МАЗМҰНЫ
Бет
Нормативтік сілтемелер
3
Қысқартулар
4
Кіріспе
5
1 Әлеуметтік қорғау жүйесінің теориялық әдіснамалық негіздері 9
1.1 Әлеуметтік қорғаудың әлеуметтік – экономикалық мазмұны 9
1.2 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің әдістері мен құрылымдары
1.3 Шет елдердегі әлеуметтік қорғаудың даму тарихы мен
2 Қазақстанда әлеуметтік қорғау жүйесінің даму үрдістері 45
2.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар жүйесі
2.2 Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін талдау 56
2.3 Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі халықты әлеуметтік қорғау
3 Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесін дамыту
3.1 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің әлеуметтік -
3.2 Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін жетілдіру
84
Қорытынды 93
Қолданылған әдебиеттер тізімі 95
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертацияда келесі стандарттарға сілтемелер қолданылған:
"Қазақстан Республикасындағы арнаулы мемлекеттік жәрдемақы туралы" Заңы,
«Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» 2005 жылғы
«Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру» Заңы. Егемен Қазақстан. 28
«Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» Қазақстан Республикасының 2003 жылғы
Қазақстан Республикасындағы халықты әлеуметтік қорғау тұжырымдамасы//Егемен Казахстан.- 2001.
«Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі» 2007 жылғы 15 мамырдағы
«Қазақстан Республикасының мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша
«Ең төменгі күнкөріс деңгейі туралы» Қазақстан Республикасының 1999
«Халықты жұмыспен қамту туралы» Қазақстан Республикасының 2001 жылғы
«Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы» Қазақстан Республикасының 2001
ҚЫСҚАРТУЛАР
ТМД – Тәуелсіз мемлекеттер достастығы
ҚР – Қазақстан Республикасы
ЖІӨ –Жалпы ішкі өнім
АӘК – Атаулы әлеуметтік көмек
ЕТКД –Ең төменгі күнкөріс деңгейі
ЗТМО –Зейнетақы төлеу мемлекеттік орталығы
ӘТК – Халық табысындағы әлеуметтік төлемдердің үлес салмағы
ӘЖА – Әлеуметтік жәрдемақылар алушылар саны
АҚШ – Америка Құрама Штаттары
БҰҰДБ - Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму Бағдарламасы
ХЕҰ – Халықаралық еңбек ұйымы
ӘКК – Әлеуметтік кәсіпкерлік корпорация
ОҚАД – Отбасы қаржыларының автономиялық деңгейі
ОАЖД – Отбасыларының қаржылық жағдайының абсолюттік деңгейі
ӘТҚ – Әлеуметтік төлемдер қоры
ӘҚЖТ - Әлеуметтік қорғау жүйесінің тиімділігі
БАҚ – Бұқаралық ақпараттар құралдары
МЗТО – Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы
ЭДК – Экономикалық даму корпорациясы
АДА – Аймақтық даму агенттіктері
ДСҰ – Дүниежүзілік сауда ұйымы
ЕО – Еуро одақ
ЖЗҚ – Жинақтаушы зейнетақы қоры
ЖОО – Жоғарғы оқу орны
ЕТЖ – Ең төменгі жалақы
ОАТ – Орташа айлық табысы
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы азаматтарының Конституцияда кепілдік
ХХІ ғасыр кез келген мемлекеттің ішкі саясатының негізгі
Мемлекеттің әлеуметтік саясатының негізгі мақсаты - халықтың әл-ауқатын
Халықты әлеуметтік қорғаудың негізділігі мен біріздендірілуі ғылым мен
Халықты әлеуметтік қорғауды мемлекет тарапынан дамыту жүйесінің әдіснамасын,
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін іске асыру қазіргі
Жаңадан қалыптасқан үш деңгейлі әлеуметтік қорғау жүйесінің дамуы
Осы жағдайлар зерттеу тақырыбын таңдауға, диссертациялық жұмыстың мақсаты
Халықты әлеуметтік қорғаудың мемлекет тарапынан атқарылатын жүйесінің теориялық
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін
Әлеуметтік саясатты жүргізуде экономикалық тетіктерді қолдану тиімділігі жайында
Сондықтан халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің мемлекет тарапынан атқарылатын
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диссертациялық жұмыстың мақсаты Қазақстан
Қойылған мақсаттарға сәйкес зерттелімде мынандай міндеттерді шешу қарастырылған:
- халықты әлеуметтік қорғау жүйесін мемлекет тарапынан қамтамасыз
- әлеуметтік қорғаудың шетелдік тәжірибелерін саралап отандық тәжірибемен
- халықты әлеуметтік қорғауда мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар жүйесінің
- зейнетақымен қамсыздандыру әлеуметтік қорғаудың басты бағытарының бірі
- мемлекеттік емес зейнетақы қорларының халықты әлеуметтік қорғау
- міндетті әлеуметтік сақтандыру институтының қалыптасуы мен дамуының
Зерттеу объектісі - Қазақстандағы халықты әлеуметтік қорғауды
Зерттеу пәніне халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің мемлекет тарапынан
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі
Зерттеудің мәліметтік базасы ретінде Қазақстан Республикасы Статистика жөніндегі
Диссертациялық жұмыста статистикалық топтау, салыстыру, экономикалық талдау
Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалығына Қазақстан Республикасында халықты әлеуметтік
Диссертациялық зерттеуді жүргізу барысында ғылыми жаңалық сипаты бар
- халықты әлеуметтік қорғауда мемлекет тарапынан атқарылатын жүйесі
- халықты әлеуметтік қорғау жүйесіндегі жинақтаушы зейнетақы қорларының
Зерттеу нәтижелерінің практикалық маңыздылығы және апробациясы:
Жүргізілген зерттеу нәтижелері:
- халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің мемлекет деңгейінде
- халықтың әлеуметтік жағдайын көтеруші әлеуметтік төлемдер мөлшерінің
- әлеуметтік көмек, әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік сақтандыру
- жинақтаушы зейнетақы қорларының табыстылығын арттыру.
Осы нәтижелердің тәжірибеде жүзеге асырылуы елдің экономикалық
Диссертация тақырыбы бойынша жалпы көлемі 0,6 б.т. құрайтын
Диссертациялық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс
1 Әлеуметтік қорғау жүйесінің теориялық әдіснамалық негіздері
Әлеуметтік қорғаудың әлеуметтік – экономикалық мазмұны
Тарихқа үңілер болсақ, әлеуметтік қорғау ұғымы ең
«Әлеуметтік қорғау» ұғымы ежелден бастау алады. Адамзат дамуының
Аристотель еңбектерінде «мемлекет өмір сүру үшін ғана емес,
Т.Гоббс, И.Кант, Ф.Гегель және т.б. мемлекеттің өзінің азаматтары
Мемлекеттің бейбітшілік, қоғамдағы қауіпсіздік, индивидтердің еркіндігі мен құқықтарын
И.Фихте мемлекеттің азаматтардың өмір жағдайының кезеңдерінде әлеуметтік
Т.И. Заславская «әлеуметтік қорғау» ұғымын тар және кең
Әлеуметтік қорғау - бұл әлдебір жағдайларға (кәрілік, мүгедектік,
Қазақстан мүше болып табылатын Халықаралық еңбек ұйымының анықтауы
- тұрақты, ақылы еңбекке ынталандыру;
- негізгі әлеуметтік қатерлердің алдын алу,
- әлеуметтік сақтандыру тәсілдері арқылы сол қатердің салдарынан
- табысының бір бөлігін қалпына келтіру;
- халықтың әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатыспайтын әлсіз
- арналған әлеуметтік көмек тәсілдері;
- азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты
Әлеуметтік қорғау жүйесінің сандық көрсеткіштері экономикалық даму деңгейімен
Әлеуметтік қорғау, әлеуметтік институт ретінде, халықаралық мағынада
Әлеуметтік қорғау шеңберінде мұндай азаматтарға заңмен анықталған жағымсыз
Әлеуметтік қорғау түрлі ұйымдық – құқықтық түрлерде жүзеге
Сонымен қатар әлеуметтік қорғау өзінің функционалды сипаты бойынша
Нарықтық экономика даму жолында тұрған елде, орталықтанған жоспарлау
«Әлеуметтік қорғау» термині үлкен дәрежеде аталған әлеуметтік институттың
Қазіргі уақытта әлеуметтік қорғау институты әрбір елде ол
Әлеуметтік қорғау сондай – ақ қоғамдық қажетті өмір
Әлеуметтік қорғау ақшалай мағынада зейнетақы мен төлемақы ретінде,
Ж. Ихданов негіздеуінше «әлеуметтік қорғаудың мемлекеттік – құқықтық
Әлеуметтік қорғаудың басқа ұйымдық – құқықтық түрі болып
Әлеуметтік сақтандыру бойынша төлемдерді қаржыландыру жұмыс істейтін азаматтар
Нарықтық экономикасы бар елдерде сонымен қатар әлеуметтік көмек
Әлеуметтік қорғаудың жеке түрлерінің сипатты ерекшелігі олар осы
Әлеуметтік қорғаудың негізгі түрлері болып табылады:
- заңмен анықталған әлеуметтік кепілдіктер және оларды базалық
- халықтың табысы мен шығысын реттеу;
- әлеуметтік сақтандыру;
- әлеуметтік көмек көрсету;
- әлеуметтік қызметтер;
-мақсатты әлеуметтік бағдарламалар [8,431].
Әлеуметтік қорғаудың маңызды қағидалары адамгершілік пен әлеуметтік әділдік
Әлеуметтік қорғауда әділетті және адамгершілікті болу – бұл
Әлеуметтік қорғау жүйесі жүйелік және кешенділік қағидаларына негізделеді.
