КІРІСПЕ
Рыноктық қатынастарға көшу әлеуметтік – еңбек саласының мәселелерін жаңаша
“Еңбек” ұғымымен қатар “ жұмыспен қамту” түсінігі өзекті сипат
«Жұмыспен қамту» категориясының мазмұндық жағымен бірге жұмыспен қамтумен байланысты
Жұмыспен қамтылу, еңбектен айырмашылығы, қызмет емес, эконимкалық және құқықтық
Жұмыспен қамтылудың тиімділігі – еңбек тиімділігіне қарағанда кең категория
Жұмыспен қамту тиімділігін есептеу көптеген факторларды есептеуді, оның ішінде
Халықты жұмыспен қамту мәселесін шешу үдерісінде бұрынғы КСРО- ның
Сондықтан да жұмыссыздық деңгейін қысқартып оны дамыған рыноктық экономикалық
Дипломдық жұмыстың мақсаты - жұмыспен қамту саясатының мазмұны
Құрылымы жағынан дипломдық жұмыс екі тараудан, кіріспе мен қорытындыдан,
1. ЖҰМЫССЫЗДЫҚТЫ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Жұмыссыздық: түрлері, деңгейі мен құрылымы
Экономиканың дамуы қолда бар ресурстардың және де ең алдымен
Еңбек рыногы (жұмысшы күші) – қоғамның экономикалық, әлеуметтік және
Еңбек рыногы жұмыспен қамту динамикасындағы бірқатар қарқындарды, оның негізгі
Толық емес жұмыспен қамту – бұл орындалатын жұмыс барысында
Экономикалық және әлеуметтік әдебиеттерде жұмыссыздыққа мынадай анықтама беріледі:
Жұмыссыздық – халықтың экономикалық белсенді бөлігі немесе жұмысшы күшінің
Жұмыссыздық – жұмыс істегісі келетін экономикалық белсенді халықтың халықтың
берілген уақытта жұмыс істемейтін;
нақты және белсенді түрде жұмыс іздеп жүрген;
берілген уақытта жұмыс істеуге дайын индивидтер.
Осылайша, жоғарыда айтылғандар негізінде жұмыссыздыққа түсініктеме беруге тырысайық. Нақты
Жұмыссыздықтың ұзақтығы – талданған кезең соңында жұмыссыз статусына ие
Қазіргі заманғы батыс экономикалық ғылымы жұмысссыздықтың төрт түрін бөліп
Фрикциондық жұмыссыздық жұмыс іздеумен немесе күтумен байланысты. Кей адамдар
Мазмұны жағынан мұндай жұмыссыздықты ерікті жұмыссызыдыққа жатқызуға болады. Фрикциондық
Құрылымдық жұмыссыздық салалар, өңірлер бойынша еңбекке деген сұраныстың құрылымының
Құрылымдық жұмыссыздар біліктілігінің жетіспеуінен, жынысы жағынан, этникалық белгісі бойынша,
Циклдық жұмыссыздық экономикалық циклдың жалпы шығындардың сәйкесіздігімен ерекшеленетін құлдыраумен
Күту жұмыссыздығы жалақының қатаңдығы мен осыдан келіп туындайтын жұмыс
Рыноктың теңестірілген үлгісінде жалақы сұраныс пен ұсынысты теңестіре отырып,
Жалпы алғанда, жұмыссыздық деңгейі өз еңбегін ұсынатындармен қатарғ еңбекке
Сонымен бірге жұмыспен қамту орнына бармайтын тіркелмеген жұмыссыздар саны
Тіркелген және тіркелмеген жұмыссыздардың ерекшеліктері мен белгілері ұқсас болумен
Алайда олардың арасында жынысы жағынан біршама айырмашылықтар бар, егер
Жұмыссыздардың 2/3 бөлігі материалдық өндіріс саласынан шыққандар, 1/3 өндірістік
Тіркелген жұмыссыздық деңгейі еңбекке қабілетті халыққа қатысты –
Еңбек рыногы – рыноктық экономиканың аса күрделі элементерінің
Жалпылама тұрғыдан алғанда, еңбек рыногы – тауар –ақша қатынастары
Еңбек рыногының негізгі элементтері: еңбекке сұраныс және ұсыныс, еңбек
Еңбекке сұраныс - еңбек рыногындағы жұмысшы қажеттілігінің қоғамдық құралының
Еңбек ұсынысы – жалдамалы жұмысқа ынталы, қажетсінетін адамдардың саны
Еңбек рыногының коньюнктурасы – жұмыспен қамту баламалылығы мен еңбек
Еңбек рыногындағы тепе-теңдік сұраныс пен ұсыныстың көмегімен белгіленеді. Еңбекке
тұрғындардың жалпы санымен;
жалпы тұрғындар санындағы жұмыс істейтіндер санымен;
жыл немесе апта бойында жұмысшының атқаратын орташа сағат мөлшерімен;
жұмысшының жұмсайтын еңбегінің сапасы, саны және біліктілігімен.
Жұмыссыздықтың әлеуметтік салдары – бұл эмоционалдық, қаржылық, отбасылық, медициналық
Отбасындағы қатынастардың нашарлауы мен балалар өлімінің, балаларға қатігездік жасау,
Ғалымдар жұмыссыздық пен қылмыстың арасында тікелей байланыс барын дәлелдеген.
