Жоспар
Кіріспе ....................................................................................................................2
Негізгі бөлім
I Қазақстан Республикасының ақша жүйесі
1.1 Қазақстандағы ақша реформалары .................................................................5
1.2 Қазақстанның ұлттық валютасы – Теңге .....................................................
II Қ.Р - ғы валюта бағамы жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасы валюта жүйесiнiң дамуы және Ұлттық
2.2 Құбылмалы валюталық бағам тәртіптемесіне өтудің елімізде жүргізілген
2.3 Қазақстан Республикасында валютаның жүйесі және валюталық операцияларды
Қорытынды ...........................................................................................................
Қолданылған әдебиеттер .....................................................................................
КІРІСПЕ
Икемді ақша саясаты қоғамдық ұдайы өндірісті мемлекеттік реттеудің
Ақшалай ұсыныстың артуы тек қысқа мерзім ішінде ғана
Ақша көлемі мен айналымын қатаң салыстырмалы бағалар құрылымының
Жаңа классиктердің орталық идеяларының бірі экономикалық объектілер қолда
I Қазақстан Республикасының ақша жүйесі.
1.1 Қазақстандағы ақша реформалары.
Қазақстан Республикасында 1993 жылы ақша реформасын жүргізудің негізгі
1991ж. қаңтарындағы КСРО Мемлекетптік банкінің 1961ж. үлгідегі 50
1992ж қаңтарында Ресей КСРО Мемлекеттік банкін Ресейді Орталық
1992ж. шілдесінде Ресей Орталық банкі егемен мемлекеттерге Ресей
Жас тәуелсіз мемлекеттердің директивалық экономика үлгісінен нарықтық үлгіге
1993ж.мамырында Қырғызстан,тамызында Грузия өз ұлттық валюталарын енгізді.Сөйтіп бұл
1993ж.15 мамырында Минскіде рубль зонасында қалған мемлекеттер рубльді
Онда койылған міндет:
ТМД елдерінің іс-әрекетіндегі ашықтық, айқындылық болуы. Бұл ең
Бұлміндеттемелерді орындау-айналыстан шығарылған банкноталарды кеңестік ақшаны пайдаланылатын елдерде
Сол кезде аймағында қалған мемлекеттер жаңа типті рубльдік
Сол кезде рубль зонасында үш мемлекет - Ресей,Қазақстан
1993ж.23 шілдесінде Ресей Банкісі 1961-1991 жж.шығарылған кеңестік үлгідегі
Сөйтіп, 1992-1993жж. Егемен елдердің бірсыпырасы өз ұлттық валютасын
1992жылдың бірінші жартысында Қазақстан Республикасының Президенті,үкіметі,Жоғары кеңесі Қазақстанға
1993ж.12 қарашасында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан Республикасында
1993ж.15 қарашада сағат 8-де Қазақстан мемлекетінде ұлттық валюта-
1993ж. 18 қарашадан бастап теңге Қазақстан Республикасында бірден-бір
Қазақстан Республикасының жасы 16-ден асқан барлық азаматтары 100
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі теңгенің валюталық курсын бекітті:
Сөйтіп,1993ж.15 қарашада Қазақстан тарихында алғашкы ұлттық валюта-теңге енгізілді.Ақша
Халықаралық валюта қоры ҚР-да ұлттық валюта енгізу акциясын
Айналымға теңгені инфляцияның қарқындауы және бұрынғы одақтас республикалардың
1995 ж. орта кезінде Ұлттық банк пен Қаржы
1997 ж. Оңтүстік-Шығыс Азиядағы дағдарыстың күшеюі, әлемдік бағалардың
1999ж.сәуірінен ҚР үкіметі теңгенің еркін өзгермелі курсын енгізу
ҚР-ның төңірегіндегі елдерде - біздің негізгі сауда әріптесімізде
Біз Ресейден әкелінетін кейбір импорттың тауарларға салынатын баж
Міне осы тұрғыдан алғанда, жағдайдан шығудың бір ғана
Сонымен,ҚР теңгесі міне 11 жылдан астам уақыт берік
1.2 Қазақстанның ұлттық валютасы – Теңге.