Осы күнге дейін әлеуметтік қорғаудың теориялық сұрақтары ағылшын
У. Беверидждің әлеуметтік қорғау тұжырымдамасы 3 қағидаттан тұрады:
1) әлеуметтік қорғауды ұйымдастыру тек қана жалпы әлеуметтік
2) әлеуметтік қорғау мемлекет пен жеке индивидтың кооперациясы
3) әлеуметтік қорғаудың негізгі әдісі ретінде әлеуметтік сақтандыру
У. Беверидж бірінші рет әлеуметтік қорғаудың үш сатылық
Бұл ұсынылған модель нағыз прогресивті модель болды, бірақ
Біріншіден, одан балаларға берілетін жәрдемақылар, медициналық қызметке
Екіншіден, У. Беверидждің әр әлеуметтік сақтандыру жүйесіне
Үшіншіден, жұмыссыздық кезінде әлеуметтік қорғауды жәрдемақы төлеу
Е с к е р т п е
Сурет 1- Беверидждің әлеуметтік қорғау моделі
У. Беверидж бірінші болып әлеуметтік қорғаудың анықтамасын оның
Бірақ соңғы жылдары әлеуметтік –экономикалық өсуге байланысты, азаматтардың
Әлеуметтік қорғау жүйесі “берекелі мемлекеттің ” негізгі атрибуты,
Жаңғыртылу үдерісінің логикасына сүйенсек, әлеуметтік қорғауды әлеуметтік тәуекелдікпен
Әлеуметтік қорғаудың жүйелілігін ұйымдастыру мен мазмұнында кешенділік тығыз
Кешенділік қамтамасыз етеді:
қызметтің бағыттарын, мақсаттар мен қағидалардың бірлігі;
адамға көмек көрсетудің тарихи тәжірибесі мен дәстүрлерін қазіргі
әлеуметтік қорғау объектісін жан – жақты зерттеу (тұлға,
әлеуметтік қорғау субъектілер қызметтерінің реттелуі мен бірлігі;
адамдарға көмек пен қолдау көрсету бойынша шараларды жүзеге
Кешенділік тәсілі негізінде әлеуметтік қорғау шешімін мемлекеттің әлеуметтік
Әлеуметтік қорғау бойынша алдын алушылық қағидасы үлкен мәнге
зейнеткерге, мүгедекке жұмысты тауып беру;
үйдегі еңбекті дамыту;
әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік емес жүйелерін қолдау;
азаматтардың ерікті жарналары мен басқа да құралдар негізінде
әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландыруда тұрғындардың түрлі қатысу түрлерін дамыту,
ақылы және тегін қызметтердің үйлесімдігі, бұл әлеуметтік қорғау
күнкөріс деңгейінен төмен емес ақшалай табыстар көлемін ұстап
Осы орайда халықты әлеуметтік қорғаудың әрбір шешімі, әрбір
Әлеуметтік қорғаудың маңызды қағидасы – оның адрестілігі, яғни
Ғылыми әдістер мен есептеулерге негізделген және нақты адамның
Нашарлаған экономикалық жағдайда адрестілікті қамтамасыз ететін материалды көмек
Атаулы әлеуметтік көмекті ұсынудың тиімді критерийлері болып табылады:
жиынтық отбасылық немесе жан басынан шаққандағы табыстың көлемі
өмір сүруге қаражаттың жоқтығы;
жалғыздық және өзіне - өзі қызмет көрсете алмауы;
материалды зардап немесе физикалық жарақаттар (апаттар, стихиялық дауылдар
Мұндай критерийлер негізінде аймақтық қағидасы бойынша атаулы көмекте
Атаулы көмек ең әуелі халықтың келесі топтарына көрсетілуі
1 – ші және 2 – ші топ
өзін - өзі қамтамасыз ете алмайтын жалғыз басты
жасы 80 және одан асқан кәрі азаматтарға;
жетім балаларға, балалар үй түлектеріне және мүгедек балаларға;
мектеп жасына дейінгі балаларды және мүгедек балаларды тәрбелейтін
көп балалы және толық емес отбасыларға;
жұмыссыздар отбасыларына;
келеңсіз жағдайларға түскен тұлғаларға (босқындар, үйлері жоқ адамдар,
өзін - өзі қамтамасыз етуге мүмкіншілігі жоқ азаматтарды
Әлеуметтік көмекті қажеттенетін тұлғалар тізімі жергілікті билік органдары
Аталған сыныптамалардың материалды жағдайын да әлеуметтік кепілдіктерді пайдалана
Әлеуметтік қорғаудың адрестілігі адамға көмек көрсету үшін социумның
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің бейімділік қағидасы ол әлеуметтік
Әлеуметтік қорғаудың қағидасы оның көпсубъектілігі болып табылады. Халықты
Мемлекет әлеуметтік қорғаудың құқықтық негізін қамтамасыз етеді, қоғамдық
Халықты әлеуметтік қорғаудың субъектісі болып қоғамдық бірлестіктер де
Қоғамдық бірлестіктердің потенциалы шексіз. Сарапшылар бағалауы бойынша, елде
Олардың ішіндегі көптеген ұйымдардың әрекеті нақты азаматтар сыныптамаларына
Халықты әлеуметтік қорғауда кәсіподақтар мен басқа қоғамдық ұйымдардың
Нарық халықты кепілді табыспен және жұмысбастылықпен қамти алмайды.
Е с к е р т п е
Сурет 2 - Халықты әлеуметтік қорғаудың объектілері мен
.
Халықты әлеуметтік қорғаудың негізгі субъектісі болып, мемлекет есептеледі.
- әр адамға өз қабілетіне байланысты табыс табуға
- өмір сүру минимумын ресми бекіту;
- тұтынушылар мүддесін қорғау;
- халықтардың табысын индексациялау.
Әлеуметтік қорғаудың тағы бір субъектісі – жұмыс берушілер.
Әлеуметтік қорғаудың қазіргі заманғы тұжырымдамасы ол тегін көмекке
Аталған қағидалар қоғамның дамуының,оның әлеуметтік – экономикалық
экономикалық;
шаруашылық – тұрмыстық;
әлеуметтік – медициналық;
құқықтық;
мәдени – демалу;
еңбекті ұйымдастыру және басқалары.
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің дамуы барысында функциялар өзгереді,
Осында әлеуметтік қорғау бойынша қызметтің жаңа мазмұнын игеру
Әлеуметтік қорғау жүйесі келесі топтарды қолдауға бағытталады:
- жұмыссыздар;
- зейнеткерлер;
- мүгедектер;
- ардагерлер (еңбек, соғыс);
- балалары бар отбасылар;
- жетім балалар;
- оралмандар;
- қуғын-сүргінге ұшырағандар.
Халықты әлеуметтік қорғау – бірнеше жүйелерден құралатын жүйе
Е с к е р т п е
Сурет 3 - Халықты әлеуметтік қорғау құрылымы
Әлеуметтік қамсыздандыру - бұл кәрі және еңбекке қабілетсіз
Әлеуметтік көмек негізінен зейнеткерлерге, мүгедектерге, оралмандарға және де
Әлеуметтік сақтандыру - бұл еңбекке қабілетін уақытша жоғалтуына,
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің әлеуметтік – экономикалық мазмұнынын
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің әдістері мен құрылымдары
Халықты әлеуметтік қорғау – мемлекеттің әлеуметтік саясатының ең
Әлеуметтік қорғау жүйесі – нарықтық экономиканың дамуының маңызды
Заманауи нарықтың тиімді қызмет атқаруының маңызды факторларының бірі
Әлеуметтік қорғау тұрақты ақы төленетін еңбекке қатысу жолымен
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі екі әдістің көмегімен құрылады:
Халықты әлеуметтік қорғаудың әлеуметтік – экономикалық әдістері.
Халықты әлеуметтік қорғаудың ұйымдастырушылық – таратушылық әдістері.
Е с к е р т п е
Сурет 4 - Халықты әлеуметтік қорғаудың ұйымдастырушылық –
Әкімшілік (ұйымдастырушылық) әдістердің басқару тәжірибесіндемағынасы ерекше. Олар басқару
Ұйымдастырушылық қызметтің негізгі кезеңдер жоспарындағы қарастырылатын процедуралық әдістер
Басқару жүйесінде бірнеше критерийлер бойынша жіктелетін әкімшілік ықпал
Егер нақты басқаруда әкімшілік ықпал етудің әдістерін орындайтын
Реттеуші әдістер – бұл әрекет етудің қатаң типі.
Бұл топқа келесілер қатысты: регламенттеу, бағдарлау (ориентация), ұйымдастырушылық
Регламенттік әдіс келесі ережелерді қамтиды: ұйымдастырушылық құрылым, ұжым
Регламенттеу жұмыстағы ұйымдастырушылықты, қызметтің оңтайлы режимін қолдауды қамтамасыз
Ориентация (бағдарлау) жүйесі: нумерациялық, сөздік (жазбалар, нұсқаулықтар және
Реттеуші (әкімшілік) әдістер басқарманың жүйесін түзету және міндеттерін
Әдістердің бұйрық беруші ретінде ықпал етуі, ең алдымен
Тәртіпке келтіруші әдістер - әлеуметтік жұмыста қандай да
Әлеуметік тәжірибедегі «функция» түсінігі әлеуметтік қызметтер мен мекемелердің
Е с к е р т п е
Сурет 5 – Басқару функциясы бойынша әдістердің жіктелуі
Әлеуметтік басқарудың маңызды функцияларының бірі – жоспарлау. Жоспарлау
қызметтің мақсаттарын анықтау;
алға қойған мақсаттарды жүзеге асыру құралдарын таңдау;
өмір сүру қызметі мен әлеуметтік көмекті ұйымдастыру нысандарын
қойылған мақсаттарға қол жеткізу бағдарламаларын құру;
- қызметтің нәтижесін есепке алу;
қабылданған бағдарламаларды түзету;
бағдарламаларды жүзеге асыру нәтижесін ғылыми негізделген түрде болжау;
бағдарламаны жүзеге асырғаннан кейін пайда болатын жаңа міндеттер
Болжау – болашақты ғылыми түрде болжау, болашаққа клиенттің
Модельдеу – барлық жоспарланатын кезең ішіндегі әр түрлі
Бағдарламалау – жаңа жағдайға кезекті өту кезеңдерін анықтау.
Халықты әлеуметтік қорғау қиын өмірлік жағдайдағы еңбекке қабілеті
Жалпы, әлеуметтік қорғауды:
тұлғаның қалыптасуымен даму құралы, оның конституциондық құқығын қамтамасыз
қиын өмір жағдайындағы халықтың жеке категориялары мемлекет пен
Халықаралық еңбек ұйымы әлеуметтік қорғау жүйесін өзіне тұрақты,
Мұндай жағдайда халықты әлеуметтік қорғаудың мемлекеттік жүйесі келесілерге
еңбекке қабілетті халық үшін жұмыспен қамтылу және әлеуметтік
халықтың әлеуметтік мұқтаж топтарына нақты атаулы қолдау көрсету.
Еңбекке қабілетті тұлғаларға дербес салымы есебінен өзінің әл
Еңбекке қабілетті халық үшін әлеуметтік қорғау жүйесі саласында
Әлеуметтік қорғаудың пәні ретінде еңбек ақыны жоғалту деп
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі бірнеше факторлар әсерінен пайда
Е с к е р т п е
Сурет 6- Халықты әлеуметтік қорғау жүйесіне әсер
Бұл суреттен көріп тұрғанымыздай, адамның өсіп-өнуі үшін, олардың
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесіндегі басқару процесі ретіндегі әлеуметтік
Сонымен, мемлекеттің көзқарасынан халықты әлеуметтік қорғауды жүзеге асыру
Әлеуметтік қорғаудың әлеуметтік – экономикалық мазмұнын қорытындылай келе,
Шет елдердегі әлеуметтік қорғаудың даму тарихы мен тәжірибесі
Әлем елдері тарихында өзін әлеуметтік мемлекет ретінде ең
Скандинавиялық үлгіні – социал-демократиялық, континенталдыны – социал-нарықтық, ал
Бұл үлгілердің ерекшелігі мемлекеттің әлеуметтік қорғау жүйесіне қандай
Халықты әлеуметтік қорғаудың скандинавиялық үлгісі әлеуметтік саясат жүргізуде
Әлеуметтік саясат жүргізудің континеталды үлгісінде мемлекет тек қана
Американ-британдық үлгі әлеуметтік сферада мемлекеттің минималды түрде қатысуымен
Кесте 1 - Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің
Халықты әлеуметтік қорғау моделі Ел Мемлекеттің қатысуына байланысты
Әлеуметтік демократиялық үлгі Швеция - мемлекет - әлеуметтік
- Халыққа салынатын салықтың мөлшерінің өте жоғары болғандығынан
-мемлекеттік бюджет кірістері тікелей әлеуметтік трансферттер түрінде қайта
- әлеуметтік қызметтердің қол жетімділігі, бірегейлілігі .
Неолибералдық үлгі АҚШ - әлеуметтікне-экономикалық үрдістерге мемлекеет қатыспайды;
- қоғамның әр мүшесінің тек қана өз күшіне
-өзін өзі қаржымен қамтамасыз етудің одан әрі қарай
- еңбек рыногы арқылы мемлекеттік кірістерді қайта бөлу
Неоконсервативтік үлгі Германия - халықты әлеуметтік қорғау жүйесінде
-мемлекет тарапынан қоғамның азаматтарына дәстүрлі өмір сүру деңгейіне
- мемлекеттік кірістер тікелей бюджет арқылы әлеуметтік қорғау
- сақтандыру қорларына қалыпты жарналар төлейтін экономикалық белсенді
Ұжымдық келісім шарттар негізінде әлеуметтік қорғауды жүзеге асыру.
