Қазақастан Республикасы прокуратура органдары қызметінің басты бағыттары
КІРІСПЕ....................................................................................................................3
І. ҚР ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ...........................7
1.1 ҚР-сы прокуратура органдарының даму тарихы мен қалыптасуы..............7
1.2 ҚР-сы прокуратура органдарының қазіргі таңдағы жағдайы.....................12
ІІ. ҚР-сы ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ БАСТЫ БАҒЫТТА-РЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН
2.1 Прокуратура қадағалаудың түсінігі, пәні, маңызы......................................24
2.2 Прокурорлық қадағалаудың актілері, олардың түсінігі мен түрлері.........38
2.3 Прокуратура органдарының қызметін жетілдіру мәселелері.....................56
2.4 Сотта мемлекет мүддесін білдірудің тіртіптері мен ерекшеліктері...........61
2.5 Прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық қудалау жөніндегі
бар Заңының түсінігі, маңызы мен түрлері...................................................64
2.6 Прокуратура органдарының құқықтық статистиканы қалыптасудағы
қызметі мен рөлі.............................................................................................74
ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................78
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........................................................81
Кіріспе
Қазақстан Республикасының 30 тамыз 1995 жылы қабылданған Конституциясында: “Қазақстан
Прокурорлық қадағалау құқық қорғау органдарының ішіндегі адамның құқықтары мен
Прокурорлық қадағалауды және басқа да прокурорлық қызметті тиімді жүзеге
Қазақстан Республикасының 21 желтоқсан 1991 жылы қабылданған “Қазақстан Республикасының
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасы құқықтық мемлекет қалыптастыруда. Құқықтық мемлекеттің
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып Қазақстан Республикасының мемлекет қалыптастырудағы тұрақтылығын
Зерттеудің алға қойған мақсатын жүзеге асыру үшін келесі міндеттерді
- Қазақстан Республикасы прокуратура қызметінің басты бағыттарын, олардың мәнін,
- прокуратура қызметінің мемлекеттік орнын қарастырып, талдау және құқықтық
Зерттеу нысаны: Қазақстан Республикасының тұрақтылығын қамтамасыз етудегі прокуратура
Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі- Жоғарыда көрсетілген міндеттерді орындау барысында
Зерттеудің нормативтік базасын мыналар құрайды: “Қазақстан республикасының Прокуратурасы туралы”
Дипломдық жұмыстың ғылыми-зерттеу жоспарларымен байланысы. Дипломдық жұмыс «Басқару институтының»
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диплом жұмысы кіріспеден, екі
Жұмыстың кіріспе бөлімінде зерттеу тақырыбының теориялық және практикалық өзектілігі,
Бірінші бөлімінде Қазақстан Республикасы Прокуратура органдарының дамуы мен
Екінші бөлімінде Қазақстан Республикасы Прокуратура органдары қызметінің басты
Мен бұл бітіру жұмысында «Қазақстан Республикасы прокуратура органдары қызметінің
Ресей ғалымдарының ішінде Басковтың “Курс прокурорского надзора” және Чувелевтың
Бұнымен қатар Виногуров Ю.Е., Гаврилов В.В., Рябцев В.П., Бляхманов
Бұл тақырып бойынша қазақ тiлiнде шыққан прокуратура жүйесі бойынша
І. ҚР ПРОКУРАТУРА ОРГАНДАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының даму тарихы мен қалыптасуы
Прокуратура қалыптасу мен дамудың ұзақ жолдарынан өтті. Оның тарихын
Қазақстан прокуратурасының алғашқы қалыптасуы мен дамуы 1922 жылдың 13
Прокуратураның дамуының екінші кезеңінде яғни, 1933 жылы оның өкілеттігі
1936 жылы 5 желтоқсанда КСРО өзінің жаңа Конституциясын қабылдады,
Осы сәттен прокуратураның дамуы мен нығаюдың үшінші кезеңі басталды,
Сол жылдың 11-ші қарашасында Әділет халық комиссары және прокуратураны
Сол кезеңде прокуратураға мемлекеттік мекемелердің, қоғамдық және жеке меншік
Алайда прокуратураның тарихында қалыптасқан күрделі жағдайларға байланысты өзінің құқық
Ұлы Отан соғысы жылдарында прокурорлық-тергеу кадрлары Отанды қорғау ісінде
Соғыс аяқталған соң прокуратураның қызметкерлері ауыл шаруашы-лығын қалпына келтіру
Қазақстан мемлекеттіліктің дамуымен қатар республикалық органдар жүйесінде прокуратураның рөлі
Мемлекет дамуының барлық кезеңдерінде прокуратураның рөлі сөзсіз өсе түсті
Алайда, Қазақстан тәуелсіздігін алғанға дейін, прокуратура да басқа құқық
1991 жылғы тамыз оқиғасында республикалық прокуратура органдары осындай сын
Елімізде болып жатқан тың үрдістер мен заң саласындағы жаңалықтар
Прокурорлық қадағалаудың одан әрі дамуы және прокуратура органдары жүйесін
1991 жылдың 6-шы желтоқсанында Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің «Қазақ
1992 жылғы 17 қаңтарда Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Қаулысымен
Осы заң прокуратураның құқық қорғау қызметін жақсартуда оң әсер
Одан әрі ол 1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдуммен
Сөйтіп прокуратура республикамыздың мемлекеттік билік органдары жүйесіне өзінің конституциялық
Елбасына ғана есеп беретін және Республика аумағында заңдардың, Қазақстан
Қазіргі кезде ол басқа мемлекеттік органдар қызметін алмастырмайды, әртүрлі
1.2 Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының қазіргі таңда-ғы жағдайы
Қазақстан Республикасы деп аталатын тәуелсіз зайырлы демократиялық мемлекеттің пайда
КСРО Бас прокуроры Қаз КСР прокурорын және облыс прокурорларын
Прокурорлық кадағалаудың практикасы мен іліміне 1992 жылы 17 қаңтарда
Прокуратура алдында республикадағы зандардың үстем тұруын, заңдылықты нығайту мен
Осы заң прокуратураның құқық қорғау қызметін жақсартуда жағымды рөл
Келесі кезең біздің заңымыздың өзгеруі барлық халықтық талдаумен, яғни
Ол Қазақстан Республикасын демократиялық зайырлы, біртұтас мемлекет, оның ең
Республикасының Бас прокуроры басқарды. Бас прокурор төменгі тұрған прокурорларды
Үрдісті дамып келе жатқан мемлекеттік құрылыстың процестері, демократия мен
Жаңа ҚР Конституциясына және онымен белгіленген мемлекеттік құрылымға сәйкес
Сондай-ақ, прокуратура сот тәрізді алдын-ала тергеу және анықтаудан бөлінді.
