СОДЕРЖАНИЕ
КІРІСПЕ 5
1 САЛЫҚТАР ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ 7
1.1 Салық ұғымы және оның әлеуметтік – экономикалық мәні
1.2 Салықты алуды ұйымдастыру 18
1.3 Қазақстанның салық жүйесі. 22
2. Жергілікті бюджеттерді қалыптастырудағы салықтардың реттеушілік механизімін талдау (
2.1 Жергілікті бюджеттерді қалыптастырудағы салықтық аспектілер. 28
2.2 Шығыс Қазақстан облысындағы салықтар құрылымы 38
3. Салықтық реттеуді дамыту үрдістері және салықтарды бөлу механизімін
3.1 Салықтық реттеу көмегімен Шығыс Қазақстан Облысының бюджеттерін қалыптастыру
Қорытынды 77
Әдебиеттер тізімі 80
КІРІСПЕ
Диплом тақырыбының өзектілігі. Рыногтық экономиканы басқарудың неғұрлым тиімді нысандарының
Мемлекеттің өз функцияларын орындауды қамтамасыз ету, мемлекеттік саясатты жүзеге
Аумақтардың экономикалық дамуының жоғары саралануы салдарынан өңірлер арасындағы кіріс
Осыған байланысты жергілікті басқару деңгейіндегі бюджеттік теңдестіру құралы болып
Дипломдық жобаның мақсаты және міндеттері. Негізгі мақсат, рыногтық экономика
бюджетаралық қатынастардың құралы ретіндегі салықтық реттеудің мәнін және негізгі
бюджет жүйесінің деңгейлері арасында салықтарды бөлу функциясына негізді сипаттама
жергілікті бюджет кірістеріндегі салықтар рөлін анықтау және Шығыс Қазақстан
бекітілген салықтар және бюджеттік трансферттер жағдайында талдау жасай отырып,
өндіріске салық ауыртпалығын төмендету факторы ретіндегі салықтық реттеу бағыттарын
жергілікті бюджеттерді қалыптастыру және салықтық реттеу механизмін жетілдіруге қатысты
бюджетаралық қатынастарды реттеудің әдістерін айқындау және әдістемелік көзқарастарын анықтау.
Жергілікті бюджет кірістерін қалыптастырудағы салықтардың реттеушілік қызметімен байланысты қаржылық
1 САЛЫҚТАР ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
1.1 Салық ұғымы және оның әлеуметтік – экономикалық мәні
Ұйымдық – құқықтық жағынан салықтар — бұл мемлекет біржақты
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалык, құрылысы мен саяси іс-бағытына
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі қағидаты
пайда қағидаты;
2) «қайыр көрсету» (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың қағидаттарын пайдалану
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит ұсынған еді.
салық - салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс
салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және
әрбір салық - салық төлеуші үшін неғүрлым қолайлы уақытта
салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық - зомбылықты жоқ
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналарға сәйкес.
1) салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
а) «деңгейлес теңдікке» жету — салық төлеушілердің табыстарына тең
ә) «сатылас теңдікті» сақтау — жеке тұлғалардың табыстарына салық
2) қарапайымдылық қағидаты. Салық
түсінікті болуы тиіс, әрі күрделі болмауы керек.
Салықтардың анықтығы — алдын ала белгіленген шарттар мен талаптардың
жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді бұрмалайды және
салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс істеуін жақсартуға
5) экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен
Қазақстанның салық заңнамасында сонымсн бірге салық жәнс бюджетке
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық көлемінде
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық телеушілерге
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік-құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті
Мемлекетке түсетін салық түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың сан алуан
Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын функцияларда толық
Қазіргі кезде салықтар фискалдық реттеуші және қайта бөлу сияқты
Фискалдық функция — барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғаюымен байланысты пайда
Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
Мемлекет салық саясатын — салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның
«Салық» ұғымымен «салық жүйесі» ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салык
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық жеңілдіктерінің жиынтығының
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі қағидаттар
салық салу объектілері бойынша;
салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
пайдалану тәртібі бойынша;
объектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тура және жанама салықтар
Тура салықтар — салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей
Жанама салықтар — бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүдделерін білдіреді. Жанама салықтар салудың
Салықты алатын және оған билік жасайтын органга қарай орталық
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты (арнаулы)
Жалпы салықтар тиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғыр-ландырылады және жалпымемлекеттік қажеттіліктерді
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар және тұтынуға
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бақылау тәсілдеріне
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу
Мағлұмдамасында салық төлеушілер табыстың көлемі, қажетті жеңілдіктерді, шегерімесрді көрсетеді
Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер:
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
Тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрлыс материалдарын
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке тұлғалар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі шоттарда ақшасы
Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңнамалық актілеріне
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс етеді;
Әскери қызметшілер мен ішкі істер органдарының қызметкерлері жеке табыс
Салық төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне дейін
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін үйымның, мекеменің
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне берілетін
Салықтық есептің екі әдісі қолданылады: кассалық және есептеу әдісі.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және баждардың түрлерін,
Қазақстан Республикасындағы салықтардың, салық сипатындағы алымдардың тізбегі мыналарды кіріктіреді:
1) салықтар:
корпорациялық табыс салығы;
жеке табыс салығы;
қосылған құнға салынатын салық;
акциздер;
жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері;
экспортқа шығарылатын шикі мұнайға салынатын рента салығы;
әлеуметтік салық;
жер салығы;
көлік құралдарына салынатын салық;
мүлікке салынатын салық.
Қазақстан Республикасының жасалған келісімшарттары бойынша өнімді бөлу жөніндегі үлесі.
2) алымдар:
заңи тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
жылжымайтын мүлікке құқықтырды және олармен жасалған
радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін
механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені
азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым;
дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы;
аукциондардан алынатын алым;
консулдық алым;
жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым;
Телевизиялық және радиохабар ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат бергені
3) төлемақылар:
жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы;
жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшім төлемақы;
қоршаған ортаны ластағаны үшін телемақы;
жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы;
орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы;
радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы;
кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
сыртқы жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы
Сөйтіп, Қазақстанның салық жүйесі салықтардың және басқа міңдетті төлемдердің
Салық қызмет органдары салық және бюджетке төленетін басқа да
«Салық» және «салық салу» ұғымдарын ажырата білген жөн: бірінші
1.2 Салықты алуды ұйымдастыру
Салық салуды ұйымдастыру салық қатынастары нысандарының элементтерін, яғни салық
Сурет 1 – Салық мехнизмі
Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады: салық субъектісі, салық салынушы,
Салық субъектісі немесе салық төлеуші. Ол — салықты және
Салық салынушылар — нақты салық ауыртпалығы (салық жүктемесі) түсетін
Салық объектісі. Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және салық
Салық базасы. Салық базасы - салық салу объектісі мен
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
табысқа салынатын салық. Бүған корпорациялық табыс салығы мен жеке
тауарларга салынатын салықтар. Олар қосылған қүнға салы-натын салықтарды, кеден
капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салық
Салық өлшемі — есеп-қисап үшін белгіленген салық объектісін өлшеу
Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне салық
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады:
тұрақты (берік) салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне қарамастан салық
үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар салық объектісіне (оның мөлшерін саралауды
прогресивті салық мөлшерлемесі. Бүл жағдайда прогресивті салық мөлшерлемесі табыстың
регрессивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне қарай төмендейді және
Салық кезеңі. Жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
Салықпұл — субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы. Салық
салық салынбайтын минимум — салық салудан толық босатылатын салық
табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы жандарға, мүгедектерге —
салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы, босату кезіндегі
салық салудың жеке субъектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық
Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін ұзарту және салық
Жеңілдік кезеңі — салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңіддіктердің іс-әрскет
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері —
Салықтық бақылау — салық қызмет органдарының салық заңнамасының орындалуын,
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
салық төлеушілерді тіркеу есебі;
салық салу объектілері мен салық салумен байланысты объектілерді есепке
бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;
қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу;
салық тексерістері;
коммерциялық бақылау;
салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметінің мониторингі;
фискалдық жады бар бақылау-касса машинарларын қолдану ережелері;
акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік орындарды белгілеу;
мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату
уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Кедендік бақылау комитеті өз құзыры шегінде Қазақстан Рес-публикасының кеден
Салық құпиясын салық төлеуші және оның қаржы-шаруашылық қызметі туралы
Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын, төмендеткен
1.3 Қазақстанның салық жүйесі.
Салықтарды нарықтық экономикалық реттеудің ең тиімді нысаны болып табылады.
