Жоспар
КІРІСПЕ 3
1. ҚР Ұлттық Банкінің мақсаттары, міндеттері, қызмет түрлері
1.1. ҚР Ұлттық банкінің мақсаттары мен міндеттері 4
1.2 Ұлттық банктің қызметтері мен өз қаражаттары 5
2. ҚР Ұлттық Банкінің негізгі операциялары: ақша массасы
2.1 Ақша массасы және ақша базасы 8
2.2 Ақша – несие саясаты 10
2.3 Валюталық реттеу және бақылау 16
ъ
КІРІСПЕ
Еліміздегі барлық несие жүйесін реттеуші ұйым рөлін атқара
Орталық банк елдің эмиссиялық, резервтік және кассалық орталығы,
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттің Орталық банкіге кең өкілеттік
Орталық банк мемлекет берген эмиссиялық құқығы негізінде экономиканы
Орталық банк тарапынан ақша – несиелік реттеудің негізі
«Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Заңы бойынша Қазақстан
Жоғарыда айтылғандай, КСРО-ның мемлекеттік банкінің Республикалық кеңсесі Қазақстан
1. ҚР Ұлттық Банкінің мақсаттары, міндеттері, қызмет түрлері
1.1. ҚР Ұлттық банкінің мақсаттары мен міндеттері
Ұлттық банк – ақша резервтерінен, алтын валюта резервтерінен,
Ұлттық банктің ең басты мақсаты – экономиканы төлем
Ұлттық банктің негізгі міндеті – Қазақстан Республикасының ұлттық
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісіне мынадай қосымша
Қазақстанның экономикалық дамуы және оның дүниежүзілік экономикаға интеграциялануы
ақша – несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз
банктік және басқа несиелік мекемелердің қызметін реттейтін ережелерді
Ұлттық банкі жұмысының негізгі бағыттары:
елдегі несиелік ресурстарды және ақша айналысын басқару;
өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкассациялауды ұйымдастыру
халық шаруашылығындағы несиелік, есеп айырысу және кассалық операцияларды
банк ісін лицензиялау, ақша–несиелік реттеудің әдістерінің формаларын талдау;
банк ісін бақылау және қадағалау;
елдің банк жүйесінің тәуелсіз балансын жасау;
ғылыми – зерттеу және аналитикалық жұмыстар жүргізу;
валюталық операцияларды жүргізу ережелерін және тәртібін жасау, біркелкі
1.2 Ұлттық банктің қызметтері мен өз қаражаттары
Ұлттық банк өзінің негізгі қызметтерін жергілікті жерлердегі облыстық
«Қазақстан Республикасындағы Ұлттық банк туралы» заң күші бар
-айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу жолы мен республикада
-ҚР өкіметінің мемлекеттік қағаздарына қызмет етуге қатынасады;
-Қазақстан аумағында банктердің, еншілес банктердің ашылуына және филиалдары
-белгіленген тәртіпте банктердің бағалы қағаздарының эмиссиялау проспектісіне мемлекеттік
-банктердің қызметін бақылау мен қадағалауды жүзеге асырады және
-ҚР-да несиелер бойынша сыйақы (мүдделендіру) пайыз мөлшерлемесін реттеуді
Ұлттық (Орталық) банк «банктердің банкі» қызметін атқару
-коммерциялық банктердің резервтерін сақтайды;
-коммерциялық банктерге қысқа мерзімді қажеттіліктеріне байланысты қысқа мерзімді
-жалпы ұлттық ауқымда қолма – қолсыз есеп айырысуларды
-банктердің қызметіне қадағалау және бақылау жүргізеді.
Ұлттық банктің маңызды қызметі – банктердің, жинақ және
Сонымен қатар, Ұлттық банк – коммерциялық банктерді және
Әлемдік тәжірибеде, нарықтық экономика жағдайында Ұлттық банктің қызметін
-оның капиталының қалыптасуы 100% мемлекеттің қаражаты есебінен болатын
- акцияларының бір бөлігі мемлекетке тиесілі (немесе
-бірлестік типтес ұйым (мемлекеттің қатысуымен немесе қатысуынсыз);
-орталық банктің қызметін бірігіп атқаратын тәуелсіз банктер жүйесі.
