Мазмұны
Кіріспе 3
I Тарау. Оңтүстік Американың физикалық географиялық сипаттамасы.
1.1 Геологиясы. 4
1.2 Жер бедері. 4
1.3 Климаты. 5
1.4 Ішкі сулары. 5
1.5 Топырақ жамылғысы. 6
1.6 Өсімдігі. 6
1.7 Жануарлар дүниесі. 6
II Тарау. Оңтүстік Америка материгінің физикалық географиялық аудандастыру
2.1 Шығыс субконтиненттегі ландшафтардың таралуы 7
2.1.1 Амазония. 7
2.1.2 Гвиана таулы қыраты мен ойпаты. 10
2.1.3 Ориноко жазығы. 11
2.1.4 Бразилия таулы қыраты 13
2.1.5 Тропиктік жазықтар 16
2.1.6 Ла-Плата аймағы 18
2.1.7 Прекордильер 20
2.1.8 Патагония үстірті 21
2.2 Анд тауындағы ландшафтардың таралуы 23
2.2.1 Кариб Анд тауы 23
2.2.2 Солтүстік Анд 25
2.2.3 Орталық Анд 27
2.2.4 Чили – Аргентина Андысы 30
2.2.5 Оңтүстік Анд 31
2.2.6 Отты жер 32
III Тарау.
3.1 Оңтүстік Американың табиғат зоналары 34
Қорытынды 37
Пайдаланған әдебиеттер 39
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Оңтүстік Америка ландшафтысына сипаттама беру,
Курстық жұмыстың мақсаты: Оңтүстік Америка материгінің ландшафтысының таралу
Курстық жұмыстың міндеттері:
- Алдымен әдебиеттермен танысу;
- Алынған әдебиеттерді жинақтау;
- Оңтүстік Америка материгіне физикалық – географиялық аудандастыру
- Курс жұмысының иақырыбын мектеп бағдарламасымен байланыстыру;
- Курстық жұмысқа байланысты суреттер, карталар, құрастыру.
Курстық жұмыстың құрылымы: Оңтүстік Америка материгіне физикалық географиялық
Курстық жұмыстың негізгі тақырыбын алатын негізгі мәліметтер екінші
Гвиана таулы үстірті мен Бразилия таулы қыраты, Амазонка
I Тарау. Оңтүстік Американың физикалық географиялық сипаттамасы.
Геологиясы.
Оңтүстік Америка жері бірнеше геологиялық мезгілдерде жаралған таулы,
Дүние жүзіндегі аса күрделі тау жүйелерінің бірі –
Оңтүстік Америка платформасының ежелгі архейлік негізі Гвиана,
1.2 Жер бедері.
Оңтүстік Американың теңіз деңгейінен орташа биіктігі 580 м,
1.3 Климаты.
Оңтүстік Американың жері негізінен төменгі ендіктерде жатқандықтан, күн
1.4 Ішкі сулары.
Оңтүстік Америкада климатының ылғалдылығына, жер бедері ерекшелігіне байланысты
1.5 Топырақ жамылғысы.
Оңтүстік Америкада тропиктік қызыл және саванналық қызыл қоңыр
1.6 Өсімдігі.
Өсімдігі жөнінен Оңтүстік Америка 2 ботаника – географиялық
Материктің тау аралық ойыстары саванна жамылған. Мұнда биік
1.7 Жануарлар дүниесі.
Оңтүстік Американың қазіргі фаунасы флорасы сияқты бордың аяғында
II Тарау. Оңтүстік Америка материгінің физикалық географиялық аудандастыру
2.1 Шығыс субконтиненттегі ландшафтардың таралуы.
Оңтүстік Американың құрылымы платформалық және жер бедері көбіне
Оның шегіндегі жердің формасына қарай бөлінуінің басты факторларына,
Жер бедеріне қарай бөлінуінде (олай болса, территориялық табиғат
Оңтүстік Америка Шығысының осы ерекшеліктерінің бәрі оның табиғатының
2.1.1 Амазония.
Амазония табиғатының негізгі ерекшелігі оның жер бедерінің жазық
Амазонияның шекарасын Бразилия пен Гвиана таулы қыраттарының беткейлері
Амазонка ойпаты ұзақ уақыт бойы шөккен алап, соған
Шығыста платформаның ежелгі негізі көтеріңкі және жер бетіне
Амазонканың сағалық бөлігінде оның аңғары қайтадан кеңейеді, ішінара
Амазонияның орта және батыс бөліктеріне экваторлық климат тән.
