ТАҚЫРЫБЫ: ЗЕЙІН
Мазмұны
Кіріспе...............................................................................................................3-5
Ι тарау. Зейіннің теориялық мәні,ФЗИОЛОГИЯЛЫҚ ТҮСІНІГІ, НЕГІЗГІ
1.1.Зейіннің негізгі түрлері................................................................................6-10
1.2.Зейіннің физиологиялық негізі.................................................................10-12
1.3.Зейіннің негізгі қасиеттері........................................................................12-16
ΙΙ тарау. Зейіннің қасиеттерін баланың жас шақтарына
2.1.Мектепке дейінгі шақтағы баланың зейінің дамуын зерттеу................17-19
2.2.Бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінін дамытудағы ерекшеліктерін зерттеу....................................................................................19-21
2.3. Мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың
Қорытынды...............................................................................................23-24
Пайдаланылған әдебиеттер........................................................25-26
Қосымша....................................................................................................27-29
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі:
Адамның кез-келген іс-әрекеті зейін арқылы іске асып отырады.
Зейін дегеніміз адам санасының қоршаған ортадағы белгілі заттар
Зейін қабылдау, түйсіктер, ес, қиял, ойлау сияқты ерекше
қарапайым жұмыс, ағаш жару, жер қазу және компьютерде
Зейін оқу жұмысының негізгі шарты болып табылады. Оқу
Балалардың үлгермеушілігін алдымен олардың зейінділігінің жеткіліксіздігінен іздеуіміз қажет.
Оқу әрекетінің барлық түрлері оқушыдан ерекше зейін салуды
Оқу әрекетіңде шәкірттердің зейінін бақылап қарайтын болсақ, оның
Зейін өз табиғаты жағынан таным үрдісі бола алмайды,
Зейін төмендегідей қызметтерді атқарады: психологиялық және физиологиялық үрдістердің
Зейін туралы өте маңызды теориялық тұжырымды Т.Я.Гальперин
1. Зейін бағдарлы зерттеу іс-әрекетінің сәттерінің бірі
2. Өзінің қызметі жағынан зейін осы мазмұнды бақылау
3. Белгілі бір өнім өндіретін басқа іс-әрекеттерден
4. Зейінде бақылау өлшемдерінің, үлгінің көмегімен іске асады,
5. Ерікті зейін — жоспарлы зейін, бақылау
Мектепке дейінгі жастағы балалар, кездескен қиыншылықтарды шешуге және
Зерттеудің мақсаты: Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп
Зерттеудің міндеті:
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың
- Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балаларда
-Мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың
Зерттеудің әдісі: Зейінді дамытудың мәнін, мазмұнын, көлемін анықтауға
-мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың зейінің
-зерттеу жұмысы барысында, балаларда қолданған әдістемелік тесттердің жауаптарын
Теориялық қолданылымы:Зейін анықтаудың тиімді үлгілерін табуды және ұйымдатыруды
Ι тарау Зейіннің теориялық мәні.
1.1.Зейіннің негізгі түрлері.
Зейін деп-адам санасының белгілі бір затқа бағыттала тұрақталуын
Адамға тән әрекеттің кез келген түрінде зейін орын
Зейінді психикалық процестердің тобына жатқызу дұрыс болмас еді.
Зейінің физиологиялық негіздерін И.П.Павлов ашқан нерв процестерінің өзара
И.П.Павлов,егер ми қабығының бір алабында қозу процесі пайда
Зейіннің физиологиялық негіздерін орыс физиологы, академик А.А.Ухтомскийдің (1875-1942)
И.П.Павловтың оптималдық қозу алыбы теориясы ырықты зейіннің табиғатын
Бір нәрсеге зейін аудару адамның сыртқы кейпінен де
Адамдардың зейіні ырықты, ырықсыз және үйреншікті болып үшке
Сыртқы дүниенің кез келген обектілері кейде ырықсыз-ақ біздің
Ырықсыз зейін физиологиялық тұрғыдан барлау (орионтировочный) рефлексінің жемісі
а)күшті тітіркендіргіштер (көзді аштырмайтын жарық, қанық бояулы заттар,
ә) адамның сыртқы дүниедегі объектілерге қатынас жасауының дәрежесі
Адамның ырықты зейіні әрекеті саналы түрде белгілі ерік
Қандай болмасын бір әрекеттің талабына сай зейінді бағындыра
Үйреншікті жұмыс жағдайын жасап алып, алаңдататын нәрселерден бойды
Орындалатын істің мәнісін, маңызын түсіну үшін білімге шын
Түрлі қолайсыз жағдайларда да жұмыс істеуге машықтану. Мәселен,
Зейінді бөлуді үнемі ескертіп отыру керек. Бір сөзбен
Зейіннің екі түрі де бір-бірінен ешқашан қалмай ілесіп
Зейіннің үйреншікті деп аталатын түрі де бар. Үйреншікті
Зейінің физиологиялық негізі.
