МАЗМҰНЫ
Кіріспе......................................................................................................................3
1.АЛАКӨЛ ОЙЫСЫНА ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА
1.1.Алакөл ойысының географиялық орны, аумағы және шекарасы ………..
1.2.Геологиялық даму тарихы және жер бедері
1.3.Алакөл ойысының климаты ……………………………………………….10
1.3.1.Климат қалыптастырушы факторлары …………………………………10
1.3.2.Ауаның темпеартурасы ………………………………………………….12
1.3.3.Жауын-шашыны …………………………………………………………12
1.3.4. Желдері …………………………………………………………………...14
1.4 Ішкі сулары ………………………………………………………………...15
1.4.1.Ойыс өзендері …………………………………………………………..15
1.4.2.Ойыс көлдері ……………………………………………………………..16
1.4.2.1.Алакөл ………………………………………………………………….16
1.4.2.2.Сасықкөл ……………………………………………………………….22
1.4.2.3. Ұялы…………………………………………………………………….25
1.4.2.4. Жалаңашкөл …………………………………………………………27
1.5.Топырақ-өсімдік жамылғысы және жануарлар дүниесі ………………..28
2.АЛАКӨЛ ОЙЫСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ТАБИҒАТЫН ҚОРҒАУДЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1.Алакөл ойысына полигондардың әсері ........................................................32
2.2.Адам әрекетінің ойыс экологиясына әсері ..................................................35
2.3. Алакөл қорығы және табиғатын қорғаудың кейбір мәселелері
ҚОРЫТЫНДЫ ..................................................................................................42
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ...................................................................43 ҚОСЫМШАЛАР ................................................................................................45
1.АЛАКӨЛ ОЙЫСЫНА ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА
1.1.Алакөл ойысының географиялық орны, аумағы және шекарасы
Алакөл ойысы Қазақстанның оңтүстік – шығысында орналасқан. Шығыс Қазақстан
Ойысты үш жағынан таға тәріздес жоталар қоршап жатыр. Солтүстігінде
Ойыс өзінің пішіні жағынан көп бұрыштылығымен және тегіс еместігімен
Алакөл ойысының жазық бөлігінде үстірттер мен ұсақ шоқы
Алакөл ойысы Еуразия материгінің өте ішкері бөлігінде жатыр. Алакөл
1.2.Геологиялық даму тарихы және жер бедері
Алакөл ойысының қазіргі рельфінің қалыптасуы оның геологиялық даму тарихымен
Палеозойдың соңында герцин қатпарлығында бұл территорияда таулар түзілген. Кейін
Палеогон дәуірінің аяғында және антропоген дәуірдің соңында Тарбағатай мен
Мезозойдағы күшті эрозиялы – денудациялы процестердің әсерінен таулардың бұзылып
Неогенде полезой жыныстарынан құралған пенепленді территориялар көтерілуге ұшырады. Соның
Күшті болған эрозиялық процестердің нәтижесінде таулардан тасымалданған материалдар тау
Қазіргі уақытта, Алакөл ойысы – ортасына қарай майысқан аккумулятивті
I.Эрозиялы – денудациялы таулар: Батыс Тарбағатай, Жоңғар Алатауы.
II.Төбелі жонды лесті және сазды,Тарбағатай және Барлық жоталарының бөктері.