Теңгенің алғашқы банкоталарын полиграфиялық дайындауды «Харрисон және ұлдары»
Ұлттық валюта енгізілгеннен кейін алғашқы екі жыл біздің
Бұдан кейінгі жылдары теңгенің АҚШ долларына қатынасы бойынша
Негізінен, теңгенің он жылдық тарихын мынандай кезеңдерге бөлуге
1-кезең. Инфляцияны ауыздықтау, ұлттық валютаның және және қаржы
1995 жылдың аяғында – 8,2% болған ЖІӨ өсу
1993 жылғы қарашада теңгенің енгізілу кезіне қарай Қазақстанның
Банк секторын едәуір сауықтыру жөніндегі іс-шараларды жүргізу нәтижесінде
2-кезең. Экономиканы тұрақтандыруға қол жеткізу және банк жүйесін
Банк секторын шоғырландыру және сауықтыру процестері екінші деңгейдегі
1998 жылғы қаңтардан бастап Қазақстан рыноктық қатынастар негізінде
3-кезең. Экономиканың тұрақты өсуі, қаржы секторын қарқынды дамыту
ЖІӨ-нің жиынтық өсуі соңғы 3 жылда 33%-ға жуық
Соңғы 3 жылда инфляцияның орташа жылдық деңгейі 13,2%
Инфляция қарқынының баяулауы Ұлттық банкке қайта қаржыландыру ставкасын
Банк секторы қаржы жүйесінің ең үлкен және тез
Қазіргі уақытта Қазақстанда 36 банк жұмыс істейді, оның
Банк жүйесінің тұрақтылығы нығая түсуде. Оның валюта баламасындағы
Соңғы 3 жылда банк жүйесіндегі депозиттер 5,1 млрд.
Банктердің ресуртық базасының қарқын алуы оларға экономиканы кредиттеу
Ескі банкноттар
10 теңге
100 теңге
1.000 теңге
20 теңге
200 теңге
2.000 теңге
200 теңге (жаңа)
5 теңге
50 теңге
500 теңге
Жаңа банкноттар
2000 тенге
2000 тенге
5000 тенге
5000 тенге
10000 тенге
10000 тенге
II Қазақстан Республикасындағы валюта бағамы жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасы валюта жүйесiнiң дамуы және Ұлттық
Қазақстанның ұлттық валюта жүйесi қазiргi кезде өзiнiң қалыптасуы
Ұлттық валюта жүйесi дүниежүзiлiк валюта жүйесiнiң құрылымдық принциптерiне
Ұлттық валюта жүйесiнiң негiзiн осы мемлекеттiң заңымен бекiтiлген
Қазақстанның дүниежзiлiк шаруашылыққа интеграциялануға ұмтылысы оның халықаралық валюта-қаржы
Нарыққа өту кезеңiнде Қазақстан егемендi
Қазақстан 1992 жылдың шiлдесiнде
Жоғарыда аталған заңға қоса, “Қазақстан
Қазақстан Республикасында 1999 жылы еркін құбылатын айырбас бағамының
Валюталық бағамның деңгейін төлем балансының тұрақты міндетіне сәйкес
Сондай-ақ Ұлттық банк еркін қалқымалы ақша айырбасын сақтайды
Өндірістің қазіргі қалыптасып отырған құрылыма байланысты Қазақстан экспортының
Макроэкономикалық теорияда экспорттың импорттан асып түсуі ұлттық экономиканы
Қазақстан заңдары бойынша валюталық
Валюталық қатынастардың субъектiлерi болып
Қ.Р-да тұратын жеке кәсiпкерлер, оның
Қ.Р-ның заңдары бойынша құралған
Қ.Р-нан тыс жерлердегi дипломатиялық, сауда
Қ.Р-дағы “резидент еместерге” жоғарыда
Қазақстанда валюталық бақылауды валюталық
Қазақстан Республикасында валюталық реттеу мен валюталық бақылауды жүзеге
1) қызметiнiң бiрден-бiр түрi шетел валютасымен айырбас операцияларын
2) банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға:
3) Қазақстан Ұлттық Банкінің лицензиясы негiзiнде инкассациялау жөнiндегi
4) қызметiнiң бiрден-бiр түрi шетел валютасымен айырбас операцияларын
Валюталық реттеу және валюталық бақылауда Қазақстан Ұлттық Банкi:
Қазақстан Республикасында шет ел валютасының және шет ел
Резиденттердiң және резидент еместердiң Қазақстан Республикасында валюталық құндылықтармен
Валюталық құндылықтарды Қазақстан Республикасына әкелу және Қазақстан Республикасынан