Әкімшілдік-әміршілдік жүйе жағдайындағы экономикалық салық адам мүддесі үшін қызмет
Экономикалық мазмұны жағынан салықтар - бұл заңды белгіленген ретпен
а) азаматтар салықты мемлекеттен алтын игіліктерге прпорциональды төлеу керек;
ә) қайта бөлу;
б) реттеуші. Салықтардың фискальдық қызметі – мемлекеттің салық саясаты
Салықтың қайта бөлу қызметі - салық механизмі арқылы мемлекеттік
Сонымен бірге салықтар экономиканы жанама түрде реттейтін маңызды құралдардың
Салықтың негізгі түрлері (сурет 2 ).
Салық салу жүйесінде формасы және өндіріп алу көздеріне қарай
Сурет 2 – Салықтың негізгі түрлері
Салықтар, әдетте үдемелі (прогрессивті), пропорционалды және регрессивті (кері үдемелі)
Қазақстан Республикасында қабылданған салық жүйесі туралы заңға сәйкес салықтың
а) жалпы мемлекеттік салық;
ә) жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен
б) жергілікті салықтар мен алымдар. Республиканың салық жүйесі бүгінгі
Жалпымемлекеттік салықтарға мыналар жатады: қосылған құнға салынатын салық, пайдаға
Жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдарға: жер салығы,
Жергілікті салықтар мен алымдарға мыналар жатады: курорттық аймаққа өндірістік
Жалпымемлекеттік салықтар Республика заңдарының негізінде орталық өкіметпен мемлекеттік бюджетке
Халықаралық статистикада салықтарды тікелей және жанама деп бөледі. Тікелей
Таурдың бағасына енгізілген немесе тарифке қосылатын және сатып алушы
Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер, кедендік баж
Салыну көздеріне қарай салықтар еңбекпен табылған және еңбексіз табылған
Қазақстанда ауылшаруашылық өнімдерін өндіретін және өндейтін, халық тұтынатын тауарлар
Осылармен бірге, “Қазақстан Республикасының салық жүйесі туралы” Заңының 18
Қосылған құнға салынатын салықты өндіру, төлеу және есептеу тәртібі
Акциз салығы, салыстырмалы түрде азғантай тауар түрлеріне салынады. Санамаланған
2. Жергілікті бюджеттерді қалыптастырудағы салықтардың реттеушілік механизімін талдау (
2.1 Жергілікті бюджеттерді қалыптастырудағы салықтық аспектілер.
Жергілікті бюджеттер Қазақстан Республикасы бюджет жүйесінің құрамдас бөлігі болып
Қазақстан Республикасының салық заңдылығында «реттеуші салықтар және алымдар» ұғымы
Республикалық және жергілікті бюджеттер арасында түсімдерді бөлу схемасы және
Түсімдерді бөлуді күнделікті облыстық қазынашылық басқармасы жүргізеді және кұн
Түсімдердің бөлінген сомалары аудандық қаржы органдарының шоттарына, жедел электрондық
Әр түрлі деңгейлер бюджеттері арасында кірістерді бөлгеннен кейін №
Аумақтың қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер оның әлеуметтік-экономикалық жағдайының индикаторлар
Бюджеттік талдау бюджеттік үдерістің әр түрлі кезеңдерінде әр түрлі
бюджетті құру кезінде - соңғы нәтижелерді бағалау көрсеткіштерінің
параметрлерінің негізделуі үшін;
бюджетті орындау кезінде - алынған нәтижелерді бағалау үшін,
резервтерді айқындау үшін, бекітілген бюджеттік көрсеткіштерден ауытқу
себептерін анықтау үшін,
ұсыныстарды өңдеу және шығындарды уақтылы және толық қаржыландыруды
қамтамасыз ету үшін, аумақтық бюджет тұрақтылығының деңгейін өңдеу үшін.
Талдау мақсаттарының және оның ақпараттық қамтамасыз етілуіндегі айырмашылықтар, қазіргі
Әр түрлі уақыт кезеңіндегі бюджеттер сипаттарын және аумақтар бюджеттерінің
өңірлік кірістерінің және шығындарының өзгеру перспективаларын
бағалауға негізделген, өңірдің бюджеттік әлуетін бағалау әдісі;
аумақтық бюджет тұрақтылығын бағалау;
аумақ жағдайының индикаторлары ретіндегі, әр түрлі бюджеттік коэффициенттерді есептеу
Бюджет кірістерінің өзгерісіне оның шығындарының әсер етуін бағалау
Жергілікті бюджетке түсетін салықтық түсімдерге тоқталайық.
Бюджет кодексінің 47 бабына сәйкес жергілікті бюджеттерге түсетін салықтық
1) облыстық бюджетке түсетін салықтық түсімдер:
облыстық маслихат белгілеген кірістерді бөлу нормативтері бойынша
жеке табыс салығы;
облыстық маслихат белгілеген кірістерді бөлу нормативтері бойынша
әлеуметтік салық;
қоршаған ортаны ластағаны үшін төленетін төлем;
облыстық маңызы бар ақылы мемлекеттік автомобиль жолдары арқылы
жүріп өткені үшін алынатын алым;
облыстық маңызы бар жалпы пайдаланудағы автомобиль жолдарының
бөлінген белдеуінде сыртқы (көрнекі) жарнама орналастырғаны үшін төленетін төлем;
жер үсті су көздерінің ресурстарын пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
орманды пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын
пайдаланғаны үшін төленетін төлем болып табылады.
аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджетіне түсетін салық түсімдері:
облыстық маслихат белгілеген кірістерді бөлу нормативтері бойынша
жеке табыс салығы;
облыстық маслихат белгілеген кірістерді бөлу нормативтері бойынша
әлеуметтік салық;
жеке түлғалар, жеке кәсіпкерлер мен заңды түлғалардың мүлкіне
салынатын салық;
жер салығы;
бірыңғай жер салығы;
жеке және заңды түлғалардың көлік құралдарына салынатын салық;
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген спирттің барлық түріне;
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген алкоголь өніміне;
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген темекі бұйымдарына;
Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген кұрамында темекі бар басқа да
ойын бизнесіне;
лотерея ойынын ұйымдастыруға және өткізуге;
Қазақстан Республикасының аумағында шығарылған жеңіл автомобильдерге
(мүгедектер үшін арнайы жасалған қолмен басқарылатын автомобильдерден басқа);
бензинге (авиациялық бензинді қоспағанда) және дизель отынына акциздер;
жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төленетін төлем;
жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
қызметтің жекелеген түрлерімен айналысу құқығы үшін алынатын
лицензиялық алым;
заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
аукциондардан алынатын алым;
механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын
жылжымайтын мүлікке және
жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;
аудандық маңызы бар жалпы пайдаланудағы автомобиль жолдарының
бөлінген белдеуінде және елді мекендерде сыртқы (көрнекі) жарнаманы
орналастырғаны үшін төленетін төлем;
консулдық алымнан және республикалық бюджеттің есебіне алынатын
мемлекеттік баждардан басқа, мемлекеттік баж болып табылады. 1-кестеде алымдарды
Бюджеттік талдауды жергілікті бюджеттің салықтық түсімдеріне талдау жасаудан бастаған
Жергілікті бюджеттің салықтық түсімдеріне талдау 1-кесте мәліметтерінде келтірілген. 1-кесте
Әлеуметтік салық бойынша артық түсімдер 2006 жыл бойынша 2258934,9
Жекеменшік салығы бойынша 2006 жылды 2005 жылмен салыстырғанда 718326,7
Кесте 1 - 2005 – 2007 жылдардағы жергілікті бюджеттің
Түсімдердің атауы
2005ж.
млн тг.
2006ж.
млн тг.
2007ж.
млн тг.
2006 жылды.
2005ж.Салыстыру 2007жылды
2005 ж. Салыстыру
абсол % абсол %
салықтық түсімдер 26093090 31020440,3 39524124,5 4927350,3 118,8 13431034,5 151,4
жеке табыс салығы 6646309 8620933,1 12244061,4 1974624,1 129,7 5597752,4
әлеуметтік салық 13266674 15525608,9 19024324,6 2258934,9 117,0 5757650,6 143,3
жеке меншік салығы 2052522 2770848,7 3485214,9 718326,7 134,9 1432692,9
жер салығы 947508 1018461,2 1140071,9 70953,2 107,4 192563,9 120,3
көлік салығы 581267 693872,4 864218,2 112605,4 119,3 282951,2 148,6
Акциздер 318134 495543,6 529746,7 177409,6 155,7 211612,7 166,5
Кесте 1 мәліметтерінен жер салығы жылдан жылға тек шамалы
Кесте 2. Жергілікті бюджеттің салықтық түсімдерінің түсуін талдау
Түсімдердің атауы
2005 жыл
2006 жыл
2007 жыл
Сомасы
млн. үлесі % Сомасы
млн. үлесі % Сомасы
млн. үлесі %
салықтық түсімдер 26093090
101,1 31020440,3 106,1 39524124,5 103,5 жеке табыс салығы
әлеуметтік салық 13266674 101,5 15525608,9 105,2 19024324,6 103,4
жеке меншік салығы 2052522 104,1 2770848,7 107,9 3485214,9 103,0
жер салығы 947508 103,6 1018461,2 104,7 1140071,9 104,5
көлік салығы 581267 101,3 693872,4 103,6 864218,2 103,8
Акциздер 318134 46,0 495543,6 103,0 529746,7 109,4
Кесте 2 көрсеткіштеріне келетін болсақ, келтірілген мәліметтер негізінде салықтық
Мемлекеттік деңгейдегі бюджетаралық қатнастар бюджеттік алулар және субвенциялар көмегімен
Сурет 3 - жергілікті бюджеттің салықтық түсімдеріне дияграмма құралды.