Амазонияның солтүстік және оңтүстік шет аймақтарында мол жауын
Ең ұзақ құрғақшылық кезең Манаустан шығысқа таман, оңтүстік
Бүкіл Амазонияға маусымдық айырмашылығы шамалы, жоғары және бірқалыпты
Амазонка ойпатынының ылғалды тропиктік орманының құрамы мен сыртқы
Өзен бойындағы ұзақ уақыт су басатын территорияның өсімдігі
Олардың ішіндегі ең көрнекісі тұңғыиқтар тұқымдасына жататын, жапырағының
Амазонияның суайрық ормандары 10 – 12 қабаттан тұрады.
Амазонияның жануарлар дүниесі былайша алғанда өте бай болғанымен,
Әсіресе Амазонка мен оның салалары жануарлар дүниесіне бай.
Аймақта өңделген жер аз. Амазония флорасының көптеген бағалы
Амазонияның үндіс халқының көпшілігі жеміс немесе әртүрлі жануарларды,
2.1.2 Гвиана таулы қыраты мен ойпаты.
Атлант мұхиты жағалауына Ориноко ойпатына дейін жер беті
Гвиана таулы қыраты орталық бөлігінде өте – мөте
Ең биік массивтердің төрткүл бастарында орман өспейді және
Тау қыратының қия, сатылы беткейлерінен ағатын өзендер биік
Негізгі климат айырмашылықтары жауын–шашынның режиміне байланысты. Солтүстік шығыста,
Шамалы биіктіктерде температура біркелкі және жоғары (орташа айлық
Өсімдік жамылғысы жауын–шашын режиміне және жер бетінің теңіз
Атлант мұхиты жағалауын бойлап мангра тоғайлары тараған, олар
Ылғалды тропиктік ормандар сонымен қатар өзен аңғарларын бойлап
Ылғалды тропиктік ормандар мен саванналар биіктікке көтерілген сайын
Гвиана таулы қыраты аймағы, әсіресе, оның ішкі бөліктері
2.1.3 Ориноко жазығы.
Аймақ Атлант мұхиты жағаларынан оңтүстік – батыста Амазония
Жер бедерінде бірнеше эрозиялық сатылар айқын көрінеді. Ең
Тау алдындағы мессадан гөрі биігірек үстірт тәрізді бөлік
Аймақ климатының басты ерекшелігі – жауын – шашынның
Венесуэла мен Колумбияның жергілікті халқы ылғалды астрономиялық жазды
Оңтүстікке қарайғы бағытта ағаш өсімдігі бірте – бірте
Жылдың құрғақ кезінде су қоймаларының көбі таяздайды, кейде
Ориноко жазығы қазіргі кезге дейін нашар игерілген, халық
Төменгі Ориноко аңғарында, өндіруші өнеркәсіп дамыған Венесуэланың территориясында,
Жануарлар дүниесі алуан түрлі және жақсы сақталған. Аймақты
2.1.4 Бразилия таулы қыраты.
Аймақ табиғатының басты ерекшеліктері таулы үстірттер мен төрткүлді
Эрозиялық процестердің ұзақ әсер етуі және таяу уақыттағы
Таулы қыраттың ең биік бөліктері Атлант мұхитына таяу
Бразилия таулы қыратының шығыс және оңтүстік – шығыс
Орталық аудандарда жұрнақ таулы үстірттер бар, оларға өзеннің
Батыста және орталық бөлігінде кристалл тау жыныстарын палеозой
Батысында және солтүстігінде Бразилия таулы қыраты ойпаттармен шектеседі.
Cолтүстікте ылғалды кезең неғұрлым ұзақ уақытқа созылады, соған
Тау қыратының ішкі және солтүстік бөліктерін Амазонканың салалары
Шығысқа қарай климат жағдайында едәуір өзгеріс байқалады. Тау
Солтүстік – шығыстың жалғыз ірі өзені – Сан
Сьерралардың Атлант мұхитына қараған беткейлері мен жағалау жазығында
Бразилия таулы қыратында саванналар мен тропиктік сирек ормандар
Тау қыратының өте құрғақ болып келетін солтүстік –
Тау қыратының шығыс шетін бойлап, сьерралардың беткейлері мен
Қиыр оңтүстік шығыста, субтропиктік белдеумен шекара бойында, Атлант
Ормандар мен саванналарда құмырсқа өте – мөте көп.