Қазақстан Республикасының валюталық заңдарына сәйкес валюталық операцияларды, валюталық
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң басқармасы айқындайтын тiзбеге сәйкес Қазақстан
Алтын-валюта активтерiн құрайды және солармен операциялар жасайды;
Мемлекеттiк органдармен келiсiм бойынша олардың құзыретiне сәйкес Қазақстан
Банктер мен өзге тұлғалардың Қазақстан Республикасының банктiк және
Халықаралық есеп айырысуды ұйымдастырады, шет елдермен қаржы -
Жасасылған мемлекеттiк шарттарға сәйкес шетелдiк және халықаралық ұйымдармен
Тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) экспорттаудан түскен шетелдiк валютаны мiндеттi
Қазақстан Ұлттық Банкi валюталық реттеу және валюталық бақылау
Валюталық бақылау негiзiнен мына
Жүргiзiлетiн валюталық операциялардың заңға
Резиденттердiң мемлекет алдындағы шетел
Сөйтiп, валюта қатынастары халықаралық экономикалық,
Валюталық операциялардың анықтамасын беруден бұрын “валюта” терминiнiң мәнiне
Осы заңға “валюталық операцияларға” төмендегiдей түсiнiк берiлген:
1) меншiк құқығының және өзге де құқықтардың валюталық
2) валюталық құндылықтарды кез-келген тәсiлмен Қазақстан Республикасына
Мұндағы валюталық құндылықтарға мыналар жатады:
Шетел валютасы;
Номиналы шетел валютасында көрсетiлген бағалы қағаздар мен төлем
Тазартылған құйма алтын;
Ұлттық валюта, резиденттер мен бейрезидентттер арасында олармен операциялар
Кейбiр экономикалық әдебиеттерде валюталық құндылықтар қатарына бағалы
Iс жүзінде валюталық операциялар ағымдық операциялар және
Ағымдық операцияларға жататындар:
тауарлар жұмыстар және қызметтер үшiн төлемнiң не
180 күнен аспайтын несиелер беру және алу;
салымдар (депозиттер), инвестициялар, заем және өзге де
гранттарды қоса алғанда, сауда сипатына жатпайтын аударымдар, мұрагерлiк
осы заңмен капитал қозғалысына байланысты операцияларға
2. Капитал қозғалысына байланысты операцияларға жататындар:
инвестицияларды жүзеге асыру;
интеллектуалдық меншiк объектiлерiне ерекше құқықты толық берудi көздейтiн
мүлiктiк құқыққа және өзге де жылжымайтын мүлiк
тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшiн төлемiнiң не аванс
180 күннен асатын несиелер беру жәе алу;
өздерi тiркелген мемлекеттердiң заңдары бойынша банк операцияларын жүзеге
зейнетақы активтерiн жинақтауға байланысты мәмiмелер бойынша халықаралық
жинақтау сипатындағы сақтандыру және қайта сақтандыру шарттары бойынша
Валюталық операцияларды бiздiң елiмiзде шетел валютасымен банктiк
Банктердiң жүзеге асыратын валюталық операциялардың өзiндiк белгiлерiне
Клиенттердiң шоттарын ашу және жүргiзуге байланысты:
заңды және жеке тұлғаларға (резиденттер мен бейрезиденттерге)
шоттардағы қалдық бойынша пайыз төлеу;
овердрафт (банктiң жетекшiлерiнiң шешiмiмен ерекше клиенттерге) несиелерiн беру;
операция жасауларына қарай шоттың көшiрмелерiн беру;
кез-келген аралық уақытта шот архивтерiн рәсiмдеу;
клиенттердiң тапсырмалары бойынша операцияларды орындау (клиенттер есебiне шетел
экспорттық- импорттық операцияларға бақылау жасау.
2. Сауда емес операциялар ( клиенттерге тауарлар мен
қолма–қол шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын
шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын инкассациялау;
шетел банктерiнiң жол чектерiн сатып алу ( төлеу);
ақшалай аккредитивтердi төлеу.