Суретте 3 кесте – 2 мәліметтері бойынша Жергілікті бюджеттің
Осы салық жалпы мемлекеттік бюджеттің салықтық түсімдеріне 2005
Сурет 4- Жергілікті бюджетке түсетін салыққық түсімдерге дияграмма
Жалпы кестеде келтірілген салықтардың барлық түрлері бойынша түсімдердің елеулі
Жоғарыдағы кестелерде жалпы жергілікті бюджеттерге салықтық түімдердің түсуіне талдау
Кесте 3 Шығыс Қазақстан облысындағы Өскемен, Семей қалаларына
Түсім-
дердің
атауы Семей қаласы 2005 ж Семей қаласы 2006 ж
Семей қаласы 2007 ж
Бол-жам Нақты % Бол-
жам Нақты % Бол-
жам Нақты %
Салықтық
Түсімдер 3359238 3090549 92,0 3548155 3617112 101,9 4814737 4983676
Жеке табыс
салығы 875149 900170 102,9 1002128 1037681 103,5 1460825 1489761
әлеуметтк
салық 1280170 1326310 103,6 1476149 1525208 103,3 1965937 2001804
Жекемен-шік
салығы 316340 348787 110,3 428287 393770 91,9 635508 639142
Жер
салығы 124265 127781 102,8 122448 127872 104,4 149410 155296
көлік салығы 134000 134947 100,7 160924 164939 102,5 210331
кесте 3 жалғасы
атауы Өскемен 2005 ж Өскемен 2006 ж
Өскемен 2007 ж
Бол-
жам Нақты % Бол-
жам Нақты % Бол-
жам Нақты %
Салық-тық
Түсім-
дердер 3656554 3827652 104,
7 4076060 4360046 107,
0 5371168 5573605.0 103,
8
жеке
табыс
салығы 731348 759278 103,
8 922097 996930 108,
1 1401356 1449606.0 103,
4
әлеумет-тік
салық 693435 728257 105,
0 818007 866165 105,
9 1280217 1332873.0 104,
1
Жеке-меншік салығы 783798 814924 104,
0 1005095 1078215 107,
3 1187311 1226082.0 103,
3
Жер
салығы
326520 347749 106,
5 411770 434146 105,
4 460126 475635.0 103,
4
көлік
салығы 222550 224307 100,
8 269170 279561 103,
9 335150 350840.0 104,
7
Акциз-дер 216412 237619 109,
8 300227 316985 105,
6 295428 281280.0 95,
2
1) Жеке табыс салығы бойынша түсімдерге талдау жасауды жалпы
Енді осы жеке табыс салығының облыс қалалары арасында түсуіне
Кесте 3 мәліметтерінен көріп отырғанымыздай, 2007 жылы жеке табыс
2) Шығыс Қазақстан облысы бойынша салықтық түсімдердің түсуіне талдау
Салық кодексіне сәйкес әлеуметтік салықтың салық салу объектісіне жұмыс
Кесте 3 - Шығыс Қазақстан облысы қалалары бойынша әлеуметтік
3) Шығыс Қазақстан облыс қалалары бойынша жер салығының түсуіне
Салық кодексіне сәйкес, салық салу мақсатында барлык жерлер олардың
Жер салығы түсімдерінің ішінде басым үлесті елді мекендер жерлері
Шығыс Қазақстан облысы аудандары және қалалары көбінесе ауыл шаруашылық
Өскемен қаласы бойынша салықтың басым мөлшерде түсуінің себебі, қала
4) Көлік құралдары салығы жеке тұлғалардан және заңды тұлғалардан
Кесте 3 мәліметтері негізінде мынаны байқауға болады, қалалар бойынша
5) Шығыс Қазақстан облысы бюджетіне акциздер алкоголь өнімдері өндірісінен,
Кесте 3-те акциздердің облыс қалалары және аудандары шегінде кандай
Шығыс Қазақстан облысы бойынша салықтық түсімдер 2007 жылы- 20
2007 жылдың жазында және күзінде республикалық комиссия Қазақстанның барлық
Ресми трансферттер тауарлар және қызметтерді сатып алумен, кредиттер ұсынумен
1999 жыл бюджетінде алғашқы рет реттеуші салықтар құрамына заңды
Қаржы және бюджет жөніндегі комитеттің тұжырымы бойынша «толық тәуелсіздікке»
Қазіргі кезде қаржы ресурстарын әр түрлі деңгейлердегі бюджеттер арасында
Өңірлер экономикалық, әлеуметтік, климаттық және экономикалық факторлардың бүкіл жиынтығын
Сонымен, бюджетаралық қатынастарды реформалау, әрбір өңірдің әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерін ескеріп,
Қорытындылай келе жалпы бюджет құрылымына талдау жасау негізінде жергілікті
Сурет 4 кесте 3 мәліметтері бойынша Өскемен қаласының
Сурет 5- кесте 3 мәліметтері бойынша Семей қаласының салықтық
3. Салықтық реттеуді дамыту үрдістері және салықтарды бөлу механизімін
3.1 Салықтық реттеу көмегімен Шығыс Қазақстан Облысының бюджеттерін қалыптастыру
Қазіргі уақытта бюджеттердің үйлесімсіздігі проблемасы өзекті болып тұр. Ол
Республиканың аумақтарындағы экономикалық қиындықтарды жеңу бюджеттік проблемаларды шешуді, кең
2002 жылғы «Бюджет жүйесі туралы Қазақстан Республикасының» заңына сәйкес
Келешекте бюджетаралық қатынастарды ұйымдастыру туралы арнайы облыстық занды өңдеу
Бюджетаралык қатынастарды дамытудың келешектегі бағыттарының бірі әрбір аумақтың
Бюджетаралық қатынастар проблемалары
Қазіргі уақытта мемлекеттік басқару деңгейлері арасында өкілеттіктерді шектеу тұжырымдамасын
Өз кезегінде, елде қызмет ететін бюджетаралық қатынастар жүйесі осы
Кейінгі жылдары мемлекеттік бюджеттің жиынтык түсімдерінен жергілікті бюджеттерге түсімдер
Республикалық бюджетте ресурстарды орталықтандырудың бұл үрдісі 2007 жылы жалғасуда,
2001 жылы кейбір өңірлерде корпорациялык табыс салығы жергілікті бюджет
Егер корпорациялық табыс салығын республикалық деңгейге беру салдарына талдау
«Бюджет жүйесі туралы» заңмен республикалық және жергілікті бюджеттер арасында
Өңірлер экономикалық, әлеуметтік, климаттық факторлардың бүкіл жиынтығын бейнелейтін интегралдық
Осы факторларды ескеріп, аумақтың ең төмен бюджеттік камтамасыз етілу
Бюджеттік алулар жүйесіне тоқталып өтейік. Бюджеттік алулар механизмі 1999
Қызмет ететін жүйеге сәйкес алынатын бюджеттік қаржаттар көлемі әрбір
Бюджетаралық қатынастардың қызмет ететін механизмінің нәтижелерін талдау, аумақтардың қаржылық
Әр түрлі деңгейлер бюджеттерінің бюджетаралық қатынастар жүйесі бірлік және
Бұл механизм мынадай компоненттерден тұруы қажет: облыстар аудандар қалыптасатын
Бюджетаралық қатынастар жүйесі сәйкес деңгейде қызмет етуі үшін, жергілікті
Сонымен бюджетаралық қатынастарды реформалау, ең алдымен бүкіл бюджеттік үдерістің
Бюджеттік жүйені жетілдіру сферасында маңызды мәселелердің бірі шығындарды барынша
Бюджеттік міндеттемелерді шектеуге жергілікті құрылымдар мәртебесімен байланысты мәселелердің реттелмегендігі
Жергілікті кұрылымдарды калыптастыру кезінде мыналарды ескеру қажет:
аумақтың инфрақұрылымдық бірлігінің қызметі үшін аумактың бүкіл халқының мүддесіне
жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржылық базасының жеткіліктілігі өзін-өзі басқарушылық бірліктердің
кадрлардың мамандануына, қабылданатын шешімдердің тиімділігіне байланысты мамандандырылған әлуеттің болуын;
жергілікті өзін-өзі басқару органдарынан тәуелсіз, мемлекеттік билік субъектілері органдарына
Осы жұмыстарды орындау, жергілікті құрылымдардың аумағында шаруашылық кызметтің бүкіл
Бюджеттік жүйені орталықсыздандыруға бағытталған шаралар үкіметтің халыққа жақындауға жергілікті
Жергілікті өзін-өзі басқарудың оңтайлы жүйесін құрудың негізгі мақсаты тұрақты
Жергілікті органдардың бюджеттік құқықтары соңғы жылдары үнемі қысқаруда. Облыстық
Жоғарыдан ұсынылған шығындар нормативтерінің міндеттілігі жергілікті билік органдарына өзінің
Қаржы министрлігіне біріктірілген, жергілікті қаржылық және салықтык органдардан тұратын,
Дұрыс құрылған реттеу жоспары - жыл бойғы әрбір бюджеттің
Бюджетаралық реттеу үдерісінде мынадай міндеттер шешіледі:
а) әрбір бюджеттің кірістері оның шығыстарымен баланстандырылады;
б) жергілікті билік органдарының
салықтардың түсуін қамтамасыз етуге ең жоғары мүдделілігі қалыптасады;
в) жыл ішінде кірістердің біркелкі түсуі және бюджеттің дербестігі,
тұрақтылығы қамтамасыз етіледі;
г) жергілікті бюджеттердің сәйкес аумақта орналасқан шаруашылық
субъектілермен байланысы нығаяды.
