Жоспар
Кіріспе..........................................................................................................3
ҚР Ұлттық банкі — банктердің банкі...................................5
Банктік шотты ашуды ұйымдастыру тәртібі...................13
Қазақстанның қаржы нарығындағы
халық банкiнiң қызметi.............................................................28
Банктік бақылаудың әдістері.................................................33
Қорытынды.................................................................................................34
Пайдаланылған әдебиеттер......................................................................36
Кіріспе
Елімізде қабылданған банктік заңдылықтарға сәйкес Қазақстан Республикасындағы банк
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі — мемлекеттік орталық банк
Өзге банктердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) -
Бүгінгі таңдағы Қазақстанда қызмет ететін банктік жүйенің не
Қазақстан Республикасындағы соңғы жылдардағы
І-кесте
Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі туралы мәліметтер кезеңнін соңына
Несие жүйесінің элементтері 12.2000 12.2001 12.2002 06.2003
Екінші деңгейдегі банктердің барлығы: 48
11 44 38 35
оның ішінде:
мемлекеттік 1 2 2 2
мемлекет аралық 1 1 - -
Шетел капиталының
қатысуымен. 16 16 17 16
оның Ішінде:
- 100%/50%-дан аса, 9/7
оның ішінде 12 11 11 10
еншілес банктер
* Сандық мәліметтер ҚҰБ-нің статистикалық бюллетенінен алынған N6
"ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы" ҚР заңы.
1-кестеден көріп отырғанымыздай, банктеріміздің саны жылдан жылға азаюда.
ҚР Ұлттық банкі — банктердің банкі
Еліміздегі барлық несие жүйесін реттеуші ұйым рөлін атқара
Орталық банк еліміздің эмиссиялық және резервтік орталығы ретінде
Орталық банктің тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне экономикамыздағы
Ұлттық банк — бұл бұрынғы қарапайым клиенттерге қызмет
Әлемдік тәжірибеде орталық банктің қызметін ұйымдастырудың әр түрлі
- мемлекеттің 100%
- акцияның бір
- орталық банктің
АҚШ-та орталық банктердің мүлкіне мемлекет қатынаспайды, олардың капиталы
Ұлттық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым
2004 жылдан бастап, "Ұлттық банкі туралы" ҚР заңына
Сол сияқты, Үлттық банкке мынадай қосымша міндеттер жүктеледі;
- мемлекеттің ақша-несие саясатын жасау;
- төлем жүйесінің қызмет етуін қамтамасыз ету;
- қаржы жүйесінін тұрақтылығын қамтамысыз ету;
- банктік қызметті
Ұлттық банктің несиелік ресурсы төмендегідей көздерден құралады:
- меншікті қаражат есебінен;
- басқа банктерден
- ҚР төңірегінде тартылған қаражаттардан;
- арнайы мемлекеттік қорлар мен бюджеттің уақытша
Ұлттық, банктің басқару құрылымы.
Қазақстанның Ұлттық банкі
Басқарма және Басқарма болып негізгі
ҚҰБ-нің жоғары басқару органы табылады және басқармаға
- мемлекеттің ақша-несие саясатын дайындау;
- банк қызметтіне қатысы бар ҚҰБ-нің нормативтік
- Ұлттық банктің банктермен операциялары бойынша ресми
- жекелеген банктік операциялар түрлерін жүргізуге лицензиялар
- банктер үшін резервтік талаптар нормасын бекіту;
- алтын валюта активтерін басқарудың негізгі
- ҚР валютасының айырбас бағамын анықтау тәртібін
- ҚҰБ жұмыс туралы жылдық есепті қарау,
және Президенттің бекітуіне беру;
- ҚҰБ-нің жылдық балансын және табыс мен
- ҚҰБ туралы нүсқауды, оның жарғылық капиталы
- банктер үшін пруденциальдық нормативтер мен басқа
- еңбек жағдайын, оған ақы төлеу жүйесі
- ҚҰБ-нің халықаралық
- Директорлар Кеңесінің
- бухгалтерлік есептін. қазақстандық
Ұлттық банктің Басқармасы тоғыз адамнан тұрады. Ұлттық банктің
- ҚҰБ төрағасы және бес лауазымды тұлғалары,
- ҚР Президентінен бір өкіл;
- ҚР Үкіметінен екі өкіл кіреді.
