МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ……………………………………….................................................... 3
1 - ТАРАУ. КЕДЕН РЕЖИМДЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Кеден режимдерінің түрлері мен олардың сипаты...………………….... 6
Кеден режимдеріне кедендік бақылауды ұйымдастырудың құқықтық негіздері...……………..………………........................................................ 16
2 - ТАРАУ. АСТАНА ҚАЛАСЫ БОЙЫНША КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ
Астана қаласы бойынша Кедендік бақылау департаменті қызмет аймағындағы сыртқы
Тауарлар мен көлік құралдарын жекелеген кедендік режимдер бойынша кедендік
Негізгі кедендік режимдердің құқықтық экономикалық мәні және қолдану мәселелері
3 - ТАРАУ. АСТАНА ҚАЛАСЫ БОЙЫНША КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ
ҚОРЫТЫНДЫ ………………………………………………………………..... 52
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ………………………………......... 56
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі Қазақстан Республикасының алдына қойып отырған әлемнің дамыған
Қазақстанның әлемдiк экономикалық қатынастар жүйесiне ықпалдасу процесi кеден iсi
Кеден кодексiн iске асыру үшiн оның бiртектi қолдануы мақсатында
Дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан тауарлар мен көлік
Аталған тауарлар мен көлік құралдарын кеден шекарасынан өткізу барысында
Дипломдық жұмысымның мақсаты кеден режимдерін кеден құқығының жеке институты
Дипломдық жұмысының міндеттері:
кеден режимдерінің түрлерін және мағынасын ашып көрсету;
кеден режимдерыне кедендік бақылауды ұйымдастырудың құқықтық негіздерін көрсету;
кеден қызыметінде кеден режимдерін пайдалану және кедендік бақылау тәжірибесін
тауарлар мен көлік құралдарын жекелеген кедендік режимдер бойынша
кеден режимдердің құқықтық экономикалык мәніне және қолдану мәселелері мен
Жұмыстың жаңалығы Қазақстан Бүкіләлемдік сауда ұйыиына мүше болып кіру
Зерттеудің объектісіне Қазақстан Республикасы кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар
Зерттеудің пәніне кеден режимдерін сыртқы экономикалық қызметтің реттеуші құралы
Дипломдық жұмысымның методологиялық негізі Қазақстан Республикасының қазіргі таңдағы заң
Дипломдық жұмыстың құрылымы алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге негізделген
Жұмысты орындау барысында Астана қаласы бойынша Кеден бақылау департаментінің
1 - ТАРАУ. КЕДЕН РЕЖИМДЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Кеден режимдерінің түрлері мен олардың сипаты
Кеңес Социалистік Республика одағы мемлекеті өз өмір сүруін тоқтатқан
Кеден режимдерінің пайда болуы негізіне 1991 жылы қабылданған «Кедендік-тарифтік
Осы сәттен бастап кеден режимдері заң реттеу саласындағы бекітілді.
Ал тәуелсіз Қазақстанның кеден ісі саласында Қазақстан Республикасы Президентінің
тауарларды еркiн айналыс үшiн шығару;
тауарлардың керi импорты;
тауарлар транзитi;
кеден қоймасы;
бажсыз сауда жасайтын дүкен;
кеден аумағында тауарларды өңдеу;
кедендiк бақылаумен тауарларды өңдеу
тауарларды уақытша әкелу және уақытша әкету;
еркiн кеден аймағы;
еркiн қойма;
тауарларды кеден аумағынан тысқары жерлерде өңдеу;
тауарлар экспорты;
тауарлардың керi экспорты;
тауарларды жою;
мемлекеттiң пайдасы үшiн тауардан бас тарту.
Қазақстан Республикасындағы кеден ісінің құқықтық, экономикалық және ұйымдық негіздерін
тауарларды еркін айналыс үшін шығару;
тауарлардың кері импорты;
кеден қоймасы;
бажсыз сауда дүкені;
тауарларды кедендік аумақта қайта өңдеу;
тауарларды еркін айналыс үшін қайта өңдеу;
тауарларды кедендік аумақтан тыс жерлерде қайта өңдеу;
тауарлар мен көлік құралдарын уақытша әкелу;
тауарлар мен көлік құралдарын уақытша әкету;
тауарлардың экспорты;
тауарлардың кері экспорты;
тауарлар транзиті;
тауарларды жою;
мемлекет пайдасына тауардан бас тарту;
еркін кеден аймағы;
еркін қойма;
арнайы кедендік режим.
Қазақстан Республикасының кеден кодексі 7-бабының 34-тармағына сәйкес кедендік режим
Кедендік режимді екі негізгі топқа бөлуге болады:
- Бірінші топқа өткізукезінде тауарлардың оларды өткізіп отырған тұлғаның
- Екінші топқа жататын кедендік режимдер тауарларды қатаң түрде
Екінші топтағы аты аталған режимдердің көпшілігінің әр түрлі экономикалық
тауарларды қоймаға қою – «кеден қоймасы» режимінің мақсаты;
тауарларды қайта өңдеу – қайта өңдеудің барлық үш режимінің
белгілі бір шарттарды орындауда тауарларды пайдалану – «уақытша әкелу
тауарларды тасымалдау – «транзит» режимінің мақсаты.
Демек қолданыстағы кедендік режимдер сауданың, өнеркәсіптің және халықаралық тасымалдаудың
Кеден режимі тауарлардың бағытына, оның кеден аумағында кеден аумағынан
Еркін айналыс үшін тауарды шығару режимі – Қазақстан аумағына
кедендік баждар мен салықтар төленген;
тарифтік емес реттеу шаралары сақталған;
кеден кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерінде
кедендік ресімдеу аяқталған жағдайларда жүзеге асырылады.