III. Аллювийлі – проллювийлі тау алды көлбеу жазықтары: Жоңғар
IV. Аллювийлі және көлдік – аллювийлі тегіс жазықтар.
V. Аласа және ұсақ шоқылы таулар.
VI. Құмдар.
I.Эрозиялы – денудациялы таулар:
Оған жататындар – Жоңғар Алатауы мен Батыс Тарбағатай. Олар
Алакөл ойысына қарай жоталар тік жар жасап батыстан -шығысқа
II.Төбелі – жонды лесті, сазды Тарбағатай және Барлық жоталарының
1. Төбелі – жонды лесті Тарбағатай бөктері тау жотасының
Алакөл ойысының аллювийлі жазықтарында өзендердің ысырынды конустарынан қалыптасқан бірқатар
Лесті жыныстардың қалыңдықтары әр түрлі. Тау алды жазықтарында ол
2. Барлық жотасының төбелі – жонды, лессті бөктері -
III..Аллювийлі – пролювийлі тау алды көлбеу жазықтары
1.Жоңғар Алатауы тау алды көлбеу жазығы. Солтүстігінде Алакөл көлінің
2. Барлық және Майлы жоталары алды көлбеу жазығы –
3. Тарбағатай көлбеу жазығы жотаның оңтүстік беткейлрі бойымен 180
IV.Аллювийлі және көлдік – аллювийлі тегіс жазықтары
1. Аллювийлі жазықтар Алакөл ойысының түбін алып жатыр. Абсолюттік
Бұдан негізінен Ай, Қаракөл Ұржар, Қатынсу және Еміл өзендері
Көлдік – аллювийлі жазықтар Алакөл ойысының абсолюттік биіктіктері 347
V. Аласа және ұсақ шоқылы таулар
Оларға аридті – денудациялық күштердің әсерлеріне ұшырап, өңделген Алакөл
1.Арғанаты және Арқалы аласа таулары диаметрі 40 – 45
2.Бала – Сайқан, Үлкен – Сайқан және Ерке –
3.Балтабай – Арқарлы аласа таулары Қатынасу мен Еміл өзендерінің
4.Бақты аласа тауы – Алакөл ойысының солтүстік шығыссында Қаработа
5.Сейректас аласа тауы. Алакөл ойысының солтүстік – батысында, Ай
VI.Құмдар
Құмдар Алакөл ойысында Балқаш маңымен салыстырғанда аз таралған. Оның
1.3. Алакөл ойысының климаты
Алакөл ойысы Еуразия материгінің өте ішкері бөлігінде орналасқандықтан, оның
1.3.1.Климат қалыптастырушы факторлар
Климат қалыптастыушы факторлар күн радиациясы, ауа церкуляциясы және төсеніш
Алакөл ойысында күннің түсу ұзақтығы жылына 2600 –
Ойпатта қыста ашық күндер басым болады. Сонымен қатар Сібір
Күн жиынтық радициясының жылдық мөлшері 125 – 130 ккал/см2.
Жылдық радициялық баланс ойыс жерінде 28 – 29
Ауа циркуляциясы қыста аймақ территориясының климатын қалыптастыруда. Шығыстан батысқа
Жылдың суық маусымында Қазақстан территориясында Сібір максимумының батыс тармағының
Алакөл ойысының климатының қалыптасуында оның орографиясының да әсері байқалады.
1.3.2.Ауаның температурасы
Ойыстың жазық бөлігінде климат шұғыл континентті болып келеді. Қары
Алакөл ойысындағы таулар мен тауалды беткейлерінде температуралық режим шұғыл
Қаңтардың орташа температурасы – 10˚ – 18,0˚С. Ал ақпан
Көктем және жаз айларында ауа температурасы жоғарлайды. Ең жоғарғы
Вегетациялық кезең сәуір айының бірінші декадасынан басталып қазан айының
Үсіктердің таралуы мен интенсивтілігі жергілікті жердің ораграфиялық ерекшелігіне байланысты.
1.3.3. Жауын-шашыны
Ойыста құрғақшылық айқын байқалады. Бұл оның Евразия материгінің орталығында
Ойыстағы жауын – шашынның максимумы көктемде түседі. Жазықтарда сәуір
Жауын – шашын мөлшері кей жылдары күрт өзгеріп отырады.
Ойыстың жеке аудандары бойынша нөсерлі жаңбырлар 12 – 25
Қаңтар айының ортасында қар қалың болып жауады. Ал наурыз
Ойыс бойынша ауаның салыстырмалы ылғалдылығын 52 – 67%. Жылдың
1.3.4. Желдері
Алакөл ойысында қыста Сибирь максимумының барикалық тармағы әсерінен қалыптасатын
Ебі желі –Эбі желі Жоңғар Алатауының оңтүстік шығысында
Сайқан желі –еіб желіне кері бағытта Жоңғар қақпасы арқылы
1.4.Ішкі сулары
Алакөл ойысы өзен торларымен күшті тілімденген. Өзен торларымен сирек
1.4.1. Ойыс өзендері
Ай, Қарақол, Еміл, Ұржар, Қатынсу, Тарбағатайдың оңтүстік беткейлерінен басталып
Алакөл ойысындағы өзендердің деңгейлері көктемгі толысу кезіндегі 1м, ірі
Еміл өзенінің ұзындығы – 205 км. Оның 102 км
Қатынсу өзенінің ұзындығы – 155 км. Су жинау алабы
Ұржар өзені ұзындығы – 206 км су жинайтын алабы
Тентек өзенінің ұзындығы 200 км, су жинау алабы 5390
Ай өзенінің ұзындығы 152 км. Су жинау алабы
1.4.2. Ойыс көлдері
Алакөл ойысындағы көлдер жүйесі негізінен ойыстың орталығында шоғарланған. Көлдерді
1.4.2.1.Алакөл
Көл ағынсыз, ол солтүстік – батыста оңтүстік –
Алакөл теңіз деңгейінен 347,3 метр биікте жатыр. Көлдің көлемі
Алакөлдің түбінің рельефі әр түрлі, мұнда көптеген аралдар, шығанақтар
Көлдің лайының түріне қарай төмендегідей биотоптарға бөлуге болады: сұр
Алакөл жағалауының бір қалыпта болмауына толқыны, су деңгейінің оқтын
Алакөл жағалаулары төрттік дәуірдегі әр түрлі топырақтан – балшық
оңтүстік – батыс жағалау ауданы – образионды – аккумулятивті,
оңтүстік жағалау ауданы – аккумулятивті, фитогенді. Бұл аудан оңтүстік
шығыс жағалау ауданы – образионды – аккумулятивті. Көлдің бұл
солтүстік – шығыс жағалау ауданы – аккумулятивті, потомогенді. Бұл
солтүстік жағалау ауданы – аккумулятивті, потомогенді. Бұл жағалаудың қалыптасуында
солтүстік – батыс жағалау ауданы – образионды – аккумулятивті.
