы бұл жерде қалыпты
Жалпы Қисымбай кен орнында мұнай дайындау технологиялық регламенті
“ҚұлсарыМұнайГаз” басқармасының өндірісті басқару құрылымы өте күрделі емес.
Қаратон басшысының орынбасары – келесі бөлімдер үшін жауапты:,
Бас геолог – келесі бөлімдер үшін жауапты:
Бас инженер – келесі бөлімдер үшін жауапты:, ЦДНГ
Экономика бөлімі басшысының орынбасары – келесі бөлімдері үшін
Материалдық қамсыздандыру мен транспорт басшысының орынбасары бөлімі келесі
Әлеуметтік қамсыздандыру бөлімі басшысының орынбасары бөліміне келесі қорлар
2005 жыл Компанияның ішкі ресурстарының дамуына, мүмкіндіктердің кеңеюіне
Капиталға салымдардың экономикалық тиімділігі жоғары болатын және оны
Адамдар – компания негізін, оның стратегиясын , күшін
Сонымен қатар 3 негізгі пункттен тұратын “2004 жылдың
АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз” – негізгі мақсаты бұл –
АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз” – еңбек ақыға байланысты саясаты бұл
Компанияның базалық сағаттық ставка арқылы жалақыны төлеп отырады.
2005 жылғы еңбек туралы есеп беру қорытындысы бойынша
Ликвидациялық бригада – 29 адам;
Капқұрылыс бойынша бригада – 22 адам;
Капремонт бойынша бригада – 17 адам;
Экология бойынша бригада – 15 адам.
Еңбек ақы негізгі және қосымша бөлімдерден тұрады. Негізгі
Қазіргі кезде АҚ “ҚазМұнайГаз” және оның еншілес компанияларының
Келесі кестеде АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз” бойынша 2005 жылғы “Сұңқар”
5 кесте – АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз” бойынша 2005 жылғы
Еншілес компания аты Денсаулық көтеру кешенінің, демалыс орындарының
Ересек адамдар Балалар
1 2 3 4 5
1 АҚ "ҚұлсарыМұнайГаз" "Сұңқар" денсаулық
2
Санатория "Таврида" Евпатория қ. 280
3
Санатория "Приморье" Крым 2
4
Санатория "ЦВСА" Алушта қ
5
Санатория "Қазақстан" Алматы 4
6
Санатория "Сарыағаш" Шымкент 2
7
Санатория "Атырау" Атырау қ 240
8
Санатория "Қамыскөл" Құлсары қ 116
9
Лагерь "Аян" Алматы
10
"Мигнон" Карловы - Вары
11
Басқа да ТМД және Қазақстан санаториялары 4
12 Барлығы 368
Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дің деректері бойынша
АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз” әлеуметтік саясаты – мұнайгаз саласындағы жұмысшыларға
6 кесте – “ҚұлсарыМұнайГаз” АҚ бойынша 2004 –
№
Негізгі көрсеткіштер Өлшем бірлігі 2004
жыл 2005
жыл Ауытқулар
+,- (%)
1 Мұнай көлемі мың тонна 1472 2600 928
2 Өнімінің өткізуден түскен табыс млн тг 32203017
3 Жалпы табыс млн тг 19735961 24163660 4427699
4 Тауар өнімінің өзіндік құны млн тг
12467056
14729705
2262649
118
5 Еңбекақы қоры
млн тг
694823
785144
90321
113
6 Персоналдың орташа тізімі адам 836 853 17
7 1 теңгеге кеткен шығын тиын 0,77 0,70
8 Кезең шығындары млн тг 10582653 12519380 1936727
9 Негізгі қызмет түрінен түсетін табыс млн тг
10 Салыққа дейінгі табыс млн тг 8831707 12099111
11 Таза табыс млн тг 6475060 8807174 2332114
12 Өнім рентебельділігі % 28,1 32,3 4,2 -
13 Өндіріс рентабельділігі % 10,5 13,3 2,8 -
14 Сату рентабельділігі % 20,1 22,6 2,5 -
15 Қор қайтарымдылығы млн тг 0,53 0,6 0,07
16 Қор сиымдылығы млн тг 1,9 1,7 -0,2
17 Қормен қарулану млн тг 72154 76049 3895
18 Негізгі құралдардың жылдық орт құны млн тг
91503 100,1
19 Айналым құралдарының
жылдық орт құны млн тг 1494689 1596522 101833
20 1 жұм орт е/ақысы мың тг 70540
Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дың деректері бойынша есептелінген
6 – шы кестеде көріп отырғанымыздай өндірілген мұнай
Сонымен қатар, өткізуден түскен табыс, бұл жерде