Бұл режим кедендік баждарды, салықтар мен алымдарды төлеу және
«Тауарды еркін айналысқа шығару» кедендік режимі негізінен келісім шарттар
Осы кедендік режимді қолданудың бірқатар ерекшеліктері бар:
Қазақстандық тауарларға тауарды өтеусіз беру – қайырымдылық пен техникалық
Сондай – ақ осы режимнің тағы да бір ерекшелігін
Тауарлардың кері импорты – Қазақстан Республикасы кеден аумағынан экспорт
экспорттың кедендік режиміне сәйкес Қазақстан Республикасы аумағынан әкетілген болуы;
әкеткен сәтке дейін Қазақстандық тауар болуы;
әкелген сәттен бастап он жыл ішінде Қазақстан Республикасы кеден
табиғи ескіру немесе дұрыс тасымалданған және сақталған жағдайды қоспағанда,
Тауарларды елден тыс жерлерде өнеркәсіптік немесе комерцялық мақсаттарда пайдалану
Аты аталған тауарлар сондай-ақ олардың сақталуын қамтамасыз ету, жеңіл
Тауарларды кері импорттау кезінде әкелінген сәттен бастап үш жыл
тауарларды экспортқа әкетілген кедендік бажды немесе салықты төлген адам
кедендік рәсімдеуді жүргізген кеден органына кедендік баждар есептелініп, төленген
Қазақстан Республикасының аумағынан 1992 жылы 1 қантарынан кейін экспортталған
Тауарларды қарастырылып отырған режимге қою шетелде сақтаулы тұрған тауарларды
Тауарлар экспорты – Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан тысқары жерлерге
Тауарлар экспорты:
кедендік әкету баждары төленген;
тарифсіз реттеу шаралары сақталған;
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген талаптар мен жағдайлар орындалған жағдайда
Экспорт үшін шығарылған тауарлар Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан тысқары
Тауарлар транзиті – тауарлар кедендік бақылауға Қазақстан Республикасының екі
Тауарлардың Қазақстан аумағына болу мерзіміне шектеу қойылады: көлік құралдарының
Шетелдік тауарлардың Қазақстан Республикасының Үкіметі анықтайтын тізбесі бойынша Қазақстан
Тарнзиттік тауарлармен мынадай операцияларды жасауға болады:
бір көлік құралынан екінші көлік құралына қайта тиеу;
түсіру және кедендік бақылаумен қоймаға уақытша қою.
Транзиттік тауарларды тасымалдауды жүзеге асыратын көлік құралы бұзылған кезде
Транзиттік тауарларды қоймада уақытша сақтау кеден органы құрған уақытша
Транзиттік тауарларды уақытша қоймада сақтау мерзімін тасымалдаушы жөндеу-қалпына келтіру
Кеден қоймасы – ережелердің кедендік режимі, барлық әкелінген тауарлар
Кеден қоймасының режиміне Қазақстан Республикасының кеден аумағына әкелінуге тиым
Тауарларды сақтауды қамтамасыз ету арнайы бөлінген және жайластырылған үй-жайды-кедендік
Кеден қоймалары ашылуымен жабылудың ашық деңгейі бойынша түрлерге бөлінеді.
Тауарлар кеден қоймасы режимінде үш жыл бойы бола алады.
Кеден қоймасы кеден қоймасы режимінде орналастырылған тауарлардың бәрін сақтауға
Бажсыз сауда дүкені – тауарлардың кедендік бақылауда Қазақстан Республикасының
Бажсыз сауда дүкендерін осындай дүкенді ашуға Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
Қазақстан Респубикасының Мемлекеттік кеден комиттеті бажсыз сауда дүкені режиміне
Осы кедендік режимді қолданудың негізгі экономикалық орындылығы импорттық тауар
Тауарларды қайта өңдеу режимі Қазақстандық кеден заңдылықтарымен тауарларларды қайта
кеден аумағында;
кедендік бақылауда;
кеден аумағынан тыс;
Кеден аумағында тауарларды қайта өңдеу – Қазақстан Республикасы кеден
Кедендік бақылауда тауарларды қайта өңдеу – артынан еркін айналымға
Тауарларды кеден аумағынан тыс қайта өңдеу – кедендік баждар
Тауарларды қайта өңдеу операциялары:
тауарларды жасау, оның ішінде монтаж, жинақтау және өзге туарларға
тауарларды жөндеу, оларды қайта қалпына келтіру мен ретке келтіруді
өнімдерді қайта өңдеуге әсері бар немесе тіпті бұл тауарлар
Pұқсат бір қатар шарттарды орындаумен тек қазақстандық заңды тұлғаларға
Әр түрлі режимдерді қолданудың бірқатар ерекшеліктері бар:
Тауарларды кеден аумағынан тыс қайта өңдеуге әкетуге бірқатар шектеулер
Егер де қайта өңделген тауарларға: жиһаз; кесілген материалдар; сүректелген
Тауарларды кедендік бақылауда қайта өңдеу режиміне орналастыру барысында осы
қайта өңдеуді тауарларды қайта өңдеуге әкелетін кәсіпорын жүзеге асырылады;
бұл кәсіпорын заңды тұлға болуы керек;
қайта өңдеу операциясы кәсіпорынның кәдімгі технологиялық процесіне сәйкес жүргізіледі;
әкелінген тауарлар акцизделінбейді;
қайта өңдеу мерзімі жарты жылдан асып кетпеуі тиіс ж.т.б.