Алғашкы екі міндетте, әрбір бюджетке мемлекеттік (республикалық) кірістер және
Басқарудың әрбір деңгейінің меншікті кіріс көздерін заңдық бекіту үшін
Бірінші - қазір қызмет ететін ретті сақтау, бірақ оған
ортамерзімді кезеңге субвенциялар және алулар мөлшерін бекіту
тұрақтылығы жергілікті атқарушы органдарға, республикалық бюджеттің
жобсын құрастыруды күтпей, жергілікті бюджеттер жобасын қалыптастыруды жүзеге асыруға
бюджеттер деңгейлері арасында салықтың әрбір түрін таратпай,
салықтардың түрлері бойынша нақты тарату сақталады, бұл республикалық, сондай-ақ
Екінші - нақты өңір үшін жеке, ортамерзімді кезеңге бөлудің
Жергілікті бюджеттер үшін берілген нұсқаны қабылдаудың дұрыс сәті болып,
Кері сәттері болып мыналар табылады:
бюджеттік жоспарлау бірлігі бұзылады, жергілікті бюджеттер бойынша
салықтарды бөлудің әртүрлі нормативтері оларды анықтау дұрыстығы туралы жекелеген
төменгі бюджетерді реттеу кезінде жоғарыда көрсетілген салықтармен
бірге жергілікті бюджетке түсетін басқа да салықтар ретгеуші салықтар
қызметін атқара алады;
бюджетті нақтылау процедурасы күрделендіріледі, өйткені салықтардың
реттеуші түрлері бойынша түсімдерді реттеу бюджеттердің барлық деңгейлерін
қамтиды.
Үшінші нұсқа төлем көзінен салық салынатын кірістерден жеке табыс
Бюджетаралық реттеудің мұндай механизмі бюджеттің төменгі деңгейлерінде қолданылуы қажет.
Берілген нұсқаны қабылдаудың дұрыс сәттері болып келесілер табылады:
бюджетаралық қатынастар республикалық бюджеттен жергілікті бюджетке
бюджеттік алулар жүйесі толығымен қысқартылады, бюджетаралық
қатынастардағы қарапайымдылық және түсініктілік қамтамасыз
республикалык, сондай-ақ жергілікті бюджеттерді нақтылау рәсімі
ықшамдалады.
Осы нұсқаның кері сәттеріне мыналар жатады:
негізгі қазақстандық экспорттық тауарларға әлемдік баға конъюнктурасының жағымсыз өзгерісі
жеке табыс салығы және әлеуметтік салык – жергілікті бюджеттердің
Төртінші нұсқа салықтық түсімдерді базалық (республикалық бюджетке) және өңірлік
Сурет 4 - Бюджетаралық қатынастарды салықтық реттеу және оларды
Бюджетаралық қатынастарды салықтық реттеу өте оңтайлы нұсқаладың бірі болып
салықтарды әрбір аумақтық
салықтарды бюджет деңгейлері арасында бөлу кезінде: жан басына
шаққандағы кірістер, салық әлуеті, бюджеттік қамтамасыз етілу деңгейі, салық
қарастырылатын үсыныстар бюджеттер арасындағы қаражат ағынын төмендетуге бағытталуы қажет.
Шаруашылығының даму деңгейінің әр түрлілігінен әрбір жеке бюджеттің жергілікті
Әрбір әкімшілік-аумақтық бірліктің бюджеттерін баланстандыру үшін кіріс көздерін икемді
Бюджеттік реттеу үдерісінде осы міндеттерді кезекті шешу әрбір бюджетті
біріншіден, ұзақ уақыт ішінде пайдаланып келген салықтарды бөлу нормативтерін
екіншіден, жергілікті бюджеттердің кіріс базаларын нығайту және кеңейту жөніндегі
Көптеген жағдайларда аудандар, қалалар, облыстар бюджеттерін реттеу жоспарларын құру
3.2 Әр деңгейдегі бюджеттер арасында салықтарды бөлу механизмін жетілдіру
Алдағы уақытта мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру бойынша шаралар мемлекеттік
Бюджетаралық қатынастардың оңтайлы моделін қалыптастыру үшін:
1) Мемлекеттік басқару деңгейлеріне шығыс өкілеттіліктерді бекітуді
ықшамдау.
Мемлекеттік басқару деңгейлері арасында функцияларды бөлуден бастап, бюджет деңгейлері
Шығыс өкілеттіктерді бөлу жүйелігін қамтамасыз ету үшін мына жағдайлар
белгілі мемлекеттік функцияларды орындау қарастырылатын заңдық
актілерде шығыс өкілеттіктерді бекіту үшін, басқару деңгейлері бойынша
мемлекеттік органдардьщ құзыры нақты анықталуы қажет;
мемлекеттік басқарудың төменгі деңгейлеріне қосымша функциялар
беру жағдайында, оларды жүзеге асыру үшін, заңдық
қаржылық қаражаттарды беру бекітілуі қажет;
жергілікті басқару деңгейлерінің, мемлекеттік биліктің жоғарғы
органдарымен нормативтік-кұқықтық актілерді қабылдау нәтижесінде пайда
болатын, жергілікті бюджет
белгіленген кұқығы болуы қажет.
2) Мемлекеттік басқару деңгейлері бойынша кіріс көздерін бөлу.
Мемлекеттік басқару деңгейлері арасында шығыс өкілеттіктерін шектеуді жүргізу нәтижесінде
Биліктің барлық деңгейлерімен өкілеттіктерді және жауапкершіліктерді дербес жүзеге асыру
Бұл кезде облыс-аудан деңгейінде салықтарды және бюджетаралық трансферттерді бөлу
Салықтарды тиімді бөлу бюджеттер дербестігіне кол жеткізу, сондай-ақ салықтардың
Осыған байланысты мемлекеттік басқару деңгейлеріне кіріс көздерін бекіту кезінде
түсімдердің тұрақтылығы - экономикалық құлдырау және өрлеуге аз
мөлшерде тәуелді болатын және түсімдері тұрақты сипатта болатын салықтар
жергілікті билік деңгейлерінде бекітілуі қажет. Өйткені басқарудың орталық
деңгейі елдегі экономикалық климатқа әсер ететіндіктен, ол экономикалық
құлдыраудың қаржылық салдарының негізгі ауыртпалығын алуы қажет;
экономикалық тиімділік - түсім көлемі осы билік деңгейінің жұмыс
тиімділігіне байланысты болатын салықтар, биліктің әрбір деңгейінде бекітілуі
қажет;
салық базасын бөлу біркелкілігі - салық базасын орналастыру теңсіздіг
әлеуметтік әділеттілік - қайта бөлушілік сипаттағы салықтарды
бюджеттік жүйенің неғұрлым жоғары деңгейлерінде бекіткен жөн;
салық ауыртпалығының экспорты - ауыртпалығы берілген аумақтың
тұрғындарына және кәсіпорнына жатпайтын салықтарды биліктің жергілікті
деңгейіне бекіткен тиімсіз, өйткені мұндай жағдайда, бюджеттік қызметтерді
біреулер пайдаланады, ал бұл қызметтерді басқалары қаржыландырады, бұл
бюджеттік шығындардың тиімсіздігіне әкеледі;
алымдар мен шығындардың бюджеттік сәйкестігі - мемлекеттік
органдармен көрсетілген қызметтер үшін төлемдерді көрсететін салықтық және салықтық
Қазіргі кездегі Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жағдайы «кеңістікті фактормен», яғни жекелеген
Жергілікті бюджеттердің арасындағы қаржылық теңсіздіктерді шешу мақсатында, біз трансферттерді
Аумақтың даму деңгейінің көрсеткіштерге әсері аумақтық дамудың ассиметриясы жоғарыласа
Сондықтан, аумақтарды теңестіруге ұмтылу орталық саясатының басты мақсаты болмауы
Аумақтық қаржылық саясаттың критерийі - теңестіру емес, тиімділік және
Аумақтық теңестіру саясаты аумақтар арасындағы әлеуметтік-экономикалық
теңдікке қол жеткізуді тек ұзақ мерзімді үрдіс ретінде қарастырады.
