Меншіктің акционерлік формасы

 ЖОСПАР
Кіріспе 3
1-тарау. Меншіктің акционерлік формасы 5
1.1 Меншік және оның формалары жайында жалпы түсінік
1.2 Жалған капитал. Меншіктің акционерлік формасы 7
1.3 Акционерлік қоғамның артықшылықтары мен кемшіліктері 19
2-тарау. Бағалы қағаздардың негізгі және туынды түрлері
2.1 Акциялар 22
2.2 Облигациялар 24
2.3 Вексельдер, чектер және басқа да бағалы қағаздар
3-тарау. Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар нарығының пайда болуы
Қорытынды 30
Қолданылған әдебиеттер тізімі 33
Кіріспе
Қай ел болсын оның шаруашылық өмірімен жете танысу
Меншік - қоғамдық құрылыстың экономикалық негізі - қоғамдық
Меншік қатынастары құқықтық және экономикалық материалдардан тыс қалыптаспайды.
Қазақстанда құнды қағаздар нарығы әлі жетік дамымаған. Ал
Менің курстық жұмысымның тақырыбына арқау болғалы отырғаны меншіктің
Біз акционерлік қоғамдардың меншік формасын ретінде басқа меншік
Сонымен қатар қазіргі тәуелсіз Қазақстандағы акционерлік қоғамдардың аяқ
1-тарау. Меншіктің акционерлік формасы
1.1 Меншік және оның формалары жайында жалпы түсінік
Меншіктің экономикалық, мазмұнын заттың, материалдық игіліктің біреудің иелігіндегі
Меншік формасы – бұл жұмысшының өндіріс құралдарымен бірігуінің
Меншік түрі игіліктерді иемденудің нақты тәсілі мен шаруашылық
Кестеде көріп отырғандай, қазіргі экономикалық жүйе меншіктің көптеген
Меншік түрі
Қоғамдық
Жеке
Аралас
Меншік формасы
Мемлекеттік Ұжымдық Индивидуалды еңбек ету Жалдамалы
еңбек ету
Меншік түрі Муниципалды Кооперативтік Акционерлік Қоғамдық ұйымдар меншігі
Сонымен, меншік формасы – материалды игіліктерді экономикалық қатынастарға
Жалпы халықтық – қоғамның барлық мүшелеріне жалпы және
Мемлекеттік – жалпы халықтық меншіктің бөлігі болып табылатын,
Аймақтық мемлекеттік – аймақтық мемлекеттік органдар өкіміне берілген
Коммуналды, муниципиалды – жергілікті органдар өкіміне берілген меншік;
Ұжымдық – тұлғалар ұжымына белгілі бір немесе шектеусіз
Жалпы – алғаш екі немесе бірнеше тұлғаларға, ассоциацияланған
Индивидуалды – белгілі бір құқықтың нормаларға сәйкес жеке
Меншік формаларын абсолютті нақты бөлу мүмкін емес, өйткені
1.2 Жалған капитал. Меншіктің акционерлік формасы
Жалған (алдамшы) капитал деген - қосымша құнның (яғни
Біріншіден, табыс көзі - тауар өндірісі. Ал бағалы
Екіншіден, бағалы қағаздардың капитал болып есептелетін себебі оларды
Капиталға сұраныс оның ұсынысынан жоғары болса, не одан
(50х100%)/5 = 1000$
Демек, жалған капиталдың бағасы жиі өзгерістерге ұшырап тұратын
Жалған капитал нақты (өндірістік) және қарыз капиталдарымен байланысты
1. жалған капиталдың өз құны (өте аз) жоқ.
2. бағалы қағаздардың айналысы қор биржасынан және несие
3. жалған капиталдың мөлшері (бағалы қағаздардың сатылатын жиынтық
Жалған капиталдың пайда болуын К.Маркс "капиталдану" деп атады.
• жалған капиталдың мөлшерінің өзгеруі нақты капитал көлемінің
Сонымен бірге жалған капиталдың қарыз капиталынан айырмашылығы бар.