батыс жағалау ауданы – аккумулятивті, эолды. Көлдің батыс жағалауы
Алакөлге келіп құятын өзендердің орташа ағыны
Құятын өзендер м³/ сек %
Ұржар (соның ішінде Ұялы)
Емел
Хатынсу (Мақаншы)
Жаманты
Жаманөткел мойыны 25,9
14,2
4,6
4,6
2,6 50
27,4
8,8
8,8
5
Барлығы: 51,9 100
Жер және су бетіндегі орташа температура мамыр айында 4,9
Судың жылылық температурасының өзгеруі су бетінде 26 – 30
Көлдегі жел режимі өте құбылмалы және әр түрлі. Желдің
Алакөл жерінің ерекшелігіне байланысты оның толқындары әр түрлі сипатта
Алакөлге тән жоғарыда аталған ерекшеліктер күрделі де ұзақ процестің
Алакөлге бірнеше өзен құяды. Мұнда жер асты суының да
Көлге қосылатын жауын – шашын су жылына 306 мм,
Су деңгейінің өзгеруі екі түрлі жүреді. Мысалы: жылдық өзгеруін
Алакөлдің минералдануы 1,2 – 11,6 г/кг арлығында. Минералдануы көлдің
Көл суы сілтілі (20 – 30 мг – экв/л);
Фитопланктонның 58 балдыр түрі құрайды. Зоопланктондардың 80 түрі бар,
Су өсімдіктері Алакөлдің солтүстік және солтүстік – шығысындағы таяз
Алакөлде сегіз түрлі балық бар. Бұлардан ауланатындары: сазан, көксерке,
Көлдің солтүстігінде және солтүстік – шығыс жағалауларында және өзеннің
Қамыс арасынан түлкіні, қамыс мысығын, су тышқанын, т.б. жиі
1.4.2.2.Сасықкөл
Алакөл ойысының солтүстік – батысында орналасқан, ол батыстан –
Көл теңіз деңгейінен 350,5 метр биіктікте жатыр. Сасықкөлдің көлемі
Сасықкөлдің ең терең жері шығысында. Көл түбі тегіс, тек
Сасықкөлдің жағасы иірімді. Оңтүстік – шығысында Аралтөбе тауы
Сасықкөлге оңтүстік – шығысынан Тентек, солтүстігінен Қаракөл, сондай –
Көлдің үстіне жел шығыс, оңтүстік – шығыс және солтүстік
Сасықкөлдегі су толқынының биіктігі жағалауға жақын жерінде бір метрге
Қараша айында көл бетіне қабыршақ мұз тұрады да 7
Орташа көпжылдық есеп бойынша Сасықкөлге 212 миллион текше
Сасықкөлдің деңгейі наурыз айынан бастап көтеріліп, мамыр айында ең
Сасықкөлдің минералдануы жыл ішінде 0,270 г/л – 2,16 г/л
Химиялық құрамы жағынан гидрокарбонат класына жатады.
Көл суы 0,2 – 2,6 м тереңдікке дейін мөлдір.
Оттегі ерітіндісі 42 % – тен 119 % –
Сасықкөлдің суы аздап сілтілі, микроэлементтер өте аз.