Шарттар тізімі 11 тармақтан тұрады. Бұл режим мысалы, егер
Кей жағдайларда тауарларды кедендік бақылауда қайта өңдеу режиміне орналастыруға
Қымбат металладар, қымбат тастар мен янтарь бар тауарларлы қайта
Тауарларды қайта өңдеуге кеден аумағына әкелу барысында кедендік төлемдерді
Тауарларды кеден аумағында және кедендік бақылауда қайта өңдеу режиміне
Кедендік бақылауда қайта өңдеу кедендік режимі отандық өндірістің бәсекеге
Қайта өңдеу бойынша операциялар кешені өндірістік кооперациядан және қайта
Бұл қарастырылып отырған тауарлардың сату көлемін өсіруі мүмкін. Тәуелсіз
Тауарларды уақытша әкелу және әкету – тауарларды Қазақстан Республикасы
Уақытша әкелінетін (әкетілетін) тауарлар табиғи ескіру не дұрыс тасымалданып,
Тауарларды уақытша әкелу (әкету) мерзімі екі жылдан асып кетпеу
Қарастырылып отырған кедендік режим көп жағдайларда көрмеге қойылатын жәдігерлерді,
Сондай – ақ кедендік баждардан, үстеме құн мен акциздерге
Әрбір толық және толық емес календарлық айға жартылай босату
Бекітілген мерзімдердің бікен күні қайтарылмаған уақытша әкелінген (әкетілген) тауарлар
Еркін кеден аймағы және еркін қойма – шетелдік тауарларды
Біріккен Ұлттар Ұйымы құжатарында еркін аймақтардың (портты – франко
1.2 Кеден режимдеріне кедендік бақылауды ұйымдастырудың құқықтық негіздері
Кедендік бақылау барысындағы кеден органдарының жүзеге асыратын шаралары барынша
Сондықтан да тауарларды, көлік құралдарын және жеке тұлғаларды кеден
Аймақтағы кедендік бақылауды ұйымдастыру:
кеден органының тиісті жұмыс көлемін (кеден органы аймағындағы кедендік
кедендік бақылау мен ресімдеудің орнын бекітуден, олардың арасында КБ
кеден органының сан құрамы мен тиімді құрылымын жасаудан ;
мамандарды таңдау мен оқытудан;
материалды – техникалық негіз құрудан;
кеден органының ішінде де, кеден аралық және кеден маңындағы
кедендік бақылауды жүзеге асыратын және осы процеске қолдау көрсететін
Кедендік бақылауды ұйымдастырудың типтік сұлбасы кеден органдары қызметтерінің, кеден
тауарлар және көлік құралдарымен кеден шекарасынан өту туралы кеден
кеден органына тауарларды, көлік құралдарын, олардың құжаттарын, сәйкес жағдайларда
кеден бақылауға тауарларды, көлік құралдарын және олардың құжаттарын рәсімдеуге
ережелермен шартталған жағдайларда тауарларды, көлік құралдарын және олардың құжаттарын
кеден бағытында тауарларды, көлік құралдарын және олардың құжаттарын жеткізуді
жеткізілген тауарлар мен көлік құралдарын кедендік бақылауда кеден бағытына
тауарларды, көлік құралдарын, олардың құжаттарын жеткізу (жеткізбеу) туралы кедендік
уақытша сақтаудағы (кеден қоймасындағы) тауарларды қоймаға орналастыру;
кеден органының кеден декларациясын қабылдауы;
кеден органының кеден декларациясын қабылдағаннан кейінгі тауарды кедендік бақылау
Кедендік рәсімдеуді және оның нәтижелеріне сәйкес шешімдерді қабылдауды аяқтау;
келтірілген сұлбаны кедендік бақылауды ұйымдастыру бағытының кілті ретінде қарастырған
Кеден бақылау аймағын құру Қазақстан Республикасы кеден органдарының айқындаған
уақытша сақтау орындарын және уақытша сақтау қоймасын құру үшін
кеден органдары орналасқан жері туралы тіркеу құжаттары;
Қазақстан Республикасы кеден органының кеден ресімдеу орындарын орналастыру туралы
Қазақстан Республикасы үкіметінің халықаралық өткізу пунктін немесе арнайы экономикалық
Кеден бақылау аймағын құру туралы шешім бұйрық нысанында Қазақстан
Қазақстан Республикасының кеден кодексі 8-бабына сәйкес кеден кодексінде және
Қазақстан Республикасының тыс жерлерге кететін жеке адамның кедендік бақылау
тауарлар мен көлік құралдарын өткізуші тұлғаның тауарлар мен көлік
автокөлік құралының Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан шығу мақсатымен Қазақстан
Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан тыс жерлерге жөнелту үшін тауарларды
Валюталық құндылықтарды Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізу Қазақстан
Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасының кедендік аумағына іс
Тауарларды кедендік режимде мәлімдеу және орналастыру Қазақстан Республикасының кеден
Декларант кедендік режимнің кеден кодексінде белгіленген шарттары мен талаптарын
Тұлғалар кедендік режимнің шарттары мен талаптары кедендік бақылаудағы тауарлардың
Тұлғалар Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан тысқары жерлерге қайта өңдеу
тауарлардың немесе олардың қайта өңделген өнімдерінің апаттың немесе ырық
тауарлардың немесе олардың қайта өңделген өнімдері санының тасымалдаудың, сақтаудың
тауарлардың немесе олардың қайта өңделген өнімдерінің шетел мемлекеті мемлекеттік
Тауарлардың біржола жоғалуына, бүлінуіне немесе жойылуына, олардың саны мен
Әлемдік практикада қолданылып жүрген кеден режимдерін екі топқа бөлуге
тұлғалардың тауарларды тасымалдау кезінде, тауарларға деген иеліктің толық өтетін
тауарларды еркін айналыс үшін шығару (тауарлардың импорты);
тауарлардың экспорты (АҚШ, Канада елдерінде экспорттық жеткізілімдер);
тауарлардың кері импорты;
тауарлардың кері экспорты;
тауарларды тек, қатаң сақталған мақсаттарға ғана пайдалануға рұқсат беретін
тауарларды өңдеу және өндірумен байланысты кеден режимдері (тауарларды кедендік
тауарлар транзиті;
еркін кеден аймағы;
еркін кеден қоймасы;
порто-франко аймағы;тауарларды жою;
бажсыз сауда дүкені;
лицензиялық сауда дүкені;
кеден аукционы (АҚШ, Канада, елдерінде қолданылады).
