Мазмұны.
Кіріспе.....................................................................................................................
І- Бөлім. Ұлыбританияның негізгі заңы; даму тарихы,
заң салттарының ролі және соттың прецедент ролі.........................
ІІ-Бөлім. Мемлекеттік билікпен басқарудың жоғарғы органдары................
1. Парламент: құрылысы және қабілеттігі.......................................
2. Ел басқарудағы монархтың ролі...................................................
3. Үкімет пен кабинет.........................................................................
4. Заң шығару процесі........................................................................
ІІІ-Бөлім. Ұлыбританияның жергілікті басқару органдары...........................
1. Жергілікті басқару органдарының түрлері мен құрамы............
2. Жергілікті басқару органдарының жұмысын ұйымдастыру.....
3. Орталық және жергілікті басқару органдары салыстырмалы
түрде....................................................................................................
Қорытынды..........................................................................................................
Библиография......................................................................................................
Кіріспе
Шетелдік мемлекеттердің тарихи дамуын олардың құрылысын, саяси жүйесін, экономикасын,
Ұлыбритания – Европаның солтүстік-батыс бөлігінде орналасқан дамыған кариталистік елдердің
Англия мен Уэльс ХІІІ –ғасырдың аяғында ХІV –ғасырдың басында
Ирландия Құрама Корольдық ХІХ –ғасырдың басында кірді, алайда 1922
Ирландияның солтүстік-шығыс провинцияларының алты солтүстік графствасы Ұлыбритания мен Солтүстік
Осы елдің мемлекеттік құрылысын, оның орталық және жергілікті органдарын,
Осы дипломдық жұмыстың мақсаты мемлекеттік басқарудың жоғарғы органы –
Осы жұмысты Ұлыбританияның негізгі заңына да көп көңіл бөлінеді,
Жергілікті басқару органдарының түрі, салалары және осы органдардың ара
Осы тақырыпта жұмыс істеу барысында заң құжаттарының жеткіліксіздігінен қиыншылықтар
Осыған қарамастан бұрынғы Кеңестер Одағындағы ғылыми зерттеу жасаған
Осымен қатар, Ұлыбритания мемлекеттінің құрамында біршама өзгерістер болған,
І – БӨЛІМ
Ұлыбританияның негізгі заңы: даму тарихы, ерекшеліктері; негізгі
заң салттарының ролі және соттық прецедент ролі.
Шет елдердің, оның ішінде Ұлыбритания да бар, мемлекеттік құқтарының
Мемлекеттік құқтың негізгі шығу тегі Негізгі заңдары болып келеді.
“ Ұлыбританияның Негізгі Заңы ” деген түсінікті анықтауға Питер
Қазіргі уақыттағы әрбір мемлекеттерде негізгі заңдары жазылғы түрде, ал
Соңғы 200 ден аса жылдар бойы әлемдегі жасалған Негізгі
Негізгі Заң принципінде мемлекеттік органдардың қабілеттігін анықтау қажет.
Қалыптасқан салтқа сәйкес Ханша өз халқына қарсы әрекет жасамайды.
Осы тұжырымдардың арасынан 1689 жылғы құқтар туралы Билль негізгі
Билльді қабылдау Парламенттің немесе Патшаның Парламенттегі қызметін шамалаған емес.
Ұлыбританияның Негізгі Заңына оралар болса, оның жеке элементтерінің ара
Жазылмаған Негізгі Заң жазылған заңның көлеміндей болып келеді. Ұлыбританияның
Британияда қысқа мерзім арасында ( 1653 – 1660 ж.ж.
1. Статуттық құқ. Бұл топтың шығу тегіне бірқатар көне
2. Жалпы құқ. ( соттық құқ, прецеденттік құқ )
3. Негізгі Заңдық дәстүрлер. ( негізгі заңдық келісімдер немесе
Осы көрсетілгендермен қоса, Доктриналық шығу тегі де бар –
Сонымен, біз Британ Негізгі Заңының формасы жағынан қосылымды түрде,
Жазылған бөлігі – бұл әр кезде қабылданған Негізгі Заңының
Негізгі Заңның басқа бөлігі жазылмаған түрде, яғни заңды түрде
Британ Негізгі Заңының ерекшелігі оның икемділігінде Ұлыбритания Негізгі Заңын
ІІ – БӨЛІМ
Мемлекеттік билік пен жоғарғы органдары.