Бразилия таулы қыратының территориясын халық әркелкі мекендеген, және
Ылғалды солтүстікте қрнт құрағы мен зәйтүн пальмасы, құрғағырақ
Табиғи өсімдік атлант маңы өңірінде көп жойылған, соның
2.1.5 Тропиктік жазықтар.
Бұл аймақ солтүстікте Амазонияға ұласып кетеді, оңтүстікте оның
Аймақ платформаның қалқандары мен Андының аралығындағы протерозой мен
Амазонка мен Парагвай жүйелерінің суайрығында ежелгі фундаментінің антеклизасы
Аймақтың климаты тропиктік, ылғалды және құрғақ маусымдар күрт
Гран – Чаконың көпшілік бөлігінде ылғал балансы теріс.
Солтүстікте, Маморе мен Бени өзендерінің бассейнінде ылғалды кезең
Парагвай бассейніне жататын Гран – Чаконың өзендерінің де
Аймақта жолдың мүлдем болмауы жағдайында өзендердің транспорттық маңызы
Солтүстікте және шығыста су басатын жерлерде үлкен алаптарда
Құрғағырақ жерлерде шөп өсімдігіне бай және биік ағаштар
Гран – Чаконың ең көтеріңкі және құрғақ алаптарында
Халық негізінен өзен мамандарында тұрады, мұнда кебрачо күшті
2.1.6 Ла – Плата аймағы.
Бұл аймақ алдыңғы аймақтың оңтүстігінде жатыр. Оның құрамына
Аймақ платформа алабындағы меридиан бағытындағы үлкен майысудың оңтүстік
Пампаның солтүстік – шығыс бөлігінде, Оңтүстік Бразилия мен
Мұхит жағалауына және Парана мен Уругвай өзендерінің төменгі
Құм төбелер мен тайыз көлдер қатарласып жатқан ойпатты
Ла–Платадан оңтүстікке қарай Пампаның тегіс бетінде кристалды тау
Бүкіл аймаққа субтропиктік климат тән, бірақ әр жерде
Батысқа қарай жауын – шашын азайып қана қоймайды,
Қыс айларының орташа температурасы барлық жерде жылы, бірақ
Сөйтіп, аймақта жаз бен қыстың арасында айырмашылық болғанымен,
Уругвай үстірті және Парана мен Уругвайдың көптеген мол
Аймақ алқабында топырақ - өсімдік жамылғысының батыстан шығысқа
Су басатын батпақты алаптарда, әсіресе уругвай мен Панараның
Оңтүстік батысқа қарай астық, тұқымдас өсімдік ағаш тектес
Су арылмайтын жердегі Құрғақ Пампа кәдімгі шөлейт тәрізді
Пампа–Оңтүстік Американың халық жиі мекеңдеген әрі адам игерген
Cондай – ақ бір кезде құрамында көптеген тұяқтылар
2.1.7 Прекордильер.
Түгелдей Аргентинаның алабында жатқан бұл аймақтың табиғат ерекшеліктері
Прекордильердің Пама сьерралары деп аталатын шығыстағы алдыңғы жоталары:
Тауаралық ойыстарда климат құрғақ және континентті, климаттың бұл
Жауын–шашынның жылдық мөлшері меридиан бағытындағы тау жоталарының шығыс
Бүкіл аймақта су өте тапшы, оның үстіне грунттың
Суарылатын жерлерде оазистер жасалған, онда жүзім (Мендоса ауданы),
Ойыстар алабындағы суарылған аудандар мен сьерралардың орман басып
2.1.8 Патагония үстірті.
Патагония деп Оңтүстік Американың Аргентина алабында жатқан оңтүстік
Патагонияда қатты шөп және тікенді бұталар өсетін, суы
Патагония үстіртінің бет жағы көлбеу жатқан жас шөгінді
Патагония жағалауы кеме қынасына өте қолайсыз, өйткені мұхитқа
Патагония үстіртінің климаты құрғақ. Бұл ендіктерде атмосфералық жауын
Жауын – шашынның жылдық мөлшері Атлант жағалауында өте
Патагонияның солтүстігіндегі жаз ыстық, оңтүстігінде–салқын. Рио – Негро
Құрғақтық және күшті жел ағаш өсімдігінің өсуіне кедергі
Патагония үстіртінің аздаған елді мекендері ықтасыны бар және
Аймақта халық аз тұратындықтан және мүлде дерлік игерілмегендіктен,
2.2 Анд тауындағы ландшафтардың таралуы.