Сасықкөлде балдырдың 55 түрі кездеседі. Фитопланктонның негізін тұщы су
Зоопланктонда коловраткалар мен шаян тәрізділер, т.б. кездеседі. Көлдің зоопланктонының
Сасықкөлдің жағалауларында 10 км – ге дейін созыла 55
Сасықкөлде сегіз түрлі балық өседі. Оның ішінде ауланатындары: сазан,
Көлдің жағалауында ондатр өмір сүреді, әсіресе олардың тіршілік етуіне
Көлді әр түрлі жабайы үйрек, қаз, гагара, аққу, шағала,
1.4.2.3.Ұялыкөлі
Ол Алакөл және Сасықкөл көлдерінің орталығана орналасқан. Көл элипс
Ұялы көлі теңіз деңгейінен 349,8 метр биіктікте орналасқан. Көлдің
Ұялы көлінің сырт формасы жарты шар тәріздес. Ол көл
Көлдің жағалауы өз тілімденген. Шығыс жағалауын қоспағанда қалған жағалаулары
Көл аймағында жел негізінен шығыс, оңтүстік – шығыс және
Ұялы көлінің толқыны 1,3 метрге дейін, кейде 2,1 метрге
Көл беті қараша айының аяғында қабыршықтанып қата бастайды. Мұзының
Көлдің су баланысын шамамен ғана айтуға болады. Көпжылдық орташа
Ұялы көлінің су деңгейі наурыз айынан бастап көтеріледі. Судың
Ұялы көлінің минералдану жыл ішінде 0,85 г/л – 2,16
Химиялық құрамы жағынан Ұялы көлінің суы гидрокаобонат класына жатады.
Суы 0,2 – 1 метрге дейінгі тереңдікте мөлдір. Көлдегі
Ұялы көлінде балдырдың 64 түрі өседі. Коловраткалардың 11 түрі,
Көлдің барлық жағалауын қамыс басқан, қоға өседі. Судың ішінде
Ұялы көлінде балықтың 8 түрі кездеседі. Орта есеппен көлден
Көлдің батыс және оңтүстік – батыс жағалауларында ондатр, сондай
1.4.2.4.Жалаңашкөл
Жоңғар қақпасы маңында Алакөл көлінен оңтүстікке қарай 15
Жалаңашкөлдің көлемі 37,5 шаршы километр, ұзындығы 9 километр, ені
Көл шұңқыры солтүстікке қарай ылдилана біткен, осы жерде «Тасқұл»
Көлдің жағалауы тегіс, төмен, жағалай қамыс өседі.
Жалаңашкөлге келіп құятын өзендер жоқ. Көлдің негізі су көзі
Жалаңашкөлге 104 миллион текше метр су жиналады.Көл суы шілде
Көл мұзы қараша айының басында, 1 – 2 күннің
Көл суының деңгейі күз айында төмен түседі де ақпан
Жалаңашкөлдің минералдануы әр жылда әр түрлі. Бір литр суында
Химиялық құрамы жағынан Жалаңашкөл суы сульфаттық – гидрокарбонатты –
Көлде алабұға, сазан өседі, сондай – ақ онда шағала,
1.5.Топырақ-өсімдік жамылғысы және жануарлар дүниесі
Топырақ түзілу процесі ойпатта ұзақ уақытқа созылады.Ол оның географиялық
Ойпатта мынандай топырақ түрлері таралған:
Сұр қоңыр топырақ;
Аз карбонатты сұр топырақ;
Шалғынды – сұр топырақ;
Тақыр және тақыр тәрізді топырақ;
Аллювиальды – шалғын топырақ;
Шалғынды – батпақты топырақ;
Сұр қоңыр топырақ. топырақтың бұл түрі ең құрғақ климатты
Аз карбонатты топырақ Алакөл ойысының қырқалы жерлерінде 360 –
Шалғынды – сұр топырақ өзен аңғарларындағы эфемерлі –
Тақыр және тақыр тәрізді топырақ топырақтың бұл типі ежелгі
Аллювиальді – шалғын топырақ өзендер мен көлдердің жайылма сатылы
Шалғынды – батпақты топырақ батпақ пен көлдің төменгі жағалауларында
Геоботаникалық аудандастыру бойынша Алакөл ойысы Орта Азияның шөлейтті облысына
Алакөл ойысын қоршап жатқан тау жоталарында түрлі – альпінің
Су маңы және жүзіп жүретін өсімдіктер – құрақ, аил
Уақытша су басқан шұңқырларда қамыс, айл қоғасы, соғыр, сәлемшөп
Алакөл ойысы өсімдік жамылғысына бай. Оған себеп Алакөл және
Алакөл ойысының фаунасы алуан түрлі және бай. Ойыста негізінен
Ертерек бұл жерде «Қызыл кітапқа» енген жануарлар мекендеген.