Ұлттық банктің
Ұлттық банк тек қана ҚР Президентінің алдында есеп
- Парламенттің келісімімен ҚР Президенті ҚҰБ-нің төрғасын
- ҚҰБ төрағасының орынбасарларын да ҚҰБ терағасының
- ҚҰБ-нің жылдық есебін ҚР Прзеиденті бекітеді;
- Ұлттық валютаның - теңгенің айшығының тұжырымын ҚР
- ҚҰБ-нің ҚР Президентінің сүрауы бойынша
Ұлттық банк өзінің негізгі қызметтерін жергілікті жерлердегі облыстық
Ұлттық банктің функциональдық қүрылымына департаменттер мен басқа да
Ұлттық банктің орталық аппаратында мынадай департаменттер мен дербес
• зерттеу және статистика департаменті;
• шетел операциялары департаменті;
• ішкі операциялар басқармасы;
• монетарлық операциялар департаменті
• сыртқы байланыстар бөлімі;
• заң қызметі департаменті;
• әкімшілік департаменті;
• қолма-қол ақшалармен жүмыс женіндегі
• инженерлік қауіпсіздік жүйесін пайдалану
• бухгалтерлік есеп департаменті;
• есептеу жүмыс орталықтарының департаменті;
• операциондық басқарма;
• төлем жүйесі басқарамсы;
• бақылау және аудит департаменті;
• персоналдармен жүмыс жасау басқармасы;
• халықаралық қаржы
• мерзімді басылымдар және іскерлік ақпараттар
Сонымен қатар, ҚҰБ құрылымына мынадай дербес белімшелер де
• Мемлекеттік сақтау қоймасы;
• Ресей Федерациясындағы Ұлттық банк
• Банкноттық фабрика;
• Монета сарайы;
• Қазақстан банкаралық есеп айырысу
• Қазақстан ипотекалык компаниясы;
• Ипотекалық несиелерді кепілдендіру қоры;
• Процессинттік орталық;
• Актуарлық орталық;
• Банктік сервистік бюро;
• Ұлттық ақпараттар технологиясы;
• Автобаза.
2004 жыддан бастап, Үкіметтің қаулысымен Ұлттық банктің құрылымынан
Оның қүрамына: банктің қадағалау, бағалы қағаздар нарығын реттеу
Осындай өзгерістерге сәйкес Ұлттық банктің атқаратын қызметтері де
Ұлттық банк мынадай классикалық қызметерді атқарады:
- ақшаны эмиссялау;
- ақша-несие саясатын жүргізу;
- төлем жүйесін үйымдастыру;
- төлем балансын құру;
- валюталық реттеу және валюталық бақылау. Ұлттық
- бірінші кластық эмитенттермен шығарылатын алты айлық
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алады және
- депозиттік ссртификаттармен қайтару мерзімі бір жылға
- депозиттік жөне есеп айырысу операцияларын жүргізе
- қаржы қүралдарымен операцияларды жүзеге асырады;
- қажет кезінде
- чектерді жазып вексельдерді береді;
- жарғыға қайшы
Банктік шотты ашуды ұйымдастыру тәртібі
Есеп айырысу-кассалық операциялар негізінен клиенггердің банктердегі ашқан ағымдық
Қазіргі кездегі екінші деңгейдегі банктерде шоттар ашу тәртібі
Жоғарыдағы ережеге сөйкес, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктерді шот
Резидент-заңды тұлғаларү шін:
• Жарғысының көшірмесі (нотариалды куәландырылған);
• Статистикалык. карточка;
• Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы
• СТТН кешірмесі;
• Филиалдар мен өкілеттік үшін, резидент-заңды тұлғаның басшыларына
• Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар
• Қол қоюшы тұлғаларға арналған бүйрықтың көшірмесі мен
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
II. Бейрезидент-зацды тұлғалар үшін:
• Мемлекеттік немесе орыс тілінде дайындалған, Филиал немесе
• Статистикалық карточка;
• Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің
• СТТН көшірмесі;
• Филиалдар мен өкілеттік үшін, бейрезидент-занды тұлғаның
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар
• Жеке куәлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
///. Шаруа (фермер) шаруашылгы:
• Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу)
• СТТН көшірмесі;
• Жерді пайдалануға
• Қол қою
• Жеке куөлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
IV. Жеке кәсіпкерлер ушін:
• Жеке көсіпкерді мемлекеттік
• СТТН көшірмесі;
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар
• Жеке куәлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
V. Шетелдік дипломатиялық және консулдық өкілеттіктер үшін:
• ҚР Сыртқы істер министрлігінен берілген, оның
• Қол қою
• Жеке куөлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш; )
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
VI. Жеке түлеалар үшін:
• Жеке куөлігі (көшірмесі);
• СТТН көшірмесі;
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
Есеп айырысу формалары мен құралдары
Банктің есеп айрысу-кассалық операциялары екі формада жүзеге асады:
Қолма-қол ақшалармен есеп айырысулар — бұл нақты ақшалармен
Мұндағы нақты ақшаларға: банкноталар жөне монеталар жатады. Қолма-қол
Есеп айырысу операцияларының басым белігі қолма-қолсыз түрде жүреді.