"Прокуратура туралы" ҚР заңында басымдылық бағыттары ретінде адам және
Прокуратураны жетілдірудің келесі кезеңі "Құқық қорғау жүйесін одан әрі
Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 2 шілдедегі алдағы өткен заңымен
Қылмыстық іс-жүргізу заңына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар, ерекше жағдайда
Бірақ, нарықтық экономика жолында елдің алға басуы, алдағы дамуы
Осы мақсаттарға жету, сондай-ақ "ҚР құқық қорғау қызметтерін жетілдіру
Заңның осы жобасы алдын-ала тергеуден, жан-жақты талдаудан өтті және
Қадағалау тәртібімен 3 айдан аспайтын мерзімде оған наразылық келтіруге
Осындай талқылау барысында, егер заңдардың сақталуына қадағалау, сондай-ақ олар
Қылмыстыі іс жүргізу кодексінің 466, Азаматтық Іс жүргізу кодексінің
Тоқтату үкімді, шешімді орындалуына келтірмеу немесе істерді қадағалау сатысында
Прокурорлар прокурорлық қадағалауды Іске асыру процесінде қатысушылары тиісті субъективтік
Заңда Бас прокурордың нормативтік құқықтық актілерінің міндеттілігі дұрыс көрсетілген.
ЖІҚ саласындағы заңдылықтарын жоғары қадағалау тиімділігін іске асыру мүдделерінде
Кәсіпкерлердің құқығын қорғау және заң бұзушылықтың кез келген фактілерін
Сондай-ақ, осы заңда прокурордың ерікті тәртібіндегі қаулылары мен ұсынымдарын
Өмір - бұл үнемі қозғалыс және, егер белгілі бір
ІІ ҚР-сы ПРОКУРАТУРА ОРГАНДЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ БАСТЫ БАҒЫТТАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН
2.1 Прокурорлық қадағалаудың түсінігі, міндеттері
Еліміздің Конституциясы адамды және оның өмірін, құқықтары мен бостандығын
Прокурорлық қадағалаудың теориясы және практикасы бірқатар ғылыми, тәжірибелік қызметте,
Прокурор – бұл прокуратура органында мерзімсіз немесе уақытша қызмет
Үлкен энциклопедиялық сөздікке сәйкес прокурор француз тіліндегі ргосіеиг деген,
ҚР Конституциясы және "Прокуратура туралы" ҚР Заңы прокуратураны мемлекеттік
ҚР Конституциясының 4-бөлімінің 3-бабына сәйкес республикадағы мемлекеттік билік біртұтас.
Прокуратураға қатысты ережелер ҚР Конституциясының "Соттар және сот төрелігі"
Прокуратура органдары биліктің үш тармағының әрқайсысымен функциональды байланысты болса
Осы айтылғандардан оқу курстарын игеруде маңызды қағидалы бірнеше ережелер
Біріншіден, прокурорлық қадағалау - бұл прокуратурадан басқа мемлекеттік, қоғамдық,
Екіншіден, прокурорлық кадағалау Қазақстан Республикасының мемлекеті атынан жүзеге асырылады.
Үшіншіден прокурорлық қадағалау - мемлекеттік қызметтің өзіндік түрі. Оның
Прокурорлық қадағалау мемлекеттік кызметтің басқа нысандарынан, ен алдымен мемлекеттік
Мемлекеттік басқарудың жеке органдары мен сот органдарына жүктелген кейбір
Заңдардың және жарлықтардың дәл әрі бірыңғай қолданылуына жоғары қадағалаудың
Осыған байланысты, прокурорлық қадағалауды заң бұзушылықтарды анықтау және жою
ҚР Конституциясының 2-бабындағы 83-бабына сәйкес республика прокуратурасы төменгі тұрған
"Қазақстан Республикасының Президенті туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңының 13-бабына
Осы Конституциялық заңның 19-бабына сәйкес Президент прокуратура органдарының кызметкерлеріне
Прокурорлық қадағалаудың маңызы ол мемлекет атынан Президент бақылауында іске
Прокурорлық қадағалау республиканың барлық аумақтарында және үкіметке, барлық министрліктер
Заңдармен белгіленген тәртіп пен негізде енгізілген прокурорлық қадағалау актілері
Прокурорлық қадағалаудың маңызы, сондай-ақ біздің қоғамдағы құқық рөлімен анықталады.