Біріншіден, бағалы қағаздар қарыз капиталының қозғалысынан пайда бола
Екіншіден, қарыз капиталынан түсетін табыс оның өзінің мөлшерімен
Сонымен, бағалы қағаздар қарыз капиталын орналастыратын ортаның тек
Акционерлік қоғам (бұдан әрі - қоғам) деп өзінің
Акционерлік қоғамның қатысушылары - акционерлер - оның міндеттемелері
Ал акция - үлесті немесе меншікті куәландыратын бағалы
Жабық акционерлік қоғамдардың акциялары өзінің құрылтайшылары мен алдын
Жабық қоғам акционерлерінің осы қоғамның басқа акционерлері сататын
Егер акционерлердің ешқайсысы аталған мерзімде осы құқықты пайдаланбаса,
Қоғам және оның акционерлері акцияларды сатып алудан бас
Акционерлері өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің келісімінсіз иеліктен
Қазіргі уақытта "ҚР-ның акционерлік қоғамдар туралы" заңында "бағалы
ААҚ төмендегі жағдайларға байланысты ашық халықтық қоғам мәртебесін
1. Халықтық қоғам мәртебесін алған қоғам акционерлерінің саны
2. Оның активтерінің мөлшері айлық есепті көрсеткіштің 200000
3. Қоғам акцияларының бағалы қағаздар нарығындағы бағалануы тоқтатылса,
Қоғамды құру туралы шешім қабылдаған жеке және заңды
Қоғамды құрушылар құрылтайшы пайдасы түрінде табыcты иемденеді. Құрылтайшы
Құрылтай шарты мен жарғы қоғамның құрылтай құжаттары болып
Құрылтай жиналысында құрылтайшылар қоғамды құру туралы шешім қабылдайды,
Қоғамның құрылтай жиналысында сайланған органдар қоғам мемлекеттік тіркелгеннен
Қоғамның құрылтай шартында қоғамды құру туралы шешім, қоғамның
Қоғамның жарғысы заңды тұлға ретіндегі қоғамның мәртебесін айқындайтын
Осымен қатар жарғыда қоғам акционерлерінің құқықтары, яғни қоғамды
АҚ - заңды тұлға. Оның органдары:
• акционерлердің жалпы жиналысы;
• директорлар кеңесі;
• алқалы орган немесе басқарма;
• тексеру комиссиясы (алқалы немесе жеке-дара тексеруші).
Қоғамның жоғары басқару органы - акционерлерінің жылдық жалпы
Акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзыретіне жататын кейбір мәселелерді
• қоғамның жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу;
• қоғамның үлгісін өзгерту мен оны ерікті түрде
• қоғамның басқару органдарын сайлау;
• қоғамның жарғылық капиталының мөлшерін өзгерту;
• оның жылдық қаржылық есебін және жыл қорытындысы
• қоғамның таза пайдасын бөлу тәртібі, оның
Егер акционерлердің жалпы жиналысына қатынасу үшін тіркеу аяқталған
Акционерлердің саны жүзден асатын қоғамда, оның жалпы жиналысында
Қоғамның басқару билігі қолында акциялардың бақылау бумасы бар
Қоғамның келесі басқару органы - директорлар кеңесі. Оның
• қоғам қызметінің басым бағыттарын айқындау;
• акционерлердің жылдық және керек жағдайларда кезектен тыс
• олардың күн тәртібін бекіту;
• қоғам шығарған акцияларды, облигациялар мен өзге де
• таза табысты, резервтік капитал мен қоғамның өзге
Қоғамның атқарушы органының қаржы-шаруашылық қызметін бақылауды жүзеге асыратын
Қоғам акционерлердің жалпы жиналысының шешіміне сәйкес акционерлерге өз
АҚ-дардың көптеген құрылу жолдары бар. Олар жұмыс істеп
Екі немесе одан да көп қоғамның соңғысының қызметін
Қосылатын қоғамның мүліктерін, құқықтарын және міндеттерін тиісті өткізу
Қайтадан ұйымдастырылатын қоғамның акцияларын, кейіннен жаңадан құрылатын қоғамдардың
Қызметін тоқтатпастан қайта ұйымдастырылатын қоғамның мүліктерінің, құқықтарының және
Қоғамды ерікті түрде тарату туралы шешім несие берушілердің
Бірінші кезекте өтелуге тиісті акциялар бойынша төлемдер беріледі;
Екінші кезекте артықшылықты акциялар бойынша есептелген, бірақ төленбеген
Үшінші кезекте артықшылықты акциялардың иелеріне оларға тиесілі акциялардың
Қалған мүлік барлық акционерлер арасында оларға тиесілі акциялардың
Акция – акционерлік қоғамның жарғылық қорын бірдей үлестер
Акция акционердің дивидендтер нысанында акционерлік қоғам табысының үлестерін
Акцияның сату бағасы оның бағамы деп аталады.
Акциялардың бақылау пакеті – басқа акционерлермен салыстырғанда, белгілі
Бағалы қағаздар, акциялар қоғамға екі түрлі артықшылық әкеледі:
Басында көптеген ұсақ салымшылар арасында таратылған үлкен капиталдың
Биржалық механизм арқылы акцияларды алу немесе сату мүмкіндігі,
Сонымен бірге, коммерциялық тәжірибе көрсеткендей, бұл ұйымдастыру-құқықтық басқару
Қатысушылары өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің келісімінсіз бөліп
Акционерлік қоғамның басқару органы – акционерлер кеңесі. Бұл
Еншілес шаруашылық серіктестік және тәуелді акционерлік қоғам
Біріншісі толық серіктестік нысаны бола алмайды, осыған байланысты
Жарғылық қорға басымырақ қатысуына қарай;
Олардың арасында жасалған шартқа сәйкес.