Зерттеушілер әзірге жұмыс іздеумен байланысты барлық қиыншылықтардың толық тізімін
Алайда бұл шараның өзі де толық нәтиже бере алмайды,
2 % - жергілікті әкімгершілікке;
5,8 %- кәсіпорын басшылығына;
8,6 %- кәсіподақтарға;
70,6 %- тек өзіне;
13 % - ешкімге де сене алмайды*
*- мәліметтер әлеуметтік сауалнама қорытындысынан алынған, Алматы, 2006
Қалалықтардың жұмыс іздеу барысында тек өздерінің жеке бастамаларына сенетіндігі
Осылайша, респонденттердің көпшілігі жұмысқа орналасуда өзінің байланыстарын пайдалану тиімді
1.2 Жұмыспен қамту саясаты: түрлері, мазмұны.
Жұмыспен қамту саясатын таңдаудың екі түрі бар: активті және
Активті жұмыспен қамту саясаты ( еңбек рыногындағы активті саясат)
мемлекеттің жұмыссыздық деңгейін төмендету мақсатында жүргізетін құқықтық, ұйымдастырушылық және
жұмыс орындарын сақтап қалу үшін еңбеккерлерді жұмыстан босату туралы
жұмыс іздеуші тұлғаларды оқыту, қайта дайындау және кәсіби біліктілігін
жұмыс орындарын белсенді түрде іздеу мен іріктеу;
жаңа жұмыс орындарын ашуды қаржыландыру;
қоғамдық жұмыстар жүйесі арқылы жаңа жұмыс орындарын ұйымдастыру.
Мұндай саясат шеңберінде еңбеккерлерді жұмыстан шығаруды болдырмауға, жаңа жұмыс
Пассивті жұмыспен қамту саясаты (еңбек рыногындағы пассивті саясат) негізінен
Сырт қарағанда, жоғарыдағы екі вариант та ағымдық мемлекеттік шығыстар
Активті мемлекеттік халықты жұмыспен қамту саясаты республикалық және өңірлік
Халықты жұмыспен қамтудың тиісті заңдылықтарына сәйкес мемлекеттік саясат бағытталған:
еңбек үшін адами ресурстарды дамыту;
республиканың барлық азаматтарына факторларға тәуелсіз (жынысы, жасы және т.б.)
адамның еркін дамуы үшін жағдайлар құру;
заң шеңберінде жүзеге асырылатын азаматтардың еңбектік және кәіспкерлік бастамаларын
халықты жұмыспен қамту саласында әлеуметтік қорғауды қамсыздандыру, әлеуметтік қорғауды
массалық және ұзақ уақыттық (бір жылдан артық) жұмыссыздықтың алдын
әлеуметтік қорғауды қажет ететін азаматарды жұмыспен қамсыздандыратын жұмыс берушілерді
халықты жұмыспен қамту саласындағы қызметті экономикалық және әлеуметтік саясаттардың
халықты жұмыспен қамту және оған бақылау жүргізу шараларын өңдеу
халықты жұмыспен қамтуда халықаралық ынтымақтастық жүргізу.
Халықты жұмыспен қамту бағдарламаларының үш деңгейі бар:
республикалық;
өңірлік немесе облыстық;
жергілікті;
Бұл әрбір бағдарламаның төрт ірі бөлшегі бар:
аналитикалық (жұмыспен қамту туралы статистикалық және аналитикалық ақпаратты жинау,
бағдарламалық – мақсаттық (жұмыспен қамту саясатының нақты мақсатын анықтап,
ресурстық – қамсыздандырушы (барлық бағдарламаларды қажетті материалдармен, адами және
ұйымдастырушылық- үйлестірушілік (бағдарламаны ұйымдастыру, бақылау, қажет болған жағдайда үйлестіру).
Республикалық деңгейде жұмыспен қамту саясаты еңбек рыногының субьектілерінің арасындағы
инвестициялық белсенділіктің төмендеуімен, өндіріс көлемінің қысқаруымен, инфляция және салдары
кәсіпорындардағы жұмыстан босатудың массалық қарқын алуын болдырмау;
мемлекеттік емес, баламалық экономика секторларында жұмыспен қамтуды дамыту
еріксіз жұмыстан босатылған немесе жұқмыстан шығып қалу қауіпі бар
жұмысқа тұруда қиындықтар көп көретін тұлғаларға қосымша көмек көрсету;
ұзақ мерзімді жұмыссыздықтың салдарын жұмсарту.
Мемлекет саясатының экономика және жұмыспен қамтуды қолдаудағы негізгі
Сонымен бірге республикалық деңгейдегі жұмыспен қамту саясаты ТМД және
Өңірлік деңгейде жұмыспен қамту саясаты тиісті деңгейдегі (облыстық) билік
Өңірлік деңгейдегі мемлекеттік жұмыспен қамту саясаты жұмыспен қамтудың аумақтардың
Әдетте өңірлік жұмыспен қамту бағдарламалары үш деңгейге бөлінеді:
республика деңгейінде жүзеге асырылатын іс –шаралар қарастырылған жұмыспен қамтудың
облыстық бағдарлама осы деңгейдегі халықты жұмыспен қамту іс –шараларын
аудандық (қалалық) жұмыспен қамту бағдарламалары еңбек рыногының жекелеген қатысушыларының
Еңбек рыногындағы үдерістерді реттеудегі маңызды орынды еңбеккерді өнімді еңбек
Біздің еліміз жетпіс жылдан астам уақыттан бері әлемде қажетті
Мұндай бағыттың элементі біздің елімізде жекешелендіру үлгісінде де сақталды.