Сонымен прокурорлық қадағалаудың маңыздылығы ол мемлекет атынан Президент бақылауында
Прокурорлық қадағалау республиканың барлық аумақтарында және үкіметке, барлық министрліктер
Прокурорлар жоғары аталған субъектілердің зандарды бірыңғай орындауын бақылауға және
Заңда белгіленген тәртіппен және негізде енгізілген прокурорлық қадағалау актілері
Прокурорлық қадағалаудың мәні, сондай-ақ біздің қоғамдағы құқықтың рөлімен анықталады.
Сонымен прокурорлық қадағалау мемлекет атынан Қазақстан Республикасы Президентінің бақылауында
Осы әлеуметтік рөлді орындаудың құқығы көп жағдайда заңның дәл
Осыған сәйкес, прокурорлық кадағалау - бұл, тек кез келген
Ал енді, прокуратура тарихына қысқаша тоқталайық. Прокуратура тарихын терең
Прокуратура термині латынның “procuro” – қамтамасыз етемін, алдын аламын
қоғамның мүддесі атынан қылмысты жария ете отырып қудалау;
белгілі жағдайларды оны лауазымды, тіпті құзыретті тұлғалардың жүргізу;
мемлекет басшысының, болмаса уәкілетті тұлғалардың жекелеген жағдайларда болса да
Бірақ, прокуратураның шыққан жері негізінен Франция болып есептеледі, ал
Россияда алғашқы прокуратура (“Око государство”) І Петр кезінде ұйымдастырылған.
Патшалық Россияның прокуратурасы тарихында Некита Юрьевич Грубецкой, Александр Александрович
ХVІІІ ғасырдың аяғына таман прокурорлық қадағалау күрделі кеңселік-бюрократиялық механизмге
Сол кездегі заң актілерін және архивтері зерттелгенде Қазақ АССР-нің
Прокурорлық қадағалау туралы ереже Орынборда (Қазақ АССР-нің сол кездегі
ҚазССР-нің прокуратурасын құруға байланысты ұйымдастыру мәселелері 1922 жылдың аяғына
Сол уақыттарда штат мәселелерінен басқа прокуратура жұмысында өзге де
Қазақстан прокуратурасының дамуын екінші кезеңі 1933 жылдан 1992 жылдың
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар “Прокуратура туралы” жарлығына
Прокурорлық қызметтің мақсаты – адамның және азаматтың, жергілікті өкілді
Прокурорлық қадағалау прокурорлық қызметтің бір тармағы болып есептеледі, сондай-ақ
Шевелевтың ойынша, прокурорлық қадағалауда Республика аумағындағы заңдардың орындауын прокуратура
“Прокурор” түсінігі заңдарда екі мағынада қолданылады. Біріншіден, (аудан, қала,
Екіншіден, “прокурор” түсінігі прокуратура органының лауазымды тұлғалар шеңберін кең
Прокурорлық қадағалау объектсі ретінде прокурордың қадағалау құзыреті таралатын министрліктер,
Прокурорлық қадағалау субъектісі ретінде прокурорлық қадағалау құқықтық қатынасқа қатысушылар
Басқа құқық қорғау органдары мен ортақ міндетті иелене отырып,
Сонымен қатар, қылмыспен күресу және құқық шығармашылық функцияларын үйлестіруге
Сонымен прокурорлық қадағалау дегеніміз заңдардың нақты және бірыңғай қолданылуын,
Біріншіден, ол мемлекеттегі заңдылықты қамтамасыз ету бірыңғай мақсатына бағынады.
Екнішіден, ол мемлекеттік жоғары қадағалау органы болып табылады, басқа
Үшіншіден, ол адам өміріне қатысты барлық салалаларын қамтиды. Қадағалау
Төртіншіден, басқа мемлекеттік бақылау немесе қадағалау органдарына қарағанда, прокурорлық
Бесіншіден, прокуратура тек тікелей Президентке бағынады басқа ешкімге есеп
Алтыншыдан,прокурорлық қадағалау жалпы міндеттемелерді иеленеді:
құқық бұзушылықты тоқтату;
заң бұзушылықтың жолын кесу;
құқық бұзушылықты табу;
кінәліні жауапқа тарту;
бұзылған құқықты бастапқы қалпына келтіру;
заң бұзушылық салдарының негативті жақтарын болдырмау үшін шаралар қолдану;
құқық бұзушылыққа әсер ететін себептер мен жағдайларды табу.
Көріп отырғанымыздай, прокурорлық қадағалау өзіне көптеген құқық қоданушылық қызмет
Заңдардың нақты және бірыңғай орындалуын қадағалау кезеңіндегі прокуратура органдарының
Прокурор жалпы қадағалау саласындағы жоғарғы басқару органдарының, бірлестіктердің, тұлғалардың
Заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге асыру кезінде Бас прокурор,
Соттарда қылмыстық істі қараған кезде заңдардың орындалуын қадағалау сатысында
Қылмыстық іс жүргізудің құқықтық қатынастар жүйесіндегі прокурор мәртебесінің мазмұны
1. Прокурор іс жүргізу аяқталған қылмыстық іс бойынша шешім
2. Іс жүргізудің жекелеген сатыларында прокурордын істі шешу жөнінде
3. Қадағалау қызметінің нысанадары іс бойынша белгілі бір қатысушылардың
4. Прокурор қылмыстық істі қозғалуға құқығы болса да
5. Іс жүргізуге барысында прокурордың тұлғасы көп қырлы
6. Прокурор сотта ештеңе де шешпейді, ол
2.2. Прокурорлық қадағалаудың актілері, олардың түсінігі мен түрлері.