Елді бір орталықтан басқарудың процесін жалпы көріністе қарап өтейік.
1. Парламент: құрылысы және қабілеттілігі.
Ұлыбританияның Парламенті, лордтар палатасы мен қауымдастық палатасынан тұратын, англияның
Парламент формальды түрде жоғарғы заң шығару қабілеттілігімен бөлінген. Бұл
Қазіргі кездегі Парламент өзіне тән бірқатар ерекшеліктерімен мемлекеттің басқа
Англияның Парламенті мемлекеттің маңызды органы болып отырып: алдымен феодалдық
Енді біз Парламенттің бірден-бір палатасы – лордтар палатасының құрылысы
“ Лордтар плптасына герцогтар, маркиздер, графтар, виконттар, барондар, епископтар,
Және де сонымен қоса Ұлыбританияның Парламентіндегі ерекшеліктерінің бірі болып
Лордтар палатасының мәжілісіне Лорд - канцлер - үкімет мүшесі
Лордтар палатасы белгілі бір шамада өзіне анорхизмді жүйелеп келді,
Оның ішіндегі өзін әлдебір партияларға жақын ұстайтындардың ара қатынасы
Соғыстан соңғы жылы Ұлыбританияда лордтар палатасын қауымдастар палатасына қосымша
Енді ағылшын парламентінің төменгі жағдайдағы палатасы – қауымдастар палатасының
Қауымдастар палатасының құрылуына бақылау болатын негізгі институт – екі
Формальды түрде британ парламентінің қауымдастар палатасына Ұлыбританияның кез келген
Екі партия да кандидат болып өтетіндер тек партияның басшы
Ағылшынның сайлау жүйесі сайлаушылардың дауыс теңдігін қамтамсыз етпейді. Қауымдастар
Сайлау көптік қатынтастағы таториталық жүйеде, округ бойынша басқаларына қарағанда
Ұлыбритания Парламентінде консерватиялық және лейбористік ішкі функциялық топтар да
Қауымдастар палатасында партиялық комитеттердің мәжілістері палатаның іскерлігіне өз маңыздылығы
Үкіметтің қауымдастар палатасында өз беделін одан ары асыруы мен
Үкіметтің қауымдастар палатасындағы осындай органы болып сол палатаның лидері
Қауымдастар палатасында лидерден басқа және бір лауазым иесі –
Парламентті шақыру мен тарату секілді маңызды мәселелерді, негізінен премьер-министр
Үкімет автоматты түрде өзінің мүшелерінің көптігін қолдана отырып, қауымдастар
Осы қауымдастар палатасының заң шығарар принциптеріне де нұсқап кеткен
Фоормальды түрде Парламент жоғарғы заң органы болып есептелінеді. Заң
Сонымен қатар палатадағы заң жобасын талқылауды ескермей кетуге де
Осылай деп онымен бірге атақты ағылшын заңгері, Ноттингем университетінің
Қауымдастар палатасындағы заң жобасының талқыланудан өтуі туралы көрсете кетіп,
Билік атқаратын аппараттың күшейуі парламенттің көпжоспарлы жағдайына, оның саяси
Жоғарыда атап өтілгендей қауымдастар палатасының ішіндегі үкімет мүшелерінің көп
Қазіргі уақытта Үкіметтің Парламентті бақылау негізінен 4 түрлі тәсілмен
Патшалықтың іс есебіне оның қалдырылған, Тәжіден, қабілеттілігімен ғана айыруға
Монах министрлер кеңесінсіз және оларға сенусіз ақ өз алдына,
Және де Негізгі Заңдық ерекшеліктердің бірі ретінде оның ұлы
2. Ел басқарудағы монархтың рольі.