Рыноктық қатынастарға көшу біздің елімізде жұмыспен қамтылған халық арасында
Жекелеген салаларда халықты жұмыспен қамтуды біршама дифференциациялау еңбек рыногын
Жұмыс берушілерді қажетті жұмысшы күшімен жедел қамсыздандыра алатын, ал
1.3 Өңірлік жұмыспен қамту саясатының ерекшеліктері
Жұмыспен қамтуды өңірлік реттеу өңірлердің дамуының көптеген ерекшеліктерін ескеруге
Жұмыспен қамтуды ұйымдастырудың стандартты емес нысандары индивидтер мен жұмыс
Жұмыс күшін сатушылар тұрғысынан, әсіресе олардың көпшілігі әйелдер мен
Кәсіпкерлер тұрғысынан бұл жұмыспен қамту нысаны бірқатар көрсеткіштерге байланысты
Аталған іс-шараны қолдану белгілі бір кезеңде өндірістің обьективті талабы
Қосымша жұмысшы күшін стандартты емес нысанда тарту көп жағдайда
Аталған жұмыспен қамту нысаны дәстүрлі нысандарға қарағанда үдемелі, өнімді,
Макроэкономикалық деңгейде стандартты емес жұмыспен қамту нысандары еңбек рыногында
Қазіргі күні дамыған рыноктық экономикалы елдерде стандартты емес режимде
Уақытша жұмыспен қамтумен қатар жұмысшы күшін қалыпты емес уақыт
Толық емес күні және толық емес жұмыс аптасымен жұымспен
Жұмыс орындарын кезектеу ( екі немесе онан көп жұмысшылар
Жұмыс уақыты немесе еңбек қызметін ұйымдастырудың дәстүрлі емес тәсілдері:
өздігінше жұмыс іздеуге негізделген өзін-өзі жұмыспен қамту және тұрақты
Өзін-өзі жұмыспен қамту жұмыссыздықты қысқартудың маңызды бағыттарының бірі болып
Экономиканың мемлекеттік және жеке секторларындағы жұмыспен қамту түрлерімен бірге
Халықаралық еңбек ұйымы экономиканың ресми емес секторына шағын капиталмен,
Экономикада ресми емес сектордың пайда болуы дамыған елдерге тән.
көшедегі сауда ;
жөндеу жұмыстары;
компьютерлерді бағдарламалық қамсыздандыруға байланысты жұмыстар;
бухгалтерлік жұмыстар мен хатшылық қызметтер;
шығындарды төмендету және өндірістің икемділігін арттыру үшін ресми сектордағы
Ресми емес жұмыспен қамтудың арту факторлары төмендегідей:
заңды бизнес үшін қолайсыз жағдайлар ( бұл жағдайлар нашарлаған
экономиканың ресми секторларында жұмыс орындарының жетіспеушілігі (өңірлерді жаңадан ашылған
жұмыссыздық деңгейі (жұмыссыздық деңгейі жоғары өңірлерде ресми емес жұмыспен
Ресми емес сектордағңы жұмыспен қамтылғандардың көпшілігі 65 % жуығы
Экономиканың ресми емес секторында жұмыспен қамтылудың оң жақтары мыналар:
ресми емес жұмыспен қамтылу арқылы жұмыссыздықты қысқарту;
ресми емес секторда ұйымдастырылған шағын кәсіпорындар өз ісінің бастамасы
Ресми емес секторда жұмыспен қамтылудың теріс жақтары:
еңбеккерлердің экономикалық және құқықытық қтындықтары ( ресми емес сектордағы
мемлекетке төлейтін салықтың тым жоғарылығы;
жұмыспен қамтылғандардың көпшілігінің капиталы аз, техникалық және басқарушылық деңгейі
әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік қорғаудың басқа да шараларының болмауы;
түрлі сауда келісімдерінде немесе делдалдық операцияларда қаржылық жоғалтудың жоғары
Өңірдегі еңбек рыногындағы қалыптасқан мәселелерді шешу үшін мынадай міндеттерді
жұмыспен қамту саласындағы нормативтік құқықтық базаны жетілдіру;
халықты жұмыспен қамту жағдайын мемлекеттік реттеуді күшейту;
жұмыссыздықты профилактикалау жұмыстарын жетілдіру;
ұзақ мерзімді жұмыссыздықты қысқарту және жұмыссыздар ұсынатын қызметтердің нәтижелілігін
жұмыспен қамту саясатын ақпараттық қамсыздандыруды жақсарту;
еңбек рыногының тұтынуын ескере отырып кәсіптік дайындау, біліктілікті жоғарылату,
еңбек рыногындағы белсенді шаралардың нәтижелілігін арттыру.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫҢ ҚАЗІРГІ
ТАНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТЫ
2.1 Қазақстанның еңбек рыногындағы жағдай
Ел Президентінің Қауіпсіздік Кеңесінің отырысында және Жезқазғандағы Бизнестің
Еліміз бойынша тұтастай алғанда, оң динамикаға (өндірістік
Бұл бағыттағы қолайсыз ахуал Астана қаласында, Қарағанды, Қостанай және
Адамдардың өмірі мен денсаулығы үшін құқықтық және
Ал енді қаншама еңбек шиеленістері мен