3.Шетел банктерiмен корреспонденттiк қатынас орнатуға қарай:
НОСТРО шотын (бiздiң шотымыз сiзде) ашу және оны
ЛОРО шоты (сiздiң шотыңыз бiзде) коммерциялық банкте корреспондент-
4.Конверсиондық операциялар сипатына қарай:
СПОТ мәмiлесi – бiр валютаға қарсы екiншi
ФОРВАРД (мерзiмдi, аутрайт) мәмiлесi бір валютаға қарсы
Аурайтпен жасалған мәмiле – белгiлi бiр күнге валютамен
Опционмен жасалатын мәмiле – валютамен жабдықтаудың күнi белгiленбеген
СВОП мәмiлесi - бір валюта қарсы екiншi
Конверсиондық (айырбас) операциялар – сол елдiң қолма –
Конверсиондық операцияларды банктiң валюталық позициясын есепке
Валюталық позицияның мынадай түрлерi бар:
Ашық валюталық позиция – шетел валюталарындағы қаражаттарды алу
Қысқа ашық валюталық позиция – жекелеген шетел валютасына
Ұзын ашық валюталық позиция – активi мен
Жабық валюталық позиция – жекелеген шетел валютасына байланысты
Халықаралық есеп айырысу бойынша:
Құжатталған аккредитивпен есеп айырысу операциялары;
Құжатталған инкоссомен есеп айырысу операциялары;
Банктiк операциялар бойныша есеп айырысу операциялары.
Құжатталған аккредитив – акккредитивке көрсетiлген құжаттарға қарсы
Құжатталған инкассо-эмитент – банктiң, сенiм бiлдiрушiнiң берген құжаттарын
Банктiк аударым – банктiк аударым жасаушының жасаған
2.2 Құбылмалы валюталық бағам тәртіптемесіне өтудің елімізде жүргізілген
Валютаны реттеудің тиімділігін бұдан әрі сараптау үшін валюталық
Дүние жүзінің экономикасын қамтыған дағдарыс 1998 жылдың басынан
Тұрақты айырбас бағамының есебінен болатын елеулі нақты нығайту
Ресейдегі дағдарыстың ізінше ТМД елдерінің валюталарына ара қатынасына
1999 жылы еркін құбылатын айырбас бағамының енгізілуі принцип
Құбылмалы бағамға өткен сәттен бастап Ұлттық банк шетел
1999 жылдың 30 желтоқсанындағы жағдайының нәтижесінде алтын-валюта резервтері
Елде таңдап алынған құбылмалы валюталық бағам тәртіптемесі
Құбылмалы валюталық бағамның тәртіптемесіне көшкенге дейін Ұлттық банк
Айырбас бағамы тәртіптемесі ауысқаннан кейін Қазақстанның экономикалық дамуы
Соңғы 2004 және 2005 жылдары елімізде айналыста жүрген
Қазір ұлттық валютамыздың АҚШ доллары бойынша айырбас бағамы
Қазақстан Республикасында валюталық бағамды реттеудің және оны
2.3 Қазақстан Республикасында валютаның жүйесі және валюталық операцияларды
Қазақстан ұлттық валюта жүйесі қазіргі кезде өзінің қалыптасу
Ұлттық валюта жүйесі дүниежүзілік валюта жүйесінің құрылымдық принциптеріне
Ұлттық валюта жүйесі дегеніміз ұлттық заңдармен немесе мемлекетаралық
¥лттық валюта жүйесінің дүниежүзілік валюта арнаулы лицензиясы бар
ҚР-дағы ақша айналымы тауарлар айналымы процесін, қызмет көрсетулерді
Жалған банкноттар мен монеталар жасаған адамдар заңмен құдаланады.
Халықаралық кредит қаражаттары айналымына келсек, бұл мәселеде Қазақстан
ҚР-дағы банктер мен есептеу орталығындағы құжаттар айналымы ¥лттық
Қазақстанның валюталық жүйесінің тағы бір элементі халықаралық валюта
Халықаралық валюта өтімділігі дегеніміз-елдің халықаралық міндеттемелерін кредиторға ұнамды
Қазақстан Республикасы банк жүйесін бұдан былайғы реформалау Ұлттық
Қолма-қол шетел валютасы саудаланатын ішкі рыноктың даму банктен
Ұлттық Банктің интервенциялары валюта бағамының қысқа мерзімді шайқалуларын
Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйелердің өзара байланысы олардың
Ақша қаражаттарын шығару олардың айналымын ұйымдастыру және айналымына
Теңгенің баға маштабы ҚР-да орнықтырылмаған және дүниежүзілік тәжірибеге
Қазақстан Республикасының ¥лттық банкі бұқаралық ақпарат құралдарында теңгенің
ҚР-дағы ақша айналымы тауарлар айналымы процесін, қызмет көрсетулерді
Жалған банкноттар мен монеталар жасаған адамдар заңмен құдаланады.