Тектоникалық құрылымы мен орографиясы күрделі, орасан зор қашықтыққа
Андының табиғаты айта қаларлықтай алуан түрлі. Бұл ең
Андының орографиясы мен тектоникасының негізгі ерекшеліктері жалпы шолуда
Анды алабында экваторлық және субэкваторлық белдеулерде жатқан Кариб
2.2.1 Кариб Анд тауы.
Андының Тринидад аралынан Маракайбо ойпатына дейінгі солтүстік ендік
Тектоникасы жөнінен Кариб Анд тауы Кордильер қатпарлы белдеуінің
Кариб Анд тауы материкте екі антиклиналь зонадан тұрады,
Кариб Анд тауының бүкіл тау құрылысы, палеозой мен
Cубэкваторлық және тропиктік белдеулердің арасындағы шекарада жатқан Кариб
Материктің және аралдардың лагуналы жағалауларын мангра тоғайларының жалпақ
Теңізден Кордильера – да – Коста жотасымен бөлінген
2.2.2 Солтүстік Анд.
Бұл атпен кәдуілгі Андының Кариб теңізі жағалауынан оңтүстікте
Кариб теңізі жағалауында Колумбия мен Венесуэланың территориясында қолдың
8° с.е. маңында Шығыс Кордильер екі тармаққа–меридиан маңындағы
Маракайбо мен Магдалена–Каука ойыстарын толтырып жатқан жас шөгінділерде
Бүкіл Солтүстік Анд зонасына платформа жағынан жас Анд
Солтүстік Андыда биіктік белдеулері айқын көрініс береді. Таулардың
Таулардың жеткілікті халық “ыстық жер” деп атайтын бүкіл
Солтүстік Андының көпшілік аудандарында тазартылған ылғалды тропиктік ормандардың
Тау баурайындағы ыстық белдеуден жоғарыда Солтүстік Андының қоңыржай
Таулардың келесі белдеуін жергілікті халық “салқын жер” деп
Солтүстік Андының келесі белдеуі – альпілік белдеу. Жергілікті
2.2.3 Орталық Анд.
Орталық Анд солтүстікте Эквадор мен Перудің арасындағы мемлекеттік
11° о.е. оңтүстікке қарай Андының орта бөлігін таулы
Батыс Кордильера сөнген және сөнбеген: Охос – дель
Солтүстік Чилиде Тынық мұхит жағынан биіктігі 600 –
Батыс және Шығыс Кордильердің аралығында жатқан, жергілікті халық
Өзінің шығу тегі жөнінен Пуна – Альтиплано зонасы
Шығыс Кордильердің орта биіктігі 4000 м – дей,
Орталық Андының бүкіл өн бойында түсті, сирек және
Орталық Андыда шөл мен шөлейт ландшафтылары басым. Солтүстікте
Оңтүстікке қарай тез құрғай береді. Атақама шөлді ойысы
Перуан суық ағысы жағалаудағы температураны бәсеңдетеді. Каңтардың орташа
Атакама топырақ пен өсімдік жоқтың қасы. Тұтас жабынды
Батыс Кордильердің Тынық мұхит жағына қараған беткейлері өте
Тынық мұхит шөлі алабында оазистер біршама аз. Табиғи
Тынық мұхит жағалауының шөлдері құрғақ пуна деп аталатын
Құрғақ пунада жауын – шашын 250 мм –
Өсімдігі өте тапшы. Аласа бұталар, олардың ішінде тола
Аймақтың шығысы мен солтүстігінде жауын – шашынның жылдық
Таудың биік жерлерінде де егіншілікпен айналысады. Отырғызылған картоптың
Оңтүстікке 5000 м, ал солтүстікте 6000 м биіктікте
Шығыс Кордильердің ландшафтысы қалған Орталық Андының ландшафтысынан әдәуір
2.2.4 Чили – Аргентина Андысы.
Субтропиктік белдеуде 27 мен 42° о.е. аралығында Чили
Тынық мұхит жағасын бойлап Орталық Андының Жағалық Кордильердің
Орталық аңғар шығысынан Бас Кордильердің биік тізбегімен шектелген.