Нақты және ресми тіркелетін жұмыссыздық деңгейі арасындағы әжептәуір
Жергілікті жерлерде экономика саларының кадрларға болжамды
Шетелдік мамандарды жоғары біліктілікті талап етпейтін және қазақстандық қызметкерлермен
Келіссөздер процесінің әлеуетін арттыру, бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің халықаралық қағидаттарын
10,5 млрд. теңгеге жуық сомаға жасалған әлеуметтік жобалар бойынша
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар (ӘКК) - өңірлік дамудың пәрменді құралдардарының біріне
Осыдан бір жыл бұрын «пилоттық» жоба ретінде «Сарыарқа» ӘКК
Жұмысшылардың құқықтарының сақталуы, Үкімет, қызметкерлер мен жұмыс берушілер арасындағы
Әлеуметтік бағдарлы экономиканы құру бізден зейнетақымен қамсыздандыру және халықты
Еңбек кодексіне енгізілген өзгерістер мен толықтыруларға сәйкес, Үкімет, жұмыс
2008 жылғы 24 қаңтарда Қарағанды облысының Жезқазған қаласында Бизнестің
Форумға облыстардың және Астана, Алматы қалаларының Әкімдері мен ірі
Форумды «Қазақмыс» корпорациясы» ЖШС қолдауымен ұйымдастырушылар Қазақстан Республикасының Еңбек
Форумда сөйлеген сөзінде Президент Н. Назарбаев мемлекет пен бизнестің
Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Бердібек
Форум қорытындылары бойынша Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі
Министр Б. Сапарбаев өз сөзінде атап көрсеткеніндей бірінші кезекте
Компаниялардың, бизнес-құрылымдардың Ғаламдық шартқа қосылуы олардың орнықты дамуына көп
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі
Бюджеттік сала қызметкерлерінің жалақысы өткен жылы
Қазақстанның Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Бердібек Сапарбаев
Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру мақсатында әлеуметтік диалогтың рөлі артады
Әлеуметтік диалогты одан әрі нығайту, ұжымдық шарттар жүйесін, атқарушы
тұрмысы төмен халықтың жұмыссыз бөлігі арасында жұмыспен қамтудың белсенді
мүгедектерді, оның ішінде сапалы әлеуметтік қызмет көрсетулер жолымен, қолдау
Орнықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету үшін жергілікті атқарушы органдар
Еңбек нарығында отандық мамандардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру және еңбек
ұлттық еңбек нарығының мүдделерін ескере отырып, өңірлік аспектіде шетелдік
Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі жағдайында ішкі еңбек нарығын
жергілікті мамандарды кәсіптік даярлауға және қайта даярлауға айрықша ден
еңбек нарығының өңірлік және салалық қажеттіліктерін ескере отырып, жұмыссыздарды
кәсіптік даярлыққа және біліктілігін арттыруға жіберу кезінде әйелдер мен
Жұмыс берушілердің еңбек заңнамасын сақтауын бақылауды күшейту жөніндегі жұмыс
Қазақстандағы еңбектік қатынастар бірқатар заңдық актілермен реттеледі. Олардың арасындағы
2006 жылдың екінші тоқсанында экономикалық белсенді халық саны 7,9
Кестеден көріп отырғанымыздай Атырау, Жамбыл және Қызылорда облыстарында жұмыссыздық
Жамбыл және Қызылорда облыстарында да біршама өзгерістер байқалады. Мұнай
Кесте 1. Өңірлердегі еңбек рыногының негізгі көрсеткіштері.*
мың адам
Өңірлер Халық саны Экономикалық белсенді халық Жұмыспен қамтылғандар жұмыссыздар
Қазақстан Республикасы
15218,9 7479,9 7198,3 19,6 9,3
Ақмола
719,9 435,1 388,0 47,2 9,2
Алматы
1558,2 733,3 658,3 754,0 9,2
Ақтөбе
669,7 364,2 322,8 41,3 10,2
Атырау
450,2 203,0 175,5 27,5 10,7
Шығыс Қазақстан
1485,5 760,7 704,8 55,9 7,3
Жамбыл
980,6 478,4 417,8 60,9 12,3
Батыс Қазақстан
602,6 326,2 285,5 40,8 10,0
Қарағанды
1350,8 720,3 654,1 66,2 8,3
Қостанай
938,8 564,6 506,4 58,2 9,3
Қызылорда
606,6 259,9 223,9 36,0 12,5
Маңғыстау
332,4 146,0 130,6 15,4 9,8
Павлодар
758,9 449,9 408,5 41,4 8,7
Солтүстік
Қазақстан
691,6 439,9 400,8 39,1 8,0
Оңтүстік Қазақстан
2045,4 844,8 747,5 97,3 9,4
Астана қаласы
493,6 196,4 178,1 18,3 8,7
Алматы қаласы
1136,1 556,0 496,1 60,0 9,6
.* Кесте ҚР статистика жөніндегі Агеттігінің мәліметтері негізінде жасалған.