бюджеттің дамуын қаржылық теңестірудің моделі мынадай тиімділік және
әділеттілік қағидаттарына негізделеді:
әрбір аумақтың экономикалық өсуі және өз күштеріне сүйене отырып
мемлекеттің кедей аумақтар пайдасына бай аумақтардан қаражат алудың орнына
даму көздерін бұзбай ресурстарды аумақтар арасында бөлу механизмін қарастыру.
Шығыс Қазақстан облысы бойынша аумақтар арасындағы әлеуметтік-экономикалық теңдікке қол
1) Жан басына шаққандағы орта облыстық кірістер шамасын есептеу
облыс бойынша жалпы бюджет кірістерінің облыстық тұрғындар санына
қатынасы ретінде анықталады:
(1)
мұндағы, ЖК0 - облыс бойынша жан басына кірістер;
Ко - облыс бойынша кірістер;
АС0 - облыс бойынша адам саны.
2) Әрбір ауданның салықтық кірістерінің әрбір аудан бойынша
тұрғындар санына қатынасы ретінде әрбір ауданның жан басына шакқандағы
салықтық кірістерінің шамасы есептеледі:
(2)
мұндағы,
ЖКi - і аумағындағы жан басылық кіріс;
К1 - і аумағының кірістері;
АС1 - і аумағындағы адам саны.
3) Салықтық реттеу нормативінің басым бөлігін жан басына шаққандағы
(3)
мұндағы,
ЖКүлес - орта облыстық деңгеймен салыстырғандағы і-аумағының жан басылық
4) Облыс аудандарын жан басылық кірістерінің мөлшеріне қарай 5
бірінші кластер - 110 %- дан жоғары
екінші кластер - 90-110% құрайды
үшінші кластер - 70-90 % құрайды
төртінші кластер - 50-70 % құрайды
бесінші кластер - 50 % төмен.
Берілген формулаларды қолдана отырып есептеулер жүргізейік (кесте 4).
Кейінгі жылдары аумақаралық әлеуметтік-экономикалық сараланудың нығаюы айқындалуда. 2006-2007 жылдары
Кесте 4 - ШҚО аумақтары бойынша кірістермен қамтамасыз етілу
Облыс ауданда-ры және калалары 2006 жыл 2007 жыл
кірістер, мың
теңге
Кі Адам
саны
мың
адам
АСі Жан басына кіріс,
теңге
ЖК{ орта облыстық деңгеймен салыстыру
%
ЖКуМ>с Клас-
тер-
лерге
бөлу кірістер, мың
теңге
к, адам саны мың
адам
АС, жан
басына
кіріс,
теңге
ЖКі орта
обл.
Дең.
салыс
%
ЖКүле(, Клас
тер-лерге бөлу
қалалар
Өскемен 4319375 301 14350,1 187,1 1 4122207 301 13695,0
Семей 3915734 290 13502,5 176,1 1 3219833 290 11102,9
Риддер 777319 60 12955,3 168,9 1 626841 61 10276,1
Кесте 4 жалғасы
Зырян 988121 88 11228,6 146,4 1 888042 88 10091,4
Курчатов 181758 8,5 21383,3 278,8 1 174701 8,5 20553,1
аудандар Абй 77199 15 5146,6 67,1 3 77830 15
Аягөз 583186 76 7673,5 100,1 1 639736 76 8417,6
Бородулиха 293612 43 6828,2 89,0 3 296539 43 6896,3
Бесқарағай 127244 24 5301,8 69,1 4 148652 24 6193,8
Глубокий 561932 60 9365,5 122,1 1 527237 59 8936,2
Жарма 377226 53 7117,5 92,8 2 393548 53 7425,4
Зайсан 181914 35 5197,5 67,8 4 207403 35 5925,8
Катон 190800 40 4770,0 62,2 4 210115 40
Күршім 194156 39 4978,4 64,9 4 215837 39 5534,3
Көкпекті 212519 39 5449,2 71,1 3 243308 40 6082,7
Тарбағатай 189156 70 2702,2 35,2 5 228498 71 3218,3
Үлан 283228 42 6743,5 87,9 3 283047 42 6739,2
Үржар 315838 88 3589,1 46,8 5 337654 89 3793,9
Шемонаиха 441393 50 8827,9 115,1 1 499129 50 9982,6
Облыс 10902044 1422 7669,4 100,0
13650732 1425 9582,8 100,0
Кестеде 4 жыл сайын облыстардың өздерін қамтамасыз ету деңгейінің
Сонымен, ұсынылатын әдістеме аудандардың кірістер сомасының шығыстар сомасына тең
Кесте 5-Орта жанбасылық кірістеріне қарай аумақтарды кластерлеу.
Кластерлеу шектері, Кластердегі аумақтар саны Жалпы аумақтар
1-ші - 110 % жоғары
2-ші- 90-100%
3-ші - 70-90 %
4-ші - 50-70 %
5-ші - 50% төмен
Барлығы
Бюджетаралық қатынастарды реформалау барысында жергілікті бюджеттердің қаржылық негіздерін нығайту
Салық әлуетін қалыптастыру үдерісін мынадай негізгі блоктарға бөлуге болады.
Нормативтік - салық салу базасын және салықтық мөлшерлемелерді қалыптастыруды
Экономикалык - салық ауыртпалығының көрсеткіштерін бейнелейтін, салықтық базаны қалыптастырушы,
Бюджеттік - бюджеттік жүйенің әр түрлі деңгейлеріне салықтарды аудару
Салықтық кірістерді салықтык әлует көрсеткіштері көмегімен өлшеудің мынадай ерекшеліктері
жергілікті өзін-өзі басқару
түспеушілікті қысқартуға мүдделілігі жоғарылайды, өйткені салықтардың
жиналушылығының төмендеуі жоғары бюджеттен қаржылық көмек мөлшерінің жоғарылауымен өтелмейді.
салық базасын пайдалануға қызығушылық артады, бұл негізсіз
салықтық жеңілдік ұсынудан бас тартуға, тіркелмеген салық төлеушілерді
айқындауға мүмкіндік береді.
Әдістеме бюджеттік болжау үдерісінде аумақтың салықтың кірістерін болжау және
Үзақ мерзімді негізде бекітілетін, Шығыс Қазақстан облысының бюджетіне түсетін
Трансферттердің есеп базасын анықтау кезінде қаржылық көмектің бөліну объективтігін
Қаржылық көмек мөлшерін анықтау кезінде, қаржылық көмек алатын жергілікті
Өңірдің бюджеттік қамтамасыз етілуі (жан басына шаққандағы) аумақтық құрылымның
Жергілікті бюджетке түсетін бектілген салықтар және реттеуші салықтар қазынашылық
Жергілікті өзін-өзі басқару органдар тек ұйымдастырушы-бақылау функциясын максималды нығайтуы
Жергілікті қазынаны толтырудың әдістерінің бірі муниципалдық құрылымдардың өздерінің бағалы
Бұл бағыттағы шетел тәжірибесі өте үлкен. Алғашқы кезеңде акционерлік
Қортындылай келе жергілікті өзін-өзі басқару - Қазақстан Республикасы демократиясының
Бюджеттік реттеу бюджеттік жүйенің әрбір жоғарғы үзбесімен іске асырылады.
Бюджеттік реттеу принциптері бюджеттік жүйенің барлық үзбелері үшін жалпы
Бюджетаралық реттеу қаржы органдарымен салықтар және кірістерден бөлулер жоспарын
Реттеу жоспарын кұруды техникалық жұмыс ретінде қарастыруға болмайды. Барлық
Салық әлуетін анықтау салықтық реттеу нормативтерін саралауға негіз болады.
Салық әлуетін арттыру және ведомствоға қарасты өңірде осындай салықтардың
Салық әлуеті - бұл жекелеген салықтар бойынша белгілі бюджет
Бірақ бюджетаралық реттеу мақсатында өңірлердің салық әлуетін өткен жылғы
Мұндай проблемаларды болдырмау үшін салық әлуетін өткен жылдарға іс
өңірлердің салықтық бересілерді кысқартуға мүдделігі жоғарылайды.