Кәсіпорынның жалпы табысын келесі формуламен есептелінеді:
2004 жылы өнімнің өзіндік құны 21467056 тенге құрады.Екі
Келесі көрсеткішті талдасақ, 2004 жылы Еңбек ақы қоры
Пайда арасындағы тікелей байланыстың бар екенін көрсететін көсеткіш
1 тенге шығын = өзіндік құн+кезең шығыны/өткізуден түскен
2004 жылы 1 теңгеге кеткен шығын 0,77 теңгені
Кезең шығындары. Бұл көрсеткішке жалпы шығындар, өткізуге кеткен
Негізгі қызмет түрінен түсетін табыс 2004 жылы 9153308
Негізгі қызметтен түскен табыс = жалпы табыс -
Таза табыс 2004 жылы 6475060 млн тенгені құрады,
Өнім рентабельділігін анықтау үшін келесі формула қолданылады:
Өнім рентабелділігі =Таза табыс / Толық өзіндік құн
Бұл жердегі толық өзіндік құнды келесідей табамыз:
Толық өзіндік құн = өзіндік құн + кезең
Кәсіпорынның өндірістік қызметін есептеуде ең негізгі көрсеткіштердің бірі
Өндіріс рентабельділігі = Таза табыс / ОС+ОПС *100%
Кәсіпорынның келесі көрсеткішін, яғни сату рентабельділігін келесідей
Қор қайтарымдылығы. Бұл көрсеткіш халық шаруашылығында, өндірісте көп
Қор қайтарым =өнімді өткізуден түскен табыс/негізгі құрал (орт).
Қор қайтарымдылық көрсеткішіне кері көрсеткіш бұл - қор
Қор сиымд =негізгі қордың (орт)/ өнімді өткізуден түскен
Қормен қарулану, 2004 жылы бұл көрсеткіш 72153 мың
Қормен қарулану = негізгі қордың (орт)/жұмыс істейтін дер
Қорыта айтқанда жалпы соңғы жылы кәсіпорынның экономикалық жағдайы
Қаржылық бөлім қаржылық қызметті басқарып, жұмысшыларды, акционерлерді
экономика бөлімінің басшысы
Ішкі бақылау Қаржылық – бақылаушы Персоналмен жұмыс істеу
7 сурет – “ҚұлсарыМұнайГаз” компаниясының қаржы бөлімінің құрылысы
Бас менеджер қаржылық қызметті бақылайды.
Қаржылық – бақылаушы келесі топтардың жұмыстарына жаупты: пландық
Салық бөлімі салық заңдарына сәйкес салыққа қатынасты барлық
Ішкі бақылау бөлімі ішкі бақылауды жүргізуге, ішкі және
Персоналмен жұмыс істеу бөлімі – банк операцияларын жүргізу,
Компанияның қаржылық ресурстары – компанияның пайдалануында бар қаржыны
Келесі кестеде компанияның жалпы төлем қабілеттілігін, қаржылық коэффициенті
7 кесте – Кәсіпорынның қаржылық жағдайының сипаттамасы
Көрсеткіштер
Формула 2004
жыл 2005
жыл
Төлем қабілеттілік
коэффициенті Тқ = Ағымдағы активтер/ қысқа
Айналым коэффициенті Аk=өтк өнімнен түс табыс/ меншік капитал
Айналыс коэффициенті Ак=өтк өнімнен түскенс табыс/ағымд активтер
2,46
өндіріс рентабельділігі Өр = Таза табыс / ОС+ОПС
Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дің деректері бойынша
Жалпы компанияның төлем қабілеттілігі 2004 жылға қарағанда біршама
Келесі кестеде 2005 жылғы компанияның материялдық базасын нығайту
8 кесте – “ҚұлсарыМұнайГаз” 2004 – 2005
Капитал салымның бағыты 2004 г 2005 г Ауытқу
1 2 3 4
Құрылыс: 738 1821 246
А) Өндірістік 642 1621 252,4
Б) Өндірістік емес 96 199 207
Құрал – жабдық тарды сатып алу 1363
Бұрғылау 1009 2078 206
Басқалар 63 244 387
Барлығы 3174 6153 194
Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дің деректері бойынша
Осы мәлеметтерге қарасақ, компания 2004 жылы 2005 жылға
Оның бірден бір-себебі бұл – құрылыс және негізгі
Келесі 9 – шы кестеде кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына
9 кесте – Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын
№ Көрсеткіштер 2004 жыл 2005 жыл
+/- %
1. Авансталынған капитал, с.і. 79283220 90610110 11326890
1.1 Меншік капиталы 61539675 71962002 14981769 117
1.2 Қарыздық капитал. 17743545 18648108 904563 105
2. Тәуелсіздік коэфициенті 0,77 0,79 0,02 103
3. Тәуелділік коэфициенті 0,22 0,21 -0,01 95