Алакөлдің жағалауындағы қамыстардың арасында терілі ондатр мекендейді. Тентек өзенінің
Жоңғар Алатауының тау алды жазықтарында, сондай – ақ өзен
2.Алакөл ойысының экалогиясы және табиғат қорғау мәселелері
2.1Алакөл ойысына полигондардың әсері
Жер шарының қандай бөлігін алсаңыз да біздің қазақ
География ғылымының докторы, профессор Жақыпбай Достайұлының Алакөл ойысында кешенді
Су көздерінің кадмиймен ластануына Лоб – Нор полигонымен қатар
Біздің Республикамыздағы Семей ядролық сынақ аймағы жайында тоқталсақ. Мұнда
Семей ядролық сынақ аймағы Алакөл ойысынан 500 км қашықтықта
Адамзат баласының ағзасында басқарушы және реттеуші гендер деп аталатын
Нарықтық қатынастар, жаппай жұмыссыздық осыдан туатын экономикалық қыспағы осы
2.2Адам әрекетінің ойыс экологиясына әсері
]Алакөл ойысындағы өзен су торлары көл бассейндердегі қазіргі кездегі
Ауыр мәселелердің бірі өзендердің құрып бара жатқан жағдайлары. Мақаншы,
Суының химиялық, биологиялық, түп тұңбасының, жағалауының геологиялық құрамы жағынан
Көлдің экологиялық тазалығын оның өнімділіәгін сол аймақта өсіп өнетін
Аталған көлдерде дүние жүзінде тек осында ғана кездесетін дәуір
Көлдердің жағасындағы қамсытың біртіндеп құрып бара жатқан мұндай жағдайлар
Бұрын республикалық тұтынушылар одағына қарайтын іргелі – Алакөл өңдірістік
2.3. Алакөл қорығы және табиғатты қорғаудың кейбір мәселелері Жоғары
Біріншіден, Қазақстан 1994 жылы дүниежүзілік табиғаттың алуан түрлілігі сақтап
Табиғатты қорғаудың халықаралық жарнасына сәйкес қандай да болмасын мемлекеттің
Қорықтың алғашқы көлемі 12520 гектар болатын, содан кейін 20743
300 планктонға ұқсас шаян тәрізділер мен зымырықтардың 197 түрі
Алакөл қорығының балық фаунасы 15 түрден тұрады. Оның ішінде
Қазіргі кезде қорғалатын территория көлемін кеңейту жөнінде жұмыстар жүргізіліп
Екіншіден, Алакөл ойысындағы көлдер Африка, Үндістан жерінде қыстап біздің
Үшіншіден, саяси – экологиялық маңызы зор. Себебі Алакөл ауданы
Төртіншіден, экологиялық – әлеуметтік маңызы осыдан ондаған жылдар бұрын
Ондатрлар қамыс арасынан өздеріне қыстық орын дайындайтындықтан қыста Алакөл
Алакөлдегі табиғат қаскөйлері өз кәсіптеріне әбден машықтанып алған. Бір
Бірақ табиғат қаскөйлері жазадан қаймығар емес. Себебі оларға әрі
Қазақ Ұлттық Ғылыми академиясының экспедециялық зертеулері қарастырылып отырған аумақтың
Жалпы аймақ бойынша атмосфералық жауын – шашын мен өзен
Күшті шаңды дауылдардың саны көбейген;
Су жинау алаптары малдың жайылуы болуына байланысты және малдың
Аумақтағы аң, құс, құс, өсімдік балық және тағы да
Адамдар арасындағы жүйке психикалық аурулар, туа ақыл – ойы
ҚОРЫТЫНДЫ
Жоғары айтылғандарды қорытындылай келе Алакөл ойысындағы Алакөл көлдер жүйесінің
Екіншіден, аталған өлкедегі халықтың жалақысы, зейнет ақысы, жәрдем ақыларын
Үшіншіден, Алакөл демалыс аймағы республикалық дәрежеде қамқорлыққа алынып оның
Төртіншіден, Алакөл көлдері жүйесі өңірі релекті шағала және тағы
Бесіншіден, Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігі тез арада
1-сурет. Алакөл ойысындағы метеостансалар