Кеден режимдерін қазіргі мемлекет аралық қатынастарда қолданылуын төмендегідей екі
Халықаралық деңгейде – Біріккен Ұлттар ұйымының халықаралық Конвенциялары талаптарына
Жергілікті немесе аймақтық деңгейде қолдану – топтасқан немесе интеграциялық
Халықаралық деңгейде Еуропа, АҚШ және Канада сияқты дамыған мемлекеттер
«Алғашқы кезеңдік заттар», яғни шетел мемлекеттерінің мекен жайларына келіп
Халықаралық сауда жасауда мемлекеттердің экспорттық және импорттық операциялары кезінде
Еуропалық Экономикалық Ынтымақтастық немесе Одақ елдерінде қазіргі таңда ортақ
Халықаралық кеден қатынастарында кедендік экономикалық режимдер кеден декларациясында тауарлардың
экспорт қоймасына тауарларды қою кедендік режимі;
тауарларды экспорттық маркілеу мен қораптау кедендік режимі;
экспорттық қоймаларда тауарларды сақтаудың құқықтық тәртібін айқындайтын кедендік режимі;
экспорттық қоймалардан тауарларды алып кетуді реттейтін кедендік режимі;
тауарларды тұтынуды реттейтін кедендік режимі;
импорт кедендік режимі;
тауарларды уақытша импорттау кедендік режимі;
кедендік алымдарсыз қолданылатын экспорттық кедендік режимі (АҚШ, Канада елдерінде
Сонымен бірге, «стандарттармен алмасу» және тауарларды кеден мекемелерінде тіркеу,
2 - ТАРАУ. АСТАНА ҚАЛАСЫ БОЙЫНША КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ
2.1 Астана қаласы бойынша Кедендік бақылау департаменті қызмет аймағындағы
Қазақстан Республикасы кеден кодексінің 117-бабына сәйкес кеден органы кеден
Бірінші кезекте импортталатын тауарлардың кедендік құнын, тауар номенклатураларының кодын,
- құжаттар мен мәліметтерді тексеру,тауарлар мен көлік құралдарын тексеру,жеке
- кеден рәсімдеуді кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен
- кеден бақылауының мақсаты экспорттық ақша түсімдерінің өз уақытында
Негізгі кеден рәсімдеуді мен тауарлар мен көлік құралдарын
Тауарларды кедендік аумақтан тыс қайта өңдеу кезіндегі кедендік ресімдеу
Сурет 1. Астана қаласы бойынша Кеден бақылау департаментінің
2007 – 2009 жылдар арасындағы жиі қолданылатын кеден режимдерінің
Бұл суретте тауарларды еркін айналыс үшін шығару кеден режимі
Осындай транспорттық құралдардың АЭА жазықтығында орналасу орнының мерзімі тиеу,
Тауарларды кедендік аумақтан тыс қайта өңдеу кезіндегі кедендік ресімдеу
Уақытша әкелінген тауарларды кедендік ресімдеудің ерекшеліктері. Уақытша әкелінген тауарларды
Тауарларды кедендік ресімдеу аяқталғаннан кейін және оларды Қазақстан Республикасынан
Жаңа кедендік декларацияны ресімдеу жүргізілген кеден органы уақытша әкелінген
Көлік құралдарын тауарлар мен көлік құралдарын уақытша әкелудің кедендік
Уақытша әкетілген тауарларды кедендік бақылаудың ерекшеліктері. Уақытша әкетілген тауарларды
Тауарлар транзитінің кедендік режимін қолданудың ерекшеліктері. Тауарлар транзитінің кедендік
Еркін қойманың кедендік режиміне орналастырылатын тауарларды кедендік бақылау және
Еркін кеден аймағының кедендік режиміне тауарларды кедендік ресімдеудің ерекшеліктері.
2.2 Тауарлар мен көлік құралдарын жекелеген кедендік режимдер бойынша
Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік
«Жасыл дәліз» бұл тауарлар мен көлік құралдарын жеңілдетілген тәртіп
«Сары дәліз» бұл кедендік ресімдеу және кедендік бақылау барысында
«Қызыл дәліз» бұл кедендік ресімдеу және кедендік бақылау тәуекел
Қазіргі уақытта осы нұсқау бойынша кедендік ресімдеу жүргізілуде.
Сонымен қатар нұсқауда кедендік уәкілеттігі бар тұлғалардың «Сары және
«Сары қызыл» дәліздер бойынша уәкілетті тұлға тауарларды шығару шартын
сыртқы қызметке қатысушы тұлғалардың кедендік алымдар мен салықтарды төлеу
қаражатынын бар жоқтығын тексеру;
жүк кеден декларациясындағы мәліметтерді сонымен қатар тауарлардың атауларын, сандық
өтініш берілген кеден режимінің шарттарын және талаптарын сақтауды бақылау;
тарифтік емес реттеу шараларын және экспортық бақылау
тауарлардың шығарылған елін анықтау бойынша кедендік бақылау
кедендік құнды анықтау
кедендік алымдар мен салықтардың дұрыс және белгіленген мерзімде түсуін
«Қызыл дәліз» бойынша уәкілетті тұлға тауарларды шығару шартын тексеруді
кедендік декларацияны тексеру, құжаттар мен мәліметтерді тексеру;
күмән туғызған тауарлар бойынша оларды сараптамаға жіберу;
мәліметтер бойынша кедендік тексеріп қарау.
Кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізу,әкелу мен
Кедендік мағынада «тауарлар» деген ұғымының кез келген қозғалатын мүлік,
Егерде тауарлар мен көлік құралдарына қатысты күмән туса олардың
Сыртқы экономикалық қызметке қатысушылардың кеден режимдерін қолдану барысында және
Кеден режимінің еркін кеден аймағында кеден ресімделуі кеден органына
жүк кеден декларациялары;
тауар және құрал жабдықтарды енгізгенде жоспар – сметалалық құжаттамалары;
кеден мақсатына қажетті басқа да құжаттар
Көрсетілген кестеде 2007-2009 жылдардағы ресімделген жүк кедендік декларациялардың жалпы
1 Кесте
Астана қаласы бойынша Кеден бақылау департаментінің 2007-2009 жылдар арасындағы
Жыл
Жалпы рәсімделген ЖКД саны
ЭК 10
ЖКД жалпы саны
ИМ 40 ЖКД жалпы саны
Транзит
Басқада ЖКД жалпы саны Қазақстандық тауарлар ЖКД жалпы саны
ИМ 80 ЭК 80
2007
6159 4196 1865 1921 2548 98 1774
2008 7543 5171 2316 2609 3712 56 2116
2009 6053 4175 1855 1916 2534 23 1427
Жалпы
жинақ 19755 13542 6036 6446 8794 177 5317
Тәуекелді бағалау дегеніміз – тәуекелдің деңгейін бағалау және алдын
Тәуекелді басқару – тәуекелдің алдын алу үшін бақылау әдістерін
Тәуекелді басқаруды қолданудың мақсаттары:
тәуекелдің деңгейі жоғары салаларға жіті назар аудару және қолда
кеден ісі саласындағы құқық бұзушылықтарды анықтау жөніндегі мүмкіндіктерді арттыру;
Қазақстан Республикасының кеден заңдарын сақтайтын сыртқы экономикалық қызметке қатысушыларға
Тәуекел санаттарына мына объектілер жатқызылады:
1) тауарлардың түрлері;
2) Сыртқы экономикалық қызметтің тауар номенклатурасына сәйкес тауарлардың коды;
3) тауарлар шығарылған ел;
4) тауарларды жөнелткен ел;
5) тауарлар жеткізілетін межелі ел;
6) көлік құралдары;
7) кедендік құн;
8) тауарларды өткізу маршруты;
9) сыртқы экономикалық қызметке қатысушы;
10) кедендік ресімдеу үшін тапсырылған құжаттар жатқызылуы мүмкін.