Бұл өңірлерде өңірді дамытуды басқару және халықты жұмыспен қамтуды
халықты жұмыспен қамсыздандыратын кәсіпкерлік қызметтің барлық нысандарына, шағын кәсіпкерлікке,
ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеуді тереңдеті мен кеңейту, ауылды техникалық
ауылдық жерлердегі жұмыссыз халықтың еңбегін қолдану есебінде тұрмыстық қызмет
ресми жұмыссыздар мен қатар жасырын жұмыссыздарды да тарту арқылы
жұмыс істемейтін әйелдер мен жастарды жеке еңбек қызметін қамсыздандыру
жұмыссыздық пен кедейшілік және бар вакансиялық орындар туралы ауыл
2008 жылғы қаңтарда (бағалау бойынша) 15 және одан жоғары
2007 жылғы (алдын ала деректер бойынша) жұмыссыздық деңгейі 7,3%
2007 жылы жұмыссыз ерлердің үлесі - 41%, әйелдердің -
Өткен жылы 15-24 жастағы жұмыссыздардың саны 126,8 мың адамды
Республика экономикасында 2007 жылы 7,6 млн. адам жұмыспен қамтылды,
2001-2007 жылдар аралығындағы жұмыссыз халық пен жұмыссыздық деңгейі арнайы
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректері
Жұмыссыздар ретінде тіркелген азаматтардың саны 2008 жылғы қаңтардың соңында
2008 жылғы қаңтарда 11,9 мың адам немесе жұмыспен қамту
2008 жылғы қаңтарда жалдамалы қызметкерлер саны (бағалау бойынша) 4,9
2007 жылы ірі және орта кәсіпорындарда 2,9 млн. адам
Өткен жылы бір қызметкер орта есеппен 1843,5 сағат жұмыс
2007 жылы ірі және орта кәсіпорындарда толық емес жұмыс
2007 жылғы желтоқсанның соңында ірі және орта кәсіпорындарда 20,1
2007 жылғы қаңтар-желтоқсанда ірі және орта кәсіпорындарға 1020,5 мың
2007 жылы өнеркәсіп кәсіпорындарына 265,2 мың адам жұмысқа орналасты,
Жұмыстан шыққан қызметкерлердің үлесі өнеркәсіпте олардың жалпы санының 27,5%-ы,
Ауылдағы жұмыссыздық туралы сөз еткенде, оның ішінде әйелдер мен
Сонымен қатар құрылымдық жұмыссыздық өсіп отыр: бұл жекелеген
Қалыптасқан жағдай ауылдағы жұмыссыздықты төмендетуді қамсыздандыратын шаралар кешенін өңдеуді
Жалпы алғанда республиканың еңбек рыногындағы жағдай жұмыссыздық деңгейінің жаңадан
Қазақстан республикасының 2005-2007 жылдарға арналған халықты жұмыспен қамту бағдарламасына
Еңбек рыногындағы белсенді іс- шаралар кәсіптік оқытуды ұйымдастыру, жұмыссыздарды
Қоғамдық жұмыстарға 99,1 мың адам немесе жұмыспен қамту органдарына
Еңбек рыногындағы қажеттілікті ескере отырып, жұмыссыздарды кәсіптік даярлау мен
2005-2007 жылдары қоғамдық жұмыстардың басым дамуына байланысты жол құрылысы
Жұмыспен қамтудың өңірлік мәселелерін шешуде жергілікті атқарушы органдардың рөлін
бос орындар туарыл ақпараттар жинау жөніндегі жұмысты жандандыру;
халықты және жұмыс берушілерді еңбек рыногындағы ахуал туралы хабардар
жұмыс іздеуде қиындық көретін азаматтарға кеңестер беру;
лайықты жұмыс таңдауға, оның ішінде бос орындар жәрмеңкелерін, жұмыс
еңбек рыногындағы бәсекелестік қабілеттілікті арттыру мақсатында жұмыссыздарды кәсіптік даярлауға,
еңбек рыногындағы жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныс мониторингін
жұмыспен қамтудың белсенді саясатын жаңа жұмыс орындарын құру жолымен
жұмыс күшін аумақаралық, оның ішінде халықаралық шарттарға сәйкес алмасуды
Қазақстандағы еңбекпен қамту көрсеткіштеріне келесі факторлар әсер етеді: инвестицияның
Экономикалық дамудың жоғары қарқынын қамтамасыз ету және эконимканың салалық
Атап айтқанда, басты міндеті тиісті өңірдегі халықты жұмыспен қамту
Кесте 2. Қазақстан Республикасында мемелекеттік және салалық бағдарламалар бойынша
Саны
№ Салалар жылдар Барлығы
2005 2006 2007
1 өнеркәсіп
3786 6585 5219 15590
2 Құрылыс
10404 18948 18948 48300
3 Көлік
11204 11451 11976 34631
4 Ауыл шаруашылығы
16012 1718 488 18218
5 Шағын және орта кәсіпкерлік
100000 100000 - 200000
6 Денсаулық сақтау
52 1010 - 1062
7 Білім беру
897 1296 253 2446
8 Мәдениет
217 133 133 483
9 Туризм
540000 - - 540000
10 Спорт
1529 1829 1242 4600
11 Басқа салалар
20930 15873 8 36811
Республика бойынша
705031 158843 38267 902141
*ҚР статистика жөніндегі Агеттігінің мәліметтері негізінде жасалған
Жалақыны жетілдіру – заманауи экономиканың өзекті міндеті болып табылады.
Ел үкіметі халықты жұмыспен қамтуға қатысты бірқатар шаралар атқарып
Қазақстан Республикасындағы еңбек рыногындағы өзекті мәселелерге мыналар жатады:
тиімсіз жұмыспен қамтудың басым болуы;
жұмысшы күшіне деген сұраныс пен ұсыныстың біліктілік – кәсіби
білікті кадрлардың еңбек әлеуетінің жоғалуы;
кадрлар даярлаудың экономиканың қажеттіліктеріне сәйкес болмауы;
халықтың жекелеген топтарын (әйелдер, жастар, зейнеткерлік жас алдындағы адамдар,
өңірлік еңбек рыноктарының үлкен сараланымы;
тоқырауға ұшыраған, жұмыс күші артық ауылдық аудандардағы, шағын қалалардағы
шекаралас мемлекеттерден келетін жұмыс күшінің заңсыз ағымдары болып табылады.
