МАЗМҰНЫ
Кіріспе 2
1-тарау. Алматы қалалық экожүйесінің экологиялық жағдайы 3
1.1 Алматы қаласының физика-географиялық сипаттамасы 3
1.2 Бақылау бекеттерінің сипаттамасы 7
2-тарау. Алматы ауасының ластануын зерттеу 11
2.2 Алматы атмосферасының ластау көздері 11
2.2 Атмосфералық ауаның ластану деңгейінің сипаттамасы 17
Қорытынды 21
Қолданылған әдебиеттер тізімі 24
Кіріспе
Алматы қаласы еліміздегі ең ірі мегаполис болып табылады.
Оңтүстік астанамыз Алматыда тұрмыстық қатты қалдықтарды жою үлкен
1-тарау. Алматы қалалық экожүйесінің экологиялық жағдайы
1.1 Алматы қаласының физика-географиялық сипаттамасы
Қазақстан Республикасының оңтүстік астанасы - Алматы қаласы өзінің
Алматы Тянь-Шань тау жүйесінің солтүстік тау етегінде, Үлкен
Барлық табиғи белдеулер-солтүстік шекарадан асатын шөлейт даладан оңтүстіктен
Қаланың климаты континенталды болып келеді және тау-алқап циркуляциясының
Күрделі ландшафттық-географиялық шарттар қала келбетінің жаңа жоспарын анықтайды.
Алматы қаласының қоршаған ортаның экологиялық жағдайы ауаның ластану
Атмосферада жылына бір тұрғын адамға 35 кг зиянды
Кесте 1 – Тұрғылықты жердің ауасында зиянды заттардың
Ластаушы қоспалардың аталуы Шекті рауалы концентрациялар, мг/м3
Максималды бір жолдық (ШРКм.б.) Орта тәуліктік (ШРКо.т.)
1 2 3
Шаң 0,5 0,15
Күкірт диоксиді 0,5 0,05
Көмір оксиді 5 3
Азот диоксиді 0,085 0,04
Азот оксиді 0,4 0,06
Формальдегид 0,035 0,003
Фенол 0,01 0,003
Бенз(а)пирен
0,1 мкг/м3
Кадмий
0,3 мкг/м3
Мыс
2,0 мкг/м3
Никель
1,0 мкг/м3
Қорғасын
0,3 мкг/м3
Мырыш
50,0 мкг/м3
Күзде және көктемде күкіртті газ концентрациялары, қыста -
Қаланың экологиялық жағдайын құрайтын элементтер комплексінде қорғасын, күміс,
Қала территориясында экологиялық қиыншылықтарды бақылау үшін мына комплексті
Алматы қаласының атмосфералық ауасының экологиялық жағдайы 2005 жылдың
Көп мөлшерде шаңдалған аудандар ТЭЦ-1 – 2,0 ШРК,
Алматыда SO42 -ның ( ТЭЦ, пештердің шығарындысы
Атмосфералық ауаның ортажылдық ластану динамикасының деңгейі 1990-2000 жылдары
Сурет 1 1993- 2002 жылдары атмосфераның ортажылдық ластану
1.2 Бақылау бекеттерінің сипаттамасы
Атмосфералық ауаның ластану деңгейін бақылау қоршаған ортаның температурасына
Қысқартылған бақылау бағдарламасы бойынша сағат 7 мен 13
Қолайсыз метеожағдайлар кезінде сынама алу тәулік бойы әр
Өндірістік өнеркәсіптер орналасқан жерлерде бақылауларды өткізу үшін кең
Факел астында сынама алу жер бетінен 1,5 м
Алматы қаласының ауасын 10-20 тұрақты бекеттер бақылау керек.