Кеден режимінің еркін кеден аймағында кеден ресімделуі кеден органына
жүк кеден декларациялары;
тауар және құрал жабдықтарды енгізгенде жоспар-сметалалық құжаттамалары;
кеден мақсатына қажетті басқа да құжаттар.
Арнайы экономикалық аймағы аумағында обьектілерге қызмет көрсету үшін қолданылатын
Тексеріс жүргізген жағдайда бекітілген форма бойынша тексеру актісі құралады,
Кеден процедурасын өткізудің ұзақтығын қысқарту мақсатында тексеруге қажетті шешім
Сурет 2. Астана қаласы бойынша Кедендік бақылау департаментінің
2007 – 2009 жылдар арасындағы жиі қолданатын кедендік
2-ші суретте Тауарларды еркін айналыс үшін шығару кеден режимі
Тауардың дұрыс кодын анықтаудың бақылануы СЭҚ Тауар номенклатурасы (әрі
Танылған кеден декларациясының тауарды классификациялау мақсатында СЭҚ ТН сәйкес
тауардың дұрыс кодын анықтау СЭҚ ТН сәйкес тексеру;
танылған кеден декларациясының мемлекетінің шығу тегін анықтау және тарифтік
валюталық бақылаудың мақсатына қажетті (соның ішінде төлқұжат кеден декларациясының
сыртқы сауда келісімдердің алғы шарттарының және басқа да құжаттардың
валюталық бақылауды іске асыруға ұсынылған, кеден декларациясына берілген құжаттардың
декларанттың кеден тауар бағасының таңдау тәсілінің дұрыс анықталғанын тексеру;
таңдалған тәсілдің кеден бағасын және оны дәлелдейтін құжаттарды анықтау,
кеден ресімін іске асыратын Қазақстан Республикасының орталық кеден органының
декларантпен берілген өтініште кеден құны және оның құрамдарын дәлелдейтін
валюта заңдарында бұзушылықтар ақпараттар табылса, кеден құн, кеден төлемдер
кеден декларациясын бергенде мерзімнің бұзылған жағдайда, кеден
кеден төлемдерін есептеуге әсер ететін кеден декларациясының және оның
өтініш жасалған тарифтің, салық жеңілдіктерін және преференциялардың дәлелді екенін
кеден төлемдерін төлегенде немесе олардың төленуін қамтамасыз ететін ұсынылған
төленуге тиісті кеден төлемдері және салықтардың соммасын дұрыс есептеп,
осы кезенде тағы лауазымды тұлғамен кеден төлемдерін мерзімен төленбеген
Тексеріс жүргізген жағдайда бекітілген форма бойынша тексеру актісі құралады,
Кеден процедурасын өткізудің ұзақтығын қысқарту мақсатында тексеруге қажетті шешім
Тексеруді жүргізуді аяқтағаннан кейін оны жүргізген лауазымды тұлға тауарды
Кеден құралдарын идентификациялау жолы арқылы транспорт құралдарын тексеруді жүргізу
Тауарды немесе транспорт құралдарын шығаруды немесе оларды шығару мүмкін
Шығару шешімі туралы бөлімше бастығымен немесе оған уәкілетті лауазымды
Кеден рәсімін бақылауды іске асыратын лауазымды тұлғада тауардың мінездемесі
Кеден сараптамасын өткізуге қажетті шешім кеден төлемдер бөлімшесінің, кеден
ЖКД және жүк кеден декларациясының электрондық көшірмесінде кезенді құжаттарға
Егер кеден бақылауының іске асыруылуына әсер ететін қажетті өзгертулер
Егер кеден ресімдеу кезінде біреуінде лауазымды тұлға тауарды шығаруды
Осындай декларация және оған қосылатын құжаттар бекітілген ретпен арнайы
Жүк кеден декларациясында көрсетілген шешімге өзгертулер немесе толықтырулар кеден
Сәйкесінше өзгертулер немесе толықтырулар жүк кеден декларациясының электрондық көшірмесіне
Кеден органымен қабылданған кеден декларациясын кері қайтарып алу
Кеден декларациясын жою кеден ресімдеу бөлімінің лауазымды тұлғасымен барлық
Кеден декларациясының жойылғаны туралы ақпараттар арнайы кеден бөлімшелеріне беріледі,
Егер жергілікті жердегі кедендік режимдердің қолданылу тәртібіне келетін болсақ,
Қазіргі кезде жеңілдіктер беретін сауда режимдері кең етек жайып
Арнайы экономикалық аймағында еркін кеден аймағының кедендік режимімен орналастырылған
Қазақстан Республикасы Кедендік бақылау агенттігінің «Жекелеген кедендік режимдер шеңберіндегі
АЭА аумағында обьектілерге қызмет көрсету үшін қолданылатын (жұмысшыларды, жолаушыларды,
Еркін кеден аймағы кедендік режимінде орналастырылған тауарларды өз қарауында
Еркін кеден аймағының кедендік режимі:
Тауарларды өзге кедендік режимінде кедендік ресімдеумен;
Тауарлармен қайта өңдеу жөніндегі операциялар жасалған және алынған тауарлар
АЭА таратылған жағдайда қайта өңдеу операцияларына қатыстырылған және АЭА
2 Кесте
Астана қаласы бойынша Кеден бақылау департаментінің кедендік алымдар мен
Негізгі көрсеткіш түрлері
(мың тг)
2007ж
2008ж
2009ж
Кедендік алымдар (тенге) 85 673
Импорттық баждар (тенге)
587 449 717 934 046 650
Қорғау баждары (тенге) 0
Акциз 3 594 0 0
Экспорттық баждар (тенге)
РФ-сынсыз Қосылған құн салығы (тенге) 1 183 240
РФ Қосылған құн салығы 441 550
Барлығы; 2 298 077 921 3 216
Қосылған құн салығы 1 624 791 099
Астана қаласы бойынша 2007-2009 жылдардағы кедендік алымдар мен салықтардан
Сурет 3. Астана қаласы бойынша Кеден бақылау департаментінің
импорттық баж мөлшер (млн.тг.)