Англия парламенттік монархия елі, яғни ұлы мәртебелімнің билігі тек
1952 жылдан ресми түрдегі патшалық атақ былай дейді: “
Осы бір атақтың өзінде де тәуелді патшалық биліктің саяси
Англия буржуазиясына монарх ол қай бір Шатыр іспеттес, астын
1832 жылғы реформалардан бері кабинет тағдырын тәжі, “ партиялық
1941 жылдан бастап патшалықты билікті бұқаралық басылымда немесе парламентте
Тәж жалпыға бірдей сайлау нәтижесі бойынша премьер-министрді тағайындайды. Ал
Патшалықтың міндетіне сонымен қатар парламентті тарату ( премьер-министрдің ұсынысымен
Тәжі атынан министрлерді, жоғарғы соттық соттарын және жоғарғы мемлекеттік
Ханымның жанұясы үлкен мөлшердегі кіріске ие. Ханым – ірі
3. Үкімет пен кабинет.
Англияның мемлекеттік және саяси құрылысында жетекші рольді министрлер кабинеті
Кабинет, біріншіден, заң ұсыну алғы шартын алған, яғни парламенке
Заң шығарудағы оның қызметі сол, ол парламенттің бекітуі үшін
Заң шығару жұмыстарында қатыстырылған заң шығарушылық деген төменгі инстанциялардың,
Кабинеттің ұйымдасқан құрылысы жайлы бірнеше сөз.
Кабинет мүшесі болу үшін алдын ала жасалған тәртіп жоқ.
Кабинеттің басы болып премьер-министр тұрады. Оның билікті өз қолына
Британ Негізгі Заңына сай және ағылшын дәстүрлеріне сай, министрлер
Қазіргі уақытта премьер-министрден басқа кабинетке:
жасырын кеңестің, лорд- төрағасы кіреді, ол жасырын кеңестің бюросының
лорд – канцлер. Бұл негізгі заңдық келісімге сай, өзінің
мөр сақтаушы – лорд. Ол Ханым мөрін сақтайды, соған
Ланкастерский герцогствосының канцлері; Қазына канцлері; Шотландия істері министрі.
Осы кабинетке тікелей қатысты министрлерден басқа, кабинетке мүше болатын
Үкіметке ( бірақ кабинетке емес ) әртүрлі атағы, салаларына
Ал аса маңызды мемлекеттік мәселелерді үкімет те емес, премьер-министрдің
Бірінші министрлер кабинеті өз істерінде көрінген соң жасырын кеңестің
Ал премьер-министрдің қазіргі түсінігінде бірінші болып Роберт Пил
Премьер-министр өте үлкен билікпен дарылдаған. Ол өз үкіметіне министрлерді
Премьер-министр өзінің қалауымен кабинет ішінде портфельді ауыстыра алады. Ол
Премьер-министрдің ұзын – санды құқтық қабілеттілігін тізіп көрсете беруге
Атқару билігі негізінен осы прмьер- минситрдің қол астында. Ол
Осындай жұмыс тәсілі англияның бұрынғы премьер-инистрі М. Тэтчерға тән
Премьер-министрге берілген, оның барлық мемлекеттік аппараттарға нұсқау бере алу
Премьер-министрдің кабинет мүшелерін және министрлердің тағайындау құқғының ролін ерекше
Премьер-министр және де үкіметтік комиссияларды және министрлер комитетін және
Премьер-министрдің қолындағы нақты билік қаракеті өзімен басқарудың қайта құрылған
Премьер-министрдің аса маңызды жағдайын төмендегі айғақ нақтылап береді. Ол
Премьер-министрдің осындай жағдайын, орнын көре тұра билеуші топтардың, оның
Ұлыбританияның мемлекеттік құрылысының қызықты жағының бірі – ол “
Британдық парламенттік жүйенің жағдайында ресми түрдегі
Парламентке екі орны болған барлық партиялардың фракцияларына олардың жұмыс
4. Заң шығару процессі.
Жоғарыда көрсете өткен, мемлекеттің жоғары органдарының ұйымдастырылуын қарастырып өткен
Заң шығаруға Англияда тәжі, парламент, яғни лордтар палатасы мен
Барлық үкіметтік немесе жеке мүшелік заң жобаларының түгелі бір
Үкімет ниетімен талқыланудың кез келген стадиясында төмендегідей үш түрлі
1. “ Талқылауды жабу ” кез келген уақытта, егер
2. “ Пельотиндер ”, яғни алдын – ала талқылануды
3. “ Кенгуру ”, яғни спикерге сұрақтарды атап көрсететіндей
Ұлыдританияда заң шығару билігін алдымен үкімет атқарады. Ол 85%
Ерекше қызығушылыққа жеке адамдық заң жобалары ие, олар жергілікті
Егер заң жобасы дұрыс шешімде болса, онда жергілікті басқару
Жергілікті басқару органдары және статуттың негізінде құрылған мекемелер жаңа
1945 жылғы заңға сай, арнайы бұйрықтар жергілікті басқару органдарымен
Баяндамадан кейінгі 21 күн ішінде кез келген палата бұйрықты
А) Парламенттік механизм.