4. Қаржыландыру коэфициенті 3,47 3,86 0,39 111
5. Қарыз және меншік капиталының арақатынасы 0,29 0,26
Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дың мәләметтері бойынша есептелген
9 – шы кестені талдайтын болсақ, мұндағы тәуелсіздік
Тәуелділік коэфициенті қарыз қаражаттарының жиынтық
Қарыз және меншік капиталының
10 кесте – «ҚұлсарыМұнайГаз» АҚ-ның табыстылығын
№ Көрсеткіштер 2004 жыл 2005 жыл
+/- %
1. А.Абсолютті көрсеткіштер:
Өнімді өткізуден түскен табыс
2. Жалпы табыс 19735961 24163660 4427699 122
3. Негізгі қызметтен түскен табыс
4. Салық салынғаннан кейінгі қалыпты
5. Таза табыс 6475060 8807174 2332114 136
1. Б.Салыстырмалы көрсеткіштер
Кәсіпорын активтерінің табыстылығы 8,07 9,8 1,73 121
2. Ұзақ мерзімді активтердің табыстылығы 9,65 12,9 3,25
3. Ағымдық активтердің табыстылығы 49,5 41,1 -8,4 83
10 кестенің жалғасы
4. Сату көлемінің табыстылығы 20,1 22,6 2,5 112
5. Негізгі қызметтің табыстылығы 39,7 42,7 3 107
6. Меншікті капитал табыстылығы 8,99 14,3 5,31 159
Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дың деректері бойынша есептелінген
Бұл кестеден біз, ағымдық активтерді қоспағанда жалпы кәсіпорынның
11 кесте –Кәсіпорын активтерінің өтімділігі
№ Көрсеткіш 2004 жыл 2005 жыл
+/- %
1. Ағымдағы өтімділік коэфициенті 1,02 1,39
2. ТМҚ-дың ағымдық активтердегі үлесі
3. ТМҚ-дың өтелу коэфициеті 13,8 8,29
4. Меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз
Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дың деректері бойынша есептелінген
11 – ші кестені талдай отырып келесі қорытындыға
Меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз
12 кесте – Кәсіпорынның мүліктік жағдайын
№ Көрсеткіштер 2004 жыл 2005 жыл
+/- %
1. Өндірістік мақсаттағы мүлік коэфициенті
2. Активтер қозғалысының коэфициенті 0,16 0,24
3. Мобильді және иммобильді қаражаттар
4. Негізгі құралдардың нақты құнының
5. Негізгі құралдардың актив бөлігінің
6. Негізігі құралдардың тозу коэфициенті
7. Негізгі құралдардың жарамдылық коэфициенті
Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дың деректері бойынша есептелінген
12 – ші кестені талдайтын болсақ,
Келесі көрсеткіш бойынша кәсіпорын активінің
Келесі көрсеткіш бойынша, яғни кәсіпорын мүліктерінің
Негізгі құралдардың жалпы құнындағы оның
Келесі көрсеткіш – бұл осы негізгі
2.3 “ҚұлсарыМұнайГаз” басқармасының маркетинг қызметін ұйымдастыру
Қазіргі кездегі өндіріс дамуында маркетинг, тек қана нарықтық
- нарық туралы нақтылы және сенімді ақпараттармен, қажеттілік
- тұтынушы проблемасын шешетін, сұранысты қанағаттандыратын, бәсекелестер тауарынан
- өндіріс сферасына максималды мүмкін болатын бақылау жасауды
8 сурет – «ҚұлсарыМұнайГаз» басқармасының маркетингті басқару
Маркетинг бойынша басшы компанияның маркетингтік қызметін басқарады, яғни
Маркетингтік қызметті ұйымдастыру және бақылау тобы ағымдағы және
Марктингт зерттеу тобы жоғарыдан, яғни басқа еншілес компаниялардан
Баға саясаты және экономикалық талдау тобы компанияның экономикалық
Мұнайды өткізу тобы мұнай келісім – шарттарын құрып,
Мұнай тасымалдау тобы мұнайды ішкі нарыққа өткізу. Мұнайды
Өнім ассортиментін басқару тобы мұнайды жер қойнауынан алу
“ҚұлсарыМұнайГаз” АҚ – ның тағы бір қызметі –
Әлемдік бағамен неғұрлым көп мұнайды сату, өткізу.
Максималды таза табысты және өндірісте қауіпсіздікті қамтамасыз ету.
АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз” персоналын рационалды қолдану және персоналды дайындау
Сатудың және өндіріс көлемінің тым өсуіне дайын болу.