Өйткені бюджеттік қамтамасыз етілуді теңестіру үшін әрбір өңірге берілетін
қаражаттар көлемі осы
түсімдерден емес, ол салықтық
Бересілердің жоғарылауы берілетін трансферттер шамасына әсер етпейді. Бірақ
салықтардың жиналушылығының төмендеуі қаржылық көмек
жоғарылауымен өтелмейді;
өңірлік органдардың өздеріне қатысты салық базасын неғүрлым тиімді пайдалануға
өңірлік органдардың көлеңкелі экономиканы қысқартудағы мүдделігі жоғарылайды. Ол тіркелген
берілген өңір аумағында экономикалық қызметін жүргізетін, бірак басқа аумақта
Өңірдің бюджеттік қамтамасыз етуін бағалау кезінде маңызды шешімдердің бірі
Сонымен келтірілген тұжырымды қорытындылай отырып салықтық реттеу көмегімен бөлу
Әрине бюджеттер арасында қаржыларды бөлу техникасын жетілдіріу қажет, мұндай
Бірінші ұсыныстың мәні «ақшаны емес, өкілеттікті бөлу қажет», «бір
Бұл нұсқаның екі жағы бар. Бір жағынан бюджеттер арасындағы
Біріншіден, өкілеттікті бөлуге болады. Олар бөлінген аумақтық үкімет органдарына
Екіншіден, қазіргі кезде және жақын арада аумақтық экономикалық және
Мемлекетте пайдаланылатын қаржылар көзі біреу - ол ел экономикасы
Экономика және әлеуметтік өрістің барлық салаларында қаржылық қаражат тапшылығы
Кірістерді сенімді және тұрақты нормативтік негізде қалыптастыру қажет. Индустриалдық
Жалпы бюджет өрісінің және бюджетаралық қатынастардың жағдайына әсер ететін
жергілікті бюджеттер үшін орта деңгейге дейін бюджеттік кірістерді
ортажандық толық теңестіру кезінде жергілікті бюджеттердің болжамдық
теңестірілуі;
облыстардың барлық қайта бөлінетін кірістерін бюджеттік реттеудің
біртүтас механизміне енгізу;
кірістердің болжанатын жиналу деңгейіне, сонымен қатар салықтық
бересілерге түзету жолымен жиынтық салықтық ресурстарды есептеу кезінде
жергілікті бюджеттердің салықтық әлуетін бағалау;
жергілікті бюджеттер шығындарын қалыптастыруға, сәйкес шартты
бірлікті ескеріп базалық нормативтік шығындарды анықтауға нормативтік
тәсілдеме;
бюджеттік қызметтерді тұтынушылар санын (тұтынушылар санаттары бойынша) ескеретін, бюджеттік
қаржылық көмектерді бөлу кезіндегі субъективтікті болдырмайтын
барлық облыстар үшін бірыңғай формуланы колданып бюджеттік қамтамасыз
етілу деңгейін теңестіруге субвенцияны есептеу;
кезекті қаржы жылына
бюджетаралық қатынастар әдістемесін анықтауды заңды бекіту;
облыстың жергілікті құрылымдарының ең төменгі қажетін базалық
шығындарын белгілеу жолымен
жұмсаудағы алдын ала және ағымдағы бақылауды күшейту.
Жергілікті бюджеттер арасындағы бюджетаралык реттеу қаражаттарын есептеу әдісі жергілікті
Қорытынды
Қазіргі кезде жергілікті басқару деңгейіндегі бюджеттік қатынастар тұрақсыз қызмет
Жергілікті бюджеттерді атқаруды жетілдірудің негізгі бағыттарын қалыптастыру кезіндегі көптеген
Енді салықтарды үлестік бөлу жүйесін қайта қарастыруға қатысты үсыныстар
Қазіргі бюджеттік мәселелерді шешу және деңгейаралық бюджеттік қаржылық ағындарды
Жергілікті бюджеттерді қалыптастырудағы салықтардың реттеушілік механизмін жетілдіру төңірегіндегі дипломдық
1) Бюджетаралық қатынастарды реттеуде маңызды орынды, бюджеттің басты
салықтык реттеу үғымының теориялық негізделуіне сипаттама бере отырып,
бюджетаралық қатынастардағы салықтардың
2) Бюджеттік мәселелерді шешу және деңгейаралық бюджеттік қаржылық ағындарды
3) Мемлекеттік салықтық реттеудің тиімді шамасына қол жеткізу
қажеттігінен, Қазақстан республикасының ерекшелігін ескеріп, салықтық
саясат саласындағы жетекші индустриалдық елдердің тәжірибелерін пайдалану
мүмкіндігі бағаланған. Әлемнің дамыған
тәжірибесінің оңтайлы жақтары
4) Салықтық реттеу - салықтық механизм және мемлекеттік салықтық
5) Салықтың реттеушілік механизмін
салықтардың өндірістің дамуына әсерін бағалау қажет. Мүндай бағалауды
жүргізу үшін облыс деңгейіндегі өнеркәсіп өндірісінің жағдайына талдау
жасалған. Жалпы ел экономикасы бойынша салық базасының дамуын болжау
үшін және әлеуметтік-экономикалық дамуға салық жүйесінің әсерін бағалау
үшін, салық ауыртпалығыньщ көрсеткіші пайдаланылады. Осы негізде салық
ауыртпалығын есептеудің негізгі
субъектілердің салық ауыртпалығын сандық бағалаудың әдістемелерін келтіре
және есептей отырып,
үсынылған.
6) Жергілікті бюджетті қалыптастырудағы салықтардың рөлін анықтау
мақсатында алдымен жергілікті бюджеттерге, салықтардың жалпы бюджет
түсімдеріндегі алатын орнына сипаттама берілген. Сондай-ақ мемлекеттік
бюджет қүрылымындағы жергілікті бюджеттің үлесі; жергілікті бюджеттің
салықтық түсімдерінің түсуіне,
қүрылымындағы кірістер, бюджеттік алулар, субвенциялардың үлесі; ШҚО
бойынша салықтық түсімдер түсуіне және қүрылымына талдау; салықтардың
түрлерінің ШҚО-ның қалалар және аудандар бюджеттерінін
қалыптастырудағы орны; облыс бойынша жан басына шаққандағы кірістер
түсімі; жан басына шаққандағы кірістер негізінде кластерлеу қарастырылған.
Осының нәтижесінде, аумақтардың экологиялық, әлеуметтік, климаттық және
экономикалық факторлардьщ бүкіл жиынтығын бейнелейтін интегралды
критерий бойынша ерекшеленетіндігін ескеріп, аумақтардың
бюджеттік қамтамасыз етілу нормативінің қажеттігі анықталған.
7) Салықтық реттеу көмегімен Шығыс Қазақстан облысы бюджеттерін
қалыптастыру мақсатында бюджетаралык қатынастардың мынадай әдістемесі
үсынылған: қаражаттарды объективті бөлу және аумақтар кірістерінің өсуін
ынталандыру мақсатында салықтық әлует анықталған; шығындылықтың
жинақы индексі анықталған; келтірілген салықтық әлует анықталған; кірістерді
теңестірудің біркелкілік коэффициенті анықталған; әрбір аумақ үшін қаржылық
көмек деңгейі анықталған. Егер аумақтардың салықтық мүмкіндіктері нақты
айқындалса, онда көмекке қажеттілікті нақты бағалаудағы субъективтілік
ықтималдығы төмендейді.
Әдебиеттер тізімі
1 Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі (2004 жыл 24 сәуір
2 Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
(Салық кодексі). Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 12 маусымдағы №
209-П Заңы
3 Закон РК «О контроле за исполнением республиканского и
4 Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан - 2030: барлық қазақстандықтардың өсіп
5 Проект бюджета Восточно-Казахстанской области на 2006 год //
6 Кейнс Дж. М. Общая теория занятости, процента и
7 Смит А. Исследование о природе и причинах богатства
8 Твердохлебов В. Финансовые очерки. Выпуск 1.- Петроград, 1916.
9 Соколов А. Теория налогов - М: Соцэгиз 1928.
10 Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане/ Учебное пособие.- Алматы:-2002.-160
11 Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. - Алматы:
12 К.К. Ильясов, А.Б.
13 Жуйриков К.К. Бюджет: составление, утверждение, исполнение: Учебное пособие.
14 Б. Ж. Ермекбаева Салықтар және салық салу: Оқу
15 Елубаева Ж.М. Бюджетная система Республики Казахстан: теория, практика
16 Худяков А.И. Налоговое право Республики Казахстан. - Алматы:
17 Идирисова Э.К. Налоговое регулирование предпринимательской деятельности в сфере
18 Найманбаев С.М. Салықтық құқық: Оқулық - Алматы: Жеті
19 Ильясов К.К, Исахова П.Б. Расходы государственного бюджета: Учебное
20 Ж. О. Ихданов, Ә. О. Орманбеков Экономиканы мемлекеттік
21 Елубаева Ж.М. Межбюджетные отношения: состояние и направления реформирования
22 Н. К. Мамыров, Ж. О. Ихданов Государственное регулирование
23 Юткина Т.Ф. Налоги и налогообложение: Учебник. - М.:
24 Зейнелғабдин А Бюджеттік жүйені реформалау // Қаржы қаражат.