Теория жағынан қабылданған заң жобаларының мазмұнына және формасына қауысдастар
Алайда іс жүзінде, “ саяси партиялы машина ” мен
Б) Кеңесулер.
Англияда солай дәстүр болып кеткен, үкіметтік бас мекеме, өз
В) Соттық бақылау.
Соттар тікелей парламенттік заң жобаларының мазмұнына бақылау жасамайды. Елде
Ал соттар парламенттің жалпы принциптерді бұзбауын қадағалап отырады.
Енді қатыстырылма заң шығаруды қарастырып өтелік.
І. Екінші қатарлы заң актілерінің классификациясы:
а) мақсатына сай классификациялау;
б) актінің шығу тәсіліне байланысты классификациялау;
в) актінің атауына сай классификациялау.
ІІ. Екінші қатарлы заң актілерінің бақылау түрлері:
1. Парламенттік бақылау.
а) Парламентке ұсыну.
б) Хабар алу.
2. Кеңесулер.
3. Соттың бақылауы.
ІІІ. Қаулылар.
Қаулылар - өзінің ерекшелігімен, басқаларға қатыстырмалы заң шығарудың ерекше
а) жергілікті органдар сияқты әкімшілік органдарымен немесе өз алдына
б) ол күшіне енгенге дейін жоғары тұрған органдарымен бекітілуі
в) жалпыға бірлей тәртіптер орнатады, олардың таралу шегі белгілі
Осы қаулыларды шығарушы органдардың өздері қаулыда көрсетілген заңдарды орындаулары
Оларды толықтыруға да жаңа қаулы шығарылуы тиіс.
А) Қаулыларды шығару процедурасы.
Парламент әрбір жағдайға сай әртүрлі процедураларды қолдана алады. Алайда
а) Шығару. Қаулы шығарған жергілікті басқару органының мөрімен бекітіледі
б) Промульгация және дәлелдеме. Қаулының бастырылма данасы сотқа беріліп,
Б) Қаулының істек қабілеті.
Қаулылар бұйрықты түрде немесе тиым салу түрінде болып келеді.
1) формасының дұрыс болмауы;
2) өкілдік шамасынан шығу;
3) анықталмағандығы;
4) қарама – қайшылықтығы;
5) сапасыздығы;
В) Қаулыны күшпен қолдану.
1) қылмыстық қудалауды қозғау (айып салу )
2) Жоғарғы соттан, айыпкердің одан әрі арғы қылмыстық қылықтардан
Г) Қаулы шығаратын органдар.
Бұл барлық жергілікті билік органдары.
ІІІ – БӨЛІМ
Ұлыбританияның жергілікті басқару органдары.
Осы бөлімде біз үкіметтің орталық органдарынан кірмейтін, алайда жергілікті
Әрбір жергілікті орган өз алдына тәуелсіз және ол өзіне
Англияның жергілікті басқару органдарының өздеріне тән қандай мінездемелері бар?
а) олар өз алдына әрқашан да заңды тұлға
б) жергілікті басқару органдары белгілі бір территорияға құқықтылық өкілетті
в) бұл органдар, жергілікті салықтар есебінен, әрқашан да емес
г) осы жергілікті басқару органдарының жетекшілері өз территорияларының тұрғындарымен,
д) жергілікті басқару органдары басқару функциясын жүргізе алатын қабілеттігі
1. Жергілікті басқару органдарының түрлері мен құрамы.
Әрбір жергілікті басқармада басқару органдары бар. Олар – кеңестер,
Ұлыбританиядағы жергілікті басқару жүйесінің схемасын Д. Гарнер төмендегідей көрсетеді.