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысулар — клиенттердің банкте ашқан
Мұндағы, қолма-қолсыз ақшалар - чектер, пластикалщ карточкалар электрондык,
Қолма-қол ақша мен қолма-қолсыз ақшалар арасынца тыгыз байланыс
"Қазақстан Республикасы аумағында төлем қүжаттарын пайдалану жөне қолма-қолсыз
• төлем тапсырмасы;
• төлвм талабы-тапсырмасы;
• инкассалық укім;
• чекпен есеп айырысу;
• вексельмен есеп айырысу.
Аталған төлем қүжаттарының мынадай өзіне төн көрсеткіштері болуға
1) төлем қүжатының атауы;
2) төлем қүжатының
3) ақшаны аударушының (тәлеушінің)
4) ақшаны аударушы
5) бенефициардың (ақшаны алушының) толық аты-жөні
6) бенефициар-банктің толық аты-жөні және банктік идентификациондық коды;
7) төлемнің тагайындалу коды;
8) санмен және жазбаша түрде берілген
9) төлемді
10) бенефициардың және ақшаның аударушының салықты төлеуші ретіндегі
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторы Қазақстан Республикасындағы ақша-несие және
Төлемдердің тағайындалуының бірдей классификаторының құрылымы төмендегідей:
I II
мүндағы:
I - ақшаны аударушының резиденттік белгісі;
II - ақшаны аударушының экономит секторы,
III - бенефициардың резиденттік белгісі;
IV - бенефициардың экономика секторы;
V, VI, VII - валюта және багалы металдар
VIII - отрация турі;
IX - төлемніц сипаты;
X – тәлемніқ ашып кәрсетілуі.
Резиденттік белгісі ҚР-ның валюталық зандылықтарына сейкес анықталады жөне
"1" - резидент;
"2" - бейрезидент.
Экономиканыц секторының коды мынадай:
0 - Халықаралық үйымдар;
1 - Орталық Үкімет;
2 - Аймақтық және жергілікті басқару органдары;
3 - Орталық (үлттық) банктер;
4 - Басқа депозиттік ұйымдар;
5 - Басқа қаржылық ұйымдар;
6 - Мемлекеттік қаржылық емес ұйымдар;
7 - Мемлекеттік емес қаржылық емес ұйымдар;
8 - Үй шаруашылығына қызмет керсететін, коммерция-лық емес
9 - Үй шаруашылықтары.
Телемнің тағайындалу коды операцияның турін анықтайтын 10 санаттан
0 - Зейнет ақы жөне жөрдем ақы;
1 - Қолма-қол ақшамен
2 - Шетел валютасы
3 - Депозиттер;
4 - Займдар;
5 - Қазақстан Республикасының бейрезиденттерінің шы-ғарған
6 - Қазақстан Республикасының резиденттерінің шығарған
7 - Тауарлар мен материалдық емес активтер;
8 - Көрсетілетін қызметтер;
9 - Бюджетке телемдер мен бюджеттен төлемдср. Төлемдердің
• төлем тапсырмасы;
• төлем талабы-тапсырмасы;
• салык, (кеден) органдарының инкассалық
• аударуга берген өтініш;
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу - бұл қазіргі кезде
Төлем тапсырмасы — ақшаны аударушының (төлеушінің) аталган тапсырмада
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу мынадай төлемдерді жүзеге асыру
Төлем тапсырмасы оны толтырған күннен бастап (оны толтырған
Телем тапсырмасымсн есеп айырысу сызбасы 3-суретте берілген:
Бенефициар
Аударушы (төлеүші)
Бенефициар банкі
Аударутоының банкі
3-сурет. Телем тапсырмасы бойынша тауарлар (қызметтер) үшін төлемді
1 - тауарды (қызметті) жабдықтау; 2 - тәлем
Төлем тапсырмасын теңге және шетел валютасы бойынша таолтырылу
Төлем талап-тапсырмасы — бенефициардың төлеушіге огаи қызмет көрсетуші
Төлем талап-тапсырмасын берефициар толтырады да, оны коммерциялық қүжаттармен
Төлем талап-тапсырмасы банктегі аударушының шотында ақша болған жағдайда
Төлем талап-тапсырмасы бойынша төлеуден бас тартатын болса, оны
1-тауарды жабдыкріау (қызмет кәрсету); 2-төлем талап-тапсырмасин аударушының банкіне
Төлем тапап-тапсырмасымен есеп айырысудың мынадай артықшылықтары бар: келісім-шарт
Инкассалық үкім — заң актілерінде көзделген жагдайда ақшаны
Инкассачық өкім салық және кеден органдарына толенбеген толемдерді,
Инкассалык өкімде төлемнің тағайындалуы ақшаны аударушының банктік шотынан,
Салык және кеден органдарынан келіп түскен инкассалық өкім
Чекті есеп айырысу барысында төлем қүралы ретінде заңцы
• егерде төлеуші тауарды алғанға дейін телегісі келмей,
• сатушы белгісіз болған жағдайда.