Заң бұзушылықты, заң бұзушылықты тудыратын мән-жайларды және кінәлі адамдарды
Реттеу құралы өзінің ішкі көрінісі бойынша қолдану тәртібінде прокурорлық
Осыған байланысты, анықталған заң бұзушылықты жою бойынша заңда көзделген
Реттеу құралы прокурорлық қадағалаудың, жазбаша немесе ауызша актілері, олардың
Прокурорлық қадағалаудың актілері - бұл өкілеттіліктерін іске асыру тәртібінде
Анықтау және алдын ала тергеу органдарында заңдардың орындалуына қадағалауды
Прокурорлық қадағалау актілері - белгілі фактілерге (заң бұзушылық) байланысты
Реттеу құралдарын таңдау заң бзушылықтың, олардың себептерінің сипатталуынан, заңдардын
Прокурорлық реттеуге нақты талаптар қойылады. Ол уақытылы орындалатын немесе
1. Прокуратураның құқықтық актілерінің жүйесі:
1) прокурорлық қадағалау актілері: наразылық, қаулы, ұйғарым, өтініш,
2) прокуратураны ұйымдастыру және оның қызмет мәселелерін реттейтін актілер:
3) прокуратураның ережелері мен нұскаулықтары тиісті прокурорлардың бұйрықтарымен бекітіледі.
І.Наразылық "Прокуратура туралы" ҚРЗаңының 19-бабына сәйкес:
1. Прокурор Конституцияға, заңдарға және республика Президентінің актілеріне
2. Наразылық оны шығарған органға немесе жоғары тұрған органға
3. Прокурордың наразылығын тиісті орган немесе лауазымды адам
4. Наразылықта прокурор заңсыз актінің күшін жоюды не
5. Прокурор наразылық жасалған актінің не іс-әрекеттің
ІІ.Қаулы "Прокуратура туралы " ҚР Заңының 20-бабына сәйкес:
1. Заңның бұзылу сипатына қарай прокурор қылмыстық іс қозғау,
2. Прокурор заңның қолданылуына тексеріс жүргізу туралы, заңсыз
3. Прокурордың қаулысын уәкілетті орган немесе лауазымды адам заңмен
ІІІ. Санкция "Прокуратура туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 21-бабына сәйкес:
1. Прокурор жазбаша түрде:
1) қылмыс жасады деп сезік келтірген немесе айып тағылған
2) қылмыстық іс жүргізу заңдарында көзделген жағдайларда тінтуге;
3) айып тағылған адамды сараптама жүргізу үшін медициналық мекемеге
4) Конституциямен және заңмен қорғалатын хат жазысу, телефонмен
5) шетелдіктерді әкімшілік тәртіппен аластау үшін ұстауға;
5-1) бейне-аудиотехниканы немесе өзге де арнаулы техникалық құралдарды пайдалана
5-2) мемлекеттік органдар мен олардың лауазымды адамдарының (Қазақстан Республикасы
5-3) жеке және занды тұлғалардың банктердегі ақшасы мен басқа
5-4) Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасаған және тергеуден жасырынып
6) тікелей заңда көзделген өзге де жағдайларда міндетті.
1. Көрсетілген іс-әрекеттерді жасауға санкция беруді немесе оны беруден
2. Адамның және азаматтың бостандық кұқықтарын шектеуі мүмкін жедел-іздестіру
ҚР Конституциясының 16-бабындағы 1-тармағына сәйкес әркім жеке басының бостандығына
Прокуратура органдарын ұйымдастыру және қызметінің мәселелері жөніндегі, жеке бағыттары
ІҮ. Нұсқау. "Прокуратура туралы" ҚРЗаңының 22-бабына сәйкес:
1. Прокурор:
1) қылмыстық істерді қозғау мен тергеу жүргізуге байланысты анықтама
2) жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдарға;
3) заңмен белгіленген өзге де жағдайларда нұскау береді.
2. Республика Бас прокурорының жедел-іздестіру қызметі, анықтама және тергеу
Мысалы, ҚР Бас прокурордың № 4/20 02,05.2002 жылғы "тапсырмалар
Ү. Өтініш. "Прокуратура туралы" ҚРЗаңының 23-бабына сәйкес:
1. Прокурор заңға сәйкес бұзылған құқықтарды қалпына келтіру
2. Прокурорлық қадағалау актілері қабылданбаған немесе олар заңда
3. Сотқа берілген прокурорлық қадағалау актілерінің қабылданбауына немесе
4. Прокурордың өтінішіне мемлекеттік баж бен өзге де салымдар
ҮІ. Ұйғарым. "Прокуратура туралы" ҚР Заңының 24-бабына
Заң бұзушылықты жою туралы жазбаша ұйғарымды прокурор енгізеді және
1. Ұйғарымда Конституцияның, заңдар мен республика Президенті актілерінің бұзылған
2. Ұйғарым прокурор белгіленген мерзімде міндетті түрде орындалуға тиіс.
3. Ұйғарымның орындалуы туралы прокурорға дереу хабарланады. Прокурордың ұйғарымын
4. Ұйғарымға жоғары тұрған прокурорға не сотқа шағым берілуі
5. Жоғары тұрған прокурор немесе сот шағым бойынша шешім
ҮІІ. Ұсыныс. "Прокуратура туралы" ҚР Заңының
1. Прокурор өз құзыреті шегінде заң бұзушылықтарды, сондай-ақ оларды
1) заңдылықты бұзуды болдырмау туралы;
2) қылмыс жасауға және басқа тәртіп бұзушылыққа ықпал еткен
3) Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес қол сұғылмау құқығы
4) заңда белгіленген өзге жағдайларда ұсыныс енгізеді.