Транспорттық шығындарды максималды азайту және мұнайды сатып алушыларға
Маркетинг бөліміне өнімді өткізу кезінде басты рөлді атқаратын
Компанияның мұнайды өткізуге байланысты негізгі бағыттары:
Мұнай және газ өнімдерін өңдеуді бөлшек және көтерме
Мұнайдың экспортқа шығуын қамтамасыз ету;
Транспорттық – экспедициялық, жүк бағыттау қызметтерін жүргізу
АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз” шет елге шикі мұнайдың негізгі транспорттық
Компания Қазақстанда монополист және Қазақстанда өндірілетін мұнайдың
“КазТрансОйл” компаниясының міндеттері:
Ішкі нарықты мұнаймен қамтамасыз ету мақсатында ішкі мұнай
Магистральдық мұнай құбырларының экологиялық қауіпсіздігін және эксплуатациялық сенімділігін
Алдағы уақытта қысқа мерзімдік жобаларды орындау арқылы қазақстандық
Қаржылық жағдайдың тұрақтандыру.
Төмендегі кестеде 2004 және 2005 жылғы шығарылған мұнай
13 кесте – 2005 жылғы НГДУ “ҚұлсарыМұнайГаз” бойынша
Көрсеткіштер Бірлігі 2004 ж %
жоспар нақты
жоспар нақты
Мұнай өндіру Мың тн 1460 1472 101,8 2550
Пластқа су айдау Мың м3 5460 5460 100
Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дің деректері бойынша
2005 жылы НГДУ “ҚұлсарыМұнайГаз” бойынша 2600 мың тонна
Келесі 14 кестеде 2005 жылы “ҚұлсарыМұнайГаз” бойынша мұнайды
14 кесте – 2005 жылы “ҚұлсарыМұнайГаз” бойынша мұнайды
№
Аталуы
2005 жылы
жоспар Нақты ауытқу
1 Экспорт 1661,2 1680,3 19
1.1. Алыс шетел 1 101,40 1 424,60 323
Атырау - Самара 626,4 954,3 328
КТК 475 470,3 -5
КТК толтыру 20 46,8 27
1.2. Жақын шетел 559,8 255,7 -304
2 Ішкі нарық 889,8 909,8 20
2.1. АНЗП 750 790,5 41
2.2. Басқалар 14,9 8,1 -7
2.3. Роялти 124,9 11,2 -14
Барлығы 2551 2590,1 39
Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дың деректері бойынша
“ҚұлсарыМұнайГаз” АҚ-ның негізгі мұнай құбырларының бағыттары: Өзен –
Батыс;
Шығыс;
Есептеу орталығы;
Ғылыми – техникалық орталық.
Қазақстандық мұнайдың негізгі бөлігі Ресей бағытымен экспортталады: Атырау
Ал Газ тасымалдау АҚ “КазТрансГаз” компаниясы арқылы жүргізіледі.
Табиғи газды халықаралық тасымалдау;
Табиғи газды экспорттау және импорттау;
Табиғи газды өндіруге байланысты жобалар құру;
Газды ішкі нарыққа тасымалдау;
Халықты газбен қамтамасыз ету;
Табиғи газды сатып алу, сату және сақтау;
Экология;
Электро және жылу энергиясын өндіру.
Газды халықаралық тасымалдау келесі магистральдармен өтеді: “Оренбург –
2004 жылы жалпы тасымалданған газ көлемі – 121,6
Сатып алушылармен келісім сөздер жүргізу. Жалпы компанияның
Компания қызметінің негізгі стратегиялық мақсаты – ұлттық мұнайгаз
Компанияның құнын жоғарылату арқылы акционердің экономикалық пайдасын максималдау;
Мемлекеттің стратегиялық пайдасын қамтамасыз ету;
Жоғарғы тиімділігі бар мұнайгаз компаниясын құру.
2005 жылы “ҚұлсарыМұнайГаз” келесідей стратегиялық мақсаттары қабылданды:
Қауіпсіз жұмыс істеу;
“ ҚұлсарыМұнайГаз” қызметін жоспарлау процесін басқару;
Жұмыстың ең жақсы көрсеткіштеріне ұмтылу;
Сыртқы ұйымдармен байланысты әрқашан жетілдіріп отыру;
Бөлім қызметкерлерінің профессионалды деңгейін көтеріп отыру;
Еңбекті және қоршаған ортаны қорғауда жоғарғы көрсеткіштерге ұмтылу;
Компания беделдігін арттыру;
өндірістік – экономикалық көрсеткіштің жоғарғы деңгейіне қол жеткізу.
Жалпы компанияның 2005 – 2008 жылдарға жасалған стратегиялық
Стратегиялық басқару жүйесін;
Жедел басқару жүйесін;
Персоналды дамыту және ынталандыру жүйесін;
Негізгі бизнес – процесстерді автоматизациялау.