Негізінен Ұлттық банк унитарлық орган болып табылады. Мемлекет
Ұлттық банктің қаржылық жылдағы пайдасы сол жылға жатқызылатын
Пайданың жарғылық, резервтік және басқа қорларды құрғаннан қалған
Қазақстанның Ұлттық банкі – тігінен басқарылатын жүйедегі біртұтас
-мемлекеттің ақша – несие саясатын дайындау;
-банк қызметіне қатысы бар Қазақстан Ұлттық банкінің нормативтік
-Ұлттық банктің банктермен операциялары бойынша ресми қайта
-банктердің ашылуына рұқсатберу және оларды қайтарып алу туралы
-жекелеген банктік операциялар түрлерін жүргізуге лицензиялар беру туралы
-банктер үшін резервтік талаптар нормасын бекіту;
-алтын валюта активтерін басқарудың негізгі қағидаларын анықтау;
-ҚР валютасының айырбас бағамын анықтау тәртібін бекіту;
-Қазақстан Ұлттық банкі жұмыс туралы жылдық есепті қарау,
-Қазақстан Ұлттық банкінің жыфлдық балансын және табысы мен
-Қазақстан Ұлттық банкі туралы нұсқауды, оның жарғылық капиталы
-банктер үшін пруденциалдық нормативтер мен басқа да міндетті
-еңбек жағдайын, оған ақы төлеу жүйесі мен мөлшерін
-Қазақстан Ұлттық банкінің халықаралық және басқа да ұйымдарда
-Директорлар Кеңесінің (Директораттың) құрамын бекіту;
-бухгалтерлік есептің қазақстандық стандартын ескереотырып, Қазақстан Ұлттық банкіне
Ұлттық банктің Басқармасы 9 адамнан тұроады. Ұлттық банктің
Ұлттық банктің оперативтік басқару органы – Директорлар Кеңесі
Жалпы, мен бұл бөлімде Ұлттық банктің негізгі қызметтері
2. ҚР Ұлттық Банкінің негізгі операциялары: ақша массасы
2.1 Ақша массасы және ақша базасы
Ақша айналысының маңызды сандық көрсеткіштерінің біріне ақша массасы
Ақша массасы – жеке тұлғаларға, кәсіпорындарға және мемлекетке
Белгілі бір күндегі және белгілі бір кезеңдегі ақша
Өнеркәсібі жағынан дамыған елдердің қаржылық статистикасында ақша массасын
М1 агрегаты, яғни ол айналыстағы нақты ақшаларды (банкноттар
М2 агрегаты, ол М1 агрегаты қосылған коммерциялық банктердегі
М3 агрегаты, ол М2 агрегаты қосылған арнайы несиелік
М4 агрегаты, ол М3 агрегаты қосылған
АҚШ-та ақша массасын анықтауда 4 ақша агрегаттары, Жапония
ҚР-да Ұлттық банктің 12.01.1995ж. Директорлар Кеңеcімен №2
Аталған ережеге сәйкес, ақша базасы (МВ) – бұл
МВ = CIC + RR + DCB,
мұнда,
СIC – айналыстағы нақты ақшалар;
RR – міндетті резервтер;
DCB – екінші деңгейдегі банктердің Ұлттық банктегі корршоттағы
CIC = L(H +C ),
мұнда,
Н – айналысқа шығарылған банктік және қазыналық
С – айналысқа шығарылған монеталар.
1997 – 1999 жылдарға арналған Қазақстандағы ақша агрегаттарының
жағдайы 1 – кестеде көрсетілген.
Қазақстандағы ақша массасы Ұлттық банк пен екінші деңгейдегі
М0 (айналыстағы қолма – қол ақша, немесе банк
М1 = М0 + банктік емес заңды тұлғалар
М2 = М1 + теңгедегі басқа да депозиттер
М3 (ақша массасы) = М2 + банктік емес
Сонымен, еліміздегі ақша массасының құрамына мыналар кіреді:
Ұлттық банктің және екінші деңгейдегі банктердің кассасында жатқан
банктік емес қаржылық ұйымдардың, қаржылық емес ұйымдардың, үй
2.2 Ақша – несие саясаты
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік ақша – несие саясатын
Қазақстан Ұлттық банкі ақша – несие саясатының басты
Ақша – несие саясаты – бұл айналыстағы ақша
Ақша – несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегі субъектісі –
Шаруашылық конъюктурасының жағдайына байланысты ақша – несие саясатының
1.Рестрикциялық ақша – несие саясаты;
2.Экспанциялық ақша – несие саясаты.