Халықаралық кредит қаражаттары айналымына келсек, бұл мәселеде Қазақстан
ҚР-дағы банктер мен есептеу орталығындағы құжаттар айналымы ¥лттық
Қазақстанның валюталық жүйесінің тағы бір элементі халықаралық валюта
Халықаралық валюта өтімділігі дегеніміз-елдің халықаралық міңцеттемелерін кредиторға ұнамды
Қазақстан Республикасы банк жүйесін бұдан былайғы реформалау. ¥лттық
Қолма-қол шетел валютасы саудаланатын ішкі рыноктың даму банктен
Ұлттық Банктің интервенциялары валюта бағамының қысқа мерзімді шайқалуларын
Ұлттық банк өзінің негізгі сатып алушы рөлін сақтап
Ұлттық банктің лицензиялары Халықтық банкке, Туран әлем банкіне,
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүргізу тәртібін 2001 жылғы
Қазақстан Республика аумағында резиденттер мен резидент еместер жүргізетін
Резидент ¥лттық Банктің лицензиясын және тіркеу куәлігінің болуы
Резиденттер арасында операциялар бойынша барлық төлемдермен ақша аударымдары
Төлем карточкаларын пайдалана отырып,валюта операцияларын жүргізу тәртібі осындай
Валюталық реттеу қызметін жүзеге асыратыннегізгі орган - Қазақстан
Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігі біртұтас мемлекеттік саясатын үйлестірілетін
Министірлік өзінің қызметін атқаруда Қ.Р-сы конституциясы мен заңдарын
ҚР-сы ¥лттық банкі өз әрекеттерінде ҚР-сы Конституциясын Президкнттің
Ұлттық банк өз міндеттеріне сәйкес барлық банктердің орындауы
Валюталық реттеу саласында ¥лттық банк шетелдік валюталар мен
Ұлттық банк валюталық құндылықтарды алып кету тәртібі мен
Ұлттық банк банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүргізуші басқа
Ұлттық банк халықаралық есеп айырысуларды ұйымдастырады, шетелдермен валюта-қаржылық
Ұлттық банктің маңызды қызметтерінің бірі - ұлттық валюта
Ұлттық банктің алтын-валюта резервтері қазақстандық теңгенің тұрақтылығының қамтамасыз
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының Президентіне есеп береді.Қазақстан ¥лттық
Қазақстан Республикасының банк жүйесі екі деңгейден тұрады. Ұлттық
1993-94 жылдары инфляцияның жоғары деңгейде болған кезінде Ұлттық
ҚР-сының жеткілікті әкімшілік-аумақтық әкілетті және атқарушы органдарына
Мемлекеттік кредиттер қайтарымды және мақсатты негізде жүзеге асырылады.
Мемлекеттік емес зайымдарды ҚР-сының резиденттері белгіленген шектеулер шенгінде
Қазақстан Республикасының мемлекеттік кепілдіктері тиісті қаржылық жылға республикалық
ҚР-сының мемлекеттік кепілдіктері Үкіметтің жыл сайын бекітетін экономиканың
Қорытынды
Жоғарыда айтылғандарға байланысты ақша саясатының қысқа және ұзақ
Монитаристер басқаша есептейді. Олардың ойынша баға мен жалақы
Процент нормасының аз болуына байланысты аблигацияларды жаппай сатып
Тәжірибеде мемлекеттің ақша және фискалды саясаттары бір-бірімен тығыз
Өткен он жылдықтарда ақша саясатын жақтаушылар тек монитаристер
Жоғарыда айтылғандай, кенсияндық үлгі бойынша ақшалай ұсыныстың ұлғаюы
Қолданылған әдебиеттер
1.Баян Көшенова, Оқу құралы / Ақша, несие, банктер,
2.Интернет: «Goegle Kz» Банкноты
3.“Валюталық реттеу туралы” Қ.Р –ның заңы
4.М.С.Саниев “Ақша, Несие, Банктер” Алматы – 2001ж
5.Ақша, несие, банктер: Оқулық / Ғ.С.
6.Бұхарбаев Ш.М. “Валюталық бағамның және оның атқарылуы тәртiптерiнiң
7.С.Б.Мақыш “Валюталық операциялар және валюталық мәмiлелер” // ҚазҰУ
8.“Ақша, Несие, Банктер”, Г.С.Сейтқасымов, Алматы 1996ж.57 бет
“Ақша, Несие, Банктер”, 2003-07.
“Ақша, Несие, Банктер”, 2002-11.
Ағымдық операциялар
Капитал қозғалысы
Валюталық операциялар