Корпоративтік патерналистік үлгі Жапония -жұмысшылардың әлеуметтік қорғауын корпарациялар
- ұжымдық келісім шарттарды ұлттық және өңірлік деңгейде
- әлеуметтік қамсыздандырудың кең ауқымды түрлері, әлеуметтік қамсыздандыру
Е с к е р т п е
АҚШ-та заманауи әлеуметтік халықты қамсыздандыру үлгісінің негізі 1935
Әлеуметтік қорғауды ұйымдастыру нысандарына келсек, 1601 жылы Ағылшын
Осы “кедейлер туралы “ заң “The Act for
1793 жылы Францияның Ата Заңында (Конституциясында) мұқтаж
Кейбір елдерде әлеуметтік проблемаларды шешу үшін халықтың санаттарына
1869 жылы Францияда теңізшілер жанұяларына берілетін балалар
Х1Х ғасырдың соңында ХХ ғасырдың басында көптеген елдерде
1891 жылы мемлекеттік қамсыздандырудың жүйесін енгізген Дания елінде
Мынадай мемлекеттік әлеуметтік көмектерді атап кетуге болады:
- балаларға және отбасына берілетін жәрдемақылар;
- әлеуметтік қызмет;
- ақысыз медициналық көмек;
- ең төменгі кепілдік берілетін табысты қамтамасыз ету.
1926 жылы заң негізінде бірінші рет мемлекеттік жәрдемақылар
Экономикасы дамыған елдерде мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеудің мемлекеттік
Біздің көзқарасымыз бойынша, әлеуметтік қорғаудың ең прогрессивтік түрі
ХVІІІ ғасырда Англияда, Францияда жұмысшылардың өзін-өзі сақтандыру арнайы
ХІХ ғасырдың ортасында әлеуметтік тәуекелділікті сақтандыруды дамытуда
Әлеуметтік тәуекелділікті міндетті сақтандыру идеясы бірінші рет 1796
1920-1930 жылдар әлеуметік сақтандыру жүйесінің даму жылдары деп
1919 жылы Версаль келісімшарт шеңберінде құрылған Халықаралық
Әлеуметтік сақтандырудың ұлттық жүйелері экономикалық дағдарыс шеңберінде күйзеліске
Екіншіден, экономикалық дағдарыс жұмыссыздықты ерікті сақтандырумен айналысатын мекемелердің
Үшіншіден, экономикалық дағдарыстың залалын төмендету үшін көптеген мемлекеттер
- жұмысшылар мен жұмыс берушілердің жарналарынан, мемлекеттік қаржылардан
- сақтандыру стажы мен айлық көлеміне қарай заң
- әлеуметтік тәуекелдердің түрлеріне қарай әлеуметтік сақтандырудың салаларын
- әлеуметтік сақтандыруды мемлекеттік реттеу және бақылау.Оған заңнамалық
Әлеуметтік сақтандыру дамуының жаңа сатысы 1950-1970
Е с к е р т п е
Сурет 7 - Шет елдердегі әлеуметтік қорғау жүйесі
Австралия, Дания, Жаңа Зеландия елдерінде тек әлеуметтік қамсыздандыру
Бұл доктринада мемлекет тарапынан қамтамасыз етілетін ең төменгі
- медициналық қызмет;
- ауруларға берілетін жәрдемақы;
- жұмыссыздарға берілетін жәрдемақы;
- қарттарға берілетін жәрдемақы;
- өндірісте жарақат алғандарға берілетін жәрдемақы;
- жүкті болғанда және босанғанда берілетін жәрдем ақы
- отбасыларына берілетін жәрдем ақы;
- мүгедектерге берілетін жәрдем ақы;
- асыраушысы қайтыс болғандарға берілетін жәрдемақы.
Экономикасы дамыған елдер 1950 жылдары зейнетақы мен жәрдемақыны
Мемлекеттің әлеуметтік сферадағы қаржылық саясатының күшеюі әлеуметтік сақтандыру
Кесте 2 - Халықаралық еңбек ұйымы бекіткен
Әлеуметтік төлемдер
Айлық көлеміне пайызбен
№67 ұсыныс(1944) Конвенция №102(1952) Конвенции 1964-1969
Ауруларға берілетін жәрдем ақы 40 45 66
Жұмыссыздарға берілетін жәрдемақы 40 45 -
Қарттарға берілетін жәрдемақы 30* 40 55
Жазатайым жағдайда:
-уақытша жұмыс қабілетін жоғалтқан жағдайда
-мүгедектерге
-асыраушысы қайтыс болған жағдайда
2/3
2/3
30
50
50
40
60
60
50
Жүкті болғанда және босанғанда берілетін жәрдем ақы 75
Мүгедектерге берілетін жәрдемақы 30* 40 60
Асыраушысы қайтыс болған жағдайда берілетін жәрдемақы 30* 40
*Мамандығы жоқ жұмысшының ең төменгі айлығына есептеледі
Е с к е р т п е
1960-1970 жылдардағы қолайлы әлеуметтік-экономикалық жағдай, сақтандыру төлемдерінің барлық
Осы факторлардың бәрі әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік
1961 жылы Еуропалық әлеуметік хартияға қол қойылды. Бұл
Мынадай құжаттар қабылдана бастады: Әлеуметтік қамсыздандырудың Еуропалық кодексі
Экономиканы реттеуде монетаристік және нарықтық концепцияларды қолдану әлеуметтік
Қазіргі жағдайда әлеуметтік қорғау жүйесінің әмбебап бағдарламаларының
Әлеуметтік қорғаудың нысандарын қолдануда әлеуметтік қызмет ерекшеліктері
Екінші топқа жұмыс қабілетін жоғалтқан жағдайда табыстың болмауы
Үшінші топқа жұмысқа қабілеті жоқ халық топтары жатады,
Еуропа халқы кедейлерінің табыс көздерінің жартысынан көбі
Халықты әлеуметтік қорғаудың шет ел тәжірибесі үш деңгей:
Кесте 3 –Халықты әлеуметтік қорғаудағы шет ел тәжірибесі
Сақтандыру зейнетақысы Аурудан сақтандыру Жұмыссыздықтан сақтандыру
Франция
Алушылар Қаржыландыру Төлеушілер Төлену тәртібі Қаржыландыру нысаны Төлену
60 жастағы ерлер мен әйелдер
Жалақыдан 6,55%, жұмыс беруші-жылдық жалақы қоры 140 мың
Жұмыскерлер-6,8%, жұмыс берушілер-12,6% Жәрдемақының ең жоғарғы көлемі 3
Германия
65 жастағы ерлер мен әйелдер Жалақыдан 8,85%, жұмыс
5 мың евродан аспайтын жалақының 80% құрайды. Бірінші
Нидерланды
65 жастағы барлық азаматтар Жалақыдан 14,05%, барлық жұмыскерлер-жылдық
Ұлыбритания
Ерлер 65 жаста, әйелдер 60 жастан Жұмыскерлер 46
Е с к е р т п е
Мемлекет әлеуметтік кепілдікті қамтамасыз етуде өз міндеттерінен қашпайды,
Әлеуметтік қорғау мен әлеуметтік сақтандыру жүйесінің даму тарихын
Біздің көзқарасымыз бойынша, халықты әлеуметтік сақтандыру жүйесінің даму
Италияда жеке сақтандыруға арналған шығындар 97,2 пайызға өссе,
ХІХ-ХХ ғасырда “әлеуметтік сақтандыру ” ұғымы бірінші рет
“Әлеуметтік сақтандыру ” ұғымы өзара сақтандыруды ұйымдастырудағы барлық
1)ұйымдар мен мекемелерде арнайы сақтандыру кассаларын ұйымдастыру;
2) бұл кассаларға жарналарды жұмысшылар да, жұмыс берушілер
3) жәрдемақылар мен зейнетақылар бекітілген тәртіп бойынша төленуі
Әлеуметтік сақтандырудың ұлттық жүйелері экономикалық дағдарыс шеңберінде күйзеліске
- жұмысшылар мен жұмыс берушілердің жарналарынан, мемлекеттік қаржылардан
- сақтандыру өтілі мен айлық көлеміне қарай заң
- әлеуметтік тәуекелдіктің түрлеріне қарай әлеуметтік сақтандырудың салаларын
- әлеуметтік сақтандыруды мемлекеттік реттеу және бақылау.Заңнамалық және
- мемлекет қаржылары тарапынан мұқтаж азаматтарға күнкөріс минимумын
Әлемдік тәжірибеде ең төменгі күнкөріс деңгейі мемлекеттің әлеуметтік
ТМД елдеріндегі күнкөріс деңгейіне назар аударатын болсақ, жақын
Қазақстан мен Еуропа елдеріндегі жұмыссыздық деңгейі, минималды жалақы
Кесте 4. Қазақстан және Еуропа елдерінде өмір сүру
Көрсеткіштер/
Мемлекеттер Эстония Венгрия Қазақстан Польша ЕО – 27
Жұмыссыздық деңгейі, % 5,9 7,5 7,8 13 7,1
Минималды жалақы (еуро) 158 210,6 54 189,98 625,60
Минималды жалақы алатын халық саны, % 4,8 7,8
Е с к е р т п е
Берілген көрсеткіштер негізінде республикамыз жалақы деңгейі бойынша қарастырылған
Әлемдік экономикада алдыңғы орынды алып тұрған мемлекеттердің бірі
Көптеген американдықтар 85 пайызға жуық бай да емес,
Барлық дамыған елдерде әлеуметтік бюджет құрылымның басым бөлігі
Германияда жұмыссыздық бойынша сақтандыру 1927 жылдан бастап жүргізіліп
Швецияда әлеуметтік қорғау жүйесі жоғары мәнге ие. Мұнда
Сонымен бірге Қазақстанда белгіленген зейнетақының нақты деңгейі баға
Кесте 5 – Қазақстан мен ЕО елдеріндегі орташа
Көрсеткіштер/Мемлекеттер Қазақстан Германия Франция Эстония
Орташа зейнетақы, евро 93 1391 200 250
Орташа жалақы, евро 284 2258 920 790
Орташа зейнетақымен орташа жалақының ара қатынасы 0,33 0,62
Е с к е р т п е
Осы көрсеткіштерден байқағанымыздай зейнетақы мен жалақының орташа көрсеткіші
2 Қазақстанда әлеуметтік қорғау жүйесінің даму үрдістері
2.1 ҚР мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар жүйесі
Халықты әлеуметтік қорғау мәселесін әр мемлекет өзінің
- базалық, мемлекеттік бюджет есебінен төлемдер: зейнетақы төлемдері,
- міндетті, міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі бойынша төлемдер:
- қосымша, жұмыс беруші жауапкершілігімен сақтандыру.
Осының аясында жыл сайын үкімет пен министрлікте ауқымды
Әлеуметтік қорғау жүйесінің негізгі қаржыландыру көзі мен жалпы
Қазіргі кезде Қазақстан халқын әлеуметтік қорғау жүйесі негізгі
Әлеуметтік төлемдер әлеуметтік қамсыздандыру мен әлеуметтік көмекті қамтиды.
Әлеуметтік қамсыздандыруға зейнетақылар және мемлекеттік жәрдемақыларды төлеу жатады.