Бақылау мәліметтерін талдау нәтижесінде Алматы қаласының ауа бассейнінде
Атмосфералық ауада зиянды заттардың шоғырлануына әкелген таралуға қолайсыз
Қалқымалы заттар (шаң). 5 бақылау бекеттерінде шаңның мөлшері
Күкірт диоксиді. Күкірт диоксидінің орта тәуліктік концентрациясы санитарлық
Азот диоксиді. Ең жоғары орташа тәуліктік мәндер №9
Формальдегид. Атмосферада формальдегидтің құрамы 1,7 ШРК-дан 12,3 ШРК-ға
Фенол. Атмосфераның фенолмен ластануында үлкен өзгерістер белгіленген жоқ
Бұрыңғы жылдары ірі өндіріс орындарының атмосфераның ауасын ластаудағы
Сурет 2 - 2005 жылдың бірінші жартыжылдықта Алматы
бақылау уақыты Гамма –фонның мәні, мкЗВ/сағ
орташа мәні максималды мәні минималды мәні
қаңтар 0,13 0,16 0,09
ақпан 0,13 0,18 0,09
наурыз 0,14 0,17 0,11
сәуір 0,14 0,17 0,10
мамыр 0,15 0,18 0,11
маусым 0,15 0,19 0,12
1- жартыжылдық 0,14 0,18 0,10
Сурет 2- Алматы қаласының бақылау бекеттерінің орналасуы
Кесте 3 – Алматы қаласының 2005 жылдың 1
бекет нөмірі Қоспалар аталуы Орташа концентрация Максималды концентрация
% мөлшерінде ИЗА
мг/м3 ШРК-ң
жоғар-лауы мг/м3 ШРК-ң
жоғарылауы
1 Қалқымалылар 0,20 1,3 0,7 1,4 4 1,32
Күкірт диоксиді 0,024 0,5 0,297 0,6 0 0,48
Көмір оксиді 2,7 0,9 12 2,4 9 0,91
Азот диоксиді 0,063 1,6 0,80 9,4 18 1,79
фенол 0,003 0,9 0,014 1,4 0,8 0,83
формальдегид 0,022 7,3 0,014 0,4 14 13,3
ИЗА5
3
18,1
8
12 қалқымалылыр 0,23 1,5 0,7 1,4 3 1,53
Күкірт диоксиді 0,023 0,5 0,109 0,2 0 0,45
Көмір оксиді 3,9 1,3 12 2,4 19 1,26
Азот диоксиді 0,068 1,7 0,22 2,6 25 1,97
фенол 0,003 1,0 0,013 1,3 1,0 1,00
формальдегид 0,025 8,5 0,062 1,8 21 16,0
ИЗА5
7
21,8
4
25 қалқымалылар 0,14 1,0 0,6 1,2 2 0,95
Күкірт диоксиді 0,027 0,5 0,169 0,3 0 0,54
Көмір оксиді 2,8 0,9 17 3,4 10 0,94
Азот диоксиді 0,048 1,2 0,23 2,7 10 1,27
фенол 0,002 0,7 0,014 1,4 0,5 0,63
формальдегид 0,020 6,7 0,053 1,5 15 11,9
ИЗА5
3
2-тарау. Алматы ауасының ластануын зерттеу
2.2 Алматы атмосферасының ластау көздері
Атмосфералық ауа – түрлі газдардың қоспасы. Оның құрамында
Табиғат үшін атмосфералық ауаның маңызы ерекше және әртүрлі.
Өндірістің қарқындап дамуына және отын түрлерінің кең
Алматы қаласында қазіргі индустриялы өркениетке тән барлық экологиялық
Соңғысы күкіртті газға қарағанда үлкен уыттылықпен ерекшеленеді. Мұндай
Қала атмосфералық ауасының ластану деңгейінің динамикасын салыстыру үшін
Алматы қаласының 2001-2005 жылдарындағы атмосфералық ауаның ортажылдық ластану
Кесте 4 – Алматы қаласының атмосфералық ауаның ластану
Ингредиенттер 2001 ж 2002 ж 2003 ж 2004
Шаң
Күкірт диоксиді
Көмір оксиді
Азот диоксиді
Азот оксиді
Фенол
Формальдегид
ИЗА
Республика бойынша өндірістердің нарықтық дамуы мемлекеттік масштабтағы бар
Дамыған мемлекеттерде ортаның ластануының жыл сайын келтіретін зияны
2001 жылы жылжымалы көздер бойынша 1,4 млн. тонна
Адамдардың қолайсыз экологиялық жағдайларға байланысты ауруға төтеп беретін
Алматы сияқты 1,5 миллион тұрғыны бар еліміздегі ең
Жер жанатты Жетісуда әсем, сұлу, сымбатты, асқар Алатаудың
Республика бойынша атмосфераны қорғауға – 10%, 80% қоршаған
Кесте 5 – Алматы қаласының аудандары бойынша зиянды
Объект атауы Атмосфераға шығарылған зиянды заттардың жалпы көлемі,
қатты Газ тәріздес Соның құрамында
Күкіртті ангидрид Күкіртті сутек Көмір тотығы Азот тотығы
Жалпы қала бойынша 4089,463 15093,921 8615,348 0,015 2698,588
Алмалы 312,099 2966,174 1489,695 0 525,172 874,255 1,186
Әуезов 201,677 430,293 27,835 0,004 232,069 19,214 5,053
Бостандық 15,757 42,203 0,474 0 5,033 21,033 0,188
Жетісу 2860,439 8358,946 5613,047 0,011 814,172 1376,681 214,855
Медеу 12,851 28,238 5,415 0 7,120 8,178 0,580
Түрксіб 440,653 2632,944 1282,142 0 910,180 235,722 5,494