Еліміздегі чекті пайдалану барысы 1998 жылғы 5 желтоқ-сандағы
Аталған ережеге сөйкес чектер төмендегідей түрлергс бөлінеді:
Кепілденген чек - чек берушінің банкіндегі шотындагы қаражаттың
• Кепілдендірілмеген чек - чек беруші банктің
• Қамтамасыз етілген чек — банкке
• Қамтамасыз етілмеген чек — депозитпен қамтамасъз етілген
Ережеге сәйкес, чек - бұл чек берушінің чекті
Чектер қолма-қолсыз төлемдерді жүзеге асыру және қолма-қол ақшал
Чектің қызмет ету мерзімі тотырылған күнді есептемегенде он
Вексель қолма-қолсыз есеп айырысу бір құралына жатады. Себебі,
Вексель - белгілі бір соманы алдын ала келісілген
Вексельдің екі түрі бар: жай және аудармалы. Вексельдің
Жай векселъ (соло) — вексельді ұстаушыға вексельде көрсетілген
Аудармалы вексель (тратта) — вексельде көрсетілген соманы білгілі
Жай және аудармалы вексель - коммерциялық вексельдің түрлері
Вексель айналысын бірінші болып қолдаушылардың қатарында Казкоммерцбанк төжірибесін
Сонымен қатар, осы банк 2003 жылы домицилиант ретінде
Мұндағы, "домицилиант" — вексельде көрсетілген төлемді жүзеге асыратын,
Аккредитивтік есеп айырысу формасы. Аккредитивпсн есеп айырысу жиі
Аккредитив - бұл сатып алушының тапсырмасы бойынша сатып
Егер де аккредитивті ашатын банк, клиенттің тапсырмасы бойынша
Аккредитивтің мынадай түрлері болады:
• өтелген және өтелмеген;
• қайтарылатын және қайтарылмайтын.
Өтелген (қаражат аударылган) - бұл эмитент-банктің міндеттемесінің іс-өрекетінің
Өтелмеген (кепілденген) - бұл банктердің өзара корреспонденттік
жабдыктаушының банкіне сатып алушының банкісінің шотынан қаражатты шегеруге
Кепілденген аккредитивті эмитент-банк сатып алушымен келісім-шарт негізінде, сондай-ақ
Әрбір аккредитив қайтарылатын немесе қайтарылмайтын болуға тиіс. Ондай
Қайтарылатын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз эмитент-банктің өмірімен өзгертілуіі немесе
Қайтарьлмайтын аккредитив жабдықтаушының келісімінсіз өзгере немесе күшін жоя
Аккредитив формасын пайдалану арқылы есеп айырысуда қолма-қолсыз ақшамен
Қазақстанның Қаржы Нарығындағы Халық Банкiнiң Қызметi
Қазақстан Халық Банкi мемлекеттiң ең iрi қаржылық институттарының
Банк банктiк қызметтердi нарықтың барлық салаларында және де
Қазақстан Халық Банкi қаржылық нарықтың барлық салаларына қатысты,
Халық Банкi сақтандыру жұмысын жүргiзуде бай салты мен
Өзiнiң тарифтiк және пайыздық саясатында Банк елдiң кең
Халық Банкi халықтың тартылған салымдары, компаниялар мен кәсiпорындар
Халық Банкi жеке тұлғалардың салымдарын кепiлдендiретi жүйенiң қатысушысы
Халық Банкi үлкен қаржылық ресурстары мен халық –
Бүгiнгi күнде Қазақстан Республикасы аумағында 20 аудандық және
Белгiлi бiр деңгейдегi ауқымды стратегиялық “тiкелей-кiрiктiрiлген” банктiк құрылымды
ЖАҚ “Қазақстан Халық Банкiнiң Жинақтаушы Зейнетақы Қоры”;
ЖАҚ “Қазақстан Халық Банкiнiң зейнетақы активтерiн басқаратын компания”;
ЖАҚ “Халық – лизинг”;
ЖАҚ “Қазтелепорт” ;
Одан басқада, ААҚ “Қазақстан Халық Банкi” Қазақстан Республикасының
Банк және қаржылық – корпоративтi iстерге қатысты барлық
ААҚ “Қазақстан Халық Банк” банктiң өзi және де
Инвестиция саласында
Қазақстандық емитенттердi мемлекеттiк және корпоративтi қаржылық құралдарға инвестициялау;
Шетелдегi қаржылық нарықтағы iшкi инвесторлардың қаржыларын тиiмдi басқару.