Әлеуметтік көмекке адресті атаулы көмектер,тұрғын үйге берілетін көмек,
Әлеуметтік қызмет көрсетулерге протездік-ортопедиялық бұйымдармен қамтамасыз ету,дәрігерлік-әлеуметтік мекемелерде
мемлекеттік міндетті зейнетақылық қамсыздандыру;
мемлекеттік медициналық қорғауды қамтамасыз ету ;
радиациялық, техногендік, табиғи және басқа да апаттардан зардап
жұмыссыздарды мемлекеттік қамсыздандыру (сақтандыру) ;
жұмыскерлерді мемлекеттік міндетті әлеуметтік сақтандыру (уақытша еңбекке қабілетсіз
аз қамтамасыз етілген отбасыларына (тұлғаларға) мемлекеттік әлеуметтік
мемлекеттік әлеуметтік жеңілдіктер беру ;
мемлекеттік емес (корпоративтік) ерікті зейнетақылық сақтандыру;
мемлекеттік емес (корпоративтік) ерікті әлеуметтік сақтандыру;
кәсіпорындардың (корпорациялардың) өз жұмыскерлерін әлеуметтік ерікті және міндетті
Қазақстанда жоғарыда көрсетілген 7 – 10
Халықаралық тәжірибеге сүйене отырып, әлеуметтік қорғаудың неғұрлым тиімді
- мемлекеттік жәрдемақылар;
- міндетті әлеуметтік сақтандыру;
- жинақтаушы зейнетақымен қамсыздандыру;
- әлеуметтік көмек.
Мемлекеттік жәрдемақылар әлеуметтік қорғауға жататын жағдайлар туындаған кезде
Жұмыс берушілер мен еңбеккерлер аударымдарының есебінен қаржыландырылатын міндетті
Әлеуметтік көмек, азаматтардың жекелеген санаттарын бюджеттің қаражаты есебінен
Жалпы барлық жәрдемақылар категориялық санаттық негізде беріледі: тек
Кесте 6 - Әлеуметік көмек алушылар саны және
Әлеуметтік көмек түрі Тағайындалған төлем жиынтығы (млн.тенге) Алушылар
Жылдар
2008 2009 2008 2009
Балаларға 18 жасқа дейін төленетін мемлекеттік жәрдемақы
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек 244,1 240,3 3406,4 3276,5
Тұрғын үй жәрдемақысы (отбасы саны) 191 229,1 3326,3
Е с к е р т п е:
Республика бойынша балаларға төленетін жәрдемақы, мемлекеттік атаулы көмек,
2008-2009 жылдарда әлеуметтік көмек түрлері бойынша алушылар саны
Кесте 7 – Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың негізгі көрсеткіштері
Жәрдемақы түрлері жылдар
2005 2006 2007 2008 2009
Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар алушылар, мың адам 773,8 764,6
Жасына байланысты берілетін жәрдемақы алушылар, мың адам 15,0
Мүгедектігі бойынша берілетін жәрдемақы алушылар, мың адам 396,7
Асыраушысынан айырылған жағдайда берілетін жәрдемақы алушылар, мың адам
Е с к е р т п е
Бұл кестеден байқайтынымыз жалпы мемлекеттік әлеуметік жәрдемақы алушылар
Қазіргі әлеуметтік қорғау жүйесінде толық ынтымақтастық және мемлекеттік
Мүгедектігіне, асыраушысынан айрылуына байланысты, жұмыссыздығы мен жасы бойынша
Е с к е р т п е
Сурет 8 – Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақының орташа айлық
Бұл суреттен байқайтынымыз жалпы мемлекеттік әлеуметік жәрдемақы алушылар
Қоғамның тағы да бір әлжуаз таптарына арналған мемлекет
- тұрғын үймен қамтамасыз ету;
- кедейлік шегіне дейінгі жандарға қаржылай көмек көрсету;
- 4 балалы және 7 жасқа дейінгі
-үйде оқытылып, тәрбиленетін мүгедек-балаларға [38].
Кесте 8 – ҚР аймақтары бойынша атаулы әлеуметтік
Аймақтар /
Жылдар 2005 2006 2007 2008 2009
алушылар саны, адам орташа айлық мөлшері, теңге алушылар
Қазақстан Республикасы 516876 834,8 349413 827,5 231628 933,8
Ақмола 20453 916,4 14964 852,4 6746 849,2 5
Ақтөбе 24167 991,6 16834 974,4 10405 913,6 6
Алматы 36164 756,7 26588 664,5 14194 852,5 13
Атырау 29392 919,2 17968 952,2 10503 1052,0 8
Шығыс Қазақстан 72856 1066,4 54410 874,9 33028 1076,2
Жамбыл 56887 426,4 14782 360,5 13925 577,2 31
Батыс Қазақстан 27502 969,5 22038 811,6 16235 1028,4
Қарағанды 38333 861,1 29842 855,6 20609 981,3 11
Қостанай 21192 723,3 17505 771,8 12768 902,0 23
Қызылорда 35128 736,0 21564 648,9 15296 700,9 8
Маңғыстау 13766 1176,8 11255 1264,4 8414 1349,6 35
Павлодар 24556 1098,6 21590 1167,8 17799 1111,7 11
Солтүстік Қазақстан 28238 770,9 21806 846,0 15501 855,9
Оңтүстік Қазақстан 76896 629,1 49950 453,9 29585 545,8
Астана қаласы 2315 1275,5 1758 1239,4 1573 1373,9
Алматы қаласы 9031 1271,5 6559 1644,9 5047 1918,9
Е с к е р т п е
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек – айлық табыстары «кедейшілік
Аймақтар бойынша атаулы әлеуметтік көмектің мөлшерін салыстырар болсақ,
БҰҰ ның мәліметінше дүние жүзінде халықтың он пайызы,
Кесте 9 – Мүгедектерге арналған интернат – үйлер
Мекемелер/жылдар 2004 2005 2006 2007 2008
Қарттар және мүгедектерге арналған интернат-үйлер саны, бірлік 61
Қарттар және мүгедектерге арналған интернат-үйлерде тұратындар саны, Адам
Мүгедек балаларға арналған интернат-үйлер саны, бірлік 18 28
Мүгедек балаларға арналған интернат-үйлерде тұратындар саны, адам 2988
Е с к е р т п е
Қарттар және ересек мүгедектерге арналған интернат үйлер төрт
2009 жылғы 1 қаңтардағы есеп бойынша елімізде 466,3
Мүмкіндігі шектеулі адамдар еңбек стажы мен еңбекақысына байланыссыз
Мүгедек балаларды әлеуметтік қолдау мақсатында 2010 жылдан бастап
Мүгедектерге арналған 709 әлеуметтік жұмыс орны ашылды. Бұдан
Соңғы жылдары Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев ана мен баланы қорғау
Кесте 10-Бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне
Бала саны/жылдар 2007 2008 2009 2010 2010/2007
1-балаға 3276 5840 6480 7772 2,4
2-балаға 3822 6424 7128 9185 2,4
3-балаға 4368 7008 7776 10598 2,4
4 және одан жоғары балаға 4914 7592 8424
Е с к е р т п е
Кестеден байқағанымыздай бала бір жасқа толғанға дейін оның
Сонымен нарықтық экономикаға көшуге байланысты, оның негiзгi атқаратын
Экономиканың даму барысында елде жан басына шаққандағы коэффициент
Мұндай үрдіс Қазақстанның оңтүстік және батыс облыстарында (Атырау,
Қазақстанда күнкөріс минимумының көлемін анықтайтын нақты есептер жоқ.
Кесте 11– Халықтың жан басына шаққандағы күнкөрістің ең
Аймақтар аты Ең төменгі күнкөріс деңгейінің шамасы айына
Жылдар
2004 2005 2006 2007 2008 2004 2005 2006
Қазақстан Республикасы
5427
6014
8410
9653
12364
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Ақмола 5505 598 8257 9306 11429 101,4
Ақтөбе 5675 6340 8883 9896 11674 104,6 105,4
Алматы 5189 5865 8098 9556 12460 95,6 97,5
Атырау 6903 7392 10335 11179 13606 127,2 122,9
Батыс Қазақстан 5180 5781 8480 9284 11269 95,4
Жамбыл 4694 5217 7276 8506 10903 86,5 86,7
Қрағанды 5244 5835 8079 9192 11269 96,6 97,0
Қостанай 4971 5588 7582 8392 11382 91,6 92,9
Қызылорда 5208 5720 8001 9248 11909 96,0 95,1
Маңғыстау 7174 7844 10322 11823 15050 132,2 130,4
Оңтүстік Қазақстан 4691 5246 7316 8681 10630 86,4
Павлодар 5143 5705 7954 8881 11099 94,8 94,9
Солтүстік Қазақстан 5224 5759 7925 8838 11317 96,3
Шығыс Қазақстан 5364 6082 7953 8833 11531 98,8
Астана қ-сы 5603 6223 9546 11521 14409 103,2
Алматы қ-сы 6035 6647 10089 12282 15786 111,2
Е с к е р т п е
ҚР облыстары бойынша күнкөріс деңгейін саралар болсақ, 2008
Әлеуметтік саланы реттеу жөніндегі көптеген нормативтік актілер нақты
1999 жылдың 1-қаңтарынан «Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамтамасыз ету
Жәрдемақылар халықты әлеуметтік қорғау органдары арқылы тағайындалып, мемлекеттік
Асыраушысынан айрылған жағдайдағы жәрдемақы мөлшері 4 –тен 10
Жанұялық жәрдемақы, егер, жиынтық табыс әр жанұя мүшесіне
Халықтың әлеуметтiк жағдайын қорғау жөнiндегi заңдар мен бағдарламалар
Халықтың әлеуметтiк жағдайын қорғау жүйесiндегi әлеуметтiк-экономикалық негiздегi механизмнiң
Нарықтық жағдайға қарасты тереңiрек көз салсақ бiздiң қоғамға
Қазақстан Республикасындағы қазіргі уақыттағы әлеуметтік қамтамасыз ету саласының
2009 жылы жұмыссыздар саны, бағалау бойынша 582,6 мың
Кесте 12 - Жергілікті жұмыспен қамту бөлімдеріне хабарласқан
Жылдар Жергілікті жұмыспен қамту бөлімдерінде хабарласқан азаматтар саны,
барлық саны соның ішінде
жұмысқа орналасқандар қоғамдық жұмысқа қатынасқандар қайта даярлау және
2007 236,3 211,2 110,5 27,8
2008 248 216,6 100,7 26,4
2009 582,6 475,4 109,3 68,5
Е с к е р т п е-
Республика бойынша жұмыссыздар саны жыл санап өсіп келуде.