2.2 Қызылорда облысындағы халықты жұмыспен қамту
Соңғы жылдары облыс экономикасында халықтың жұмыспен қамтылуының артуы және
2007 жылдың қорытындысы бойынша облыстағы 5 мекеме өндірісін толығымен,
Еңбек рыногындағы жағдай жұмыспен қамтылған халық санының артуымен және
Жұмыспен қамтылғандар арасында 54,3 % (146,9 мың адам)- жалданбалы
Жұмыссыз халықтың саны 29,3 мың адамды құрады, бұл 2004
2007 жылы аула аралау жолымен анықталатын жалпы жұмыссыздық деңгейі
Бірақ бұл деңгей де Қазақстан бойынша орташа жұмыссыздық деңгейінен
Тіркелген жұмыссыздар үлесінің азаю үрдісі байқалады. Олардың саны 2006
2007 жылы жұмыспен қамту органдарына 17,7 мың адам хабарласты,
Жұмыспен қамту органында тіркелген жұмыссыздардың білімділік деңгейі бойынша құрамы:
Кесте 3. Қызылорда облысындағы еңбек рыногына талдау
адам
Аудандар Тіркелген жұмыссызд.
саны Жұмысқа орналастыру Жаңа жұмыс орындары Қоғамдық жұмыстар Жұмыссыздық
2006 2007 2006 2007 2006 2007 2006 2007 2006
Арал 5237
2264 838 890 360 588 1179 1318 2,7 1,7
Қазалы
3721
1572 686 791 341 198 1324 1224 2,7 1,8
Қармақшы
1110 861 635 733 192 386 1244 1354 2,8
Жалағаш
634 702 575 550 254 160 1066 1100 2,5
Сырдария
1041 1268 566 615 273 302 1095 1081 2,5
Шиелі
1775
2140 736 910 352 404 1416 1163 2,6 1,7
Жаңақорған
1612 1697 677 671 334 223 1457 1241 2,6
Қызылорда
5560 6750 1745 1860 885 2489 3477 3346 2,7
Облыс бойынша 20690 17254 6458 7020 2991 4750 12258
Байқоңыр
565
411 149 157 0 0 39 34 2,0
Барлығы
21255 17665 6607 7177 2991 4750 12297 11861 2,8
*ҚР статистика жөніндегі Агенттігінің мәліметтері негізінде жасалған
Облыс үшін халықтың жеткіліксіз еңбекке жұмылдырылуы мен ұсыныстардың кәсіби
Жұмыспен қамту органдарында есепте тұрған жұмыссыздардың көпшілігі үшін жартылай
Білім беру қызметінің рыногы жұмыс орындарының сұранысының өзгерісіне шұғыл
Облыстағы еңбек рыногының жағдайын мониторингілеу үшін деректер базасы құрылған,
2005 жылдың аяғына облыс бойынша жұмыс берушілерден 145 бос
Деректер бойынша 2005-2007 жылдары 45,3 мың адам жұмыспен қамту
Кесте 4. Халықты жұмыспен қамтудың облыстық бағдарламасының
2005-2007 жылдарға арналған көрсеткіштері
адам
№ Көрсеткіштер
2005 2006 2007 Барлығы
1. Жұмыспен қамту органдарына келгендер саны
15500 15000 14800 45300
2. Жұмысқа орналастыру
6600 6300 6150 19050
3. Жұмыссыздарды қайта даярлау
1800 1700 1650 5150
4. Қоғамдық жұмыстар
7000 7000 6900 20900
5. әлеуметтік жұмыс орнын құру
110 110 110 330
6. Құрылатын жаңа жұмыс орындары
5526 7205 8239 20970
*ҚР статистика жөніндегі Агеттігінің мәліметтері негізінде жасалған
Жұмыс күшіне сұраныс сипатындағы және оның кәсіптік – біліктілік
Индустриялық – инновациялық даму стратегиясын іске асырумен бірге өнеркәсіпте
Кесте 5. Қызылорда облысында мемлекеттік және салалық бағдарламалар бойынша
Саны
№ Салалар Жылдар
Барлығы
2005
2006 2007
1 өнеркәсіп
367 514 700 1581
2 Құрылыс
1610 1771 1801 5182
3 Ауыл шаруашылығы
448 494 553 1495
4 Денсаулық сақтау
17 610 610 1237
5 Білім беру
936 1016 1023 2975
6 Шағын кәсіпкерлік
1548 2000 2552 6100
7 Басқалар
600 800 1000 2400
Барлығы
5526 7205 8239 20970
*ҚР статистика жөніндегі Агеттігінің мәліметтері негізінде жасалған
Әлеуметтік қорғауды қажет ететін нысаналы топтарды жұмыспен қамтуға ықпал
Жоғарыда аталған халықты жұмыспен қамтуға байланысты барлық шараларды
Кесте 6. Аудандар бойынша 2005-2007 жылдарға халықты жұмыспен қамту
млн.теңге
Аудан Қоғамдық жұмыс Жұмыс орны Кәсіптік оқыту Барлығы
2005 2006 2007 2005 2006 2007 2005 2006 2007
Арал
14,7 15,4 15,4 0,3 0,3 0,4 1,7 1,6 1,7
Қазалы
16,8 17,6 17,6 0,4 0,5 0,5 1,7 1,6 1,7