25 Ильясов К.К., Идрисова Э.К. Налоги развитых зарубежных государств.
26 Налоги: Учебное пособие/ Под ред. Д.Г. Черника,
27 Черник Д.Г. Гражданин и налоги - М: 1998
28 Смирнов М.А. Местные финансы - М.: Госиздат, 2006
29 У. М. Искаков, Е. Щербик К вопросу о
платежей // Региональный вестник Востока. - 2005. - №2
30 А. Абдугалимова, А.Усумбаева Некоторые особенности формирования
межбюджетных отношений // Транзитная экономика. - 2005. - №2.
31 Закон РК «О контроле за исполнением республиканского и
ҚОСЫМША
Кесте А Шығыс Қазақстан облысындағы қалалар мен аудандардың салықтық
Атауы Абай 2005 ж. Абай 2006 ж
Абай 2007 ж.
Бол Нақт % Болж Нақты % Бол. Нақты %
Салыққ түсімдр 85676 77128 90,0 84807 85198,1 100,5 104246
жеке табыс салығы 20556 22079 107,4 26429 26507,7 100,3
әлеумттік салық 54437 42771 78,6 48803 48882 100,2 59914
Жекеменш.салығы 3675 4861 132,3 2295 2297,9 100,1 2272 2358,0
жер салығы 625 661 105,8 765 778,9 101,8 746
көлік сал. 3187 3298 103,5 3239 3309,5 102,2 3385
Акцизр 251 280 111,6 386 392 101,6 386 419,0
Атауы Аягөз 2005 ж. Аягөз 2006 ж
Аягөз 2007 ж.
Бол. Нақт % Бол. Нақты % Бол. Нақты %
Сал-қ түсім-р 580288 621095 107,0 742662 866593, 116,7 1150423
Жеке таб.сал 141759 157460 111,1 195148 212717 109,0 281195
әлеуметтік сал. 334055 341997 102,4 422615 426043, 100,8 513460
Жекемен-к сал 65327 72364 110,8 76910 167995 218,4 299628
жер сал. 14910 18372 123,2 18229 21625, 118,6 21117
көлік с 10700 11753 109,8 12130 14820, 122,2
Акциз-р 1890 2477 131,1 2708 3101,1 114,5 2862 4211,1
атауы Бородулиха 2005 ж Бородулиха 2006 ж
Бородулиха 2007 ж
Болж. Нақты % Болж. Нақты % Болж. Нақты %
Салықтық түсімдер 294348 292566 99,4 342928 351110,2 102,4 417059
жеке таб. салығы 59472 68159 114,6 80302 83545,4 104,0
әлеумет
тік салық 167447 146724 87,6 139868 142509,6 101,9 177008
Жекемен.
салығы 36164 40443 111,8 85365 86305,3 101,1 85806 85859,6
Жер сал. 5738 6285 109,5 5000 5065,6 101,3 5824
көлік сал. 14780 15529 105,1 17440 17633,3 101,1 21242
Акциздер 712 918 128,9 1062 1058,7 99,7 1083 1339,2
кесте А жалғасы
атауы Бесқарағай 2005 ж Бесқарағай 2006 ж
Бесқарағай 2007 ж
Бол-
жам Нақты % Бол
жам Нақты % Бол-
жам Нақты %
Салықтық
Түсімдер 140429 143037 101,9 159781 159114,8 99,6 186430 190771,2
жеке таб.
салығы 30977 28329 91,5 32825 33417 101,8 43131 45358,3
әлеуметтік салық 81473 81920 100,5 94488 91697,1 97,0 106849
Жекемен.
салығы 14497 18795 129,6 18647 18910,8 101,4 20988 21488,5
Жер сал. 3024 3079 101,8 2751 2808,1 102,1
көлік сал. 6713 6781 101,0 7124 7276 102,1 8265
Акциздер 534 536 100,4 542 553,3 102,1 545 716,6
атауы Жарма 2005 ж Жарма 2006 ж
Жарма 2007 ж
Болжам Нақты % Болжам Нақты % Болжам Нақты %
Салық.
түсімдр 384828 387547 100,7 466385 486636,8 104,3 606547 634491,0
Жеке таб салығы 83949 89184 106,2 116086 126072 108,6
әлеуметтік салық 208012 191625 92,1 255283 257752 101,0 324649
Жекемен
салығы 37402 47156 126,1 41275 44979,5 109,0 46207 50224,9
Жер сал. 13511 14367 106,3 14792 15301,1 103,4 14974
көлік сал 12645 12892 102,0 14089 14305,7 101,5 17120
Акциз-р 1670 1908 114,3 2771 3730,2 200,0 3690.0 4045,5
атауы Глубокий 2005 ж Глубокий 2006 ж
Глубокий 2007 ж
Бол-
жам Нақты % Бол-
жам Нақты % Бол-
жам Нақты %
Салықтық түсімдер 503453 503724 100,1 544167 577584 106,1 757916
Жеке таб.
салығы 125053 125805 100,6 136351 140308 102,9 211700 224616
әлеумет. салық 253351 248354 98,0 262232 276261 105,3 358060
Жекемен.
салығы 62851 64464 102,6 81090 89945 110,9 112500 116310,1
Жер сал. 17070 17697 103,7 18190 20221 111,2 20352
көлік сал. 20683 21040 101,7 23238 23800 102,4 28053
Акциздер 2381 2522 105,9 2284 2377 104,1 1042 1065
кесте А жалғасы
атауы Зырян 2005 ж Зырян 2006
Зырян 2007 ж
Болжам Нақты % Болжам Нақты % Болжам Нақты %
Салық.
түсімдер 847419 841832 99,3 886511 920852 103,9 1043819 1070459,0
Жеке таб.
Сал. 116721 112716 96,6 129231 139307 107,8 179836 190654,0
әлеумет
тік салық 231343 210413 91,0 253867 241587 95,2 284414
Жекемен
салығы 260105 261843 100,7 305788 330023 107,9 349707 360156,0
Жер сал. 127990 130154 101,7 105400 107879 102, 12269
көлік сал. 29782 30798 103 30516 32275 105 41741
Акциздер 5792 6090 105 6661 7632 114 6212 6695,0
атауы Зайсан 2005 ж Зайсан 2006 ж
Зайсан 2007 ж
Болжам Нақты % Болжам Нақты % Болжам Нақты %
Салықтық
түсімдер 193721 201602 104,1 245246 243365 99,2 321700 331199,8
жеке табыс салығы 48182 50641 105,1 62350 62912 100,9
әлеуметтік салық 117703 117883 100,2 138734 135082 97,4 163588
жекеменшік салығы 7990 10731 134,3 20890 20872 99,9 50700
жер салығы 4168 4518 108,4 4805 4956 103,1 5520
көлік салығы 7225 7582 104,9 9033 9310 103,1 11000
Акциздер 706 807 114,3 920 1010 109,8 1096 1293,4
атауы Катон-Қарағай 2005 ж Катон-Қарағай 2006 ж
Катон-Қарағай 2007 ж
Болжам Нақты % Болжам Нақты % Болжам Нақты %
салықтық түсімдер 207930 207704 99,9 235489 238496,4 101,3 284835
Жеке
табыс салығы 51984 53616 103,1 62338 63785,8 102,3 81332
әлеуметтік салық 132741 125798 94,8 143362 143415,4 100,0 172026
Жекемен.