Жалпы жұмыссыздар санының ұлғаюы елдегі күнкөріс деңгейінің төмендеп
Республикамызда соңғы екі жылда аталған шаманың қалай өзгергендігін
Кесте 13 - Қазақстан Республикасындағы күнкөріс деңгейі,
Күнкөрістің ең төменгі деңгейінің шамасы соның ішінде Орта
азық-түлік тауарлары азық-түлік емес тауарлар мен ақылы қызметтер
2006 жыл
ға 2007 жыл
Ға
1 2 3 4 5 6 7 8
Категориялар/
Жылдар 2007 2008 2007 2008 2007 2008 2007
Орта есеппен халықтың жан басына шаққанда 11 079
7308 4431 4471 100,0 100,0 133,6 113,1
Әлеуметтік-демографиялық
топтар:
балалар, 13 жасқа дейінгі 9514 9667 5709
5800 3805 3867 85,9 79,4 144,4 112,5
жасөспірімдер, 14-17 жастағы
Жігіттер 13802 15366 8281 9220 5521 6146 124,6
Қыздар 10573 11773 6344
7064 4229 4709 95,4 96,7 132,0 113,2
еңбекке қабілетті халық,
18 жастан жоғары:
13-кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6 7 8
Ерлер 13084 14527 7850
8716 5234 5811 118,1 119,3 132,3 113,2
әйелдер 10378 11535 6227
6921 4151 4614 93,7 94,7 132,1 113,2
зейнеткерлер мен қарт адамдар 10260 11389 6156 6834
Е с к е р т п е
Күнкөріс деңгейі жылдан жылға артуда. Алайда бұл әлі
2.2 Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін талдау
Зейнетақы – азаматтарды әлеуметтік қамсыздандырудың бір түрі және
Орталықтан 1998 жылғы 1 қаңтарағы жай – күйі
Елімізде зейнетақы реформасы «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы»
ЗТМО бөлімшелері азаматтарды зейнетақылар мен жәрдемақыларды тағайындау және
Зейнеткерлік жасына жеткен ел тұрғындарын лайықты өмір мен
Мемлекет заң шығарушы және атқарушы билік органдарының көмегімен
- тұрғындардың әлеуметтік мәртебесі, ұлттық, жас ерекшелігі құрамына
- азаматтардың, оның ішінде тұрғындардың еңбекке жарамсыз топтарының
- тұрғындардың еңбекке қатыстығы және іскерлік белсенділігін көтермелеу
Тиімді басқару әдістерін қолдану, техникалық базаның жаңғартуы және
ЗТМО ТМД елдердің арасында әлеуметтік институт ретінде ерекшеленеді.
2000 жылы орталықтандырылған деректер базасы құрылып, жүйелендірілді, ал
Жаңа технологияны ендіру зейнетақы мен жәрдемақы алушыларға кенейтілген
зейнетақы мен жәрдемақы төлемдерін тағайындау кезіндегі құжаттау процесстерін
зейнетақы мен жәрдемақы алушыларды арнайы орталықтандырылған тіркеу жүргізіледі.
халыққа қызмет көрсету сапасының жақсаруы, зейнетақымен мен жәрдемақы
Бүгінгі күні ЗТМО зейнетақы мен жәрдемақы төлеуге, зейнетақы
Е с к е р т п е
Сурет 9 - ҚР зейнеткерлер саны мен зейнетақының
Қазір елімізде зейнеткерлер саны жыл сайын артып келуде.
Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталығының техникалық базасы әлеуметтік
Жыл сайынғы айлық есептік көрсеткіштің және төменгі зейнетақы
Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталығының жергілікті бөлімшелері
Қазіргі таңда, зейнетақы мен жәрдемақы төлеуді ұйыдастырудың үйлесімді
Е с к е р т п е
Сурет 10 – ҚР зейнетақының орташа және ең
Бұл диаграммада зейнетақының орташа және ең төменгі мөлшерінің
Қазақстан Республикасының Президенттінің Жолдауына сәйкес елімізде жаңа әлеуметтік
Экономиканың дамуы мемлекеттік шығындардың әлеуметтік бағыттылығын кеңейту мүмкіндігін
Кесте 14 – Негізгі әлеуметтік – экономикалық көрсеткіштер
Көрсеткіштер/Жылдар 2008 2009 2010
Зейнетақының ең жоғарғы мөлшері (тенге) 26 190 31
Зейнетақының ең төменгі мөлшері 7 900 9 875
Арақатынас (%) 9 30 25
Базалық зейнетақы мөлшері (тенге) 4 210 5 388
Айлық есептік көрсеткіш (тенге) 1 168 1 273
Күнкөріс минимумы (тенге) 10 515 13 470 14
Е с к е р т п е
Елдің негізгі әлеуметтік – экономикалық көрсеткіштері халықты әлеуметтік
Қазақстан ТМД елдерінің ішіндегі жинақтаушы зейнетақы жүйесіне өткен
Қазақстандағы 1998 жылдан басталған жинақтаушы зейнетақы жүйесі келесі
- әлеуметтік жағдайды жеңілдетуге;
- бюджетті зейнетақы төлемдерін төлеуден босату;
- азаматарды заңды түрде және көп табыс табуға
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің мәселелері әрқашанда өзекті болып табылады.
Кесте 15 – ҚР ЖЗҚ зейнетақы активтерінің көлемі
ЖЗҚ тізімі Зейнетақы активтері
01.01.2008 01.01.2009 01.01.2010
млн.теңге % млн.теңге % млн.теңге %
АҚ ЖЗҚ «Қазақстан халық банкі» 325 417 29,08
АҚ ЖЗҚ «МЖЗҚ» 205 358 16,94 245 890
АҚ ЖЗҚ «Ұлар Үміт» 214 040 17,66 191
АҚ ЖЗҚ «БТА Қазақстан» 125 825 10,39 179
АҚ ЖЗҚ «Грантум» 73 048 6,03 83 234
АҚ ЖЗҚ «Капитал» 34 340 2,83 53 473
АҚ ЖЗҚ «Еуразиялық» 119 869 9,89 46 434
АҚ ЖЗҚ «Отан» (ашық) 30 049 2,48 41
АҚ ЖЗҚ «ЖЗҚ МұнайГаз – Дем» (ашық)
АҚ ЖЗҚ «Нұрбанк» 30 303 2,50 35 726
АҚ ЖЗҚ «Аманат» - - 31 625 2,25
АҚ ЖЗҚ «Қазақмыс» (корпоративтік) 25 131 2,07 28
АҚ ЖЗҚ «Қорғау» 16 952 1,40 22 641
АҚ ЖЗҚ «Республика» 1 519 0,13 9 834
Барлық ЖЗҚ бойынша жиынтығы 1 211 949 100,00
Е с к е р т п е
Кестеде жалпы ЖЗҚ бойынша зейнетақы активтерінің өскені байқалады.
Еліміздегі жинақтаушы зейнетақы жүйесінің дамуын 3 кезеңге бөлуге
1 кезең. 1998-2001 жылдар –
2 кезең. 2001-2004 жылдар реформалау тəжірибесі зейнетақы жинақтарының
3 кезең. 2005-2006 жылдар. Зейнетақы жүйесінде пайда
2006 жылдың 1-ші шілдесінен бастап зейнетақы жүйесіндегі субъектілердің
Зейнетақы жарналары жəне жинақтары бойынша алдыңғы қатарлы қорларға
Жалпы қазіргі кезде, яғни 2010 жылдың қаңтар айынан
Әлемдік қаржылық дағдарыс Қазақстаның банк жүйесіне ғана әсер
Инвестицияланған зейнетақы активтерінің көлемі 2009 жылы 461,2 млрд.
ҚР эмитенттерінің мемлекеттік емес бағалы қағаздарының жинақтаушы зейнетақы
Салымшылардың (алушылардың) жинақталған зейнетақы қаражаты 2009 жыл ішінде
Зейнетақы жарналарының жалпы түсуі 2009 жылдың басынан бастап
Зейнетақы активтерін инвестициялаудан түскен, салымшылардың (алушылардың) шоттарына бөлінген
Кесте 16 - Салымшылардың (алушылардың) жинақталған зейнетақы қаражатының
млрд. теңге
Күні 01.01.08 01.01.09 01.01.10 01.01.09 салыстырғандағы өсім 01.01.09
ғандағы өсім (пайызбен)
Жинақталған зейнетақы қаражаты 1 1 208,1 1 420,5
Зейнетақы жарналары 912,1 1 184,7 1 488,8 304,1
«Таза» инвестициялық кіріс 339,3 307,0 481,7 174,7 56,9
«Таза» инвестициялық кірістің жинақталған зейнетақы қаражаты сомасындағы үлесі
Е с к е р т п е
Көрсетілген кестеден 2009 жылдың басынан бастап жинақталған зейнетақы
Қорлардың жиынтық капиталы 2010 жылғы 1 қаңтардағы жағдай
Кесте 17 – Республика экономикасындағы зейнетақы секторының рөлі
Көрсеткіш динамикасы Жылдар
2005 2006 2007 2008 2009 2010
ЖІӨ млрд. теңге 5 870,1 7 453,0 10
Жинақталған зейнетақы қаражатының ЖІӨ-ге қатынасы, пайызбен 8,2 8,7
Зейнетақы жарналарының ЖІӨ-ге қатынасы, пайызбен 6,5 6,9
«Таза» инвесициялық кірістің ЖІӨ-ге қатынасы, пайызбен 2,0 2,1
Қорлардың жиынтық капиталының ЖІӨ-ге қатынасы, пайызбен 0,1 0,2
Е с к е р т п е
Қорлардың меншікті активтері есебінен қаржы инвестициялары 2010
Зертеушілердің айтуынша ЖЗҚ қазақстандық қор нарығында үлкен инвестор
2.3 Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі халықты әлеуметтік қорғау
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінде әлеуметтік сақтандыру маңызды элементтерінің
Өткен ғасырдың аяғында әлеуметтік сақтандыру проблемасы әлемнің көптеген
Әлеуметтік қамсыздандырудың жаңа стандарттарына көшу – Мемлекеттік әлеуметік
Міндетті әлеуметік сақтандыру жүйесінің қатысушылары әлеуметтік аударымдар жүргізген
2005 жылғы 1 қаңтардан бастап Қор мынадай әлеуметтік
- еңбекке қабілеттілігін жоғалтуы бойынша;
- асыраушысынан айырылуы бойынша;
- жұмысын жоғалтуы бойынша;
2008 жылғы 1 қаңтардан бастап Мемлекет басшысының «Жаңа
- жүктілігіне және бала тууына, жаңа туған сәбиді
- баланы бір жасқа толғанға дейін бағып –
- жаңа туған сәбиді (балаларды) асырап алуға байланысты
МЕМЛЕКЕТТІК ӘЛЕУМЕТТІК САҚТАНДЫРУ ҚОРЫ
Е с к е р т п е
Сурет 11 - Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры қызметі
Дербес жұмыс істейтін, арнайы салық режимі қолданылатын
2005 жылдың 1 қантарынан бастап Қазақстан Республикасында халықты
Еңбек ету қабілетінен айрылған жағдайда берілетін әлеуметтік төлемдер
Асыраушысынан айрылған жағдайда берілетін әлеуметтік төлемдер – қайтыс
Жұмысынан айрылған жағдайда берілетін әлеуметтік төлемдер – жұмыспен
Еңбек ету қабілетінен айырылған жағдайда әлеуметтік төлемдер мөлшерін
Vеқа= (ОАТ – (0,80хЕТЖ)) х К1 х К2
Мұндағы: Vеқа – еңбек ету қабілетінен айрылу бойынша
ОАТ – қызметкердің орташа айлық табысы;
ЕТЖ – Қазақстан Республикасы заңнамалық актімен белгіленетін
К1 – бұл табысты алмастыру коэфициенті = 0,6
К2 – еңбек ету қабілетінен айырылу коэфициенті
К3 – қатысу стажының коэфициенті
Еңбек ету қабілетінен айырылу коэфициенті Еңбек ету қабілетінен
80 – 100 % 60 – 80 %
К2 0,7 0,5 0,3
Қатысу стажының коэфициенті
Қатысу стажының коэфициенті Әлеуметтік төлемдерді аудару кезеңдері
6 айдан кем 6-12 ай 12-24 ай 24-36
К3 0,1 0,7 0,75 0,85 0,9 0,95 1
Асыраушысынан айырылған жағдайда әлеуметтік төлемдерді тағайындау және оның
18 жасқа толмаған болса олар 18 жасқа толғанға
Жасына және еңбек қабілетіне қарамастан ата-анасының біреуі
Асыраушысынан айырылған жағдайда әлеуметтік төлемдерді есептеу
∑ = (ОАТ – 0,8 ЕТЖ) * К1*К2*К3
ОАТ –кейінгі 24 ай ішіндегі орташа айлық
ЕТЖ – ең төменгі жалақы
К1 – табысты алмастыру коэфициенті = 0,6
К2 – асырауындғылар санының коэфициенті
К3 – жүйеге қатысу стажының коэфициенті
Асырауындағылар санының коэфициенті Асырауындағылар саны
1 2 3 4
К2 0,4 0,5 0,6 0,8
Қатысу стажының коэфициенті Әлеуметтік төлемдерді аудару кезеңдері
6 айдан кем 6-12 ай 12-24 ай 24-36
К3 0,1 0,7 0,75 0,85 0,9 0,95 1
Жұмысынан айырылған жағдайда берілетін әлеуметтік төлем:
Жұмыспен қамту мәселелрі жөніндегі өкілетті органдар адам жұмыссыз
жеке басын куәландыратын құжат
тұрғылықты жері бойынша мәлімет
жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі өкілетті орган анықтамасы қоса
Жұмысынан айырылған жадайда төленетін әлеуметтік төлемнің ішіндегі
∑ = ОАТ * К1 * К3
К1 – табысты алмастыру коэфициенті 0,3
К3 – қатысу стажы
2008 жылғы 1 қаңтардан бастап жүктілігі және
Әлеуметтік төлемдердің мөлшерін белгілеу тәртібі 23-
Жүктілігі және босануы бойынша төленетін әлеуметтік
Жаңа туған баланы( балаларды) асырап алған кезде төленетін
Кірістің орташа айлық мөлшері, әлеуметтік қатер жағдайы басталған
Қазақстан Республикасында тиімді және кешенді әлеуметтік қорғау жүйесінің
-мемлекеттік жәрдемақылар;
-міндетті әлеуметтік сақтандыру;
-жинақтаушы зейнетақымен қамтамасыз ету;
-әлеуметтік жәрдем.