Англия
(Лондоннан тыс)
графстволар метропалды
графстволар
округтар
округтер
кеңесі бар
приходттар приходттар
2. Жергілікті басқару органдарының жұмысын ұйымдастыру.
Осы жергілікті басқару органдарының өз ара қатынасын, ара салмақтарын
Солай, графстволардың кеңесінің қарамағына:
магистралды жолдар мен көпірлерден басқа ьарлық жолдар кіреді;
білім беру және кітапханалар;
қалада және графстводағы жоспарлау;
бұқаралық қызмет;
өрт қорғанысы;
полиция;
музейлер мен көркемдік галлереялар;
жастарды жұмысқа орналастыру;
азық – түлік және дәрі – дәрмектер және басқа
парктер мен демалысорындары;
күл – қоқысты шығару;
ұсақ акционерлі компаниялар.
Округтар кеңесінің қарамағына:
шумен күрес және денсаулық сақтау;
тұрғын үй салу;
қалалық және ауылдағы құрылыстарды жоспарлау;
жарнама мен көрсетілім мекемелері;
күл – қоқыс жинау;
бейіттер;
фабрикалар мен мекемелер;
салық салу;
демалыс, кіреді.
Приходтардың қарауына ( ал Уэльсте общиналар):
жер бөліктерін бөлу;
жолаушылар жолдары;
өлген адамды көму жұмыстары;
демалысқа арналған орындар;
бейіттерге бөлінген жерлер;
автобус орындықтары кіреді.
3. Орталық және жергілікті басқару органдары
салыстырмалы түрде.
Енді осы жергілікті басқару органдарының құрамын қарастырып өтелік:
А) Бас кеңестер.
Кеңестердің құрамдары біркелкі болғандықтан графстволар кеңесі мен округтер кеңестерінің
І. Төрағасы.
Төраға немесе мэр кеңестің жиналысында көптік дауыспен сайланады, бұл
Қаланың мэрі арнайы атағы жоқ. Ол бір жағдайларда “
ІІ. Вице – төраға.
Бас кеңесі өзінің бір мүшесін вице-төраға деп тағайындайды. Егер
ІІІ. Олдермендер.
1972 жылы жергілікті басқару туралы заңға сәйкес бұл ескі
IV. Кеңесшілер.
Кеңесшілер округтерде немесе графстволарда төртжылдық цикл ішіндегі әрбір 1,2,3,
V. Шерифтер.
1974 жылға дейін 21 қала өз шерифтарын өздері сайлауға
Б) Англиядағы приходттар.
1974 жылға дейін әр қалалық округтар приходттарға бөлінген, олардың
Англияның жергілікті басқару органдарына бұлардан басқа поселоктар кіреді. Ал
Лондонды басқару.
Лондонда жергілікті органдар екі қалыпта ұйымдастырылған, бір жағынан, оның
А) Лондон аудандық кеңестері.
Олар жоғарыда аталып өткендей 32 тал. Олар округтер кеңесіне
Б) Сити Лондон.
Сити құрамы толығымен жергілікті басқару органрынан айырмашылығы жоқ. Сити
Сити басқармасы үш “ палатадан ” тұрады.
1. “ Коммон – Холл ”.
2. Олдермендер.
3. Жалпы кеңес палатасы.
В) Темплдар.
Миддл – Темпл және Инкер – Темпл. Бұлар өзалдына
ҚОРЫТЫНДЫ.
Осы тақырыпқа жасалған жұмыс Ұлыбританияның мемлекеттік құрылысын зерттеп, одан
Қазіргі уақытта біздің егеменді Қазақстан мемлекетінің басқа дамыған
Ұлыбритания мемлекетінің жергілікті басқару органдары, оның басқару органдар арасында
Британияның басқару органдарының және бір ерекшелігі, олардың бір-бірімен қарым-қатынастарының
Британияның мемлекеттік құрылысының және бір ерекшелігі, ол оның көп
Британиядағы мемлекеттік құрылысының және бір ерекшеліктері, ол – партиядағы
Және бір ерекшелігі ол британ билік етуші басқару органдарына
Осы ерекшелігі біздің жергілікті атқару органдарына да, дарыса ол
Ұлыбританияның жергілікті басқару органдарының өкілеттілігінің арасында олардың әлеуметтік қамсыздандыру
Британияның Парламенті жөнінде бірталай пікірлер білдіре кеткен жөн. Ол
Осы жұмыс барысында Британ мемлекетінің құрылысын зерттеу, оның ерекшеліктерін
Алайда осы қиындықтарға қарамастан жұмыс зерттеушілік жағының ғылыми жұмыстар
БИБЛИОГРАФИЯ.