Бұл суретке қарап салыстырмалы түрде 2009 жылды алсақ 2007
Кеден органдары демпингке қарсы, қорғау және өтемдік баждарды Қазақстан
Кедендік баждар тауарларды кедендік режимдерде декларациялау кезінде төленеді, бұларға
Кедендік баждардың ставкаларын Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді және олар
Сурет 4. Астана қаласы бойынша Кедендік бақылау департаментінің
кедендік алымдар мөлшері (млн.тг.)
Бұл суретке қарап салыстырмалы түрде 2009 жылды алсақ 2007
Кедендік алымдарға:
1) кедендік ресімдеу үшін кедендік алым;
2) кедендік ілесіп алып жүру үшін кедендік алым;
3) тауарларды сақтау үшін кедендік алым жатады.
Көрсетілген іс-әрекеттерді орындағаны үшін кеден органдары шығындарының құны кеден
2.3 Негізгі кедендік режимдердің құқықтық экономикалық мәні және қолдану
Еркін кеден аймағы – шетелдік тауарларды сәйкес аумақтық шекараларда
Біріккен Ұлттар Ұйымы құжаттарында еркін аймақтардың (портты – франко
Қазақстан Республикасының кеден кодексі 8-бабына сәйкес кеден кодексінде және
Қазақстан Республикасының тыс жерлерге кететін жеке адамның кедендік бақылау
тауарлар мен көлік құралдарын өткізуші тұлғаның тауарлар мен көлік
автокөлік құралының Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан шығу мақсатымен Қазақстан
Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан тыс жерлерге жөнелту үшін тауарларды
Валюталық құндылықтарды Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізу Қазақстан
Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасының кедендік аумағына іс
Тауарларды кедендік режимде мәлімдеу және орналастыру Қазақстан Республикасының кеден
Декларант кедендік режимнің кеден кодексінде белгіленген шарттары мен талаптарын
Тұлғалар кедендік режимнің шарттары мен талаптары кедендік бақылаудағы тауарлардың
Тұлғалар Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан тысқары жерлерге қайта өңдеу
тауарлардың немесе олардың қайта өңделген өнімдерінің апаттың немесе ырық
тауарлардың немесе олардың қайта өңделген өнімдері санының тасымалдаудың, сақтаудың
тауарлардың немесе олардың қайта өңделген өнімдерінің шетел мемлекеті мемлекеттік
Тауарлардың біржола жоғалуына, бүлінуіне немесе жойылуына, олардың саны мен
Тәжірибеде кездесетін мәселелерге келетін болсақ, біріншіден шетел тауарлары, бұрын
1) кедендік ресімдеуді жүзеге асыру және тауарларды босату туралы
2) кедендік брокерлерді кедендік ресімдеу, процесіне тарту жолымен олардың
3) кедендік рәсімдер мен кедендік құжаттамаларды халықаралық практикада, оның
4) алдын-ала және мерзімді мәлімдеудің рәсімдерін жетілдіру жолымен тауарларды
5) тәуекелдерге талдау жасаудың негізінде кейін бекеттік-кедендік бақылау жүргізу
6) Қазақстан Республикасы кеден органдарының кедендік заңнаманың нормаларын біркелкі
7) жеке адамдардың тауарларын, багажын және жеке заттарын кедендік
9) кедендік режимдердің шеңберінде кедендік бақылауды жүзеге асыру кезінде
10) экспортталатын технологияларды ноу-хауды, интеллектуалдық меншік объектілерін кедендік ресімдеу
11) тауарлардың әкелінуін және кедендік режимдердің пайдаланылуын бақылаудың тиімділігін
12) кедендік баждардың деңгейін бірте-бірте төмендетудің қажеттігін ескере отырып
13) кедендік төлемдер мен салықтардың есебін жүргізудің автоматтандырылған жүйесін
14) кеден органдары мен банктерді біріктіретін ақпараттық желілерді құру;
15) есеп жүргізудің толық автоматтандырылған жүйесі деректерінің базасына негізделген,
16) тауарлардың кедендік құнын тиімді бақылаудың тетігін одан әрі
17) тауарлардың шығарылған елдерін айқындай отырып, СЭҚ ТН-ге сәйкес
18) тауарларды СЭҚ ТН-ге сәйкес бірдейлендірудің рәсімдерін жетілдіру;
19) Қазақстан Республикасымен бірге еркін сауда аймағын немесе Кедендік
20) кедендік төлемдер мен салықтар салынатын тауарлар бойынша экспорттық-импорттық
21) валюталық-банктік кедендік бақылауды жүргізудің нормативтік құқықтық базасын қалыптастыру.