Әлеуметтік тәуекелді басқару деңгейінен халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің
Кесте 18 - Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің құрылымы
Әлеуметтік тәуекелдерді басқару деңгейі Әлеуметтік тәуекелдерді басқару әдістері
Тікелей қаржыландыру Сақтандыру
Мемлекет Мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыру Әлеуметтік сақтандыру
Кәсіпорындар, қоғамдық ұйымдар Корпоративтік әлеуметтік қамсыздандыру, қайырымдылық Ұжымдық
Отбасылар (үй шаруашылықтары) Жеке салымдар Тұлғалық нысандағы
Е с к е р т п е
Өкінішке орай, Қазақстанда табысын жоғалтқан тұлғаларға корпоративтік құрылымдардың
Бұл ретте әлеуметтік сақтандыру қоғамдық өндіріске, еңбек қабілетін
Қордан төленетін әлеуметтік төлемдер 2005-2008 жылдары олардың өсу
Е с к е р т п е
Сурет 12 - Әлеуметтік төлемдердің 2005-2008 жылдардағы динамикасы
Әлеуметтік төлемдердің 2005-2008 жылдардағы динамикасы төлемдермөлшері мен алушылар
Қор қызметі дағдарыс жағдайында айтарлықтай кеңейді. Мысалы, дағдарыс
Кесте 19 – Қордан жұмысын жоғалтуы бойынша төленетін
Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысу өтілі 01.01.2009 ж.
6-дан 12 айға дейін 1 ай 2 ай
12-ден 24 айға дейін 2 ай 3 ай
24–тен 36 айға дейін 3 ай 5 ай
36 айдан жоғары 4 ай 6 ай 4
Е с к е р т п е
Осылайша 36 айдан жоғары жұмыс тәжірибесі бар міндетті
Е с к е р т п е
Сурет 13 – 2010 ж. қаңтар – мамыр
Осы жылдың басынан бері әлеуметтік төлемдер мен алушылар
Е с к е р т п е
Сурет 14 - Әлеуметтік аударымдар сомасы және жұмыспен
Көп мөлшерде әлеуметтік аударым төлеген Алматы қаласындағы жұмыспен
Әлеуметтік аударымдардың ең жоғары сомасы Алматыда – 769
Әлеуметтік аударымдардың ең төмен көрсеткіші Қызылорда облысынан –
2008 жылдың 1-сәуіріне дейінгі жағдай бойынша Мемлекеттік әлеуметтік
- еңбек ету қабілетінен айрылу бойынша – 718
- асыраушысынан айрылу бойынша – 354 199,8
- жұмысынан айрылу бойынша – 12 955,0 мың
- жүктілігі, босануыжәне жаңа туған баланы асырап алуына
- бір жасқа толғанға дейінгі бала күтімі үшін
Қазақстан Республикасының барлық облыстары мен Астана, Алматы қалаларында
Е с к е р т п е
Сурет 15 - 2009 жылдың аймақтар бойынша төленетін
ҚР аймақтары бойыша әлеуметтік төлемдер мөлшерін саралар болсақ,
Бір жасқа толғанға дейінгі бала күтімі үшін әлеуметтік
- еңбек ету қабілетінен айрылған жағдайда – 737
- асыраушысынан айрылған жағдайда – 197 алушыға 1
- жүктілігі, босануы және жаңа туған баланы асырап
- бір жасқа толғанға дейінгі бала күтімі үшін
Астана қаласында 5 016 алушыға 470,4 млн.
- еңбек ету қабілетінен айрылған жағдайда – 642
- асыраушысынан айрылған жағдайда –248 алушыға 2
- жұмысынан айрылған жағдайда – 4 алушыға 88,8
- жүктілігі, босануы және жаңа туған баланы асырап
- бір жасқа толғанға дейінгі бала күтімі үшін
Алушылардың аз көрсеткіші Маңғыстау облысында, мұнда 3 360
- еңбек ету қабілетінен айрылған жағдайда – 357
- асыраушысынан айрылған жағдайда –296 алушыға 3 351,2
- жүктілігі, босануы және жаңа туған баланы асырап
- бір жасқа толғанға дейінгі бала күтімі үшін
Қорытындылай келе, Қазақстан азаматтарын әлеуметтік қорғау жүйесі бүгінгі
Әлеуметтік бағдарлаған экономика үшін іске асырылып жатқан үдерістерді
3 Қазақстан Республикасының халықты әлеуметтік қорғау жүйесін дамыту
3.1 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің әлеуметтік – экономикалық
Мемлекеттік әлеуметтік саясаттың мақсатына сәйкес ҚР Еңбек және
- жұмысынан айырылу (жұмысының болмауы) қатерін басқару;
- еңбек құқықтарының бұзылуы қатерін басқару;
- қарттықтың, асыраушысынан айырылу, мүгедектің басталуы салдарынан туындайтын
- табыстың белгіленген ең төменгі шекті деңгейінен төмен
Зейнетақы төлемдері мөлшерінің барабарлығын қамтамасыз ету. Жаңа үш
- тұтас алғанда 2007 жылға қарағанда зейнетақылардың орташа
- мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың және арнаулы мемлекеттік жәрдемақылардың
Халықты әлеуметтік қорғауды жетілдіру және кедейшілікті қысқарту экономикалық
Әлеуметтік саладағы реформалар әлеуметтік саясаттың бағыттарын мемлекеттің қолда
Кесте 20 - Қарттықтың, асыраушысынан айырылу, мүгедектің басталуы
Көрсеткіштер атауы өлшем бірлігі Есепті кезең Жоспарлы кезең
Жылдар
2008 2009 2010 2011 2012
Сандық көрсеткіштері
Алушылардың орташа жылдық саны Адам 3 281 778
Базалық зейнетақы төлемі Адам 1 651 282 1
Ынтымақтастық зейнетақы
Адам 1 630 237 1 646 134 1
Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап
Сапа көрсеткіштері Алушылар
Тиімділік көрсеткіштері Базалық зейнетақы төлемінің орташа мөлшері
Зейнетақының орташа мөлшері Теңге 13765 17367 21500 27950
Бағдарламаны іске асыруға арналған шығыстар мың теңге 363594434
Е с к е р т п е
Зейнетақы реформасының басты стратегиялық бағыты ұрпақтар сабақтастығына негiзделген
Реформа жүргізу сəтiнен қазіргі уақытқа дейiнгi жинақтаушы зейнетақы
- зейнетақы жүйесiн мемлекеттiк pеттеу;
- зейнетақы жинақталымын қалыптастыру үшін азаматтарға жинақтаушы зейнетақы
- азаматтарға белгiленген ең төменгi зейнетақыны қамтамасыз ету
- зейнетақыны жəне əлеуметтік қамсыздандырудың басқа да нысандарын
- еңбек етуге қабiлеттi жастағы əрбір азаматтың жинақталған
- еңбек етуге қабiлеттi азаматтардың қартайғанда өздерiн зейнетақымен
- халықтың жинақтаушы зейнетақы қорларындағы ақшасының қауіпсіздігін жəне
- азаматтардың жинақтаушы зейнетақы қорларындағы жинақтарды мұраға алу
- əрбiр азаматтың қосымша ерiктi зейнетақымен қамсыздандырылуға құқығы;
- азаматтардың зейнетақы жинақтарын инвестициялау арқылы экономикаға үлес
"Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының
Ұзақ мерзiмдi перспективада жинақтаушы зейнетақы жүйесi мынадай əлеуметтік-экономикалық
жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшыларының (алушыларының) жалақы мөлшерiне, зейнетақы
Сондай – ақ, ЖЗҚ инвестициялық табыстылығын жоғарыда зерттей
Банктердің еншілес жинақтаушы зейнетақы қорларына үстемдік жасауына тосқауыл
Менің көзқарасым бойынша зейнетақы активтерін экономиканың нақты секторындағы
Экономикасы дамыған елдерде зейнетақы ақшалары көбінесе даму банктердің
Ал, еліміздегі жағдайды ескерер болсақ, ЖЗҚ-ның активтерін көбінесе
3. Тағы бір маңызды мәселелердің бірі – мемлекеттің
Қорыта келе айтатын жағдай, бүкіл әлемде зейнетақы қорлары
Мүгедектердi жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету шараларын қаржыландыруда олардың
1) жұмыс орындарының жалпы санының үш пайызы мөлшерiнде
2) жеке кәсiпкерлiктi, шағын және орта бизнестi дамыту
3) мүгедектердi Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жұмысқа орналастыру
4) мүгедектерге кәсiптiк оқуды ұйымдастыруға арналған шығындардың жалпы
Халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік мынадай кепілдіктер
1) кемсітушілiктің кез келген нысанын есепке алу және
2) жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауға арналған шараларды талдау;
3) уәкілетті органдардың делдалдығы арқылы жұмыс таңдау мен
Жергiлiктi атқарушы органдар еңбек рыногындағы жағдай мен жергiлiктi
Мүгедектердi әлеуметтiк қорғау саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейтін және
Мемлекеттік тапсырысты орындау аясында жыл сайын республикалық бюджеттен
Мүгедектерді оңалтудың кешенді жүйесін жасау үшін 29.12.2001 ж.
протез-ортопедиялық көмек көрсету, оңалтудың техникалық және басқа да
шағын және орта бизнестің, жеке кәсіпкерліктің дамуы арқылы
әлеуметтік инфрақұрылым объектілеріне мүгедектердің кедергісіз жүріп тұруына және
Қазіргі уақытта мүгедектерді оңалту көрсеткіші төмен деңгейде болуда
Халықты әлеуметтік қорғауды ұйымдастыруда орталықсыздандыру үрдісі, осы жұмыстағы
Белгіленген мақсаттарға жету үшін мемлекетпен келесі міндеттерді шешу
еңбек ақының жалпы деңгейін көтеру;
мүгедектердің әлеуметтік қолдауын жүргізу;
аз қамтамасыз етілген және әлсіз топтары мүддесіне атаулы
қосымша жұмыс орындарын ашу, қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру, жұмыссыздарды
кәсіпкерлік үшін, шағын және орта бизнесті қосқанда, қолайлы
денсаулық сақтау және білім беру салаларында мемлекеттік қызметтерге
елдің тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз ету;
елдегі кедейшілікті қысқартуда мемлекеттік басқару.