Басқа әлеуметтік-экономикалық факторлармен қоса қала қоршаған ортаның негізгі
Қалаларда ауаны ластайтын негізгі көздерге жылу электростанциялар және
Жылу электростанцияларының отынды жағу кезінде атмосфераға шығарылатын негізгі
Қара металлургия өнеркәсіп өндірістері атмосфераға көмір тотықтарын, шаң,
Түсті металлургия ауа бассейініне көп мөлшерде құрамында миниралды
Мұнайөндіру және мұнайхимиялық өндірістерінің өнеркәсіптерінен атмосфералық ауаға күкіртті
Құрылыс өндірістерінің өнеркәсіптеріне тиісті атмосфералық ауаға шаң, күкіртті
Целлюлоза – қағазды өндірістерден ауаға күкіртті сутек, күкіртті
Машина жасау өндіріс өнеркәсіптерінен атмосфераға шаң, азот, көмірсутек
Алматы қаласында улы қалдықтарды шығаратын 50 –ге жуық
Қаланы жылыту 273 қазандықтар соның ішінде ТЭЦ-1 арқылы
Шығарындылары жыл сайын өсетін Алматы қаласының ең басты
Автокөліктердің атмосфераға тікелей жолмен тигізетін зиянды әсері өңделген
Жолдың әсер етуі қала ішінде 100-120 метрге созылады.
Жалпы шаң түсуінің 10-40 % күйе құрайды. Күйе
Автокөліктердің щығарынды газдарының ішінде 200 жуық химиялық қосылыстар
Нейтрализаторлар мен катализаторлармен жабдықталмаған ескі автокөліктердің қалаға кіруіне
Автокөліктердің экологиялық қауіпсіздігі оның автокөліктер ағыны ішінде қандай
Автокөлік толтыру орталықтарын рацирналды орналастыру сұрағы нақты шешімді
Стационарлы көздердің ішінен атмосфералық ауаның ластануына үлкен үлес
Кесте 6 – ҚР –ң қалалары бойынша атмосфераға
жыл облыстар Барлық стационарлы көздерден түсетін ластаушы заттардың
Тазаланбай лақтарылған Тазалау қондырғыларына түсті Ұсталып зиянсыздандырылған
барлығы Олардың ішінен қайта пайданған
2004 РК 21734,0
АЛМАТЫ 127,1 8,1 119,1 111,8 7,6 15,4 6,3
Акмолинск. 372,6 38,2 334,4 319,2 10,7 53,4 10,3
Актюбинск. 182,5 104,6 77,9 74,9 59,7 107,5 57,3
Алматинск. 857,9 25,1 832,8 790,9 1,8 67,0 2,9
Атырауская 118,0 117,8 0,2 0,2 0,0 117,8 99,8
ВКО 1149,0 141,8 1007,4 964,0 703,9 185,3 12,3
Жамбылская 86,6 9,0 77,5 71,5 7,6 15,1 10,4
ЗКО 64,6 58,5 6,0 5,9 2,6 58,7 90,6
Карагандин. 6655,2 993,2 5662,0 5781,6 372,5 1373,6 14,9
Костанайск. 658,7 146,9 511,8 501,7 188,0 157,1 22,3
Кызылорд. 20,1 18,4 1,7 1,2 0,2 18,8 93,5
Мангистаус. 73,8 73,3 0,5 0,4 0,4 73,3 99,3
Павлодарск. 99,56 131,2 9825,5 9449,8 2476,7 506,9 1,3
ЮКО 120,4 24,3 96,2 92,7 88,7 27,7 20,2
2.2 Атмосфералық ауаның ластану деңгейінің сипаттамасы
Қала территориясын түр бойынша бөлу шешілетін мәселенің масштабы
Ауаның ластану деңгейін есептеу мен шешілетін мәселенің күрделілігіне
(2)
Қазіргі кезде Алматы қаласының территориясында келесі аудандар бар
1. Бес аудан автокөліктер отын жағатын құрылғылар мен
2. Төрт аудан техногенді шығарындылардың қоспасы мен ғарыштық
3. Экологиялық қауіптілігі жоғары 6 аудан белгіленді; топырақ,
Ерекшеленген жоғары қауіпті экологиялық аудандардың көлемі 17,5 км,
Атмосфераның автокөліктер шығарындыларымен ластану деңгейінің тығыздығына байланысты Алматы
Жоғарыда айтылғандай қаланы үш позициядан экологиялық аудандарға бөлудің
Қаланың аудандары бойынша транспорттық аудандардың қызмет етуінің деректі
Объектінің экологиялық жағдайын анықтаудағы бағалау:
Ластанудың комплексті индексі, жеке экологиялық ерекшеленген объектілер бойынша
Алматы қаласын жеке аудандарға бөлу үшін қажетті жалпы
Қаланың қазіргі экологиялық жағдайын анализдеу қорытындысы бойынша метеорологиялық
Бірінші экологиялық қолайлы аймаққа қорғалатын аймақтар кіреді. Олар
Екінші экологиялық орташа ластанған аймақ – Баумана көшесінен
Үшінші экологиялық тұрақты емес аймақ – жылжымалы көліктерді
Төртінші экологиялық орташа ластанған аймақ – қаланың оңтүстік
Бесінші экологиялық ластанған аймақ қаланың солтүстік бөлігінде орналасқан.