Сал. 6113 9440 154,4 10509 11143,6 106,0 10630 11257,1
Жер сал. 3468 3749 108,1 3923 4253,2 108,4 4117
көлік сал. 7160 7350 102,7 8054 8177,5 101,5 8898
Акциздер 1020 1023 100,3 868 869,5 100,2 940 953,2
кесте А жалғасы
атауы Күршім 2005 ж Күршім 2006 ж
Күршім 2007 ж
Болжам Нақты % Болжам Нақты % Болжам Нақты %
салықтық түсімдер 222644 213993 96,1 246856 234154 94,9 299194
жеке таб. Сал. 51657 48964 94,8 58606 56610 96,6
әлеуметтік
салық 149614 139538 93,3 158280 147001 92,9 184325 184511.4
Жекемен
салығы 6625 10170 153,5 11656 11726 100,6 12290 13668.7
жер сал. 3185 3282 103,0 3203 3324 103,8 3652
көлік сал. 6805 6827 100,3 8445 8248 97,7 9775
Акциздер 967 1002 103,6 882 891 101,0 982 1083.7
атауы Көкпекі 2005 ж Көкпекі 2006 ж
Көкпекі 2007 ж
Болжам Нақты % Болжам Нақты % Болжам Нақты %
салықтық түсімдер 231435 238880 103,2 264669 275704,5 104,2 327415
жеке табыс салығы 56727 60582 106,8 67526 73254,7 108,5
әлеуметтік салық 145404 147074 101,1 167079 170152 101,8 202000
Жекемен
салығы 12728 13645 107,2 13350 13431,3 100,6 18915 20988,3
жер сал. 2851 3041 106, 2887 3153,1 109 3100
көлік сал. 8087 8131 100 8820 9003,2 102 9500
Акциздер 1253 1314 104 1100 1160,3 105 1130 1938,8
атауы Риддер қаласы 2005 ж Риддер қаласы 2006 ж
Риддер қаласы 2007 ж
Болжам Нақты % Болжам Нақты % Болжам Нақты %
салықтық түсімдер 620917 599865 96,6 656373 700009 106,6 761367
жеке табыс салығы 69809 72873 104,4 82658 94655 114,5
әлеуметтік
салық 73586 74364 101,1 79597 87458 109,9 97358 104802,7
жекемен салығы 175785 150537 85,6 201150 216148 107,5 232743
жер сал. 219306 217177 99,0 208323 211193 101,4 218066
көлік сал. 28768 28885 100,4 32446 33654 103,7 39141
Акциздер 4913 5141 104,6 6714 6911 102,9 5824 6046,1
кесте А жалғасы
атауы Семей қаласы 2005 ж Семей қаласы 2006 ж
Семей қаласы 2007 ж
Болжам Нақты % Болжам Нақты % Болжам Нақты %
Салық.
түсімдер 3359238 3090549 92,0 3548155 3617112 101,9 4814737 4983676
жеке таб.
салығы 875149 900170 102,9 1002128 1037681 103,5 1460825 1489761
әлеумет.
салық 1280170 1326310 103,6 1476149 1525208 103,3 1965937 2001804
Жекемен
салығы 316340 348787 110 428287 393770 91,9 635508 639142
жер сал. 124265 127781 102 122448 127872 104 149410
көлік сал. 134000 134947 100 160924 164939 102 210331
Акциздер 446608 49117 110 149444 141432 94,6 156568 210988
атауы Курчатов 2005 ж Курчатов 2006 ж
Курчатов 2007 ж
Болжам Нақты % Болжам Нақты % Болжам Нақты %
салықтық
түсімдер 151258 164934 109,0 182257 207841,5 114,0 235660 242709,5
жеке таб.
алығы 26192 36790 140,5 42450 40643,5 95,7 51032 52108,8
әлеумет.
салық 66277 64950 98,0 72454 75118 103,7 78975 80981,5
Жекемен.
салығы 35039 35867 102,4 40364 56127,5 139,1 64667 65640,2
жер сал. 12833 13583 105,8 12605 15724 124,7 18737
көлік сал. 4932 5026 101,9 5274 6507,3 123,4 7531
Акциздер 734 924 125,9 904 1011,2 111,9 863 928,2
атауы Тарбағатай 2005 ж Тарбағатай 2006 ж
Тарбағатай 2007 ж
Болжам Нақты % Болжам Нақты % Болжам Нақты %
салықтық
түсімдер 225582 226444 100,4 254626 254801 100,1 306929 308945
жеке таб.
салығы 54423 56327 103,5 65240 69752 106,9 96628 97132
әлеумет.
салық 147390 145646 98,8 163713 158587 96,9 181700 182556
Жекемен.
салығы 6340 6622 104,4 6460 6552 101,4 7385 7412
жер сал. 4056 4096 101,0 3901 4128 105,8 4435
көлік сал. 7333 7363 100,4 7620 7728 101,4 8882
Акциздер 998 1088 109,0 1196 1198 100,2 1214 1420
кесте А жалғасы
атауы Өскемен 2005 ж Өскемен 2006 ж
Өскемен 2007 ж
Болжам Нақты % Болжам Нақты % Болжам Нақты %
Салық.
түсімдер 3656554 3827652 104,7 407606 4360046 107 5371168 5573605,0
жеке таб.
салығы 731348 759278 103,8 922097 996930 108,1 1401356 1449606,0
әлеумет.
салық 693435 728257 105,0 818007 866165 105,9 1280217 1332873,0
Жекемен
салығы 783798 814924 104,0 1005095 1078215 107,3 1187311 1226082,0
жер сал. 326520 347749 106 411770 434146 105 460126
көліксал. 222550 224307 100 269170 279561 103 335150 350840,0
Акцизд. 216412 237619 109 300227 316985 105 295428 281280,0
атауы Ұлан 2005 ж Ұлан 2006 ж
Ұлан 2007 ж
Болжам Нақты % Болжам Нақты % Болжам Нақты %
Салық.
түсімдер 311068 277361 89,2 329713 341504 103,6 399848 425085,7
жеке таб.
салығы 75064 69268 92,3 96249 100964 104,9 140444 145019,7
әлеумет.
салық 159775 132201 82,7 155346 158096 101,8 180353 193454,4
Жекемен.
салығы 50909 49668 97,6 51650 52549 101,7 51300 53708,6
жер сал. 4425 4518 102,1 4575 5174 113,1 4755
көлік сал. 9833 9885 100,5 10100 10664 105,6 10700
Акциздер 443 463 104,5 337 518 153,7 370 508,8
атауы Үржар 2005 ж Үржар 2006 ж
Үржар 2007 ж
Болжам Факт % Болжам Факт % Болжам Факт %
Салықтық
түсімдер 339454 328446 96,8 391411 368966,5 94,3 467039 481641,6
жеке таб.
салығы 92097 91814 99,7 105050 106936,1 101,8 150110 154817,6
әлеумет.
салық 193864 181735 93,7 224793 198687,2 88,4 248364 256973,7
Жекемен.
салығы 17650 18186 103,0 20210 20378,9 100,8 22402 23924,0
жер сал. 8134 8233 101 8819 8944,5 101 10098
көлік сал. 15079 15171 100 17430 17585 100 20500
Акциздер 2165 2331 107 2290 2455,6 107 2598 3162,6
кесте А жалғасы
атауы Шемонаиха 2005 ж
Шемонаиха 2006 ж
Шемонаиха 2007 ж
Болжам Факт % Болжам Факт % Болжам Факт %
Салықт.
Түсім. 466427 460599 98,75 548369 577034,3 105,23 656632 719207
жеке таб.
салығы 125108 119343 95,4 127910 135481 105,9 176798 200071
әлеумет.
салық 194085 185918 95,8 195500 204765,6 104,7 230070 243946
Жекемен. салығы 71815 74019 103,1 147555 149478,9 101,3 171342
жер сал. 18543 19166 103,4 19960 21913,8 109,8 20257
көліксал. 23477 23702 101 24400 25075,6 102,8 26047 27087
Акциз. 2621 2574 98.2 1530 2257,7 147,6 1181 1652.5
Суреб Б Шығыс Қазақстан Облысындағы салықтық түсімдер
Сурет Б 2
2006 жылғы Шығыыс Қазақстан Облысындағы салықтық түсімдер
Сурет Б 2
2005 жылғы Шығыыс Қазақстан Облысындағы салықтық түсімдер
Сурет Б 3
Аудан бойынша салықтық түсімдер
79
79
19
Салықтар
түрлерінің
жиынтығы
Салықтың
есеп
құралдары
Салық
механизімі
Салық
салу
қағидаттары
Салық
элементтері
Ақпараттың
қамтамасыз
етуі
Салықтарды
алудың
әдістері
Салықтық бақылау
Салықты
болжамдау мен
жоспарлау
Салық
құқығы мен
заңдылығы
Салықтарды
басқару
жүйесі
Мемлекеттер
Жергілікті
Жанама
Тікелей
Салықтар
Прпорционалды
Міндетті жергілікті
Кері үдемелі
Үдемелі
Кемшіліктерді шешу жолдары
1) салықтарды әрбір аумақтық экономикалық, табиғи-климаттық, әлеуметтік ерекшеліктерін ескеріп,
2) салыктарды бюджет деңгейлері арасында бөлу кезінде: жан басына
3) бюджеттер арасындағы қаражат ағынын төмендетуге бағытталуы
Артықшылықтары
1) бюджеттік алулар механизмін алып тастауға болады;
2) жергілікті басқару органдарының реттеуші салыктарды жинаудағы
мүдделілігі жоғарылайды;
3) жергілікті бюджеттің салық әлуетін нақты анықтау мүмкіндігі жоғарылайды;
4) қарама карсы қаражат ағыны қысқартылады;
5) жергілікті басқару органдарын
орталықтандыру проблемасы белгілі
деңгейде шешіледі
Кемшілікрері
1) бюджетті нақтылау рәсімі күрделенеді, өйткені салықтардың реттеуші түрлері
2) төменгі бюджеттерді реттеу кезінде жергілікті бюджетке түсетін салықтар