2- сурет . Алакөл көлінің жоспары және жағалық
Оңтүстік –батыс жағалау ауданыны- образионды-аккумулятивті
Оңтүстік жағалау аудан -акумулятивті, фитогенді
Шығыс жағалау ауданы – образионды-акумулятивті
Солтүстік –шығыс жағалау ауданы- акумулятивті, потомогенді
Солтүстік жағалау ауданы- акумулятивті, потомогенді
Солтүстік –батыс жағалау ауданы – образионды-акумулятивті
Батыс жағалау ауданы -акумулятивті, эолды
Үлкен және Кіші Аралтөбе аралдары- образионды акумулятивті
3-сурет .Алакөл көлінің тереңдігі мен көлемін көрсететін
4-сурет. Сасықкөлдің: а) жоспары
б) тереңдігі мен көлемін көрсететін сызықтар
5-сурет . Жалаңашкөлдің: а) жоспары және жағалы аудандары
1.Образионды-аккумулятивті
2.Аккумулятивті, фитогенді
3. Аккумулятивті, эолды
4. Аккумулятивті, потомогенді
б) тереңдігі мен көлемін көрсететін сызықтар
6-сурет . Ұялы : а) жоспары
б) тереңдігі мен көлемін көрсететін сызықтар
7-сурет. Алакөл көліндегі солтүстік –батыс бағытындағы желдер-толқынының картограммасы: (толқын
а) жылдамғы 20 м/сек;
б) жылдамдығы 30 м/сек жоғары;
8-сурет. Алакөл көліндегі оңтүстік-шығыс бағытындағы желдер-толқынының картограммасы: (толқын биіктігі
а) жылдамғы 20 м/сек;
б) жылдамдығы 30 м/сек жоғары;
9-сурет. Алакөл көліндегі батыс бағытындағы желдер-толқынының картограммасы: (толқын биіктігі
а) жылдамғы 20 м/сек;
б) жылдамдығы 30 м/сек жоғары;
7-сурет. Алакөл көліндегі шығыс бағытындағы желдер-толқынының картограммасы: (толқын биіктігі
а) жылдамғы 20 м/сек;
б) жылдамдығы 30 м/сек жоғары;
Пайдаланған әдебиеттер
Алакольская впадина и ее озера. Алма-Ата, Академия наук Казахской
Гидрогеологическое районирование и региональная оценка ресурсов подземных вод Казахстана.
Войтович В.С. К вопросу о палеозойском фундаменте Алакульской впадины.
Диденко-Кислицына Л.К. По Джунгарском Алатау и Алакольской впадине .
Омарғалиева С.Алакөл көлдер жүйесіне қамқорлық керек // Журнал Дүние,
Омарғалиева С. Көлдер экологиясы толғандырады «Алакөл» //География және
Түментай Қ. Алакөл айшықтары //Журнал .Ақиқат, 2005, №10, 37-39
Омарғалиева С.Алакөл көлдері жүйесіне қамқорлық керек. //Атамекен, 2003, 28
Толғанбаев С. Алакөл жетім қалмаса екен //Дүние. 2003,
Алакөл ауылға таяп қалды //Егемен Қазақстан, 2000, 19 қараша
Шәріпов С.Алакөл қорығы //Жетісу, 2004, 6 қараша
Ә.С.Бейсенова, А.Смақов, Т.Есполатов, Ш.Шілдебаев.Экология және табиғатты тиімді пайдалану.Алматы, «Ғылым
Омаров Т., Филотенц П. Қазақстан көлдері. Алматы, 1975
Қазақстан Республикасының ландшафтық және биологиялық әр түрлілігі.// журнал Алматы,
Водные ресурсы Казахстана в новом тясячилетии.//Журнал Алматы, 2004
Иващенко А.А. Қазақстанның қорықтары мен ұлттық бақтары. Алматы, “Алматыкітап”,
Жетісу. Энциклопедия. Алматы: «Арыс баспасы», 2004. 119-122 беттер
Жер туралы ғылым.// Журнал, №1, 2007
«Қазақстан» Ұлттық Энциклопедия.Алматы.: «Қазақстан Энциклопедия баспасы». 1,2,3 томдар, 1989-2001
Жетісу газеті. Табиғат қаскөйлері. 2004, №1
В.Шевченко, З.Буланова. «Алаколь ждет милосердных». // Казахстанская правда,
52