Сонымен қатар, өндірістік тұтынушыны қанағаттандыру мақсатында келесі жағдайларды
Сапа – өндірістік процеске және қолданылатын технологияларға жарамды
Жеткізу сенімділігі – нақты ұйымдастырылған өткізу жүйесі;
Баға және төлеу шарттары.
Бірақ осының бәріне қол жеткізу үшін екі құрамдас
Келесі 15-ші кестеде «ҚұлсарыМұнайГаз»-дың күшті, әлсіз, мүмкіншілік- тері
15 кесте – «ҚұлсарыМұнайГаз»-дың SWOT талдау
Күшті жақтар Әлсіз жақтары
Қазақстан Республикасының ұлттық компаниясы;
Қазақстанның ең ірі компаниясының
15 – ші кестенің жалғасы Мобилизация және демобилизацияға
Мамандарды оқытудың
еншілес компаниясы;
Шикізат молдығы;
Мұнай сапасы;
Экспорттық жағдайдың өзгеруіне тез әсер ету мүмкіндігі. жеткіліксіздігі;
Эксплуатациялық шығындардың көбеюі;
Технологиялардың ескіруі.
Мұнай өзінің құрамына байланысты қосымша тазалауды қажет етеді.
Мүмкіншіліктер Қауіпті жағы
Өндірістік процестерді және ұйымдастырушылық құрылымды жетілдіру;
Қауіпсіздікті жоғарылату (өндіріс орындарында);
Эксплуатациялық шығындарды төмендету;
Жаңа технологияларды енгізу;
Басқа да мұнай өнімдерін сату арқылы пайданы көбейту.
Материалға және қызметке бағаның өсуі;
Мұнай құбырының істен шығуы.
SWOT – талдау стратегиялық маркетингтің және компанияның стратегиялық
SWOT – талдау матрицасы компанияның маркетингті басқаруға байланысты
1.Саяси – құқықтық орта;
2. Экономикалық орта;
3. Технологиялық және табиғи орта.
4. Демографиялық;
5. Әлеуметтік – мәдени орта. Барлық қауіптер ерекше
«ҚұлсарыМұнайГаз» географиялық жағдайлары өте қолайсыз болып келеді, өйткені
Нарық экономикасы жағдайында өндірістік кәсіпорындардың маркетинг қызметін басқаруды
3.1 Мұнай саласында маркетингті басқарудың шетелдік тәжірибесін
Қазақстан экономикасының мұнайгаз саласындағы марктингті қолданудың ерекшеліктері мен
Қазіргі кездегі әлемдік мұнай нарығындағы импорт және экспортты
16 кесте – Әлемнің негізгі мұнай нарықтарының сипаттамасы
Әлемнің мұнай нарығы Импорт (-), Экспорт (+) млн.
1995 2000 2005 2010
Солт – Батыс еуропа -174 -167 -210 -280
Орталық және Шығыс Еуропа -53 -63 -74 -80
Средиземноморье -247 -214 -234 -234
Азия – Тынық мұхиты -420 -582 -748 -911
Парсы бұғазы +660 +720 +872 +1053
Атлантикалық бассейн -363 -341 -368 -431
Ескерту – Статистика мәліметтері бойынша құрылған
16-шы кестеде байқап отырғанымыздай мұнайға бай, тек қана
Жалпы шетелдік мұнай саласындағы маркетингті басқару мен ұйымдастыру
Енді Малайзия тәжірибесіне келсек, PETRONAS негізгі қызметі –
Жаңа өнім шығару;
Материалдар және коррозия;
Табиғатты пайдалануды реттеу;
Ғылыми қызметтер;
Цифрлік ақпарат қызметтері.
“Statoil” – Норвегия, 18 платформасымен қамтылған және 17
Мұнай және газ кен орындарының тиімді және қауіпсіз
Барлау аумақтарына кіруді қамтамасыз ету;
Тиімді мұнайгаз кен орындарына кіруді қамтамасыз ету;
Жаңа құрылыстарды салу және инжиниринг;
Компанияның газды тасымалдау бөлімі Еуропаға газды өңдеу, тасымалдау
Жапония елінде қазіргі кездегі маркетинг 50 жылдарда пайда
Өндірістер мен үкімет арасындағы қарым – қатынас;
Өндірістік атмосфера;
Әлемдік нарыққа арналған өнім.
Жапония үкіметі 40–50 жылдардан бастап экономиканың көптеген
Жапониядағы маркетинг жүйесі тұтынушы сұранысына байланысты жоғары
маркетинг бөлімінің басқаруымен компанияда өз меншігінде болатын бірнеше
өткізуге арналған бөлек компания құру;
бөлшек және көтерме сауданың нүктелерін құру.