3 - ТАРАУ. АСТАНА ҚАЛАСЫ БОЙЫНША КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ
Қазақстан Республикасының Кеден кодексінің 7 бабына сәйкес кеден әкімшілік
Кеден режимінің еркін кеден аймағына орналастырылған тауарларға кеден
Қазақстан Республикасының заңдарын қадағалауын қамтамасыз ету мақсатымен кеден органдары
Кеден бақылауын іске асыруға тауарларды қолданғаны үшін жинаушы материал
Кеден режимінің еркін кеден аймағында өтініш жасаған тұлғалар кітапта
Астана қаласы бойынша Кеден бақылау департаментінің жазықтығында өзінің уәкілеттілігі
тергеу істері жағынан, кеден органдарының уәкілеттеріне кіретін қылмыстар, соның
кеден ісі саласы бойынша әкімшілік құқық бұзушылықпен күрес;
стратегиялық тауарлардың контрабандалық жолмен өткізбелуі үшін күрес;
есірткі заттарының заңсыз айналымын жүргізбеу және оны жою үшін
жемқорлық қылмыстарға қарсы күрес және оларды алдына алу шаралары;
Сурет 5. Астана қаласы бойынша 2007-2009 жылдар аралығындағы қозғалған
Бұл суретке қарап 2008 жылы кеден ісі саласы бойынша
Құқық бұзушылықтың санының едәуір көбейгенін байқаймыз. Бұл кеден органдарының
Сурет 6. Мемлекеттің табысына түскен айыппұл залалы 2007 –
Стратегиялық тауарлардың контробандасының күрес бөлімінде, есірткі заттарының заңсыз айналымы
Кеден бөлімшелерінің кадрлық-тәрбиелік жұмыстарының әлсіз дайындықтары, профилактикалық құқық бұзушылықтарының
Жемқорлық туындайтын және басқа да құқық бұзушылықтар туындағанда себептермен
Келесі шаралар жасалынады:
кеден органдары қызметіне кандидаттарды қабылдағанда міндетті шарттар орындалады, үш
жеке құраммен және жекеше әрбір инспектормен жемқорлыққа және басқа
жеке құраммен кадрлық – тәрбиелік жұмыстар жасалынады, барлығына құқықтық
ұлттық қауіпсіздік комитеті департаментімен, ішкі істер басқарма департаменті, қаржы
әр апта сайын жемқорлық және басқа құқық бұзушылықтар туралы
әрқашан қызметтік тәртіпті сақтау негізінде және кеденнің жеке құрамының
кеденнің лауазымды тұлғаларының жемқорлық және басқа да құқық бұзушылыққа
жемқорлыққа қызмет жасайтын жеке тұлғалардың және заңды тұлғаларды анықтайтын
кеден жүк декларациясын визуалды қаралуы кеден ресімдеу кезеңі үшін
сыртқы экономикалық қызметіне қатысушыларына бағдарламалу әдісіне көмек көрсету мақсатында
тауарлармен транспорттық құралдарға кеден ресімдеу жасайтын тұлғалармен заңды тұлғалардың
Тақырыпты конференциялар және семинарлар астананың жаңа әкімшілік орталықтарын құрастыратын
Кеден сұрақтары бойынша импорттаушылардың, экспорттаушылардың транспорттық компаниялардың және тағы
Осы мақсатпен ай сайын, екінші сейсенбіде құрылыс және делдал
Одан басқа тағы кеден ресімдеу орнында ақпараттық – консультативті
Осы шолуда арнайы экономикалық жазықтығында кеден органдары инвесторлардың қажарлануына,
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық жағдайы макро және микроэкономикалық
Осының бәрі кеден органдары тарапынан реттеліп отыратын кейбір, атап
Сыртқы сауда келісім-шарттарының кеңеюі сыртқы нарыққа кеден заңнамасын сақтау
Осыған орай кеден органдары өздерінің құқық қорғау қызметтерінің негізінде
Қазақстан Республикасының алдына қойып отырған мақсаттары өте күрделі болып
Кеден режимдері кеден құқығының маңызды институты бола отырып Қазақстан
Кедендік режимдердің жетілдіру жолдарына келетін болсақ,менің ұсыныстарым бар.
Бірінші ұсыныс. Біз қазіргі кезде кеден режимдерінің түрлерін білеміз
негізгі кедендік режимдер;
экономикалық кедендік режимдер;
аяқтаушы кедендік режимдер;
арнайы кедендік режимдер;
Негізгі кедендік режим – Қазақстан Республикасында Сыртқы экономикалық
Тауарларды еркін айналысқа шығару.
Экспорт
Транзит
Экономикалық кедендік режим - Шаруашылық мақсатты қолданылуы бойынша біріктірілген
Тауарларды кедендік аумақта қайта өндеу;
Тауарларды еркін айналыс үшін қайта өндеу;
Тауарларды кедендік аумақта тыс қайта өндеу;
Тауарлармен көлік құралдарын уақытша әкелу;
Кеден қоймасы;
Еркін кеден аймағы;
Еркін қойма;
Аяқтаушы кедендік режим – осы режимдердің кезкелгенің аяқталғанына байланысты
Оларға жататындар:
Тауарлардын кері импорты;
Тауарлардын кері экспорты;
Тауарларды жою;
Мемлекет пайдасына тауардан бас тарту;
Арнайы кедендік режим – Кедендік төлемдерді төлеуден толық босатылған
Бажсыз сауда дүкені;
Тауарлар мен көлік құралдарды уақытша әкету;
Арнайы кедендік режим;
Бұл топтастыру біздің оқулықтарда көрсетілген болсада, Кеден кодексінде және
Екінші ұсыныс. Бізде Кеден кодексінде 485-бап Тауарлар мен
Үшінші ұсыныс. Қазіргі уақытта Қытай мемлекеті бүкіл нарықты жаулап
Тарифтік преференциялар Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша беріледі.