Арнайы әдебиеттер.
1. Богдановская И.Ю. Ағылшын құқындағы заңдар.- М., Наука 1987
2. Барабашев Г.В. Қазіргі капиталисттік мемлекеттердің жергілікті органдары. (
3. Бромхед. Британ негізгі заңының эволюциясы. – М., Питер
4. Беляева Г. Шет елдердің мемлекетімен құқтарының тарихы. Англия
5. Д. Гарнер. Ұлыбритания: орталық және жергілікті басқармалары. –М,
6. Гуткова Е.В. Ағылшын парламентінің шығу тегі. ( Ағылшын
7. Голлан Д. Ұлыбританияның саяси жүйесі.- М., 1965 ж.
8. Крылов Б.С. Ұлыбританияның мемлекеттік құрылысы. М, 1965 ж.
9. Крылова И.С. Ағылшын мемлекеті. – М., наука. 1981
10. Крылова И.С. Ұлыбританияның орталық мемлекеттік органдары. –М., Ю/л,
11. Буржуазия мемлекеттерінің негізгі заңдары. –М., Ю/л, 1982 ж.
12. Левин Д.В. Ұлыбритания мемлекеттік құрылысы. М, 1967 ж.
13. Лоэль А. Англия мемлекеттік құрылысы. –М, 1975 ж.
14. Перегудов С.П. Ұлыбритан саяси - әлеуметтік жүйесіндегі лейбористтік
15. Перегудов С.П. Ұлыбританияның саяси жүйесі. –М., 1984 ж.
16. Сэмпсон А. Британияның жаңа анатомиясы. – М., Прогресс.,
17. Хервей Дж., Худ К. Британ мемлекеті. – М.,
18. Энсон В. Ағылшын парламенті. – 1908 ж.
19. Шет елдердің заң жинақтары. Реферат – жинағы. –
20. Журнал.: Халықаралық., 1989 ж. №8. және №4, 7.,
Бромхед П. Британ Негізгі Заңының эволюциясы. – М., Ю/Л.,
Бромхед П. Британ Негізгі Заңының эволюциясы. – М., 1978
Бромхед П. Негізгі Заңының эволюциясы. – М., 1978 ж.
Бромхед П. Британ Негізгі Заңының эволюциясы. – М., 1978
Крылова Н.С. – Центр. госуд. Органы Великобританий. Б.С. Крыловтың
Крылова Н.С. – Центр. госуд. Органы Великобританий. Б.С. Крыловтың
Н.С. Крылова – Британия мемлекеттік орталық органдары. – М.,
Б.С. Крылов – Буржуазиялық мемлекеттердің парламенттері – М.,1961 ж.
Крылов Б.С. Ұлыбритан мемлекеттік құрылысы. – М., 1965 ж.
Гарнер Д. – В., : үзінді Барабшеваның алғы сөзі.
Некрич А.М. Л. Позднеева – Ұлыбритан саяси партялары мен
Некрич А. Позднеева Л.В. Көрсетілген әдебиет 32 бет.
Д.Гарнер қар. – В.: Орт. Ж. – ежер-ті басқару.
Британ саяи жүйесін қар. – М., Ю/Л., 1984 ж.
Ұлыбританияның саяси жүйесі. – М., Ю/Л., 1984 ж. 148
Ұлыбританияның саяси жүйесі.- М., Ю/Л., 1984 ж. 150 бет.
Богдановская Ю. – Ағылшын құқындағы заңдар. – М., 1987
Д. Гарнер. Көрсетілген жұмысы. 91 бет.
Д.Гарнер. Ұлыбритания: Орталық және жергілікті басқару органдары. – М.,
Барабашев Г.Б. Қазіргі капиталистік елдердің муниципиалды органдары. – М.,