өткізу бөлімі – негізінен өнімді сату және онымен
Өткізуді жопарлау бөлімі – оның негізгі қызметі маркетинг
ҚХР экономикасын басқаруды жақсартудың негізгі шарты болып, кәсіпорынның
Орталықтандырылған жоспарлы экономика негізінде құрылған, яғни ескірген маркетинг
Бұл концепция тұтынушының қажеттіліктерін қанағаттандырмайды, бірақ өткізуді жарнама
Қазіргі кездегі маретингке сәйкес келеді. Ол ортаға тұтынушыны
Қорытындылай келсек, нарықтық экономикасына өту барысында ірі және
Қытай маркетингіне келетін болсақ, жалпы Қытайда өткізу арналары
17 кесте – Қытайдағы маркетингтің дамуын тежеп отырған
Негізгі проблемалар % респонденттердің жауабы бойынша
Құралар жетіспеушілігі 48,6
Мамандардың жоқтығы 42,9
Маркетинг туралы білімнің жоқтығы 40,0
Шарушылықтың дәстүрлік формасы, өзгерту өте қиын 23,9
Маркетинг бөлімі жұмысын коор- динациялаудағы проблемалар 8,6
Басқалар 14,3
Жауаптарды қорытындылай келе көптеген кәсіпорындар маркетингтің енуіне құралдардың
Компанияның негізгі артықшылықтары төмендегідей:
Компания географиялық және өндірістік қатынаста интеграцияланған болып келеді;
Ішкі нарықтың болуы және оның жан-жақты дамуы;
Сыртқы өткізу нарығының тұрақты болуы;
Ұлттық кадрлардан тұратын, адамдық әлеуетінің болуы;
Мұнайды экспорттау үшін (мұнай құбыры, порт – танкер)
Бірақ, әлемде жетекші орынға ие болса да компания
Материалдық базаның ескіруі (капитал салымдарының жетіспеушілігінен және соғыс
Мұнай өндірісінің министрлігі мен компания арасындағы келіспеушілік.
АҚШ “Эксон” корпорациясы – мұнай және газ саласының
90–жылдардың басында әлемдік экономикада интеграциялану қарқынды дами бастады.
Мұнай және мұнай өнімдеріне конъюнктура өзгерістерінің әсерін төмендету
Әлемдік тәжірибені зерттей отырып Касспий теңізіндегі көмірсутек
Бірінші – теңіз мұнай өндірудің бастапқы деңгейі, консорциумның
Екінші – мұнай және газ тазалау және өндеу
Үшінші – кешенді мұнайхимия индустриясын құру, тек қана
Осы үш деңгей Касспий өңірі аймағындағы әлеуметтік инфрақұрылымды
Сонымен нарық экономикасының әлемдік тәжирибесі мұнайгаз саласында
3.2 АҚ “ҚұлсарыМұнайГаз” басқармасының маркетингтік стратегиясын жетілдіру
Қазақстан Республикасының алдында тұрған көптенген мақсаттарының арасында
«ҚұлсарыМұнайГаз» басқармасының маркетингтік қызметін жетілдіру бағыттарына көшпей тұрып
Қазіргі кезде Қазақстанда бәсекелестердің ақпараттары көп жағдайда коммерциялық
Маркетинг зерттеулерге байланысты проблемалардың туындауы: мысалы шетелдерде зерттеулерді
Шетелдерде тұтынушылар мен сатып алушылар арасында сұрақ-жауап анкеталар
Ақпарат – қазіргі заманғы ең қымбат өнім. Кейбір
Қазақстан мұнай шикізат қорының байлылығына қарамастан ішкі нарықта
Мұнайгаз экономиканың негізгі стратегиялық саласы ретінде мемлекеттің ұзақ
Қазақстан Республикасының мұнай компанияларының ерекшелігін, дамуын, қазіргі жағдайын,
Трансферттік бағаны қатал бақылауға алып мұнай өндіру көлемін
Экспорт, мұнай өңдеу зауыттарының және ішкі нарықтың қажеттіліктерін
Өзінің өңдеу қуатын көбейту;
Шикізат өнімдерін тиімді пайдалану;
Экологиялық бақылауды күшейту және мұнай компанияларының қызметіне байланысты
Мемлекеттің стратегиялық қызығушылығын ескере отырып өзіндік магистралін құру
Каспий өңірі көмірсутегін өндірудің өсуіне, магистральдық, оның ішінде
Каспийде көмірсутегінің өндірудің дамуы мұнай-химия индустриясы үшін отандық
Алдағы он бес жылда Қазақстан мұнайын өндіруді дамытуға
«ҚұлсарыМұнайГаз» басқармасының маркетингті басқару қызметінің негізгі проблемалары, яғни
Мұнайды тасымалдау кезіндегі қосымша шығынның жоғарылауы (мұнайдың төгілуі);
Маркетинг қызметін басқарудағы біртұтас келісушіліктің жоқтығы;
Маркетинг бөлімінің кей кездері басқа да бөлімдердің қызметін
Мұнай-газ саласында білімді мамандардың жетіспеушілігі.