2. Ұсынысты лауазымды адам немесе орган заңдылықтың бұзылуын, сондай-ақ
ҮІІІ. Заңды түсіндіру "Прокуратура туралы" ҚР Заңының 26-бабына сәйкес:
1. Органның немесе лауазымды адамның не азаматтың заңдарды білмеуі
2. Құкықтық актінің жобасы заңға сәйкес келмеген жағдайда прокурор
ІХ. Прокурордың құқықтық актілерін мәжбүрлеп орындату шаралары. "Прокуратура
1. Прокурордың қаулылары мен ұйғарымдарын өз еркімен орындамаған
2. Уәкілетті мемлекеттік органдар прокурордың тиісті қаулысын алған
3. Лауазымды адамдар, азаматтар айғақтар беру үшін прокуратура
Х. Прокурорлық қадагалау актілерін жариялау.
"Прокуратура туралы" ҚР Заңының 27-бабында былай делінген: өз қызметінің
Конституциямен және ҚР зандарымен берілген өкілеттіліктерін іске асыру мақсатында
Прокуратура органдарын ұйымдастыру және қызметінің мәселелері жөніндегі, жеке бағыттары
Нұсқаулықтар нормативтік нысанда баяндалатын ұсынымдар мен ұйғарымдардың жүйеленген жиынтығын
Олар, әдетте заңда міндетті түрде реттелмеген осы міндеттердің күшіндегі
Әрбір құрылымдық бөлімшелердің қызметін ұйымдастыру және тәртібі Бас прокурор
Ережеде мынадай мәселелердің шеңбері анықталады: бөлімшеге жүктелген міндеттер; оларға
Құрылымдық бөлімше туралы ереже тиісті прокурор оны қарағаннан және
Төменгі тұрған органдардың басшылығы, сондай-ақ оларға акпараттық хаттарды жіберу
Әдетте, осы актілер тек жұмысты жетілдіру мақсатында прокуратура органдары
Шолу прокуратура органдарының практикасын бір бағыт бойынша немесе олардың
Шолуға қарағанда төменгі тұрған органдардың ақпараттық хаттарды дайындау қажеттілігі
Накты міндеттер есебімен хатта белгіленген мерзімде нақты әрекеттерді өткізу,
Сондай-ақ жеке ұйымдастыру-басқару актілері жасалады, осыларға сәйкес прокурорлық-басқару құқықтық
Басқару шешімінің ресми сипаты, прокуратураның басқару органдарының құқықтық ұйғарымдарын
Осы актілерді жеке басқару қызметті білдіретін қызметтік құжаттың ең
2.3 Прокуратура органдарының қызметін жетілдіру мәселелері
Тәуелсіздік алып және еліміз егемендігімізді жариялаған соң, республикамыздың өткен
Осы процесте елеулі роль құқық қорғау жүйесінің маңызды институттарының
Біздің ата-бабаларымыз бізге дәстүрлі құқық саласында бағалы мұра қалдырды.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1992ж. 17 қаңтардағы Қаулысымен «Қазақстан
Осы заң прокуратураның құқық қорғау қызметін жақсартуға оң ролі
Еліміздің құқықтық дамуының жаңа перспективалары 1994 жылы 12 ақпанда
Осы құжатта прокуратура органдарын реформалаудың негізгі қағидаттары анықталып, ол
Республиканың мемлекеттік билік органдарының жүйесінде өзінің конституциялық орынын иеленіп,
Өзінің өкілеттілігін Республика прокуратурасы Конституцияға және Қазақстан Республикасының заңдарына
Осы басымдықтарды іске асыру барысында экономиканың мүддені қорғау саласында
Мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Конституциясының сақталуына жоғары қадағалауды жүзеге
Бүгінгі күннің ақиқаты прокуратураның қүқық қорғау әлеуетінің толық ашылуын
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының экономикасы жылдам дамып, халықаралық қарым-қатынастардан
Алайда, прокурорлық қадағалау қызметі Қазақстан Республикасының заңнамасымен реттелгенімен, нарықтық
1.Экономикалық мүддені қамтамасыз етумен байланысты адам және азаматтардың Конституциялық
2. Прокуратура органдарының қызметіне жаңадан арнайы мамандандырылған экономикалық прокуратура
3. Арнайы экономикалық прокуратура органдарының жүйесінде экономикалық мүддені
4. Экономикалық мүддені қамтамасыз ету саласындағы
5. Экономикалық мүддені қамтамасыз етуге кедергі жасайтын экономика
6. Жалпы прокуратура органдарының қызметін жандандыру, сонымен қатар
-бұрын прокурорлық қадағалаумен байланысты бұрын құқыққорғау органдары немесе ұлттық
-жасы 30-дан 45 жасқа дейін жоғары;
-мемлекеттік, ресми және ағылшын тілдерін (басқа да шетел тілдерін)
-Қазақстан Республикасының азаматы болу қажет;
-арнайы экономикалық прокурорлық органның мәртебесін көтеру мақсатында қызметкерлердің жалақысын
Сонда ғана ведомствалық бақылау және прокурорлық қадағалаудың өзара іс-қимылы
2.4 Сотта мемлекет мүддесін білдірудің тәртіптері мен ерекшеліктері
Конституция прокуратураға сотта мемлекеттің мүддесін білдіруді жүктейді. Бұл бірінші
Қылмыстық істерде прокурорлық қадағалаудың дұрыс, тиімді жүргізуін бағалау кезеңінде
Мемлекеттің заңи өкілі ретінде прокурор тек қана оның мүддесін
Қылмыстық істерді қарау кезінде прокурор басты сот талқылауында тәртіптің
Қылмыстық істер бойынша сот қаулыларын шығару кезінде заңдардың қолданылуын
Қазақстан Республикасы Бас прокурорының 23 ақпан 2001 жылғы “Қылмыстық
Прокурордың қылмыстық істің алдын ала тындауға қатысуы тек қана
Жаңа қылмыстық іс жүргізу заңдарында прокурордың бірінші саты сотында
Аталған заңның мемлкеттік айыптаушыға қоятын басты талабы сот талқылау
2.5 Прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық қудалау жөніндегі
ҚР Конституциясының 84 бабына сәйкес қылмыстық істер бойынша анықтау
Алайда, аса күрделі кылмыстық істерді тергеу кезінде, ақырғы жылдардың
ҚР Президентінің заң күші бар "Қазақстан Республикасының Прокуратурасы туралы"
"Қылмыстық қудалау шектері" 45 бапта мыналар белгіленген: "Конституцияға және
46 бапта қылмыстық қудалау бойынша прокурордың уәкілеттіктері белгіленген, олар
1) уақиға орнын байқау, саралау тағайындау және де қылмыстык
2) қылмыстық іс козғау немесе оны қозғаудан бас тартуға;
3) анықтау немесе алдын ала тергеу жүргізу үшін, прокуратура
4) заңмен алдын ала қарастырылған жағдайларында тергеу, анықтау және
5) бөлек тергеу әрекетгер өндіруіне қатысады;
6) дербес құқықтық құқық бар тұлғаны қылмыстық жауапкершілікке тартуға
7) істі сотқа жібереді.