Чили Андысының теңіз жағалауы бөлігінде климат субтропиктік, жазы
Оңтүстік – батыста жауын – шашынның жылдық мөлшері
Топырақ жамылғысы өте ала – құла. Ең көп
Табиғи өсімдік қатты жойылған, өйткені ілдің көбіне ауыл
Бұрын Андының беткейлерін 2000 – 2500 м биіктікке
Андыда 2500 м –ден биіктікте тау шалғыны белдеуі
2.2.5 Оңтүстік Анд.
Қиыр оңтүстікте қоңыржай белдеу алабында Анды аласарған және
Оңтүстік Андыда жер бедерінің мұздық формалары кең тараған.
Патагония Андысының солтүстігінде шамамен 1500 биіктікте, оңтүстікте –
Патагония Андысының беткейлерін діңі биік ағаштар мен бұталардан
Оңтүстік Анды ормандары флорасының басты өкілдері – мәңгі
Оңтүстік Анды ормандарында жоғары сортты ағаш сүрегінің орасан
2.2.6 Отты Жер.
Отты Жер деп Оңтүстік Американың оңтүстік жағалауы төңірегінде
Отты Жердің климаты қиыр шығыстың басқа жерінде өте
Бүкіл жыл бойы температура төмен, әрі ол маусым
Оттты Жердің климат жағдайлары мұзданудың дамуына қолайлы. Қар
Теңіз маңының тар өңірінде, негізінен архипелагтың батыс бөлігінде,
Отты Жер архипелагы мен Оңтүстік Анд аймағының жануарлар
III Тарау.
3.1 Оңтүстік Американың табиғат зоналары.
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі - Оңтүстік Америка бойынша баланың бойына білімді
Тәрбиелілігі - Оқушының ой өрісін дамытып, ұныммен бірлесіп
Дамытушылығы – оқушыға іскерлік тдағдыны қалыптастыру сабағы.
Мен Оңтүстік Америка бойынша оқушылардың алған білімдерін пысықтау
Сабақты биология, әдебиет, тарих, сурет сабақтарымен байланыстырдым.
Жаңа сабақты түсіндіру:
I аялдама. Аралдар елі.
Х. Колумб жасаған саяхат кезінде қандай белгісіз аралдар
Бұл аралдар қандай тіршілік дүниесіне бай екен?
Екі рет саяхат жасап, Саргасс теңізін ашқан кім?
Үшінші саяхатында Х. Колумб қай өзеннің сағасына жетті?
Төрт рет саяхат жасап, үндістанды аштым деген кім?
Х. Колумбтан кейін саяхатшы кім болған?
Жер шарын айналып шыққан теңіз саяхатшысы кім?
II аялдама. Таулар әлемі. Аралдар елінен өттік, таулар
Анд таулары туралы не білеміз, ол неге мыс
Анд тауының ең биік нүктесі?
Сарқырамалары?
III аялдама. Климаттар ауылы (кестемен жұмыс).
Батыстан шығысқа қарай созылып жатқан қандай тау үстірттері
Күн сәулесін мол алатын ең ылғалды материк?
Оңтүстік Америка мен Солтүстік Американың климатын салыстыра отырып,
Материктер Климатындағы ұқсастығы Климатындағы айырмашылығы
Оңтүстік Америка
Солтүстік Америка
IV аялдама. Өзен, көл, сарқырама белесі.
Шетсіз – шексіз шалқар су, ұшы – қиыры
500 – ден астам салалары бар, тіршілікке бай,
Күміс өзендері деп неге аталған?
Анд тауында қандай ірі тектоникалық көл бар?
Қандай Лагуналық көл бар?
Игуаса сарқырамасының табитғатын тамашалайық.
V аялдама. Табиғаттар елі.
Оңтүстік Американың тіршілік дүниесі, табиғатының ұзақ уақыт жеке
Оңтүстік Америкада, Аустралия қалталылар өкілі де бар екен.
VI аялдама. Жануарлар әлеміне саяхат.
Аргентина ламасы туралы не білеміз?
Гуана ламасы туралы не білеміз.
VII аялдама. Халқы және елдері.
Оңтүстік Американың қазіргі кездегі халқы 320 млн. астам,
Оңтүстік Американың байырғы халқы туралы не білеміз?
Саяси картасының қалыптасуы:
а) Анд елдеріне саяхат жасайық.
ә) Шығыстағы жазық елдеріне саяхат.
Оңтүстік Америка паттшалығына келіп жеттік. Тест арқылы білімімізді
VIII аялдама. Тест сұрақтарына жауап көрейік.