Зейіннің физиологиялық тетіктер арқылы қажеттіде мәнді әсерлерді тыңдау
Адам сергектік деңгейін оның сырт кейпін бақылай танумен
Зейін механизмдерінің іске қосылуында бағдарлаушы рефлексінің рөлі өте
Зейіннің таңдамалылығы ағзада болып тұратын күрделі процестермен байланысты.
Зейіннің орталық тетіктері бір жүйке ошақтарының қозуына байланысты
Зейін әрекетінің физиологиялық көрінісін түсінуде Ч.Шеррингтон ғылыми дәлелдеп,
Зейіннің физиологиялық негіздерін айқындауда доминанта принципі (А.А.Ухтомский) де
Бірақ жүйке қозғалысының индукция заңы да, доминанта жөніндегі
Сонымен зейін табиғатта өзәра бір-біріне тәуелді байланыста болған
1.3. Зейіннің негізгі қасиеттері
Зейінің мынадай қасиеттері бар:
А)Зейіннің тұрақтылығы және жинақтылығы. Адамның зейіні бір объектіге
Зейінді бір жерге тұрақтатып, жинақтай алу арасында адам
Зейіннің осы қасиетінің оқу процесінде маңызы зор. Сабақ
Ересек адамдар жұмыс үстінде зейінін 40 минуттай бір
Зейінді ұзақ уақыт бойы іс-әрекетке жеткілікті жұмылдыру үшін,
Ә)Зейіннің аударылуы. Зейінің аударылуы деп бір объектіден екінші
Б)Зейіннің бөлінушілігі. Адам санасының бірмезгілде бірнеше әрекетті атқара
Зейінді бір уақытта түрлі обьектіге бөлуге болатындығын арнаулы
В) Зейіннің көлемі. Зейінің көлемі деп бір уақыттың
Зейін көлемін арттыру үшін мұғалім балаларды комплекс заттарды
Г)Алаң болушылық. Алаң болушылық деп белгілі бір объектіге
Мектеп жасына дейінгі балаларда алаңдаушылық жиі ұшырайды. Өйткені
Алаң болушылыққа ұқсас көріністер адамның бір жұмысқа қатты
ІΙтарау. Зейіннің қасиеттерін баланың жас шақтарына байланысты зерттеу.
2.1.Мектепке дейінгі шақтағы баланың зейінінің дамуын зерттеу.
Мектепке дейінгі шақтың басында баланың зейіні төңіректегі заттарға
Мектепке дейінгі шақта балалар іс-әрекетінің күрделенуіне жалпы ақыл-ой
Бірақ мектепке дейінгі шақта зейіннің негізгі өзгеруі баланың
Егер үлкен адам балаға ойынның шарттарына ынталы түрде
Зейінді нақтылы, дара тапсырмаларға байланысты ұйымдастырудың ахуалдық құралдарынан
Сөйлеудің жоспарлаушы функциясының дамуына қарай бала өз зейінін
Мектепке дейінгі шақ ішінде өз зейінін ұйымдастыру үшін
Мектепке дейінгі шақта балалар ықтиярлы зейінді меңгере бастаса
2.2. Бастауыш мектеп жасындағы баланың зейінін дамытудағы
Мектепке келген балалардың әлі мақсатқа бағытталған зейіні болмайды.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, ырықты зейінді қалыптастыруда баланың іс-әрекетін
Баланың өзін-өзі ұйымдастыруы алдымен үлкендердің, әсіресе мұғалімнің жасаған
Бірінші класс оқушыларының ырықты зейіні олар әлі өздерін-өздері
Зейінді дамыту, сондай-ақ оның көлемін кеңейту мен және
2.3. Мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың
Бурдон тесті.
Мақсаты: зейіннің қалыптасу деңгейін бағалау.
Орындау ережесі: «5 минут ішінде осы кестедегі әріптерді
Бағалау шкаласы:
Әр минутта қарап шыққан әріптер көлемі және қате
Қорытынды: №105 «Шұғыла» орта мектебінің 4-ші сынып оқушыларының
А) сынып 19 оқушы. Б) сынып 20
9-өте жоғары. 10-өте жоғары.
5-жоғары. 6-жоғары.
2-орташа. 2-орташа.
2-төмен. 1-төмен.
1-өте төмен. 1-өте төмен.
Қосымша:№1.
«Қызыл-қара кесте» тестінің модификациясы.
Мақсаты: зейінді бір әрекеттен екінші түріне аудару қажетті
Ал екінші модификациясында қызыл санның орнына шеңбердің ішінде
Орындау ережесі.