Мәселені тікелей қарау үшін істі сотқа жіберген кезде, Жарлықтың
1. Айыптау шешіммен түскен істі қараған кезде, прокурор анықтау
2. Қылмыстық істі сотта қарау үшін негіздемелер жеткілікті болса,
3. Істі сотқа жіберген кезде, прокурор мыналарға құқылы:
1) Істі өңдеу үшін тоқтатуға немесе тұлғаға қатысты қылмыстық
2) кейбір айыптау тармақтарын айыптау қорытындыдан алып тастауға және
3) алдын кесу шараларын таңдауға, өзгертуге және бұзуға;
4) қылмыстық істі косымша тергеу үшін қайтаруға. Онымен қоса,
1. Прокурор мынадай нұсқаулар береді:
1) қылмыстық істерді қозғайтын және тергейтін анықтау және
2) жедел-іздестіру қызметін атқаратын органдарына;
3) заңнама белгілеген басқа да жағдайларда.
2.Жедел-іздестіру қызметі, тергеу және анықтау мәселелері бойынша, Республиканың Бас
Прокуратура жүзеге асыратын қылмыстық кудалау түрлері
ҚР ҚІЖК 62 бапқа сәйкес, прокурор - өз құзырет
прокурорлары және де оларға теңестірілген прокурорлар, олардың орынбасарлары мен
Қылмыстық іс талқыланып жатқан сотта қатысып отырған прокурор, айыптауды
Прокурор, әлсіз әл-аукатына байланысты, айыптаушыдан тәуелді немесе басқа да
Сотқа дейінгі өндіру және істі сотта қарар алдында прокурордың
Қазіргі таңда, жаңа ҚР ҚІЖК әрекет ету және соттау
Қылмыстық іс жүргізу Заңы, қылмыстық кезеңнің кез келген сатысында
ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі әрекет етуге енген соң,
Прокурордың өзіне айыптау қорытындысымен түскен іс бойынша, Заң белгілеген
Алдын ала тергеу кезінде іске маңызды жағдайлар анықсыз мәселелер
ҚР ҚІЖК 282 бапта көрсетілген басқа шешімдер қабылданатын болса,
ҚІЖК 37-бап 1-бөліктің 1-12) тармақшаларында және 38-баптын 1-бөлігінде көрсетілген
ҚР ҚІЖК 282-баптың 2-бөлігіне сәйкес прокурор өз қаулысымен қыл-мыс
Сотқа шақырылатын тұлғалар тізімін өзгерту прокурор өз қаулысымен рәсімдейді,
Айыпталушыны соттау жөніндегі прокурордың қаулысы ҚР ҚІЖК 281 бапта
1) айыпталушыға артылған айып әрекеті болғанын және ол әрекет
2) істі тоқтату душар ету жағдайлары барын;
3) айып дәлелді тағылғанын, істе бар дәлелдермен расталатынын;
4) іс бойынша анықталған және айыпталушының барлық қылмыстық әрекеттері
5) іс бойынша қылмыс жасаған айыпты тұлғалар айыпталушы ретінде
6) айыпталушының кінәсі дұрыс сараланғанын;
7) алдын кесу шаралары дұрыс таңдалғанын және оны өзгерту
8) азаматтық талапты қамтамасыз ету шаралары мен мүлкін
9) айыптау қорытындысы ҚР ҚІЖК талаптарына сәйкес құрастырылғанын;
10) алдын ала тергеуді өндеу кезінде қылмыстық-іс жүргізу заңы
Айыптау қорытындысымен келіспейтін жағдайда прокурор өзі айыптау қорытындысын құрастырады
а) қылмыстың кейбір бөлек жағдайларын жояды;
б) айыпталушының әрекетін қаталдан жұмсақтау жауапкершілікті қарастыратын заңға қайта
в) кейбір айыпталушыларға қатысты істі тоқтатады немесе толық
г) сотқа шақырылатын тұлғалардың тізімін өзгертеді;
а), б), г) тт. аталып кеткен әрекеттерді орындаған кезде
Егер айыптау қорытындысының көшірмесі айыпталушы немесе жәбірленушінің тіліне көшірілсе,
Онымен қоса, прокурор істі сотқа жібергені туралы іс қатысушыларына
Айыптау қорытындысының көшірмесін берумен қоса, прокурор сотқа шақырылатын тұлғалар
Айыпталушыны соттау кезінде елеулі кемістіктер жібергендік- қылмыстық іс жүргізу
Прокурордың заңдардың қолданылуына қадағалауды және заңда белгіленген тәртіпте қылмыстық
Қоғамдық өмірдің және қызметтің әртүрлі салаларындағы қоғамдық қатынастарды реттейтін,
Заңдардың бұзылуына прокурорлық қадағалаудың басқа қадағалау мен бақылауды жүзеге
Заңдардың қолданылуына қадағалау жасау өзінің құрлымы және мазмұны жағынан
Осыларға байланысты прокурордың сот өндірісіне қатысқандағы заңдардың қолдануын қадағалауға
Прокурордық заңдардың қолдануын лауазымды тұлғалардың шешімдерінің, басқару, шаруашылық субъектілерінің