Бұл жерде жарғылық қорға басымырақ қатысуын екі тұлғадан
Тәуелді акционерлік қоғам – деп дауыс беруші акцияларының
Жарғылық қорға қатысушы басқа да акционерлік қоғамдар басқа
1.3 Акционерлік қоғамның артықшылықтары мен кемшіліктері
Акционерлік қоғамның артықшылықтары:
Жарғылық қорындағы акционерлердің үлестік қатысуының негізінде құрылатын жеке
Ғылым, техника, сыртқы және ішкі нарықтарында қызметтер мен
Тек акционерлік қоғамдар акциялар шығара алады.
Акционерлік қоғамның әрбір қатысушысының жарғылық қорындағы, жинаған мүлікте
Операцияларды жүргізудің басқару қарапайымдылығы.
Акционерлік қоғамның шексіз өмір сүруі.
Қоғам банкротқа ұшыраған кезде тек өзінің акция құны
Кемшіліктері:
Акционерлік қоғамды ұйымдастыруда, мемлекеттік тіркеу мен құрылымның өзгеруіндегі
Әрекет ету мерзіміне қарамастан, салық салу қойылымының жоғары
Барлық акционерлердің акционерлік қоғамды басқаруға қатыса алмауы, өйткені,
Кейбір тұлғалардың қолында зор акция мөлшері шоғырланады, әрине,
Тағы бір айта кететін жайт, серіктестіктер мен қоғам
Қоғамның жоғарғы органы;
Нысан Дауыс беру Ерекшеліктері
Толық серіктестік Әр қатысушы бір дауысқа ие; егер
Сенім серіктестігі Толық серіктестер дауыс береді, салымшылар қатыспайды.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Әр қатысушы үлесіне қарай дауысқа
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік Әр қатысушы үлесіне қарай
Акционерлік қоғам Бір акция - бір дауыс; заң
Атқарушы және басқа да органдар
Толық серіктестік Қалыптасу түрлері, тәртібі, өкілеттілігі құрылтай құжаттарымен
Сенім серіктестігі Қалыптасу түрлері, тәртібі, өкілеттілігі құрылтай құжаттарымен
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Атқарушы орган (коллегиалды, жалғыз басқару)
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік Атқарушы орган коллегиалды, жалғыз
Акционерлік қоғам Акционерлік қоғамның атқарушы органының құқықтық негізі,
2-тарау. Бағалы қағаздардың негізгі және туынды түрлері
2.1 Акциялар
Акция - акционердің қоғамдағы үлесін немесе меншігін куәландыратын
Акция белгілі бір жағдайда акционерлік қоғамның капиталын ұлғайтуға
Акция бірнеше түрге жіктеледі. Бір жағынан, бір акционерден
а) Атаулы акция - иесі міндетті түрде корпорацияның
ә) Ұсынушыға арналған акция - иесінің аты-жөні корпорация
Корпорацияларға басқару жағынан қолында атаулы акциясы бар акционерлер
Әрбір жай акция өз иесіне бір дауыс үлесін
Артықшылықты акциялар (немесе преференционалды) меншік туралы ерекше сертификат.
Жай акция бойынша төленетін дивидендтер сияқты артықшылықты акция
Егер компанияның жарғысында оның директорлары корпорация капиталын құруға
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде артықшылықты акциялар саны, әлбетте,
Қорыта айтқанда, жай акциялар бойынша дивиденд төлеу корпорацияның
2.2 Облигациялар
Облигация деп эмитенттің белгілі бір шартты орындауға, яғни
Облигация мерзімдік қарыз міндеттемесі болғандықтан оның кепілі болып
Облигация бойынша мезгіл-мезгіл төленетін сыйақы түріндегі пайда купонға
Қамтамасыз етілмегеи облигациялар - жалпы кепілдігі бар, басқаша
Облигацияның рейтингі - олардың инвестициялық сапасын арнаулы фирмалардың
Акция сияқты облигациялардың да номиналы және нарықтық бағасы
Екінші жағынан, облигация шығару корпорацияға қауіпті болғанымен, ол
2.3 Вексельдер, чектер және басқа да бағалы қағаздар
Вексель - қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем
Вексель шығарып және оны пайдалануды дамыту ертеден несие-қаржы
Вексель - тауар-ақша қатынастарын және коммерциялық несиені дамытуда
Депозиттік сертификат - ол эмитенттің мерзімді салымын алғандығын
Чек - заңды түрде бекітілген ақшалы құжат. Ол
Чектер бірнеше түрге бөлінеді:
• Атаулы чектер. Оны чек беруші белгілі
• Ордерлі чектер. Олар жеке немесе заңды
• Иесі ұсынушы чектер. Олар бойынша көрсетілген
Вексельдер сияқты, 1931 жылы Женевада чек бойынша Халықаралық
• чектік белгі, яғни құжат текстісінде "чек"
• Ордерлі чектер. Олар жеке немесе заңды тұлғаларға
• Иесі ұсынушы чектер. Олар бойынша көрсетілген сома
Вексельдер сияқты, 1931 жылы Женевада чек бойынша Халықаралық
• чектік белгі, яғни құжат текстісінде "чек"
• чекті өтейтін төлеуші, яғни банктің аты;
• төлем орны, яғни банктің орналасқан жері;
• чекте көрсетілген соманы төлеу жөнінде жарлық;
• чек берген уақыт және орын;
• чек берушінің қолы.