Қармақшы
16,6 17,4 17,4 0,2 0,2 0,2 2,1 2,1 2,1
Жалағаш
14,7 15,5 15,4 0,2 0,2 0,2 1,4 1,4 1,4
Сырдария 13,7 14,4 14,3 0,2 0,2 0,2 1,4 1,4
Шиелі 15,7 16,5 16,5 0,2 0,2 0,2 1,6 1,6
Жаңақорған
13,6 14,3 14,3 0,2 0,2 0,2 1,4 1,4 1,4
Қызылорда
41,8 43,3 40,8 0,6 0,6 0,6 3,0 3,0 3,0
Облыс бойын
ша
147,6
154,4
151,7
2,3
2,4
2,5
14,3
14,1
14,3
161,9
168,5
166
*ҚР статистика жөніндегі Агеттігінің мәліметтері негізінде жасалған
2.3 Жұмыспен қамтуды реттеудің шетелдік тәжірибесі
Әлемнің дамыған елдеріндегі экономикалық құлдырау кезеңіндегі жұмыссыздықпен күресудің тәжірибесін
2006-2007 жылдардағы зерттеу қорытындылары көрсетіп отырғандай, көптеген аймақтарда жұмыссыздық
Женевада жасалған жыл сайынғы Халықаралық еңбек бюросының баяндамасына сәйкес
Авторлар, еңбекке қабілетті халық санындағы жұмыс істейтіндердің үлесі әр
Халықаралық еңбек ұйымының бағалауы бойынша 2001-2007 жылдар аралығында күніне
Соңғы жылдардағы біршама экономикалық өсуге қарамастан, Орталық және Шығыс
Еуростат деректері бойынша жұмыссыздық деңгейі 2007 жылдың қыркүйегінде Еуро-аймақта
Еуропа елдері арасында жұмыссыздықтың ең жоғары деңгейі Польшада -
Көптеген Еуропалық экономикалық қоғамдастық елдерінде жұмыссыздық деңгейі әйелдер арасында
Ағымдағы жылдың қыркүйегінде жастар (25 жасқа дейінгі) жұмыссыздығының деңгейі
25 жастан жоғары жастағы халық арасында жұмыссыздық деңгейі Еуро-аймақ
Өңірдегі жұмыссыздықтың жоғары деңгейі көші- қон ағынының белсенуіне алып
КСРО тарағаннан кейін ТМД елдері Орталық және Шығыс Еуропа
Халықаралық еңбек ұйымы БҰҰ жүйесінің арнайы агенттігі, ол алдына
Жапон экономикасы соңғы жылдары біршама жетістіктерге жеткені белгілі, алайда
Өндірістің құлдырауы, терең әлеуметтік- экономикалық дағдарыс қазір егеменді мемлекет
ТМД елдерінде қабылданған жұмыспен қамту туралы заңдардың бүкіл Достастық
ТМД елдерінде Парламентаралық Ассамблея ұйымы жұмыс жасайды. Бұл ұйымның
Еңбек рыногындағы жағдайды түзетуге және көп шығынды қажет етпейтін
отандық өндірушіге қатысты тұтынушының мүддесіне қарама – қайшы келмейтін
белсенді сыртқыэкономикалық саясат жүргізу;
майда, оның ішінде отбасылық кәсіпкерлікті дамыту.
Жұмыссыздарды еңбек рыногына бейімдеу саясаты мәселе өткір болып табылатын
Соңғы онжылдықта экономикалық өсу еңбек өнімділігін арттырса, жұмыспен қамту
Жұмыссыздық ең алдымен жастар арасында кеңінен тарады ( 15-24
Ерлер мен әйелдер арасындағы жұмыспен қамту деңгейіндегі айырмашылықтар үлкен
2006 жылы ғаламдық жұмыспен қамтудағы қызмет көрсету секторының үлесі
Жұмыссыздық деңгейін тежеу немесе төмендету үшін экономикалық өсу және
ҚОРЫТЫНДЫ
Жоғарыда аталғандардан қорытынды жасай келе, қазір Қазақстанның еңбек рыноыгндағы
халықтыы жұмыспен қамту деңгейінің өсуі ынталандыратын шараларды жүзеге асыру;
нысаналы топтарды жұмыспен қамтуға жәрдемдесу;
халықты жұмыспен қамту саясатын ақпараттық қолдау;
жұмыспен қамту саласындағы нормативтік құқықтық базаны жетілдіру;
экономика салаларында жаңа жұмыс орындарын ашу;
жұмысшы күшіне ұсыныс пен сұраныстың теңгерімділігі жөніндегі шараларды қабылдау;
әлеуметтік қорғауды қажет ететін нысаналы топтарды жұмыспен қамтуға ықпал
шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау және дамыту;
жұмыссыздарды кәсіби оқыту және қайта даярлауды ұйымдастыру;
қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру және жетілдіру;
өңірлік жұмыспен қамту мәселелерін шешуде жергілікті атқарушы органдардың рөлін
жұмыспен қамту мәселлері жөніндегі уәкілетті органның қызметін жұмыспен қамтуды
білім беру ұйымдарының бітірушілерін жұмыспен қамтуға ықпал жасау.