«ҚұлсарыМұнайГаз» басқармасының маркетингтік қызметін жетілдіру үшін негізгі
1. Өнімділік. Өнімділік принципі – бұл әлемдік баға
2. Сапа. Мұнайды құю кезінде жоғалту деңгейін
3. Еңбек жағдайының өнімділігі. Басқарудың ғылыми әдістерін енгізу
4. Өндірістерде кең өріс алған тік маркетингтік жүйе
5. Біртұтас маркетингті қалыптастыру, тұтастай маркетинг бөлімінің рөлін
6. Кадрлық қамсыздандыру. Зерттеу бөлімінің мамандары тек
7. Тұтынушылармен қарым қатынаста маркетинг рөлінің күшею қажеттілігі.
Өнімдердің бәсеке қабілеттілігін жоғарылату үшін маркетинг
1. Нарықты, әлуетті потенциялды сатып алушыны, оның
2. Бәсекелестерді зерттеу;
3. Тиімді дәрежедегі баға бойынша, өнімді сату үшін
4. Нақты өндіріс кезеңінде бағаның және өзіндік құнның
Жоғарыда айтылған шараларды орындау барысында ғана кәсіпорын белгілі
Қорытынды
Нарықтық қатынастардың дамуына орай, экономикалық субъектілердің қызметін басқарудың
Қазақстан Республикасындағы кейбір мекемелердің маркетинг ерекшеліктері қазіргі заманға
1. Қаржы немесе ресурстардың жеткіліксіздігі, инвестициялық белсенділіктің әлсіздігі;
2. Бюджеттің әлеуметік тұрғыдан алғандағы қатаң жобасы, жұмыссыздықтың
3. Импорттық өсу жағдайында ұлттық тауардың бәсекелік қабілетінің
4. Салық жүйесінің жетілмегендігі атап көрсетіледі.
Шетелдік деректерге сүйенсек, олар нақты бір фирмаға жан-жақты
Қазіргі кездегі қазақстандық компаниялар маркетингілік қызметін дәрежелі түрде
Маркетингтік мақсаттар және стратегиялық бағдарламасы осымен қатар ескірумен
Мұнай өнімдердің маркетингтік қызметтерінің негізгі – маркетингтік саясаттың
Маркетинг қызметін басқару басқа да басқару қызметі сияқты
Маркетингтік талдау және аудит;
Стратегиялық және ағымдағы жоспарлау;
Маркетинг қызметін басқаруды ұйымдастыру.
Маркетингтік талдау және аудит – компанияның ішкі және
Кәсіпорын қызметін жан – жақты талдау барысында алынған
Жоспарлау процесі және қажетті ресурстарды аяқтағаннан соң компанияда
Маркетинг шараларын өткізгеннен кейінгі қорытындылар маркетингілік бақылаушымен жинақталады
Бұл дипломдық жұмыста кәсіпорындағы маркетинг қызметні басқару және
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
«Қазақстан Республикасының 2003 – 2015 жылдарға арналған
Назарбаев Н.А. «Қазақстан-2030» Елбасының
“Бәсеке және монопольдік қызметті шектеу туралы” Заң// Егемен
«Қазахстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында». Қазахстанның
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсылтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы
«Закон о нефти» - 2003, ст. 5.6 –
«Таможенный кодекс РК» - 2003, 5 апрель;
Котлер Ф. «Маркетинг негіздері» – Прогресс, Мәскеу,
Котлер Ф. «Маркетинг менеджмент - Питер, 2000ж
Афанасьев М. “Маркетинг: стратегия и практика фирмы”
Финстатинформ, 2000 г.
Божук С. Г «Маркетинговые исследования» - Питер, 2003;
Мэскон «Менеджмент» - Экономикс, 2002;
Ильющенко Е. В «Маркетинг на предприятии» - Минск,
Малхотра Н «Маркетинговые исследования и эффективный анализ» -
Данько «Управление маркетингом» - Минск – 2000;
Диксон П. «Управление маркетингом» Москва, 2000;
Бун Л. Куртц. Д «Современный маркетинг» - Юнити
Есимжанава С.Р. “Маркетинг в Казахстане”-Экономика, Алматы, 2003 ж.