Жаңа әлеуметтік қорғау жүйесі қалыптасуының нақты бағыттары:
қазіргі әлеуметтік қолдау жүйесін жасау;
атаулы әлеуметтік көмек механизмін жетілдіру;
елдегі азаматтарға ең төменгі қоғамдық кепілдіктерді қамтамасыз ету;
мемлекеттік емес қаржыларды да пайдаланатын әлеуметтік қамсыздандырудың қаржылық
әлеуметтік қамсыздандырудың жаңа тәсілін қолдану және ең алдымен
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі:
халықтың барлық топтарын қамту;
тұлғаның өзін жүзеге асыру үшін қажетті экономикалық, құқықтық
өзінің әлеуметтік-экономикалық жағдайына байланысты өндіріс процесіне қатыса алмайтын
Табыстар саласында мемлекеттік әлеуметтік қорғау саясатының негізгі бағыттары.
Өзінің жыл сайынғы жолдауында Президент Н.Ә. Назарбаев әлеуметтік
Толыққанды еңбек нарығының жоқтығы жалақыны мемлекеттік реттеуді қажет
Еңбек ақы деңгейін көтеру саласындағы бірінші кезектегі міндеттер:
еңбекке деген ынталарды жасау (құру), кәсіпкерлік қызметтен түсетін
әр азаматтың экономикалық қызметтер әр түрлеріне еңбек ету
үш жақты ынтымақтастық негізінде жалақы мәселелерін реттеу үшін
мемлекеттік мекемелер қызметкерлерінің еңбек ақы жүйесін жетілдіру.
Қазіргі уақытта Қазақстанда жалақының мөлшері жұмысшының біліктілігі мен
Жалақы өндірісті дамыту мен әлеуметтік-экономикалық проблемаларды шешуде өзінің
Жалақының экономикалық міндетін қайта құру қажеттілігі туды –
Осыған байланысты Қазақстанда отандық және шетелдік жалақының тиімді
Бұл үшін республикамызда бір қатар қолайлы жағдайлар бар:
жұмыскерлердің еңбегін ынталандыруды ұйымдастырудың отандық және шетелдік тәжірибесі;
жалақының кез келген формасы мен жүйесін таңдаудағы дербестікті
Халықтың аз қамтылған және әлсіз топтарына атаулы әлеуметтік
Мемлекеттік шығындар мен әлеуметтік міндеттемелерді бюджет кірістерінің деңгейіне
Отбасы кірістерін өлшеу қиындығын ескере отырып, БҰҰ-ның сарапшылары
Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, жәрдемақылармен шын мәнінде мұқтаж ететіндердің
Халықты және кедей отбасыларын анықтау мен әлеуметтік қолдаудың
Кедейлерді есепке алудың қазіргі жүйесі шын мәнінде анықтамалардың
Осыған байланысты Біріңғай әлеуметтік ақпараттық базасын құру қажет,
Біріңғай әлеуметтік ақпараттық базасы – белгілі тәртіп бойынша
Біріңғай әлеуметтік ақпараттық жүйені үш деңгейлі жүйеден құру
бірінші деңгей – халыққа медициналық-әлеуметтік қызмет көрсету орталығы,
екінші деңгей – бұл жергілікті әкімшіліктің әлеуметтік органдары,
үшінші деңгей – бұл ақпараттық база, онда тиісті
Біріңғай әлеуметтік ақпараттық база ақпарттың үш негізгі блогын
Мұндай ақпараттық орталық – республика тұрғындарының дербестендірілген мәліметтеріне
Жинау орталығының келесі құқықтары болуы қажет:
ақпаратты беру формаларын жасауға;
анық мәліметтерді талап етуге;
мәліметтердің дұрыстығын тексеруге;
арнаулы жекелеген және статистикалық тіркегіштерді қалыптастырауға.
Және келесі міндеттері:
барлық Министрліктер мен ведомствалардың мүдделігін есепке ала отырып,
белгіленген тәртіп бойынша Министрліктерге, жергілікті әкімшіліктерге, ғылыми және
Әлеуметтік қорғау жүйесінің негізі, оның біркелкілігі мен толықтылығын
Мемлекеттік әлеуметтік стандарттарды бекіту арқылы әлеуметтік қамсыздандырудың
Негізгі әлеуметтік нормативтер мен стандарттар:
- ең төменгі күнкөріс деңгейі;
- кедейшілік шегі;
- ең төмеңгі жалақы;
- зейнетақының ең төменгі көлемі;
- әлеуметтік қызмет етудің стандарттары;
- еңбек қауіпсіздігі мен гигиенасының стандарты;
- жалақының нормативы.
Мемлекеттік ең төменгі әлеуметтік стандарттарды жетілдіру де мынадай
- базалық әлеуметтік нормативті (индикаторды) анықтау және бекіту;
- өзара байланысы бар әлеуметтік нормативтер мен
- әлеуметтік нормативтерді қолдануда халықтың әр түрлі топтарына
Осы шараларды іске асыруда мынадай механизмдер қолданылады:
- ең төменгі күнкөріс деңгейін анықтау әдісін жетілдіру;
- әлеуметтік төлемдерді анықтаудағы күнкөріс минимумын қолдануын жетілдіру;
- ең төмеңгі жалақы ең төменгі күнкөріс
Базалық әлеуметтік төлемдерді анықтауда күнкөріс минимумы негізге алынады.
Ең төменгі күнкөріс деңгейінің құрылымын анықтау қажет.
Аналитикалық модульдердің жиынтығы мемлекеттің әлеуметтік қорғаудың бағдарламасын
Әлеуметтік қорғаудың қағидаттары :
1) заңдылық, iзгiлiк, адам құқықтарының сақталуы;
2) әлеуметтiк қорғауға кепiлдiк берiлу, медициналық, әлеуметтiк және
3) мүгедектердiң денсаулық сақтауға, бiлiм алуға және қызмет
4) мемлекеттiк органдардың мүгедектердiң құқықтары мен заңды мүдделерiн
5) мүгедектiк белгiсi бойынша кемсiтуге тыйым салу қағидаттары
Нәтижеге бағытталған бюджет-халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің тиімділігін қамтамасыз
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің тиімділігін бағалауда ең негізгі
- әлеуметтік қорғау саласында көрсетілетін қызметтің көлемі және
- осы саладағы көрсетілетін қызметке арналған бюджеттік шығындар,
- соңғы нәтиженің көрсеткіші, осының көмегімен халықты
3.2 Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін жетілдіру
Республикамызда жасалған және қабылданған стратегиялық жоспарлар елдің әлеуметтік-экономикалық
Халықаралык тәжірибе бойынша әлеуметтік сақтандыру жүйесінің ақпараттандырылуы қиын
Ұйымдардың казіргі заманғы компьютерлік технологияларын пайдалана отырып, басқаруды
Осының барысында ұйымдар мен олардың басшылары ақпараттандыру концепциясын
Ақпаратты баскару қүрылымын жүргізу барысында жүйелі көзқарас жоктығынан,
Акпараттандырылған қоғамға көшкен кезеңде жоғарыда айтылған мәселелерден басқа
Сондықтан ақпаратты өз еркімен игеру және өзі ғана
Ақпаратты мәдениет өзінің нақты бір салаға бағыттануына және
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорының автоматтандырылған ақпаратты жүйесін жүргізу
- актуарлы есептеу кезіндегі уакытты қысқарту
- міндетті әлеуметтік сактандыру түрлері және уақытша
- қаражат қозғалысы мен Қордың өз қаражаттары туралы
- ведомствоаралық тиімді акпаратты алмасуды камтамасыз ету;
- белгіленген есептесу формаларының және баска күжаттардың
МӘСҚ ААЖ тағайындауы біріңғай құқықтық, әдістемелік және
- ұзақ мерзімде ағымды әлеуметтік төлем алушыларға әлеуметтік
- Қордың каржылық-шаруашылық іс-әрекетінің орта мерзімді жоспарын жүргізу;
- әлеуметтік төлемдердін мөлшерін көбейтуді алдын-ала болжау;
- активтер және Қордың өз қаражаттарының козғалысын есептеу;
- мемлекеттік мекемелер және ұйымдармен әлеуметтік сақтандыру жүйесінің
МӘСҚ ААЖ мәліметтерінің базасында әлеуметтік төлем қатысушыларының әр
Мәліметтер базасы-ол біріншіден мәліметтер мұрағаты, яғни түрлі белгілеріне
Объектілерді өзара байланыстыру МӘСҚ ААЖ мәліметтер базасының бөлінбес
МӘСҚ ААЖ салу үшін жүйе ядросы айналысында жасалған
Ақпаратты жүйе ядросын жүргізу үшін қосымша сервер қолданылады.
Сонымен, көп буынды қағида бойынша салынған Қордың ақпарат
Қордың мәліметтер базасында бірнеше ережелер мен принциптер бар:
- мәліметтердің барлык мазмүны мәліметтердің карапайым түрлерінен тұрады,
- мәліметтер базасындағы барлық мәліметтер екі көлемді кесте
- МБ мәліметтер енгізілген соң әр түрлі діңгектегі
- барлык операциялар кестедегі орнымен емес тек кана
- Тармақты оның орны бойынша анықтамағандықтан, әр тармақты
МӘСҚ ААЖ жүйесін жургізуде мақcаттарға жетуді
Техникалык көрсеткіштер бөліктерінде:
- техникалық құралдар, есептесу желілер кұрамы және телекоммуникация
- өндіріске функциоиалдық жүйелер, МӘСҚ ААЖ жалпы жүйелі
Технологиялық көрсеткіштер бөлігінде:
- қордың каржы-шаруашылык Жоспарларды орындау мен жүргізуде
- актуарды есептесу уакытын қысқарту.
Өндірісті-экономикалық көрсеткіштер бөлігінде:
Қордың қаржы-шаруашылық жоспарларын орындау мен болжауда дәлділікті көбейту,
Сонымен, ақпаратты жинау және алмастыру жүйесінің тиімді жұмыс
ақпаратты жинау орталығы Республика Үкіметіне бағынатын болуы керек
қазіргі талаптарға сәйкес тез жауап қайтару және өзінің
барлық базаларда нақты адамның мәліметтерін теңестіру;
ақпарат алмастыруда өзара пайда негізінде кері байланыстың болуы;
жалпы сипаттағы статистикалық ақпарат барлық қолданушылар үшін ашық
республикалық орталыққа жиналатын жекелік ақпарат қатаң қорғалуы;
кедей отбасыларың типологиясы және олардың мақсатты топтарын анықтау
осы тұрғыдағы топтардың кедейшілік себебтерін ұқыпты талдау;
осы топтарға сараланған тәсілді қолдану;
аймақтардағы әлеуметтік саясаттың тиісті шараларын жасауға қатысу;
кедейшіліктің кәсіби-біліктілік аспектілерін зерттеу;
аймақтардағы халықтың жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу саласында шараларды жасау
отбасылардың әлеуметтік көмек алудағы қажеттілігін тексеру.
