Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім министрлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Ақпараттық технологиялар және Математика Факультеті
Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу аймағындағы тайпалар
Орындаған: Ергеш Манас, Иш-11к
Тексерген:
Астана-2008
Жоспар
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Сақ тайпасы
1.1. Сақтардың шаруашылығы мен қоғамы
1.2. Сақ тайпасының мәдениеті
1. Үйсін тайпасы
1.1. Үйсін тайпасының шаруашылық жағдайы
1.2. Үйсін тайпасының мәдениеті
1. Қаңлы тайпасы
1.1 Қаңлылардың саяси құрылымы мен қоғамы
1.2 Қаңлылардың мәдениеті
Сактар
Оңтүстік Қазақстан аймағы сақ тайпалары
Сақ тайпалары көп қоныстанған орталықтардың бірі
Сақ тайпаларының атауы әр елде әртүрлі
Гректер – азиялық скифтер ;
Парсылар – құдіретті еркектер ;
Ирандықтар – жүйрік атты турлар .
Сақ тайпаларының негізгі үш тобы
Атауы Мекені
Парадарайя (теңіздің арғы жағындағы сақтар )
Тиграхауда ( шошақ бөріктісақтар)
Сырдарияның орта ағысы, Тянъ – Шанъ,
Хауомаварга (Хаома сусынын дайындайтын сақтар)
Б.з.б VII-IV ғасырлар – Сақ
Сақ қоғамының сипаты - әскери –
Жауынгерлер- қызыл түс.
Абыздар-ақ түс.
Қауым мүшелері-сары және көк түс.
Тайпа көсемдерін жауынгерлер тобынан сайлады. Мейрамдарда
Көктемде жерге алғашқы соқа салушы;
Малшылардың үйретуші ұстазы;
Құдайлардың қалаулысы, аспан мен жер арасындағы
Қоғамдағы маңызды мәселелер халық жиналысында талқыланып,
Малға жеке меншік пайда болып, мүлік
Бұл кезең – алғашқы қауымдық қатынастар
Грек тарихшысы Герадот (б.з.б. V ғ.
Б.з.б. VI ғасырда сақ-массагеттердің патшайымы
Б.з.б. 519-518жылдардағы парсы патшасы I Дарийдің
Б.з.б. IV ғасырда Александр Македонскийдің (Ескендір
Сақтар парсы әскерлерімен қосылып Египетте, Грецияда
I Дарийдің қалдырған Бехистун сына жазуында
Сырдария жағасында Македонский бұрығымен Александрия Эсхата
Сақ тайпаларының шаруашылығы
Б.з.б. I мыңжылдық ортасында сақтарда көшпелі
Сақтардың негізгі шаруашылығы – көшпелі мал
Сақтар мал шаруашылығының үш түрін үйлестіреді:
Көшпелі мал шаруашылығы – Батыс және
Жартылай көшпелі мал шаруашылығы – Шығыс
Отырықшы мал шаруашылығы – Оңтүстік Қазақстанда,
Жылқы өсіру маңызды орын алды. Батыс
Сақтар мал шаруашылығымен қатар өзен және
Сақ тайпаларында металл өндіріп, оны өңдеуге
Сақ тайпасының мәдениеті
Сақтар Алтай, Сібір, Шығыс және Еуропа
Ұлы Жібек жолының жеке бөліктерінің бағыты:
Лазурит жолы. Памир–Иран мен Месопотамия.
Нефрит жолы. Қашғария–Қытай.
Дала жолы. Хуанхэ өзені–Алтай–Қазақстан–Қара теңіз жағалауындағы
Ал Шығыс Қазақстан мен Жетісу аралығында
Б.з.б. VIІ ғасыр – Сібір, Қазақстан,
«Аңдық стиль» өнері дәстүрімен сақтар алдыңғы
Б.з.б. ІІІ–ІІ ғ.ғ. бұл өнер түрі
Жылқы бейнесі күн және отпен байланыстырылды.
Қабан бейнесі – күн күркіреу құдайы.
Сақтардың әлем құрылымы туралы түсініктері:
Жер асты, жер, көк(аспан) әлемі.
Дүниенің төрт бұрышы – оң жағы,
Сақтардың ,арыш туралы түсінігі Есік қорымынан
Сақ қоғамында діни нанымдар мен ғұрыштардың
От пен Күннің символы– мәіттерге қызыл
Сақтардың б.з.б. VII ғ. «от
Отырықшы сақтар жерді киелі деп есептеп,
Сақ заманында анимизм, тотемизм және магия
Сақтарда зергерлік өнер жоғары дәржеде жетілдірілді.