Алтыншы экологиялық “қолайсыз аудан” қаланың орталық бөлігінде өте
Кесте 8 – Алты эколого-көліктік аудан бойынша Wоп,
№ Эколого-көліктік аймақ Критерийлі параметрлердің мәндері
Wоп Jи Киэ
1 2 3 4 5
1 Экологиялық қолайлы аймақ 0,45-0,55 0,20-0,3 0,25
2 Экологиялық тұрақты аймақ 0,55-0,65 0,3-0,45 0,25-0,35
3 Экологиялық стационарлы аймақ 0,65-0,75 0,45-0,60 0,35-0,45
4 Экологиялық орташа аймақ 0,75-0,85 0,60-0,80 0,45-0,55
5 Экологиялық ластанған аймақ 0,85-0,95 0,80-0,90 0,55-0,75
6 Экологиялық қолайсыз аймақ 0,95-1,0 0,90-1,0 0,75-1,0
Сонымен алты эколого-көліктік аймақтың әрқайсысы үш критерийлі комплексті
Қорытынды
Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық прогрестің қарыштап алға басуы адамзат
«Алматының елiмiз үшiн де, жерiмiз үшiн де орны
Бүгiнде Алматы қаласының экологиясы жылдан-жылға нашарлап бара жатқан
Қала тазалығы ең басты нәрсе. Оның ауасының таза
Қазақстанның қазіргі кезеңдегі даму жағдайында экономикалық қауіпсіздік пен
Қазақстандағы экологиялық дағдарысты жағдай 1997 жылы "Қазақстан Республикасының
Халықаралық тәжірибені пайымдау барысы материалдық ресурстарды пайдалану тиімділігін
Тұрақты даму сатысына өту біз үшін өте маңызды
Қазақстан Республикасында табиғат қорғауды, оның адам капиталымен өзара
Олар: республикалық экологиялық қорды (тиісінше облыстық, жергілікті) жасау
Қазақстан Республикасында қабылданған "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңның
Республикамызда экологиялық проблемаларды мемлекеттік реттеуде осы аса маңызды
Бұл келтірілгендерден төмендегідей төр тұжырым шығады.
Бәрі бір-бірімен байланысты. Яғни экожүйеде бір жердегі аз
Бәріде қайта болмасын, әйтеуір көзден таса болуы, бір
Табиғат бәрінде жақсы біледі. Табиғаттың миллиондаған жылдар бойы
Жәндік жойғыштарда, шөп жоғыштарда өмірге осылай келді. Бұдан
Ешнәрсе тегін келмейді, ақысыз берілмейді. Экономикадағы сияқты экотануда
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қоршаған орта және еңбек қауіпсіздігіндегі жаңалықтар. ІV Халықаралық
Жаворонкова И.П. Охрана воздушного бассейна и пути повышения
Суляева Н.Г., Попова Т.М., Мусина Ү.Ш., Кезеңбаева Г.Б.
Пелящ Б.Д. и др. Оценка ущерба от загрязнения
Великанов Д.П. Автомобильный транспорт и окружающая среда. –
Елманов В.И., Тернова Г.Г. Охрана атмосферного воздуха. –
Израэль Ю.А. Экология и контроль природной среды. –
Денисов В., Панкратов Н. Как определить размеры за
Мухаев С.., Амирханова М. Курс – эколого –
Сауранбаев Б.О. Системность формирования взаимосвязи экологических последствий и
Акуальные проблемы охраны окружающей среды. Экономические аспекты. Под.
Меркулова В.П., Определение показателей «антропогенного» загрязнения воздушной среды.
1