Рестрикциялық ақша – несие саясаты - екінші
Экспанциялық ақша – несие саясаты - несие
Ақша – несие саясатының басты көздеген бағыты:инфляцияны төмендету
Ақша базасы келесідей ақша – несие саясатының негізгі
қайта қаржыландыру мөлшерлемесі, ресми мүдделендіру мөлшерлемесі деңгейін белгілеу;
Қазақстан Ұлттық банкіде жинақталатынең төменгі міндетті резервтер нормасын
мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сатуы бойынша
банктерге және үкіметке несиелер беру;
валюталық нарықта интервенциялау;
кейбір жағдайларда, несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейі мен
ресми есепке алу (дисконттық) мөлшерлемесі.
Пайыздық саясат ақша – несие саясатының құралдарының бірі
Теңгені айналысқа енгізгеннен кейінгі пайыздық саясаттың негізгі мақсаты
Қазақстандағы жоғары қарқынды инфляцияға қарсы күрестепайдалануға мүмкіндік береитін
Ұлттық банкінің қайта қаржыландыруының ресми мөлшерлемесінің өзгеру динамикасы
Қаржы операцияларының барлық түрлері бойынша пайыздық мөлшерлемесінің деңгейі
Мемлекеттік қазыналық міндеттемелер, банкаралық несие, Ұлттық банкінің ноталары
Ұлттық банкінің ноталы және қазыналық вексельдер бойынша табысы
Резервтік талаптар. Банктерге берілетін несиенің көлемін реттеу үшін,
1993 жылы 1 қаңтарда енгізілген «Қазақстан Республикасының
Банктердің міндетті резерв нормативінің көбеюі, 1994 жылдың бірінші
Банк резервтерінің шамадан тыс өсуіне байланысты (Ұлттық банкідегі
Ұлттық банк орташа айлық қалдыққа байланысты пайызды банктің
1995 жылдың басында жалпы банктер арасында баламалы резервтерден
1995 жылы банктердің 13,5%-ы резервтік талаптардың орындалуын
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, міндетті резервтер деңгейінің тым жоғары
АҚШ-та міндетті резервтер сомасы банктің категориясына , депозиттің
Ақша – несие қатынастарын мұндай бақылау және реттеу
Несие операциялары Ұлттық банк пен ҚР-ның Министрлер Кабинеті
Директивті несиелердің айналасында қиын пайда болды. Сондықтан бұл
Сөйтіп, банк жүйесі арқылы төлем қабілеті жоқ кәсіпорындарға
1994 жылғы ақпан – сәуір айларындағы, кәсіпорындардың міндеттемелері
Төлемсіздікті шаруашылықаралық есепке алу арқылы шешу, бір жағынан
Үкіметтің несиелеу көлемі әрқашан бюджет тапшылығының деңгейімен және
Ашық нарықтағы операциялар. Бұны Орталық банкпен екінші нарықта
Орталық банк бағалы қағаздарды сатып алған кезде, коммерциялық
Ұлттық банк ашық нарықта бағалы қағазхдармен операциялар жүргізу
Аукционды белгілі бір тәртіппен бір күнде жүргізеді, бұл
Бұның бәрін Орталық банк айтылған операция арқылы коммерциялық
Ақша саясатының құралы ретінде Ұлттық банкіге ашық нарықта
Ақша массасын шұғыл түрде реттеудің басты құралына ақшща
Валюта нарығындағы операциялар арқылы өтімділікті қамтамасыз ету саясаты.
2.3 Валюталық реттеу және бақылау
«Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Заңға сәйкес Ұлттық
Қазақстанда және халықаралық банктік тәжірибеде қолданып жүрген заңдарға
Орталық банктер деңгейінде мемлекетаралық қызметті жүзеге асыру барысында,
Қазақстан аумағында шетелдіктердің қатысуымен банктердің немесе еншілес банктердің,
Шетел валютасына қатысты ұлттық валютаның бағамын реттейді. Қазақстан
Валюталық операциялар бойынша шетел валютасымен есеп айырысуға банктік
Ұлттық банк алтын валюта резервін құрып, олармен операциялар
Ұлттық банк валюталық құндылықтармен төмендегідей операцияларды жүзегеасыруға құқылы:
шетел валютасын сату және сатып алу;
қазыналық вексельдер мен және т.б. шетел үкіметтерімен кепілдендірілген
алтын және басқа да қымбат бағалы металдар мен
алтынды және басқа да қымбат бағалы металдардың құймасы
Қазақстан Республикасы заңдарында көрсетілген валюталық реттеу және валюталық
Ұлттық банк мынадай алтын ваплюталық резервтерді құру мен
-алтын және басқа да қымбат бағалы металдар;