Біріңғай әлеуметтік ақпараттық базаны еңгізу Қазақстандағы халықты
Әлеуметтік сақтандырудың тиімділігін халықтың өсуінің және еңбек ресурстарының
Қазіргі жағдайда әлеуметтік сақтандыру жүйесі сақтанушыларға кепілдік деңгейін
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінде әлеуметтік сақтандырудың маңызы
Әлеуметтік сақтандырудың тиімділігін бағалауда жағымсыз екі факторды
- экономикалық-жиынтық және жеке айлық көлемінің абсолюттік мөлшерде
- мемлекеттің әлеуметтік сақтандыруға әлеуметтік қамсыздандыруға байланысты
Айлық көлемінің төменділігі макродеңгейде сақтандырудың әлеуметтік трансферттерінің рөлін
Кірісті алмастыру коэффициенттерінің төмендетілуі жеке деңгейде әлеуметтік төлемдердің
Сақтанушының жүйеге қатысуы мен жалақының көлемі анағұрлым
Әлеуметтік сақтандыруды ұзақ мерзімге реформалау экономиканың тұрақты даму
Әлеуметтік қорғау жүйесінде әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік қамсыздандырудың
Мынадай ұсыныстар беріледі:
- еңбек табысын жоғалтуды өтеу модельдерін үйлестіру;
- негізгі әлеуметтік төлемдердің түрін бекіту және оған
- сақтандыруға жатпайтын төлемдерді мемлекеттік қамсыздандыру жүйесіне енгізу;
- әлеуметтік сақтандыру қорларын басқаруда сақтанушы мен сақтандырушылардың
- уақытша бос қаржыларды инвестицияға жұмсаудың құқықтық негіздерін
- жарналарды жинау мен төлемдерді беру процесіндегі делдалдардың
Әлеуметтік сақтандырудың әр саласының ерекшеліктері анықталған. Бұл шаралар
Әлеуметтік сақандыру жүйесін ұйымдастырудың әр түрлі нысандары әлеуметтік
Ғылыми әдебиеттерде әлеуметтік сақтандырудың тиімділігі туралы ізденістер жоқтың
Біздің ойымызша талдаудың мақсатына байланысты әлеуметтік сақтандырудың тиімділігін
1) халықтың өсіп-өну үдерісіндегі стабилизатор тұрақты рөлін
2) сақтандыру механизмін қолдану;
3) әр түрлі ұйымдастыру нысандарын қолдану;
4) әлеуметтік тәуекелді жабудағы жеке деңгейді анықтау.
Макродеңгейде әлеуметтік сақтандырудың тиімділігі әлеуметтік тәуекелге байланысты халықтың
Жалпы макротиімділік қоғамдағы экономикалық ресурстардың мемлекеттің міндетті
Әлеуметтік сақтандырудың тиімділігі әлеуметтік мақсаттардағы сақтық қатынастарын қолдану
Бір елдің ішінде ұйымдастыру модельдерінің әр түрлі нұсқаларының
Екіншіден, егер бізге әлеуметтік тәуекелдер стандарттарының деңгейі
Әлеуметтік сақтандырудың тиіміділігін анықтаудағы ең соңғы саты -
Жеке тұрғыдан әлеуметтік сақтандырудың тиіміділігі дегеніміз әлеуметтік тәуекелден
Әр адамға әлеуметтік сақтандырудың тиімділігі күтпеген жағдайлардан адамның
Ең жақсы нәтиже - әлеуметтік сақтандыруға қатысуда барлық
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы әлеуметтік саладағы күрделі жағдайға қарамастан,
Келешекте халықты әлеуметтік сақтандыру жүйесін жетілдіру Қазақстан Республикасының
ҚОРЫТЫНДЫ
Жүргізілген зерттеулер нәтижесі мынандай түйіндер мен
1. Қазақстандағы әлеуметтік қорғауда мемлекет тарапынан атқарылатын
2. Халықты әлеуметтік қорғауда мемлекет тарапынан атқарылатын
3. Теориялық әдіснамалық талдаулар негізінде диссертацияда халықты
4. Шет елдердегі әлеуметтік қорғаудың тәжірибесін отандық тәжірибемен
4. Қазақстанда әлеуметтік қорғау жүйесінің даму үрдістері талданды.
5. ҚР халықты әлеуметтік қорғау жүйесі екі элементтен
6. Дисертациялық жұмыста зейнетақымен қамсыздандыру жүйесі қарастырылды. Бұл
7. Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі әлеуметтік саясатты іске
8. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін дамыту мен жетілдіру
9. Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорының қалыптасуы мен әлеуметтік
10. Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушылар үшін
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Аристотель. Собр. соч. в 4 томах. Т. 4.
Гумбольдт В. Язык и философия культуры. — М
Фихте О. соч. в 2-х. томах т.2-СПб/ 1993г.
Социальные ориентиры обновления: общество и человек / Под
Қазақстан Республикасындағы халықты әлеуметтік қорғау тұжырымдамасы//Егеменді Казахстан.- 2001.-
Якушев Л.П. Социальная защита. 12-13 С.
Ж.Ихданов.Организационно-методологическиевопросысочетания социально-экономического бюджетного планирования//Вестник КазЭУ.-2004.-№ 6.-С.16-18.
Социальная политика: Учебник. Под ред. Волгина Н.А. М.
Основы социальной работы. Учебник. Отв. ред. П.Д. Павленок.
Бриттан Д. Конституция с человеческим лицом.- СПб: Экон.
Роик В.Д. Основы социального страхования.-М.: АНКИЛ, 2005.-255с
Смирнов С.Н. Региональные аспкеты социальной политики. М. 1999.
Социальное страхование и социальная защита//Доклад Генерального директора МОТ
Социальная работа: теория и практика: Учебное пособие. Отв.
Технология социальной работы. Под.ред. И,Г, Зайнышева. М.:ВЛАДОС, 2002.
Словарь-справочник по социальной работе. Под. ред. Е.И.Холостовой. М.:ЮРИСТ,
М.Л. Захаров, Э.Г. Тучкова Право социального обеспечения: Учебник.-М.:
А.И. Савинов Организация работы органов социального обеспечения: Учебник.
Социальная политика государства: понятный фрагмент А.И. Стребков Homo
Гонтмахер Е.,Трубин В. Эволюция системы социальной поддержки
Лебедева Л.Ф. США: государство и социальное обеспечение.-М.: МГУ,2000.-С.31-32
Авдеева Н.К.Зарубежный опыт социальной защиты населения//Вопросы экономики.-2005.- №10.-
Ветрова Н.С. Финансирование социальных программ в странах Запада,
Вигдорчик Н.А. Теория и практика социального страхования. М.:Наука,
http://www.nwda.co.uk - сайт Агентства экономического развития
International labour Conventions and Recommendations 1919-1991. Vol 1-
Европейская социальная хартия. - М.: ТОО ФИРМА «Эребус»,
Эрхард Л. Благосостояние для всех- М.: Начало-Пресс,1991.-С.135-136
Вигдорчик Н.А. Теория и практика социального страхования. М.:Наука,
Рынок труда, занятость населения, экономика ресурсов для труда:
В.П. Пономарев, Н.А. Лебедкин Анализ зарубежного и российского
А. А. Соболевская. Новые тенденции в оплате труда
Қазақстан Республикасындағы халықты әлеуметтік қорғау тұжырымдамасы//Егеменді Казахстан.- 2001.-
Сансызбаева Г.Н. Новые подходы к управлению системой социальной
Исахова П.Б. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің
ҚР «Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау» министрлігінің ақпараттары.
"Қазақстан Республикасындағы арнаулы мемлекеттік жәрдемақы туралы" Қазақстан Республикасының
«Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» 2005 жылғы
Қазақстан өңірлері. ҚР Статистика жөніндегі агенттігі. 2008. 131-134
«Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру» ҚР Заңы. Егемен Қазақстан
2008 жылғы табыстар ауытқуының негізгі көрсеткіштері. ҚР Статистика
2008 жылғы 1 қаңтардан бастап Зейнетақы төлеу жөніндегі
Искендирова С.Қ., Жоламан У.Ш. Жинақташы зейнетақы қорларының инвестициялық
ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен
Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы, Қазақстан Республикасының 2003 жылғы
А. Құрманов. Біздің әлеуметтік қорғалуымыз неден құралады? Айқын.
Янова С.Ю. Социальное страхование: организация и финансовый механизм.
ҚР Президентінің “Дағдарыс арқылы жаңару мен дамуға” атты
Бекренев Л.Л. Формирование и развитие интегрированной системы социальной
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры АҚ ақпараттары. (www.gfss.kz .)
Организационные аспекты деятельности Государственного фонда социального страхования//Экономика и
ҚР «Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау» министрлігінің 2010-2014
Қазақстан Республикасы Президентінің «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық
Исахова П.Б. «ҚР – да халықты әлеуметтік қорғау
3
Әлеуметтік гарантиялар
Әлеуметтік көмек
Әлеуметтік сақтандыру
Әлеуметтік қамсыздандыру
ХалыҚты Әлеуметтік ҚорҒау
Қызметтер
Материалдық игіліктер
Азаматтар
Мемлекет
объектілері
субъектілері
ХалыҚты әлеуметтік ҚорҒау
ӘДІСТЕРДІҢ ҮШ ТОБЫ
Реттеуші
Бұйрық беруші
Тәртіпке келтіруші
Оның көмегімен ұйымдастырудың қандай да бір жүйесі құрылады,
Басқарудың жүйесін түзету және міндеттерін жедел қарау үшін,
Жауапкершіліктің әртүрлі түрлерінің дұрыс сәйкестігі басқарудың тиімділігін және
Модельдеу
Болжау
Жоспарлау
Басқару функциясы бойынша әдістердің жіктелуі
Бағдарламалау
жұмысын жоғалтуы бойынша
асырау
шысын жоғалтуы бойынша
еңбекке қабілетін жоғалтуы бойынша
01.01.2008 ж. бастап әлеуметтік төлемдер қосымша жүзеге асырылды
01.01.2005 ж. бастап әлеуметтік төлемдер жүзеге асырылды
жүктілігі және бала тууы бойынша
баланы бір жасқа толғанға дейін күтуі бойынша
Демографиялық факторлар
Экономикалық факторлар
Саяси факторлар
Адамның өсіп - өнуі
Отбасы
Жұмыс күші
Халықтың өсіп-өнуі
Әлеуметтік реттеу
Халықты әлеуметтік қорғау
Адамның өсіп-өнуіне зиянын тигізетін әлеуметтік тәуекелдер
Еңбек қызметінен жоғалтқан табысы
Адам өмірінің әлеуметтік стандартқа сай келмеуі
Қоғамдық тұтыну жүйесі
Адамның өсіп-өнуіне арналған қоғамдық шығындар
Білім беру
Мәдениет
Мемлекеттік денсаулық сақтау
Қоршаған ортаны қорғау
Құқықтық тәртіпті қорғау
Мемлекеттік әлеуметтік көмек
Міндетті әлеуметтік сақтандыру
Ерікті әлеуметтік сақтандыру
Қажеттіліктер негізінде анықталатын әлеуметік тәуекелділік
Еңбек табысын жоғалтқан жағдайдағы базалық әлеуметтік тәуекелділік
Әлеуметтік қорғау
Табысты өтеудегі мемлекеттің ең төменгі кепілдігі
Жеке материалдық жағдайдағы базалық әлеуметтік тәуекелділік
Мемлекет орындайтын негізгі шарттар:
- балалар жәрдемақысы
- медициналық қызмет
- жалпылай жұмыссыздықа жол бермеу
Мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыру
Әлеуметтік сақтандыру
Корпоративтік (жеке) қорғау
Аралас жүйе (МӘҚ + ӘС)
Екі жүйелік сақтандыру моделі ӘС + К(ж)Қ
Австралия
Дания
Жаңа Зеландия
Швеция
Финляндия
Норвегия
Бельгия
Германия
Италия
Испания
Ұлыбритания
Нидерланды
Швеция
Франция
АҚШ
Жапония