Сонымен бірге жұмыспен қамту жөніндегі уәкілетті орган үкіметтік емес
Қазақстандағы еңбекпен қамту көрсеткіштеріне келесі факторлар әсер етеді: инвестицияның
Қазіргі күні республикалық деңгейдегі жұмыспен қамту саясатының басты бағыттары
инвестициялық белсенділіктің төмендеуімен, өндіріс көлемінің қысқаруымен, инфляция және салдары
кәсіпорындардағы жұмыстан босатудың массалық қарқын алуын болдырмау;
мемлекеттік емес, баламалық экономика секторларында жұмыспен қамтуды дамыту
еріксіз жұмыстан босатылған немесе жұқмыстан шығып қалу қауіпі бар
жұмысқа тұруда қиындықтар көп көретін тұлғаларға қосымша көмек көрсету;
ұзақ мерзімді жұмыссыздықтың салдарын жұмсарту.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Антосенков Е.Г. От обслуживания безработицы к адактивной государственной политике
Белова В.Л. Введение в макроэкономику. Безработица. // Социально –политический
Брайер К.Х. Безработица и неполная занятость. // Социологические исследования.
2007 жылғы 15 мамырдағы №251-ІІІ Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексі.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 19 маусымдағы N 836
Винокуров Г.А. За цивилизационный рынок труда. // ЭКО. –1999-
Долан Э.Дж. Макроэкономика. Спб. , 1994.-С.408.Занятость и рынок труда:
Дунаева Н.А. Молодежь на рынке труда // Вопросы экономики.-№
Заславский И.К. О цене труда и безработицы. // Вопросы
Казанцев Б.Н. Проблемы занятости городского населения // Экономика и
Колесникова О. Об оценке эффективности работы службы занятости //
Концепция государственной политики занятости населения . Одобрена постановлением Правительства
Котляр А.Э. Теоритические проблемы занятости остаются актуальными // Человек
Любимов Л.Л. Основы экономических знаний.М.1995
Байсалаков А. Об опыте работы Карагадинской области по организации
Никифорова А.А . Уровень безработицы как ее считать? //
Соколова Г.Н. Социальные издержки безработицы и пути ее снижения//
Социология труда. Учебник для вузов под.ред. Дряхлова Н.И..-С.350
Трудовой мир –1996-№3 С.2
Хуссманнс Р., Мехран Ф., Верма В. Обследование экономически активного
Уильямс К. О классовом характере безработицы и путях ее
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің web-порталындағы (www.stat.kz ) мәліметтер.
Қазақстан Республикасы статистика агенттігінің жылнамасы, 2007 жыл.
Қызылорда облысының статистикалық көрсеткіштері, 2005, 2006, 2007 жж.
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің web-порталындағы
ҚОСЫМШАЛАР
Қосымша 1. Қызылорда облысындағы еңбек және әлеуметтік қорғау органдарына
Арал Қазалы Қармақшы Жалағаш Сырдария Шиелі Жаңақорған Қызылорда барлығы
Жұмыссыздар 0 2 7 6 3 4 0 39
Ауыл
2
2
Еңбектік делдалға қатысты хабарласқандар
12
2
4 3 9 30
Ауыл
2
3
5
Жыл басынан бері тіркелген жұмыссыздар
12
2
4 3 9 30
Ауыл
1
3
4
Кәсіби дайындыққа жіберілгендер
1
3 4
Ауыл
0
Қоғамдық жұмысқа қатысқандар
5 1 1 1 1
14 23
Ауыл
1
1
Оқуға жіберілгендер ішінен аяқтағандар
1
3 4
Жұмысқа орналастырылғандар
1
3 4
Өз ісін ашқандар
1
1
Микронесие алғандар
0
Тіркеуден шығарылғандар
6 5 7 2 6 3 41 70
Қосымша 2. Облыстық халықты жұмыспен қамту бағдарлдамасының 2005-2007 жылдарға
адам
Көрсеткіштер
2005ж. 2006ж. 2007ж. 2005-2007жж.
Жұмысқа орналасу мәселесі бойынша хабарласқандар
15500 15000 14800 45300
Жұмысқа орналастыру
6600 6300 6150 19050
Кәсіби оқу және жұмыссыздарды қайта даярлау
1800 1700 1650 19050
Қоғамдық жұмыстар
7000 7000 6900 20900
әлеуметтік жұмыс орнын құру
110 110 110 330
Құрылатын жаңа жұмыс орны
5526 7205 8239 20970
Қосымша 3. 2005-2007 жылдарға арналған халықты жұмыспен қамтудың облыстық
млн.теңге
Көрсеткіштер
2005ж. 2006ж. 2007ж. 2005-2007жж.
Кәсіби оқу және жұмыссыздарды қайта даярлау
14,3 14,1 14,3 42,7
Қоғамдық жұмыстар
147,6 154,4 151,7 453,7
Әлеуметтік жұмыс орны
2,3 2,4 2,5 7,2
Бос жұмыс орнының жәрмеңкесі
0,827 0,861 0,875 2,56
Жұмыс іздеу клубы
0,14 0,147 0,154 0,441
Барлығы
162,9 169,5 167,0 499,4
Қосымша 4
Облыстық халықты жұмыспен қамту бағдарламасын ұйымдастыру мен үйлестіруге қатысатын
Қызылорда облысының жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар департаменті
Қызылорда облысының ішкі саясат департаменті
Қызылорда облысының кәсіпкерлік жіне өнеркәсіп департаменті
Қызылорда облысының денсаулық сақтау департаменті
Қызылорда облысының білім департаменті
Қызылорда облысының қаржы департаменті
Қызылорда облысының экономика және бюджеттік жоспарлау департаменті
Қызылорда облысының ауыл шаруашылық департаменті
Қызылорда облысының сәулет, қала құрылысы және құрылыс департаменті
Қызылорда облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу департаменті
Қызылорда облысының мәдениет департаменті
27
6
56
Қосымша 5
- 57 -