Шырық–Рабат қаласы – апасиактардың(су жағасын мекендеген
ғибадатхана;
атақты адамдар жерленетін орын болған.
Қабірден б.з.б. V-IV ғасырларға тән пышақтар,
Сақ тайпаларының Шырық–Рабат, Бабыш молда, Баланды
Сақтар тілі – Шығыс ирандық.
Сақ кезеңі мәдениетінің көрнекті өкілі б.з.б.
Көшпелі мал шаруашылығына көшу дала мен
Үйсіндер
Саяси құрылымы
Б.з.б I ғасыр аяғында
тайпалық одақтар пайда болды .
Б.з.б II ғасыр – үйсін тайпалары
Ертедегі Қытай жазбаларында «усун» (көшпелі мемлекет)
Үйсіндердің негізгі орналасқан жері –Іле даласы.
Астанасы – Чигучен (Қызыл Аңғар) қаласы(Ыстықкөл
Үйсіндер билеушісінің титулы – гуньмо(күнбегі).
Тайпа көсемдері мен рубасылары – бектер.
Б.з.б. І ғасырда ежелгі үйсін қоғамында
Іскер басшылары мен жоғары лауазымды ақсүйектердің
Үйсін қоғамындағы әлеуметтік теңсіздік археологиялық олжалардан
Үлкен қорған – диаметрі 80 м,
Орташа қорған – диаметрі 15 м,
Кіші қорған – диаметрі 10м, биіктігі
Үйсіндер Қытаймен дипломатиялық және туыстық қатынаста
Шаруашылығы. Мәдениеті.
Үйсіндер шаруашылығының ерекшелігі – мал шаруашылығы
Ұйсіндердің егіш шаруашылығымен айналысқандығын суару жүйелерінің
Б.з. бас кезінде үйсіндерде отырықшылық болып,
Үйсіндер мыс, қорғасын, қалайы, алтын кен
Ақтас зиратынан(Алматы облысы) табылған алға.
Қарғалыдан (Алматы облысы) табылған диадема(тәті)
Отырықшы үйсіндердің баспанасы– кірпіштен және тастан
Үйсіндердің жерлеу дәстүрі: мәйіттің қолы қапталына
Тайпа адамдары жаратушы күшке табынып, арнайы
Үйсіндер – ежелден келе жатқан түркі
Қаңлылар
Қаңлы туралы мәліметтер б.з.б II ғасырда
Қазақстанның оңтүстігінде қаңлылардың тайпалық бірлестігі құрылды
( б.з.б III ғ немесе II
Территориясы : Қаратау жотасы – Сырдарияның
Жазба деректерге қарағанда қаңлы елі бес
Соғыс тұтқындары құлға айналдырылды. Құл еңбегі
Қаңлы мемлекеті өз жерімен өтетін Ұлы
Шаруашылығы.Діні.
Қаңлы тайпасының негізгі шаруашылығы – көшпелі
Хорезмде, Арал өңірінде, Зеравшан аңғарында, Ташкент
Қосалқы кәсіпшілік– аңшылық пен балық аулау.
Қаңлылар жеріндегі металл өндірісінің орталыңығы–Шаш–Илақ аймағындағы
Ежелгі Құлта қаласы–металл өңдеудің ірі орталығы.Қаңлыларда
Қаңлы әйелдері арасында қолөнердің жүн өңдеу
Б.з. ІІ – V гасырда қаңлылар
Сауда байланысының дамығандығын осы аймақтан табылған
Ташкент аймағынан табылған теңгелер(б.з. ІІІ –
Сырдария аймағында табылған теңгелер(б.з. ІІ ғ.)
Қаңлылар Ұлы Жібек жолының бір тармағын
Отырар алқабындағы Мардан қорымбадынан Қытай теңгелері,
Қаңлылар ата–баба аруағына, табиғат күштеріне табынып,
Б.з.б I ғасыр – үйсіндермен қаңлылардың
Қортынды
Б.з.б. III – б.з IV
Жетісуда – үйсіндер
Оңтүстік Қазақстанда– қаңлылар,сақтар
Сонымен сақтар,үйсіндер,қаңлылар тайпалары қоғамдық құрылымы мемлекеттік
Қолданылған әдебиеттер
1. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге
2. Қазақстан тарихы, Алматы, Шың кітап,