Сонымен қатар, прокурор Қазақстан Республикасы Конституциясы, Конституциялық заңдардың, Президенттің
Заңдардың орындауын қадағалаудың басқа салалардан ерекшелігі үлкен және көп
Заңдардың қолданылуына прокурорлық қадағалау жасаудың тиімділігі, оның жұмысының ұйымдастыруына
Жақсы жетістіктерге жету үшін заңдардың қолданылуын қадағалауда заңдарды жақсы
Заңдардың қоданылуына қадағалау жасайды ұйымдастырудың маңызды элементі болып заң
Заңдардағы құқық бұзушылықтар туралы ақпараттардың азаматтардың жазбаша және ауызша
Қазіргі кездегі заңдардың толық, объективті, дұрыс орындалуы құқықтық тәртіптің
Прокуратура қызметінің негізгі бағыттарының бірі заңда белгіленген тәртіп пен
Қазақстан Республикасының “Прокуратурасы туралы” заңының 46-бабында прокурор қылмыстық қудалауды
оқиға болған жерді қарауға қатысуға, сараптама тағайындауға, сондай-ақ қылмыстық
қылмыстық істі қозғайды немесе қылмыстық іс қозғауға рұқсат беруден
анықтама немесе алыдан-ала тергеу жүргізу үшін тиісті органға прокуратура
заңда көзделген жағдайларда жедел-іздестіру қызметін, анықтама мен тергеуді жүзеге
жекелеген тергеу әрекеттері бойынша іс жүргізуге қатысады;
қол сұғуға болмайтын құқыққа ие адамды қылмыстық жауапкершілікке тартуға
істі сотқа жібереді.
Істі сотқа жіберу кезінде прокурор істің жүргізілуін тоқтатуға немесе
2.6 Прокуратура органдарының құқықтық статистиканы қалыптасуда-ғы қызметі мен рөлі
Қазіргі кездегі прокуртура қызметінің жаңа бағыты болып статистикалық көрсеткіштердің
Қазақстан Республикасы Бас прокурорының 19 тамыз 1999 жылғы “Прокурорлық
Осыған сәйкес құқықтық статистика орталығы және оның аумақтық бөлімшелері
Ал, прокуратура органдарының қызметіндегі басты бағыттарының біріне жатқызылған бұл
Орталықтың жұмыс істей бастағанына бес жылдай болды, осы уақытта
1999 жылдың 1 қаңтарынан бастап “тергеу және анықтама органдардың
Статистикалық есеп жүргізудің мақсаты - қылмыстық ахуалды, қылмыстық пен
Құқықтық статистика саласында заңдардың қолданылуынын қадағалау функциясы Қазақстан Республикасы
Сонымен құқықтық статистика қоғам өміріндегі әртүрлі саладағы азаматтардың бұзылған
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан Республикасындағы Конституциялық қадағалауды жүзеге асырушы прокуратура органдары қызметінің
Құқықтық мемлекет қалыптастыруда, Конституциялық заңдылықтың сақталуын қамтамасыз ету, көптеген
Құқықтық мемлекетті қалыптастырудың екінші бір жолы адамның және азаматтардың
Осы жоғарыдағы мақсаттарды жүзеге асыру үшін прокуратура өз өкілеттіктері
Еліміздегі прокуратура қызметін жетілдіру үшін 21 желтоқсан 1995 жылы
Біздің Республикамызда құқықтық мемлекетті құру кезінде барлық мемлекеттік органдардың,
Оларға біздің Республикамыздың саяси және экономикалық негіздерін қорғау, қоғам
Біздің мемлекеттің жүйесінде барлық тергеу органдары мақсатының біріккен қағидасына
Бұл ереже қылмысты тергеуге қадағалауды жүзеге асыру барысында прокуратура
Бәрімізге белгілі, тергеу аппараты заңдылықты және құқықтық тәртібін нығайтуда
Тергеушілер қылмысты ашу бойынша және мемлекеттің мүддесіне, азаматтардың өмірі,
Сондықтан, біз прокуратура органдарының қызметінің одан әрі дамып, жетіле
“ҚР-ның прокуратура туралы” заңына сәйкес жаңа талаптардың жарық көруі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Нормативтік-құқықтық актілер:
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 ж.
“Қазақстан Республикасындағы құқықтық саясаттың Тұжырым-дамасы” 20.09.2002ж. Президент жарлығымен мақұлданған.
“Прокуратура туралы” ҚР-ның заңы. 21 желтоқсан 1995 ж.
“Жедел-іздестіру қызметі туралы”ҚР-ның заңы.15 қыркүйек 1994 ж.
ҚР-сы Қылмыстық іс жүргізу кодексі. 13 желтоқсан 1997 ж.