Бұл тестің зейін аудару уақытын өлшеумен қатар осы
1-ші кезең. Шеңбер ішінегі сандарды тез, ретімен тауып
2-ші кезең. Шеңберсіз сандарды тез, ретімен, дауыстап оқып,
3-ші кезең. Бір санынан бастап шеңберсіз және шеңбер
Бағалау шкаласы:
1-ші және 2-ші кезеңдегі тапсырманы орындауға жұмсалған уақытпен
1,2 тапсырма –55 секундта орындалса- жақсы;
3 тапсырма –90 секунд –жақсы;
Көрсетілген көп уақыт-орта және төмен деп бағаланады.
Зейінді бағалау (Мюнстерберг әдістемесі).
Мақсаты: зейіннің таңдамалылығын және кедергілерге көңіл аудармай ісәрекетін
Орындау ережесі: әріптерден тұратын текстің ішінде мағынасы бар
Мысалы: руекнпсихологжолпанк. Бұл қатардағы әріптер арасында «психолог» деген
Қорытынды:№105 «Шұғыла» орта мектебінің 5-ші сынып оқушыларының зейінінің
А) сынып 21-оқушы. Б)сынып 20-оқушы.
10-өте жоғары. 10-өте жоғары.
5- жоғары. 4- жоғары.
2-орташа. 2-орташа.
2-төмен. 2-төмен.
2-өте төмен. 2-өте төмен.
Қорытынды.
Қорыта айтқанда зейін деп-психикалық әрекеттің айналадағы заттарға және
Психикалық әрекеттердің бет алуы және түйдектелуі олардың өзгеріп,
Егер адамда зейін болмаса, ой еңбегінде де, дене
Орыстың педагогі К.Д. Ушинский зейін - сыртқы дүниедегі
Зейіннің пайда болуына, көтермеленіп отыруына бірнеше жағдайлар себеп
Біз жоғарыда айтылған жағдайлардың, себептерінің барлығы адамда еріксіз
Мектепке дейінгі шақта балалардың зейінінің ерекшелігі мектепке дейінгі
Зейінді дамытудың жалпы бағыты баланың мұғалім қойған мақсатқа
Жас балалардың зейіні көбінесе бір заттан екінші затқа
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Алдамұратов Ә. Қызықты психология. Қазақ университеті. 1992
2.Алдамұратов Ә. Оқушылардың грамматикалық ұғымдарды меңгеру психологиясы. Алматы.
3.Алдамұратов Ә.М. Мұқанов. Психолгия пәнінен лабараториялық практикалық сабақтар.
4.Аймауытов Ж. Психология (оқу құралы). Қызылорда-Ташкент, 1926 жыл.
5.Әбдірахманов А. жарықбаев Қ. Психологиялық орысша-қазақша сөздік. Алматы,
6.Бейсенова Жұпаркүл. Жоғары сынып оқушыларының кәсіби өзіндік бағалау
7.Выготский Л.С., жетекшісі Нысанбаев Ә.Н. Адамзат ақыл ойының
8. Жігітбекова Бақыт Растанқызы. Оқыту процесіндегі танымдық іс-әрекеттің
9.Жарықбаев К.«Жантану негіздері» Алматы, 2002 жыл.
10.Нумұхамбетова Т.Р, Рсмаханбетова Ш.Е. «Тәжрибелік психология» Шымкент 2004
11.Оспанова Махаббат Пернебайқызы. Балалар психологиясы. Мектепке психологиялық даярлық
12.Орманова З. Мектеп оқуына дайындау психологиясы. –Алматы, Дарын
13.Унарбекова Н. 6-7 жастағы қазақ балаларының психологиялық денсаулығын
14.. Мұқанов М. Жан жүйесінің сыры. ҚМБ. Алматы,
15. Мұқанов М. Ақыл-ой өрісі. Алматы, «Қазақстан» баспасы.1980.
16. Люблинская Детская психология М. 1996г.
17 . Обухова Этап развития детского мышленения» М.1992г.
18. Психология. Адамзат ақыл – ойының қазынасы ІУ.
19. Петровский А.В. Педагогикалық және жас ерекшеліктер психологиясы
20. Сәбет Балтаұлы Бап – Баба. Жантану
21. Эльхонин С. Детская психология М.1979г.
22. Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі балалар
23. Жұмасова К.С: Психология. Астана,2006 Оразбекова А.А.
Қосымша.№1
Мюнстербург әдістемесін жүргізу бланкісін оқушыға жүргізу үлгісі:
Орындау уақыты екі минут:
№105 «Шұғыла» орта мектебінің 5-ші сынып оқушысы.
Аты-жөні: Омарава Алмагүл. Өткізілген күні: 03.02.2007ж.