Қазақстан Республикасының кедендік аумағына әкелінетін және Қазақстан Республикасымен
Қазақстан Республикасының кедендік аумағына әкелінетін және Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының кедендік аумағына әкелінетін және Қазақстан Республикасының
Кеден заңнамасы кедендік ережелер мен рәсімдерде халықаралық сауданы және
Артық әкімшілік кедергілерді азайту мақсатында кедендік ережелер мен рәсімдерді
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстанның тәуелсіз ел ретінде әлемдік деңгейде экономикалық қатынастарын жүзеге
Кедендік режимдерге бақылауды ұйымдастырудың құқықтық негіздерін зерттей келе келесідей
Зерттеу барысында кеден режимдері екі түрлі мағынада қолданылатыны анықталды:
- біріншіден, экономикалық – оның ішіне фискальды, яғни мемлекеттік
- екіншіден, қорғаушы – елдің экономикалық, санитарлық қауіпсіздігін қамтамасыз
Кеден режимдерін қазіргі мемлекет аралық қатынастарда қолданылуын төмендегідей екі
1) халықаралық деңгейде – Біріккен Ұлттар ұйымының халықаралық Конвенциялары
2) жергілікті немесе аймақтық деңгейде қолдану – топтасқан немесе
Басқаша айтатын болсақ кеден режимдері тауарлар мен көлік құралдарын
Мемлекет тауарлар мен көлік құралдарын әкелу мен әкетуге тыйым
Қазақстанның тәуелсіз ел ретінде әлемдік деңгейде экономикалық қатынастарын жүзеге
Астана қаласы бойынша Кеден бақылау департаментінің жүзеге асырылатын
Еркін кеден аймағы кеден режиміне орналастырылған тауарларға декларант алдын
Еркін кеден аймағы кеден режимінде орналастырылған тауардың кеден ресімін
тауарлармен транспорттық құралдардың уақытымен «Астана – жаңа қала»
жауапкершілік тәртіпке тартылған лауазымды тұлғалардың санының өсуі, тиісті тұрпатта
Дипломдық жұмыстағы келтірілген мәліметтер мен талдаулар негізінде мынандай ұсыныстар
1) кедендік ресімдеуді жүзеге асыру және тауарларды босату туралы
2) кедендік брокерлерді кедендік ресімдеу, процесіне тарту жолымен олардың
3) кедендік рәсімдер мен кедендік құжаттамаларды халықаралық практикада, оның
4) алдын-ала және мерзімді мәлімдеудің рәсімдерін жетілдіру жолымен тауарларды
5) тәуекелдерге талдау жасаудың негізінде кейін бекеттік-кедендік бақылау жүргізу
6) Қазақстан Республикасы кеден органдарының кедендік заңнаманың нормаларын біркелкі
7) жеке адамдардың тауарларын, багажын және жеке заттарын кедендік
9) кедендік режимдердің шеңберінде кедендік бақылауды жүзеге асыру кезінде
10) экспортталатын технологияларды ноу-хауды, интеллектуалдық меншік объектілерін кедендік ресімдеу
11) тауарлардың әкелінуін және кедендік режимдердің пайдаланылуын бақылаудың тиімділігін
12) кедендік баждардың деңгейін бірте-бірте төмендетудің қажеттігін ескере отырып
13) кедендік төлемдер мен салықтардың есебін жүргізудің автоматтандырылған жүйесін
14) кеден органдары мен банктерді біріктіретін ақпараттық желілерді құру;
15) есеп жүргізудің толық автоматтандырылған жүйесі деректерінің базасына негізделген,
16) тауарлардың кедендік құнын тиімді бақылаудың тетігін одан әрі
17) тауарлардың шығарылған елдерін айқындай отырып, СЭҚ ТН-ге сәйкес
18) тауарларды СЭҚ ТН-ге сәйкес бірдейлендірудің рәсімдерін жетілдіру;
19) Қазақстан Республикасымен бірге еркін сауда аймағын немесе Кедендік
20) кедендік төлемдер мен салықтар салынатын тауарлар бойынша экспорттық-импорттық
21) валюталық-банктік кедендік бақылауды жүргізудің нормативтік құқықтық базасын қалыптастыру.
Дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан тауарлар мен көлік
Қазақстан Республикасы интеграциялық үдерістерді ілгері дамытуға және Еуразияның экономикалық
Біздің пікірімізше берілген ұсыныстарды тәжірбиелі түрде іске асыру керек.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
З. Назарқызы «Қазақстан Республикасының қалыптасуында Кеден органдарының орны мен
С.Т. Әлібеков «Қазақстан Республикасының кеден құқығы»
Тимошенко И.В «Сыртқы экономикаға қатысушыларды реттеу»
Драганова В.Г. «Кеден ісінің негіздері» Мәскеу 1998 ж.
С.Т. Әлібеков «Қазақстан Республикасының Кеден құқығы»
Н. Әбiқаев «Қазақстан және Еуропалық Одақ: әрiптестiк пен ынтымақтастық».
Ә. Дүйсенбек «Бiрiккен Ұлттар Ұйымы және Қазақстан». Егемен Қазақстан/06.02.2001
Мадиярова Д.М. «Кеден iсiн ұйымдастыру және басқару» Алматы 2005ж.
Б. Балғарина «Қауiпсiздiк тұжырымдамасы болашаққа қызмет етедi» Егемен Қазақстан/
Некрасов В.А., Джандарбеков И.А. «Қазақстан Республикасындағы кеден ісі негіздері»
«Қазақстан Республикасы - Еуропалық Одақ» Ынтымақтастық комитетінің бірінші мәжілісі
Додабаев Ю.Т., Халиков К.Х., Абдурахманов К.Х. «Кедені ісі» оқулық
Қазақстан Республикасының кеден кодексі. 30.01.2007ж.
Қазақстан Республикасының Қаржы министірлігінің 2007 жылғы 14 желтоқсандағы №
Қазақстан Республикасының Кедендік бақылау агенттігі төрағасының 2003 жылғы 20
Е.О.Алауханов «Есiрткiнi ауыздықтау қауiпсiз қоғамға жол ашу». Үкiмет жаршысы,
Қазақстан Республикасы Кедендік бақылау агенттігінің «Жекелеген кедендік режимдер шеңберіндегі
Қазақстан Республикасының Кедендік бақылау агенттігі төрағасының 2003 жылғы 20
Қазақстан Республикасының Кедендік бақылау агенттігі төрағасының 2003 жылғы 3
Кедендік бақылау агенттігі төрағасының 2003 жылғы 27 мамырдағы
Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс Алматы 2006
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу құқығы.
Таможенный союз пяти государств: интеграция: реалии и перспективы. Алматы,
Нүрмашев Ү.Ү Нүрмашев Р.Ү. Кеден ісін ұйымдастыру негіздері: Оқу
Кеден ісін ұйымдастыру және басқару. Оқу құралы/ Д.М. Мадиярова,
Алибеков С.Т. Қазақстан Республикасының кеден құқығы (жалпы және негізгі
Таможенное право: Учебник для вузов/под редакцией М.М. Рассалова, Н.Д.Эрнашвили
Алибеков С.Т. Казахстанское таможенное право (общая и особенная части)
«Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа
Кедендік тариф және баж салығы туралы. Заңы №8220
57