Есімжанова С.Р. “Маркетинг негіздері” – Экономика, Алматы, 2003
Савицкая «Анализ хозяйственной деятельности», Москва 2003
Ковалев В.В.”Финансовый анализ” – Финансы и статистика, Москва,2000
Алтынбаев Б.А «Основы маркетинга» - Экономика,
Алтынбаев Б.А « Организация службы маркетинга» - Экономика,
Ассэль Г. «Маркетинг: принципы и стратегии: Учебник для
Ман И. «Маркетинг на 100 %» -
Юлдашева О.У «Промышленный маркетинг» - Экономикс, 2002г;
Зайцев Н. Л «Экономика промышленного предприятия» -
Тоқсанбай Р. К «Русско – казахский словарь»
Пасс А. « Экономический словарь» - Санкт –
Қазақстан – 2004, 26 ақпан;
Нефть и газ – 2005, 2;
Нефть и газ – 2004, 5;
Нефть и газ - 2005, 3
Нефть и Газ – 2005, 5
Егемен Қазақстан – 2005, 7 қазан;
Транзитная экономика - 2002, 2;
Транзитная экономика – 2004, 6;
Промышленность Қазахстана - 2005, 6
КазЭУ хабаршысы – 2004, 4;
КазЭУ хабаршысы – 2005, 6;
Маркетинг – 2004, 1;
Маркетинг товаров и услуг – 2003, 8;
Экономика и статистика №5, Алматы, 2000 г.
Қаржы –Қаражат №3 – 4, Алматы, 2003 ж.
Өмір №4, Алматы, 2005 ж
Егемен Қазақстан – 11 мамыр, 2001 ж.
Саясат – 2002, 1
Заң газеті – 7 сәуір, 2001 ж.
Алматы ақшамы – 3 маусым, 2003 ж.
Астана ақшамы – 1 қараша, 2003 ж.
Мир качечтва - 2005, сентябрь;
Маркетинг в России и за рубежом -
Маркетинг в России и за рубежом -
Маркетинг - №2, - Москва 2003 г.
Маркетинг товаров и услуг - № 5,
Маркетинг товаров и услуг - № 2,
6
Жабдықтаушы
Компания
Бәсекелес
тер
Маркетингтік звенолар (3 жақ)
Тұтынушы нарығы
Қолдану аумағы
Түрлері
Жіктелу белгісі
макродеңгей
макромаркетинг
Пайдалану деңгейі
микромаркетинг
Фирма, компания
Ұйымдар мен мекемелелер арасындағы қызмет
Өнеркәсіптік
Тұтынушылар
Тұтынушылық
Негізгі тұтынушы арасындағы қызмет
Қызмет көрсету
Қызмет көрсетудегі іс әрекет
Коммерц емес
Әлеуметтік сала
Стратегиялық
Талдаушылар аумағы
Қызмет көрсету сипаты бойынша
Жедел
Маркетинг жедел қызметі
Ұлттық
Ел ішінде
Жүзеге асыру сипаты бойынша
Халықаралық
Шетел нарықтары
Глобальды
Әлемдік нарық
Орындар
Әрекет ету объектісі
Территоррия,аймақ
Тұлғалық
Тұлғаны насихаттау
Идеялар
Идеяны насихаттау
Конверсиондық
Кері сұраныс
Сұраныстың болмауы
Ынталандырушы
Дамытушы
Жасырын сұраныс
Сұраныс жағдайына байланысты
Құбылмалы сұр-с
Синхромаркетин
Төмендеуші сұр-с
Ремаркетинг
Шамадан тыс сұр-с
Қарсы әрекет етуші
Сұр-с ирроционалды
Толық сұраныс
Демаркетинг
Телефон,интернет
Қолдаушы
Тұтынушылармен қатынас көзіне байланысты
Өткізуді ұйымдастыруға арналған байланыстар
Тікелей
Желілік
өнімді дайындау
Өнімді шығару
Маркетинг
Сатып алушыны, оның қажетін белгілеу
Фирманың қаржы экономикалық жағдайын қамтамасыз ету
Өндірісті қамтамасыз ету
Жағдайлық талдау
Маркетингтік синтез
Маркетингтік бақылау
Тактикалық жоспарлау
Стратегиялық жоспарлау
Кәсіпорынның мақсаттары
БАСҚАРУ ПРОЦЕСІ
өнім (қызмет)
Табыс
Нарық бөлігі
Қызметкер лерді қанағат тандыру
Әлеуметтік жауапкершілік
Материалдар
Капитал
Еңбек ресурстары
Ақпарат
Басқру обьектісі
Маркетинг
Зерттеу
өндіріс
қаржы
персонал
Ішкі және сыртқы факторлар әсері
Маркетинг бөлімінің директоры
Жарнама және Public Relation бөлімі
Маркетингтік зерттеу бөлімі
Ақпаратты талдау бөлімі
Маркетинг басшысы
Маркетингті жоспарлау және бағалау
Маркетингтік зерттеу
Эк. талдау және баға саясатын қалыптастыру
Мұнайды өткізу
Өнім ассортиментін басқару
Мұнай тасымалдау (ішкі нарық)