Тапсырма:
Реиаракүнігеоарыавптаңертеңлпогешбменларыкопертецқгетұрамынтаоарпнеккеораежуыныпларпнңғіпаларопркуенутараныпжолодрлналғаннанлровааысоңддакушекортамақтаныпалцейфмвлпакиініпоадпьроамектепкеоеаполпоарбарамынлпоараондалкалпрупыменіңполегшкудостарымлаоркпрвкөпаволегшеуыоваоларменрпрпвоптмстбіргефыжэаывхзкдлвсабақтардыоваолпещшзкуждвжақсылапвролпкркгшмеңгеріплавшлаывлтьвытүсінбегенолаввщзжағдайдаолавлодпеашкулмұғалімненодашщеулальдкөмекаолроаолдсұраймызлтволпощавлдмектеплдаврлукфшщөміріоагкулдөтеоавгоерсқызықолпшгеыколакөптегендлеуагщцфкуодсабақтанроакгшкфушллдысоцкуфовышараларғадлкфоукфьдқатынасыпафолфкугфкулоаолқабілетсіздігімізділроаолвдамытыпалдфгшкфулдарттырамызеопопаололаожақындаьуцепгыфиячоқудылбашщещзбітіремізолавлварвыолмамандықолывалопвтлалуғаоакшщцкфлдваттанамызароавяроаывол.
Қосымша:№2.
№105 «Шұғыла» орта мектебінің 5-ші оқушы.
Аты-жөні:Анарбекова Жансая. Өткізілген күні: 03.02.2007ж
Тапсырма:
Дарлгшменлполапьбүгінлоепгрепыьлавьвырөтеепшорщульдвыьждывщзлертеолдкарщкпфльдмаьояныппшощеульдапьтгшщуцафлджмектепкекпвшщьтылждубардымопкшгколавытдлпвшщбізаывгшуколдьтсмчдбүгінлдвщгшуолдаывфьлтәрбиешркгаволдаявджбсағатынлодкуфщгшульдавьбюөткізетінцфушощфаыждйәөлщңқұцукфвыолкушвфдедікашощпшщгфаывльдяошщепылджтәрбиелдкушщгавлдсағатыкпфгшщпаьтлдямыьлқиынваышщкулдьтапышщобалаларлкуфшщлдыңлодкфгшщкулждвытәрбиесілдкуфщгшукфлдваыьлджжайындадолкщкфждлжэюболдыкпошпвлдапвшощондайлдкпошщуыбджвыжюоқушыларцушозщйцузхдәіхзвыджьбіздіңлкпгшщцкулдыфдбжсыныптадаоавроаптобарщгшапзщвыаждсчоларғалдопвшщплдотвмымүғалімлкугшщаывджьвсжбарыншалкеугшщьждвытүсіндірділпквгшщцкущлзваылдьтәрбиекцуфщшгцкуфолдвыльждасғатыкшгзщпкльдаьлөтеодлаывльқызықлокфушщамлдөттілвыаошщаывлменкашщокуфщзлвыаджббұлщцкфщнваыфрпсағаттанкущшгколдөтеодкафшщавялдокөпыгшщкуфолдвыдлжтәлімавшщоузлавыбдтәрбиелокушщаплдьсмчьлөзімелваыфшощуфацлждвсбдкеректіщлкыфшщвылчсяжюбарлықдеыгщкущзцйузхвылдмсьбзаттыкуцфгщшкуодлвмытдалдыматадтлуафщгшвыьлданалардаощкуфгнщпдмьлдкөптегенваышщоаывтамкгшөздерініңшощапгкуфлофвыьлдмсчдзойларынолкагшщпкщлипвбдортағазщцуфкгвыфолдычьждсалыпкшщгкуфгшщенулщвлдавыолшештік.
Қорытынды:№1.
№105 «Шұғыла» орта мектебінің 4-ші сынып оқушысы.
Аты-жөні: Қайнар Дәулет. Өткізілген уақыты: 06.02.2007 жыл.
С х қ е х а р с
ы ң қ ә д э ғ ә
ұ ш а і ы с м ә
қ о г і и м ы ж
н е х ф қ с ә б
д ш о ә р қ е н
в д р д о л в
ч л а қ с ә т
н л о з ө һ
с р а ы ц ә ғ ң
ә л р а к н х
қ д щн е к п а рл
и л р оо е к ң ғ
д ж з щ ш г н е
л щ ш г ү ұ ь о
и б о р п а в ы
в д л о р п и
л з щ ш г о т р
н д л г б щ з
ш ш р п ав в ң ә
ә д о р н г ь л
э щ ш г н е ғ ң
и д л о р н еә қ
ә ж д щ л ш о т
ң д о л л о р н
ж д о р н ү л г
1
30