ҚР-сы Қылмыстық атқару кодексі. 13 желтоқсан 1997 ж.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі. 30 қаңтар
Қазақстан Республикасы Президентінің “Референдум туралы” Конституциялық заң күші бар
Тергеу мен анықтаманың заңдылығына прокурорлық қадағалау жүргізуді ұйымдастыру туралы.
ҚР-сы Бас прокурорының 27 желтоқсан 2002 жылғы бұйрығымен бекітілген
Жазаларды орындаудың және азаматтарда атқарудың заңдылығына прокурорлық қадағалау
Қылмыстық істерді сотта қарау кезіндегі заңдылықты прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру
Жедел-іздестіру қызметінің заңдылығына прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы. ҚР-сы Бас
Қылмыстық істерді сотта қарау кезіндегі заңдылықты прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру
Прокурорлық қадағалау мәселелері жөніндегі Бас прокуратураның негізгі нормативтік актілер
Арнайы әдебиеттер:
Альдекеев А.А. История становления и развития органов прокуратуры Республики
Алиев М.М. Прокурорский надзор РК. Оқу-әдістемелік материалдары. "Жеті Жарғы",
Ақпарова Р.Н. Қазақстан Республикасының прокуратура органдары. Алматы, "Дәнекер", 2000.
Ағыманов Ә. “Құқытық статистика және оны прокурорлық қадаға-лауды күшейтудегі
Бекбергенов Н.А. Правоохранительная система в РК. Учебное пособие для
Бляхманов Б.Л. О разграничении функции Конституционного и прокурорского надзора.
Бойков А. Прблемы развития Россиской прокуратуры в условиях переходного
Басков В.И. Курс прокурорского надзора. Учебник для студентов юридических
Белкин А.А. Конституционная охрана: три направления Россиской идеологии и
Бегалиев К. А. Предупреждение безнадзорнасти и правонарушений несовершеннолетних
К.Х.Халиқов Қазақстан Республикасындағы құқық қорғау орган-дары. Алматы, 1995ж
Бахтыбаев И.Ж. Конституционный надзор прокуратуры РК. Дисс. на соис.уч.
Нәрікбаев М.С., Өтебаев Ғ.Қ., Әлиев М.М. Прокурорский надзор Республики
Нәрікбаев М.С., Юрченко Р.Н., Алиев М.М. Қазақстан Республикасыныңжаңа қылмыстық
Прокурорский надзор в РФ. Учебник под общ. ред. Проф.
Болат Сембин. Қазақстан прокуратурасы құқықтық институтының қалыптасу тарихы. //Заң,
Ибрагимов Х.Ю. Правоохранительные органы РК. Учебное методическое пособие. –
Рябцев В.Т. Концептуальные проблемы организации и функцио-нирования прокуратуры. –
Рябцев В.П. Вступление на всесоюзную научно-практическую конференцию проведенную 1-2
Конституция право зарубежных старн. Под ред. Б.А. Страшуна. Т.2.
Чувелев А.А. Прокурорский надзор: вопросы и ответы. – М.:
Прокурорский надзор в РФ. Учебник./ Под ред. А.А. Чувелева.
М. Уапов, Қ. Ашқанов. Сот тәжірибесіндегі прокурорлық қадаға-лауға қатысты
Болат Сембин. Қазақстан прокуратурасы құқықтық институтының қалыптасу тарихы. //Заң,
ҚР-сы Бас прокурорының 27 желтоқсан 2002 жылғы бұйрығымен бекітілген
Прокурорский надзор в РФ. Учебник под общ. ред. Проф.
Чувелев А.А. Прокурорский надзор: вопросы и ответы. – М.:
Альдекеев А.А. История становления и развития органов прокуратуры Республики
Болат Сембин. Қазақстан прокуратурасы құқықтық институтының қалыптасы тарихы. //Заң,
Қазақстан Республикасының Конституциясы.
Ибрагимов Х.Ю. Правоохранительные органы РК. Учебное методическое пособие. –
Чувелев А.А. Прокурорский надзор: вопросы и ответы. – М.:
Бекбергенов Н.А. Правоохранительная система в РК. Учебное пособие для
К.Х Халиқов Қ Р-ғы құқық қорғау органдары. Алматы, 1995ж.
Төлеубекова Б.Қ. Қазақстан Республикасының Қылмыстық. Жалпы бөлім:Оқулық-Алматы:”Жеті жарғы” 2000.-247
Нәрікбаев М.С., Өтебаев Ғ.Қ., Әлиев М.М. Прокурорский надзор Республики
Нәрікбаев М.С., Юрченко Р.Н., Алиев М.М. Қазақстан Республикасыныңжаңа қылмыстық
Бахтыбаев И.Ж. Конституционный надзор прокуратуры РК. Дисс. на соис.уч.
Конституция РК, принятая на республиканском референдуме 30 августа 1995
Туякбаев Ж.А. «Место и роль лрокуратуры в системе государственной
“Қылмыстық істерді сотта қараудың заңдылығын прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы”
М. Уапов, Қ. Ашқанов. Сот тәжірибесіндегі прокурорлық қадағалауға қатысты
Ағыманов Ә. “Құқытық статистика және оны прокурорлық қадаға-лауды күшейтудегі
Ағыманов Ә. “Құқытық статистика және оны прокурорлық қадаға-лауды күшейтудегі
Прокурорский надзор в РФ. Учебник./ Под ред. А.А. Чувелева.
“Прокуратура туралы” ҚР 1995 жылғы 27 желтоқсандағы заңы.
Бекбергенов Н.А. Правоохранительная система в РК. Учебное пособие для
3