Тұрғындар мен Заңды тұлғаларға қор нарығының мүмкiншiлiктерi туралы,
Қорлы нарық саласында
Корпоративтi және аумақтық вексельдiк бағдарламалар, жобаларды әзiрлеу бойынша
Қазақстандық тұтынушыларға андерайтингтiк iстер бойынша қызмет көрсету.
Потенциалды тұтынушыға қорлы нарықта делдалдық ықзмет көрсету.
Е – банкинг және Е – бизнес саласында.
Бюджеттiк төлемдер мен кәсiпорындардың жұмысшыларына жалақыны төлеу қызметiн,
Әртүрлi коммуникациялық қызмет көрсету (Интернетке шығуға мүмкiндiк, интернет
Жеке тұлғаларға интернет – банкинг қызметiн көрсету.
Сату және лизинг, әртүрлi банктiк және компьютерлiк жабдықтарды
Қаржылық пен қаржылық емес институттарға қолданбалы программалық қамтамасыздандыруды
Аймақтық (Республикалық) қаржылық клиринг негiзiнде банктiк карточкалы өнiмдерге
ААҚ “Қазақстан Халық Банкi” өзiнiң клиенттерiне ұсынатын барлық
Депозиттердi теңге мен шетел валютасында алу;
Заңды тұлғаларға кассалық – есеп айрысу қызметiн көрсетедi;
Жеке тұлғларды Интернет жүйесi арқылы қызмет көрсету;
Шет ел қолма – қол валюталарын айырбастау операциялары;
Заңды және жеке тұлғаларға несие беру;
Заңды және жеке тұлғалармен қолма – қол ақшасыз
Халықтың коммуналдық және басқада төлемдерiн қабылдау;
Зейнетақы мен жәрдемақыларды төлеу.
Жоғарыда көрсетiлген қызметтерден басқа Банк 50 ден астам
ААҚ “Қазақстан Халық Банк” мемлекеттiк бағалы қағаздар нарығының
Банктік бақылаудың әдістері
Қазақстандағы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу Ұлттық банктің
Мұндағы басты міндеттерінің бірі — бұл банктердің қызметін
Бұл қашықтан (дистанционды) қадағалау әдісі және инспекциялық әдісі.
Ақпараттық есеп базасы. Банктердің қызметін кешенді түрде сипаттайтын
Қаржылық талдаудың мақсаты — енді пайда болып келе
Қорытынды
Банк әр түрлі
Банкілер – ақшалай қаражат
Қазақстан ұлттық валютаның
Қорыта айтқанда, қаржы нарығы
Ұсынытарға келер болсақ, олар
Бағалы қағаздар нарығын
Пайдаланылған әдебиеттер
ҚР «Бағалы қағаздар нарығы туралы» заңының ресми
Дэвид С. Кидуэлл и др. «Финансовые институты,
Рынок ценныз бумаг: Учебник/под. ред. Галанова
Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер.
Абдильманова. Журнал «Банки Казахстана» 2001 №2
Абдильманова. Журнал «Банки Казахстана» 2001 №4-6
Журнал «National Business» Тулегенова Е. «Банковская система Казахстана»ШЧ24,
36