Чек айналымында көптеген мемлекеттерде кейбір ұлттық заңдылықтар қолданылады.
3-тарау. Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар нарығының пайда болуы
Бағалы қағаздар нарығының кейбір элементтері 20-шы жылдары КСРО-да
Елде дамыған бағалы қағаздар нарығы қалыптасуы үшін оның
Олар:
* сұраныс пен ұсыныс;
* делдалдар мен басқа қатысушылар;
* нарықтық инфрақұрылым яғни коммерциялық банктер, қор биржалары,
* нарықты реттейтін және өзін-өзі реттейтін жүйелер.
Нарықтың осы құрамдас бөліктері қазіргі уақытта негізінен құрылып
Қазақстандағы бағалы қағаздар нарығының құрамы және бағалы қағаздардың
Біріншіден, мемлекеттік бағалы қағаздардың эмитентi - Қаржы Министрлігі;
Екіншіден, Ұлттық банк — оның (Қаржы Министрлігінің) қаржы
• мемлекеттік қазыналық вексельдер;
•мемлекеттік қазыналық облигациялар;
•Қазақстан Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді, ноталары;
• жекеменшіктендіру купондары.
Мемлекеттік қазыналық вексельдер мен мемлекеттік қазыналық облигацияларды ішкі
Жекеменшіктендіру купондары аукцион арқылы сатылған мемлекеттік кәсіпорындарды жекеменшіктендіруге
Қорытынды
Қорыта айтқанда, акционерлік қоғамдардың ұйымдастырылуына орай басқа меншік
1. Экономикалық реформаның басты мақсатының бірі – нақты
2. Нарықтық экономикаға өту стратегиясын жариялағаннан бастап
3. Нарық, оның қазіргі түсінігінде бір меншік формасына
4. Акционерлік қоғам басқа да меншік формаларымен салыстырғанда
5. АҚ жарғылық қоры компанияның меншікті қаражаттары арасында
6. Акция - АҚ-ның капиталына қаражат қосқандығын куәландыратын,
7. Акция бағасы әр түрлі көптеген факторлардың ықпалымен
8. Акционерлік қоғам әр түрлі акциялар шығарады және
9. Облигацияның экономикалық жаратылысы жағынан үш ерекшелігімен сипатталады:
10. Облигацияны қамтамасыз ету әдістеріне немесе эмитенттері мен
11. Өнеркәсіпті тұрақты табыс әкелетін облигациялардың салыстырмалы тартымдылығы,
12. Бағалы қағаздар нарығын құру шаруашылықты орталықтан қаржыландырудың
13. Бағалы қағаздар нарығының міндеті - бағалы қағаздарды
14. Биржа ісіндегі листинг - бұл биржа тізіміне
15. Қазақстандық бағалы қағаздар нарығының даму болашағы үшін,
Біз бағалы қағаздар туралы айта келіп сөзімізді қорытындылау
Сол жылдары құрылған 57 жекешелендіру қорларының арасынан тек
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Сейтқасымов Ғ.С. Ақша, Несие, Банктер Алматы Экономика 2001ж
Мақыш С. Ақша, Несие, Банктер Алматы Экономика 2000
Көшенова Б.А. «Бағалы қағаздар нарығы», Алматы, 2000 ж.
Журнал «Рынок ценных бумаг» Москва 2000/11
Қаржы-Қаражат Алматы 2001/03
Құнды қағаздар нарығы Экономика 2000 ж.
Журнал «Финансы и кредит» 2003/2
Журнал «Финансы и кредит» 2002/11
Карагусов Ф. Ценные бумаги и регулирование их обращения
10. Шалгимбаева Г.Н. Рынок ценных бумаг: Механизмы государственного
33