-шетелде сақтандырылатын банкноталар, монета, банк қаражаттары түріндегі шетел
-Ұлттық банкіде сақталатын валюталық құндылықтар;
-кез келген халықаралық деңгейдегі белгілі резервтік активтер;
-аудармалы вексельдер, жай және қазыналық вексельдер, яғни оларды
-басқа да активтер, егер ол активтердің өтімділігі мен
Алтын қыбатағалы металдарды сатып алу қуатын қамтамасыз ету
Ұлттық банк міндетті түрде активтердің өтімділігі мен қауіпсіздігін
Ұлттық банкінің халықаралық, телекоммуникациялык жүйелерге "REUTER" және "SWIFT"
Алтын валюталық резервтермен жүргізетін операциялардан түсетін табыстың негізгі
Егер 1994 жылы "REUTER" жүйесінде 37 депозиттік операциялар
"REUTER" жүйесінде жүргізілген депозиттік операциялар бойынша негізінен бірінші
1995 жылы наурыз айында қымбат металдар жөніндегі Лондондық
Халықаралық валюталық қордың стандарттарына сәйкес күмістің бағалы қағаздармен
Жалпы алғанда, Ұлттық банк алтын қорларын басқару бойынша
БАНКТІК ҚЫЗМЕТТІ ҚАДАҒАЛАУ ЖӘНЕ ОНЫ РЕТТЕУ
Қазақстан Республикасының Ұлттық банк қызметтерінің біріне - екінші
Ұлттық банк банктік қызметтерді қадағалау және реттеу кезінде
Мұндай әдістердің қатарына жататындар:
- пруденциалдық нормативтерді және басқа да банктердің орындауы
-банктердің орындалуы міндетті ережелер мен басқа да нормативті
-банк қызметтерін тексеру;
-банктің қаржылық жағдайын
-бар кемшіліктерді жою жөніндегі міндеттеме хатты талап
-банкті ашудан бастап, рұқсатты қайтарып алуға дейінгі жазалау
Банктік қызметтерді реттеудің экономикалық әдістеріне Ұлттық банкінің айналыстағы
Бір деңгейлі жоспарлы-орталықтандырылған банктік жүйе кезінде банктік қызметті
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің барлығы да негізінен осы
Ұлттық банкінің екінші деңгейдегі банктермен қарым-қатынастары келесі қағидаларға
Ұлттық банк:
-банктік тораптың қызмет етуіне жалпы жағдай жасауға
-банк қызметтерін заңға сәйкес реттейді (әкімшілік және экономикалық
-ақша-несие жүйесінің тұрақтылығын ұстап тұру мақсатында банк қызметтерін
-банктердің шұғыл қызметіне араласпайды.
Коммерциялық банктер өз қызметі барысында Ұлттық банкінің заңдары
Ұлттық банк міндеттеріне лицензиялау және лицензияны қайтып
-банктің құрылтайшыларын (акционерлерін), оларда бекіткен шектен асқан акциялар
-банктің басқару орындарына кандидаттардың іскерлік жарамдылығын анықтауға;
-банктердің және олардың филиалдарын тексеруге, соның ішінде, орнында
Банктер Ұлттық банкінің шешімдерін орындамаған жағдайында, оларға айып-пұлдық
Банк қызметтерін реттеу, сонымен қатар, коммерциялық банктердің қаржылық
-жарғылық қордың ең төменгі мөлшері;
-меншікті қаражаттарының жеткіліктілік коэффициенті;
-баланстың өтімділік көрсеткіштері;
-Ұлттық банкіде орналастырылған міндетті резервтер мөлшері;
-бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғары мөлшері;
-банктің құрылтайшыларына, акционерлеріне, жарғылық капиталында банк қатысатын
-ашык валюталық позиция лимиттері.
Ұлттық банк бекітетін пруденциалдық нормативтер еншілес банктерге, банктік
Қазақстан Республикасында инфляция процестерін ақша-несиелік реттеу әдісімен тоқтату
Ұлттық банк директивті сипаттағы, яғни барлық коммерциялық банктердің
Кейбір нормативтерге толығырақ тоқтала кетейік:
1. Банк балансының өтімділік көрсеткіштері банктің активтері мен
Мұндай көрсеткіштерге төмендегідей қатынастар жатқызылады:
-банк капиталы және оның міндеттемелері;
-несие сомалары және есеп айырысу, ағымдағы шоттар, салымдар,
-өтімді активтер сомасы және жалпы активтер сомасы және
2. Міндетгі резервтер мөлшерін, Ұлттық банктің резерв шоттарындағы
3. Бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғары
Бір қарыз алушыға келетін ең жоғары тәуекелдік есептеу
Бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғары мөлшері
2