Оңтүстік Америка ежелгі қай материкттің құрамында болған?
а) Америка;
ә) Гондвана;
2. Оңтүстік Америка мына аталған материктердің қайсысына көлемі
а) Солтүстік Америка;
ә) Африка;
3. Материктің солтүстік шеткі нүктесі:
а) Горн мүйісі;
ә) Гальинас мүйісі;
4. Материк пен Отты Жер Архипелагын қандай бұғаз
а) Дрейк бұғазы;
ә) Панама бұғазы;
5. Оңтүстік Америка материгіне қай мұхиттың әсері үлкен?
а) Тынық мұхиты;
ә) Атлант мұхиты;
6. Оңтүстік Американы Солтүстік Америкадан не бөліп тұр?
а) Панама мойнағы;
ә) Кариб теңізі;
7. Мына аталған теңіздердің қайсысы Оңтүстік Америка материгін
а) Кариб теңізі;
ә) Жерорта теңізі;
8. Аталған ағыстардың қайсысы Оңтүстік Америка жағаларын шайып
а) Бразилия жылы ағысы;
ә) Перу суық ағысы;
9. Аталған тау массивтерінің ішінде қайсысының шыңы биік?
а) Кордильер;
ә) Кавказ;
10. Оңтүстік Америкадағы жер шарының аса ірі үлкен
а) Ла – Плата ойпаты;
ә) Ориноко ойпаты;
Соңғы аялдамамыз – мақал – мәтелдер тосқауылы.
Бұл тосқауылдан өту үшін табиғат, су, оларды қорғау
Сабақты қорытындылау.
Картамен жұмыс.
Оңтүстік Америка туралы не білдік?
Сабақтан қандай әсер алдық?
Білімді бағалау. Оқушының білімін бағалап, нәтижесін шығару.
Үйге тапсырма беру. Оңтүстік Америка материгі бойынша қосымша
Қорытынды
Оңтүстік Америка – Батыс жарты шардың оңтүстік бөлігінде
Оңтүстік Америка жері бернеше геологиялық мезгілдерде жаралған таулы,
Жауын – шашынның таралуы Бразилия тау қыратында 500
Оңтүстік Андыда тропиктік қызыл және саванналық қызыл қоңыр
Қалың орманды алқаптар Амазонка ойпатының едәуір бөлігі, Ориноко
Оңтүстік Американың құрылымы платформалық және жер бедері көбіне
Амазония - жер бетіндегі ыстық ылғалды климатпен ылғалды
Бразилия таулы қыратының шығыс және оңтүстік – шығыс
Патагония үстірті Оңтүстік Американың Аргентина алабында жатқан оңтүстік
Анды алабында экваторлық және субэкваторлық белдеулерде жатқан Кариб
Отты Жер аралдық аймақ ретінде ерекше қарастырылады.
Тектоникасы жөнінен Кариб Анд тауы Кордильер қатпарлы белдеуінің
Солтүстік Андының негізгі бөлігінің құрылысында Анд тау жүйесінің
Чили Андысы теңіз жағалауы бөлігінде климаты субтропиктік, жазы
Ең шығысындағы ең ірі арал Отты Жер немесе
Пайдаланған әдебиеттер
Власова Т.В. Материктердің физикалық географиясы. Педагогика институтында география
М.Қ. Қаратаев., Қазақ Совет Энциклопедиясы. Алматы 1977 ж,
География және табиғат №1 (43) – 2008 Қаңтар
География және табиғат №4 (40)- 2009 шілде –
Притула Т.Ю., Еремина В.А., Спрялин А.Н.
Шәріпов Ә. Алыс жағалаулар. Жол жазбалары. Алматы, “Жазушы”,
Молдағұлов Н. Ландшафт.-Алматы: Қазақстан, 1983.-52 бет.
Энциклопедия географии.-М.: “Махаон ”, 2001 г.
Тальская Н. Н., 2010 г. Атлас. География материков
Крылова О.В., География материков и океанов. 7 класс.
Алексеевский А.А., География: Материки и океаны: В 2
Атлас. География. 7 класс. 2009 г.
Душина И.В., Коринская В.А., Щенев В.А География материков
О.В. Крылова. Материки и океаны. М, “Просвещение” 2000
Библиотека энциклопедии для юношества. Америка и Австралия.-М.: “Педагогика-Пресс”,
3